ANSVAR FOR TINGLYSINGSFEIL Advokat Borgar Høgetveit Berg Eiendomsrettsseminaret, Statens Kartverk, 8. september 2016 1 GRUNNBOKA HAR IKKJE FULLT TRUVERDE Hovudføremålet med tinglysing er å gje vern mot tredjemann Tinglysingslova gjev grunnboka "negativt" og "positivt" truverde, jf. tinglysingslova 20 til 27 Korkje det negative eller positive truverdet gjeld utan unntak Truverdet vert ytterlegare redusert ved at tinglysingslova 18 slår fast at grunnboka skal rettast når noko er tinglyst feil Den som har stolt på urett grunnbok, må respektere rettinga Skadeverknadene blir avbøtt ved å gje den skadelidne erstatning for det tapet han lir ved at truverdet til grunnboka sviktar Erstatningsregelen i tinglysingslova styrkjer realkreditten og tilliten til tinglysingsvesenet, jf. Ot.prp. nr. 9 (1935) s. 46 2 Kartverket - Eiendomsrettsseminaret, 7. - 8. september 2016 1
TINGLYSINGSLOVA 35 "Når nogen lider uforskyldt tap på grunn av tinglysingsfeil, har han rett til erstatning av staten såfremt tapet skyldes a) at han har stolt på en tinglysingsattest eller pantattest, b) at et dokument ikke er blitt tinglyst eller er blitt tinglyst for sent, c) at et dokument efter 25 må stå tilbake for et senere tinglyst dokument, d) at et dokument som nevnt i 27 annet ledd er blitt tinglyst og nogen i god tro har fått dagbokført rett han har ervervet ved avtale i tillit til at det tinglyste dokument var gyldig. Like med tinglysingsfeil anses ved anvendelsen av første ledd bokstav a at en heftelse som i samsvar med 11 tredje ledd annet punktum er unnlatt anmerket i attesten på pantedokumentet, senere viser seg likevel å redusere panterettens dekningsmulighet." NB: Paragrafen er endra på ei rekkje punkt i 2014, men endringa er ikkje sett i kraft 3 OBJEKTIVT ANSVAR Staten har eit særleg lovheimla objektivt erstatningsansvar for visse typer tinglysingsfeil, jf. tinglysingslova 35 Det er tilstrekkjeleg at det ligg føre ein feil; til skilnad frå det vanlege aktløyseansvaret (inkl. skadeserstatningslova 2-1), stiller 35 ikkje krav om aktløyse (skuld) frå staten sjølv eller statstilsette Ansvaret ligg staten på objektivt grunnlag, føresett at tapet skuldast eitt av dei konkrete opplista alternativa 4 Kartverket - Eiendomsrettsseminaret, 7. - 8. september 2016 2
VIRKEOMRÅDET FOR OBJEKTIVT ANSVAR Førearbeida til tinglysingslova 34 legg til grunn at 35 også gjeld for tinglysing i Lausøyreregisteret, i alle fall for registrert pant i motorvogner, sjå Ot.prp. nr. 63 (1978 1979) s. 19 Departementet har derimot "antatt" at tinglysingslova 35 ikkje fører til ansvar for staten overfor tredjemann ved manglande registrering av utleggspant, jf. Ot.prp. nr. 66 (2004 2005) s. 17: Generelt har Lausøyreregisteret svært avgrensa negativt truverde. Det kan mellom anna vere registrert heftingar på det aktuelle formuesgodet hos ein tidlegare eigar, som ikkje kjem fram ved søk på noverande eigar. Det kan òg vere heftingar i det aktuelle formuesgodet som har rettsvern utan tinglysing. Når det gjeld utleggspant i formuesgode som ikkje får rettsvern ved registreringa, vil utleggspanthavarens rett ikkje vere avhenging av tinglysinga i Lausøyreregisteret. At utleggspanthavaren går framfor etterkommande panthavarar, vil følgje av rettsvernsreglane for det aktuelle rettsvernsregisteret som utleggspantet òg skal registrerast i. Utleggspanthavarens rett er med andre ord ikkje avhengig av tinglysinga i Lausøyreregisteret. Om ein etterfølgjande panthavar lir tap som følgje av at han har stolt på ein pantattest frå Lausøyreregisteret der vedkommande utleggspant ikkje går fram, kan man difor ikkje si at tapet skyldast ein tinglysingsfeil. 5 "... LIDER UFORSKYLDT TAP PÅ GRUNN AV TINGLYSINGSFEIL..." Personell avgrensing, sml. "nogen"? Gjeld regelen all slags tinglysing? Kravet om "tinglysingsfeil" Kravet om økonomisk tap, jf. "lider" Kravet om årsakssamanheng, jf. "på grunn av" Kravet om "uforskyldt" tap Er ansvaret subsidiært? 6 Kartverket - Eiendomsrettsseminaret, 7. - 8. september 2016 3
ALTERNATIVT TILLEGGSVILKÅR; TINGL. 35 FØRSTE LEDD BOKSTAV A "... at han har stolt på en tinglysingsattest eller pantattest" Utelatt rettsstifting Panterett med for lite beløp Andre tilfelle? Lovendring i 2014 (ikkje i kraft) sløyfer orda "eller pantattest". Bakgrunnen er at alle som tinglyser eit dokument, no skal få ei stadfesta utskrift av grunnboka, jf. Prop.53L (2013-2014) s. 67. Slik utskrift erstattar pantattesten etter gjeldande tingl. 11 og vil vera omfatta av "tinglysingsattest" i 35 første ledd bokstav a. Overgangsregel: "For pantattest som er utstedt før lovens ikrafttredelse, gjelder reglene i tinglysingsloven 35 slik bestemmelsene lød før ikrafttredelsen av loven" 7 ALTERNATIVE TILLEGGSVILKÅR; TINGL. 35 FØRSTE LEDD BOKSTAV B, C & D "... at et dokument ikke er blitt tinglyst eller er blitt tinglyst for sent" Omfattar også det tilfellet at eit dokument urettmessig er nekta tinglyst " at et dokument efter 25 må stå tilbake for et senere tinglyst dokument" " at et dokument som nevnt i 27 annet ledd er blitt tinglyst og noen i god tro har fått dagbokført en rett han har ervervet ved avtale i tillit til at det tinglyste dokument var gyldig" Ved lovendring i 2014 (ikkje i kraft) blir uttrykket "dagbokført" bytt med "registrert". Dette er ein konsekvens av at ein tek bort "dagbokført" i tinglysingslova 5 8 Kartverket - Eiendomsrettsseminaret, 7. - 8. september 2016 4
SÆRREGELEN I TINGL. 35 ANDRE LEDD "Like med tinglysingsfeil anses ved anvendelsen av første ledd bokstav a at en heftelse som i samsvar med 11 tredje ledd annet punktum er unnlatt anmerket i attesten på pantedokumentet, senere viser seg likevel å redusere panterettens dekningsmulighet." Lovendring i 2014 (ikkje i kraft) opphevar regelen Også dette har bakgrunn i at reglane om attestar i tinglysingsloven 11 blir endra, jf. Prop.53L (2013-2014) s. 68 9 ANALOGISK BRUK AV TINGL. 35 Ei rekke "tinglysingsfeil" fell utom tinglysingslova 35 Er analogisk bruk mogleg? Førearbeida til hevdslova 10a andre ledd (frihevd av tinglyst underpant), føresett at tingl. 35 kan nyttast analogisk, sjå Ot.prp. nr. 39 (1977 1978) s. 40 Desse førearbeida gjev derimot ikkje rettleiing for når slikt objektivt ansvar for staten er aktuelt, ut over at det er noe tvilsomt i hvilken utstrekning ansvaret kan bygges på en analogi fra tingl 35 der panthavaren lir tap som følgje av frihevd av panteretten fordi panteretten ved en feil er anmerket på galt blad i grunnboka eller når det blir utskilt parsell fra en hovedeiendom ved en feil ikke blir anmerket på parsellens grunnbokblad Når er analogisk bruk naturleg? Døme: " 35 bokstav a-tilfelle" der det ikkje ligg føre ein attest 10 Kartverket - Eiendomsrettsseminaret, 7. - 8. september 2016 5
SUBJEKTIVT ANSVAR Staten kan under alle omstende bli ansvarlig dersom det ligg føre aktløyse, gjennom: Organansvaret Arbeidsgjevaransvaret (skadeserstatningsloven 2-1 nr. 1) Uavhengig av om det generelt gjeld ei mildere ansvarsnorm for staten ved såkalte serviceytingar, kan det uansett ikkje gjelde ei slik mildare norm ved tinglysing Når det er eit objektivt ansvar for visse tinglysingsfeil, og Stortinget har opna for analogisk bruk for andre tinglysingsfeil, kan det ikkje vera rom for ei mildare norm ved bruken av skadeserstatningsloven 2-1 nr. 1 på tinglysingsfeil som fell utom verkeområdet til tinglysingslova 35 Så langt eg kjenner til, ligg det heller ikkje føre rettspraksis der staten har påropt at det er eit mindre strengt krav til aktsemd ved tinglysingsfeil 11 KORLEIS FREMJE ERSTATNINGSKRAVET? Tinglysingslova seier ikkje noko om korleis erstatningskrav etter tinglysingslova 35 skal setjast fram for domstolene; vi må difor halde oss til dei generelle reglane i tvistelova Dette gjeld også for erstatningskrav basert på andre rettsgrunnlag enn tinglysingslova 35 Erstatningskrav blir retta mot "staten ved Statens kartverk" Ein kan ikkje krevje retting etter tinglysingslova 18, og subsidiært erstatning etter 35 dersom rettingskravet ikkje fører fram Avgjerd av erstatningskrav er ikkje omfatta av tinglysingslova 3, sjå t.d. Eidsivating lagmannsrett 31. mars 2004 (LE-2003-15507) 12 Kartverket - Eiendomsrettsseminaret, 7. - 8. september 2016 6