Jon Fosse. Kveldsvævd. Forteljing. Oslo

Transkript

1 Jon Fosse Kveldsvævd Forteljing Oslo

2 2014 Det Norske Samlaget Tilrettelagt for ebok av BookPartnerMedia, København 2013 ISBN

3 Om denne boka Kveldsvævd er ein frittståande oppfølgjar til Andvake og Olavs draumar. Her møter vi gamle Ales, dotter til Alida. Gjennom henne får vi vita korleis det gjekk med Alida og Asle, paret som ofra samvitet for kjærleiken. Asle vart hengd i Bjørgvin. Alida og den vesle sonen Sigvald følgjer sambygdingen Åsleik tilbake til Dylgja, som Asle og Alida ein gong reiste frå. «og Alida tenkjer at ho og Asle framleis er kjærastar, dei er med kvarandre, han med henne, ho med han, han i henne, tenkjer Alida og ho ser utover mot havet og på himmelen ser ho Asle, ho ser at himmelen er Asle, og ho merkar vinden og vinden er Asle, han er der, han er vinden, om han ikkje finst, er han der likevel.»

4 Jon Fosse Kveldsvævd Forteljing Oslo

5 A les tek ullteppet tettare inntil seg, for noko kaldt det er det, tenkjer ho, der ho sit i stolen sin og ser mot vindaugo nesten heilt tildekte av kvite tynne gardiner, berre som ein liten glytt nedst nede lèt dei lys koma inn, ho ser utan å sjå, liksom, og så ser ho einkvan gå forbi utanfor vindaugo, og kven det er, det kan ho ikkje sjå, men forbi gjekk einkvan, det såg ho, og det var no her ho vart buande, ten kjer ho, i eit lite hus så tett i vegen det vel går an, i slikt eit hus vart det til at ho skulle leva sitt liv, ten kjer ho, og var det ikkje for gardinene kunne alle sjå henne der ho no sit, tenkjer ho, dei kan vel også no sjå henne sitja der, men ikkje tydeleg, berre at einkvan vel sit der kan dei vel sjå, tenkjer ho, men gjer det vel noko om einkvan ser henne sitja der? nei slett ikkje, tenkjer ho, det gjer vel ingen verdsens ting, tenkjer ho, nei gjer det vel det, tenkjer ho og ho freistar å få ullteppet endå tettare inntil kroppen og så tenkjer ho at du er Ales, du er gamle Ales du ja, tenkjer ho, for no er du gammal vorten du Ales òg, tenkjer ho og no sit du der i stolen din og prøver å halda varmen, tenkjer ho og så tenkjer ho at ho får prøva å reisa seg og få lagt meir ved i omnen og ho kjem seg på beina og ho går mot omnen og ho opnar omnsdøra og legg litt ved inn i omnen før ho går att ende til stolen sin, set seg, breier ullteppet ikring seg, dreg det inntil seg og så sit ho der og ser rett framføre seg, mot vindaugo, ho ser mot vindaugo i stova si utan å sjå, liksom, og så ser ho Alida, mor si, der ho sit i si stove der i Vika nett slik Ales no sit i si stove og så ser ho at Alida reiser seg, langsamt og stivt, og går langsamt, med stutte steg, bortover golvet, men kvar går ho? kvar skal ho? skal ho gå ut? bort til omnen der i kroken? og

6 Ales reiser seg òg opp og går med stutte stive steg bortover golvet og så ser Ales at Alida opnar døra til kjøkenet sitt og så opnar Ales døra til sitt kjøken og Alida går inn på kjøkenet sitt og Ales går inn på sitt Eg vart gammal eg òg, seier Ales Åra dei har gått så fort, seier ho Og aldri såg eg vel Alida som gammal, ikkje i live, men no ser eg henne så ofte, seier ho Det er ikkje til å skjøna, seier ho No er eg gammal vorten, seier ho Gammal ja, seier ho Må ikkje snakka, seier ho Og eg går her og tuslar åleine oftast, men dei ser no innom no og då, ein av ungane, eit av barnebarna, kanskje, seier ho Men elles, elles går eg her og stig, med stutte steg, går her og snakkar med meg sjølv ja, seier ho og Ales ser Alida setja seg på stolen der ved kjøkenbordet sitt og Ales går og set seg på sin stol ved sitt kjøkenbord, det gode kjøkenet hennar, tenkjer Ales, det er koselegast her på kjøkenet, tenkjer ho, alltid tenkjer ho det, ho tenkjer det for ofte, alltid, alltid tenkjer ho at kjøkenet er det koselegaste rommet i huset, tenkjer Ales, ikkje så stort er det vel på kjøkenet hennar, men koseleg det har ho det på kjøkenet sitt, tenkjer ho, og bord og stolar, skåp og omn det har ho, nett slik mora hadde det, i eine kråa hjå henne stod den svarte omnen ho fyrde i, for varme, og når mat skulle lagast, og ho har ein omn ganske så lik den mora hadde, og så bordet der midt på golvet, benken langsmed veggen, og så var det

7 stova og lemmen inst i stova, lemmen ho så godt kan minnast, der sov dei, ho og Veslesystera, men det, det er så lenge sidan, det er noko som ikkje finst til, noko som liksom aldri har funnest til sjølv om det jo har gjort det og Veslesystera ligg der bleik og borte og aldri skal vel det bleike andletet hennar, den opne munnen, dei halvopne augo, bli borte for henne, alltid kan ho sjå det, for Veslesystera vart sjuk og døydde, og alt gjekk så fort, ho var levande og glad og så vart ho sjuk og døydde, og så den store broren, han Sigvald, halvbror eigentleg, som drog bort då ho enno lita jente var og aldri kom att, og ingen visste kvar han hadde vorte av, men fele det spela han, og aldri har vel ho høyrt nokon spela fele betre enn det halvbror Sigvald gjorde, han kunne spela han, og det er vel om lag det einaste ho minnest av han, og far hans spela også fele, han dei fortalde om, han, Asle heitte han og han vart visst hengd i Bjørgvin, nei at dei hengde folk i dei dagar, før i tida, at dei det kunne gjera, at dei var slik, tenkjer ho og mora som vart oppattgift med far hennar, han Åsleik, ja, ja slik var det, slik vart det sagt og fortalt, og faren, som heitte Åsleik og som dei kalla for Viken, for det var han som åtte plassen der i Vika, stova, løa, naustet, bryggja, båten, alt åtte han, alt hadde han skaffa seg, driftig kar han var, og så kom Alida dit som taus, og med seg hadde ho sonen Sigvald, som ho hadde fått med Asle, han spelemannen som vart hengd, slik var det, ho kom dit etter at Asle var hengd, slik vart det i alle fall sagt, men aldri hadde mora sjølv sagt noko om det, aldri ville ho vel seia noko om Asle og det som ein gong skjedde, tenkjer Ales, ho ymta vel nokre gonger frampå, ho spurde ikkje, men ymta liksom og då vart mora aldeles

8 taus og gjekk bort frå henne, ikkje ein einaste gong, det ho minnest, vart namnet Asle nemnt av mora, det var anna folk som fortalde henne om han, og det gjorde dei så ofte dei det kunne, det var som om alle så gjerne ville fortelja kva kar mor hennar hadde halde seg med, og kva som var sant og ikkje sant av det ho fekk høyra, det var vanskeleg å vita, sjølvsagt, for Asle vart det snakka og fortalt om på Dylgja, at han hadde vore spelemann, som far hans også hadde vore, og at han hadde teke mor hennar med vald og sett barn på henne, endå ho berre jentunge var, og at han så hadde teke henne med seg etter fyrst å ha teke mor hennar, altså hennar eiga bestemor, av dage, slikt vart det sagt, men om det var sant, nei det visste ingen, og slik kunne det no ikkje vera, det var nok berre slikt folk innbilte seg og snakka om, tenkjer Ales, og så kverka han, sa dei, slik gjekk folkesnakket, ein jamaldring for å stela båten hans, det skulle ha skjedd ved naustet der faren hadde budd, på Dylgja, og så, i Bjørgvin, kverka han visst opptil fleire andre før han vart fakka og så hengd, slikt vart sagt, men sant det kunne det ikkje vera, mor hennar Alida kunne aldri ha halde seg med slikt eit menneske, slikt eit umenneske, aldri i live, det var ikkje mogeleg, så godt lærde ho mora Alida å kjenna, aldri kunne vel ho ha halde seg med ein slik mordar, tenkjer Ales, og fanst slikt folk til, slike mordarar, så var det jammen rett at det fanst galgar til, sa folk, og galgar skulle der framleis ha vore, minst ein i kvar grend, vart det sagt og kva som sant var og ikkje sant var om kva Asle hadde gjort og ikkje gjort, nei ikkje visste ho, men nokon mordar kan han ikkje ha vore, han var då far til eldste bror hennar,

9 halvbroren, han Sigvald, tenkjer Ales, han kan aldri ha teke livet av bestemor hennar, for det vart òg sagt at ho vart funnen død i senga om morgonen og godt kunne ha døydd slik folk til vanleg døyr, ho kan godt berre ha sovna inn, stille og roleg, og ha hatt ein god og heilt vanleg død, sjølvsagt, slik må det ha vore, ten kjer Ales og ho tenkjer at ho kan no vel ikkje berre sitja her, tenkjer ho, det er då vel alltids noko som skal gjerast, eit eller anna, tenkjer ho og ho ser mot vindauga der på kjøkenet og der ser ho Alida stå, midt på golvet, framføre vindauga, så tydeleg står ho der som om ho kunne leggja hand på skuldra hennar, og skal ho prøva å det gjera, tenkjer Ales, nei, nei det kan ho ikkje gjera vel, ho kan ikkje leggja hand på si eiga longe avdøde mor, tenkjer Ales, nei ho er visst ei gammal sulle vorten, tenkjer ho, ikkje lenger tilrekneleg, knapt nok tilsnakkande, men står der det gjer gamle Alida like forbaska, like så forbanna, tenkjer Ales, og skal ho våga seg til å seia noko til henne, ho har så ofte tenkt på å spørja mora om det er sant som dei seier, at ho gjekk på sjøen, ho trur ikkje på det, men sagt det blir det, at ho det gjorde, og ho vart funnen i fjøra, blir det sagt, men kan vel ho sitja her og snakka til ei som longe er død, nei så galen er ho då ikkje vorten nei, same kva dei måtte meina og seia om henne, og kva meiner og seier ikkje desse ungane hennar om henne, ho veit nok kva dei seier om henne til kvarandre, og kanskje til andre òg, at ho er for gammal vorten til å bu åleine, det seier dei, men så er det vel ingen av dei som vil ha henne buande heime hjå seg heller, i alle fall har ingen av dei sagt til henne at dei det vil, og dei har då nok kvar med sitt, men står ho ikkje der enno, Alida, tenkjer ho,

10 visst har dei vel det, dei har nok med sitt, om dei ikkje også skal plagast med henne, og kvifor i all verda skal mora, Alida, stå der framføre vindauga, der framføre vindauga på kjøkenet hennar, tenkjer Ales, og skal mora vera på kjøkenet hennar, så får ho beinast gå inn att i stova, tenkjer Ales, for ho kan då ikkje bli verande i same rom som den longe døde mor si, tenkjer Ales og ho ser Alida snu seg og sjå beint mot henne og Alida tenkjer at no er småjenta hennar, godjenta hennar, det kjære kjære jentebarnet hennar gammal vorten ho òg, nei at åra også for henne skulle fara så fort, så skremmande fort, tenkjer ho, men born det har ho fått, ho Ales, seks stykke, og alle har dei vakse opp og skikka seg vel det har dei, kvar og ein, jentene og gutane, så med dotter hennar Ales gjekk det godt, tenkjer Alida og ho ser vesle Ales kliva opp stigen til lemmen i stova der i Vika og så stoggar ho på øvste trinnet og ho ser beint mot henne og så seier ho du må sova godt mor og Alida seier sova godt du òg godjenta, du den beste jente i verda vide, seier Alida og så kliv Ales opp og blir borte der ein stad i mørkret inne på lemmen, under åklet sitt, der inne i kråa si. Og så står Alida der. Og så går Alida ut or stova og ho går og stiller seg i døra, og der nede ved båten ser ho Åsleik stå, så stor det er han ikkje, og kraftig det er han ikkje, men håret er stort, og skjegget er stort, og svart det er skjegget enno, sjølv om både hår og skjegg er grått vorte hist og her, som også hennar eige svarte hår har vorte, tenkjer Alida og ho ser han står der, Åsleik, og sjå mot båten sin, han står nok der og grundar på noko, tenkjer Alida, han har vore henne god, Åsleik, tenkjer ho, korleis skulle det vel ha gått med henne og vesle Sigvald om dei