Fjell kommune Arkiv: 022.1 Saksmappe: 2014/757-9467/2014 Sakshandsamar: Unni Rygg Dato: 29.04.2014 SAKSDOKUMENT Utvalsaksnr Utval Møtedato Formannskapet Invitasjon til å delta i forsøk med stemmerett for ungdom ved kommunestyrevalet i 2015 Samandrag av saka: Kommunal- og moderniseringsdepartementet har sendt ut invitasjon til alle kommunar om å søkje om å delta i forsøk, med stemmerett for ungdom som fyller 16 eller 17 år i valåret, ved kommunestyrevalet i 2015. Fristen for å søkje er 1.juni 2014. Innstilling: Saka vert lagt fram utan innstilling. Straume, den 29.04.2014 Steinar Nesse Rådmann Lillian Torsvik servicetorgsjef
Dokument vedlagt saka: Invitasjon frå kommunal- og moderniseringsdepartementet datert 24.03.14: «Invitasjon til å delta i forsøk med stemmerett for ungdom som fyller 16 eller 17 år i valgåret ved kommunestyrevalget i 2015» Elektronisk lenkje til kommunal- og moderniseringsdepartementet si nettside evaluering av forsøk med nedsett stemmerett i 2011: http://www.regjeringen.no/nb/dep/kmd/kampanjer/valg/forsok-med-stemmerett-for-16- aringer-2/forsok-med-stemmerett-for-16-aringer-ved-kommunestyrevalget- 2011.html?id=757484 Saksopplysningar: Kommunal- og moderniseringsdepartementet inviterer alle kommunar om å søkje om å delta i forsøk med stemmerett for ungdom som fyller 16 eller 17 år i valgåret ved kommunestyrevalet i 2015. Fristen for å søkje er 1.juni 2014. Bakgrunn Ved kommunestyrevalet i 2011 vart det gjennomført forsøk med nedsett stemmerettsalder til 16 år. Alle kommunane vart også då inviterte til å sende inn søknad om å delta i forsøket, og av 143 kommunar som sendte inn søknad vart 20 kommunar valt ut til å delta. Fjell kommune fekk, på lik line med alle andre kommunar, brev frå barneombodet i 2008 med oppmoding om å søkje på å vere med på ei forsøksordning med stemmerett for 16 åringar ved kommunestyrevalet i 2011. Ungdomsrådet i Fjell fekk høve til å gje råd til politikarane i kommunen om dei skulle søkje eller ei om å få vere med i forsøksordninga. Ungdomsrådet konkluderte med følgjande: Saka vart tatt opp på møtet i ungdomsrådet 29.04.2008, og her kjem ein kort presentasjon av dei ulike meiningane som vart ytra under møtet: Stemmerett er positivt for at 16-åringar skal kunne få seie meininga si. Eg synest likevel det er feil at alle skal ha retten til å stemme frå dei er 16 år Eg er ikkje samd i at stemmeretten skal gjelde frå ein er 16 år. Det er rett aldersgruppe slik det er i dag (18 år) Eg synest at det bør vere lov å stemme om ein er 16 år, men det er ikkje vits i om ein ikkje er engasjert Eg synest det er for få som er verkeleg engasjerte når dei er 16 år slik sett kan dei vente med å stemme til dei er 18 år Eg vil ikkje at 16-åringar skal ha stemmerett Eg synest det er både-og. 16-åringar vil truleg verte veldig påverka av vennar, men samstundes bør ein ha noko å seie som 16-åring. Det er tidleg med stemmerett for 16- åringar, då ikkje alle veit kva det går i Ungdom i dag har for lita breidde på politikken sin. Dersom det vert innført stemmerett, så vil parti som seier det dei unge vil høyre vinne valet. Det er såleis for tidleg med stemmerett for 16-åringar. Ungdom kan heller påverke på andre måtar i staden, jf. om her vert innført lovfesta ungdomsråd i alle kommunar 16-åringar har ikkje nok bakgrunn for å stemme. Dog, om skulane hadde satsa meir på samfunnsfag, så kunne det ha vore mogleg med stemmerett for 16-åringar. Eg vil seie nei til stemmerett for 16-åringar slik situasjonen er i dag Dersom ein ser ungdomsrådet sine ytringar som eit heile, så vil ikkje fleirtalet at 16-åringar skal få røyste slik situasjonen er i dag. Nokon vil endre på skulen sitt innhald før 16-åringar
skal få røyste, nokon vil heller la 16-åringar påverke gjennom andre forum og nokon ser fordelar ved at engasjerte 16-åringar får sjansen til å stemme. Slik sett kan ytringane frå Fjell ungdomsråd tolkast der hen at dei i større eller mindre grad ikkje er positive til ei forsøksordning der 16-åringar er med og stemmer ved lokal- og regionvalet i 2011. Ungdomsrådet si uttale vart lagt framfor komité for finans og forvaltning (KFF) i møtet 03.06.2008, sak 57/08, og på bakgrunn av ungdomsrådet sine ytringar valte politikarane å gå for rådmannen si innstilling: Vedtak i Komité for finans og forvaltning - 03.06.2008: Fjell kommune vil ikkje tilrå ei prøveordning med stemmerettsalder for 16-åringar ved kommune- og fylkestingvalet i 2011. Fjell kommune sendte difor ikkje inn noko søknad i 2011 om å ta del i forsøket med nedsett stemmerett. Kommunen sitt vedtak vart heller ikkje sendt vidare til barneombodet då saka formelt sett var ein invitasjon til å søkje om deltaking og ikkje noko høyring. Erfaringar frå forsøket i 2011 evalueringsrapporten «Stemmerett for 16-åringar» Rapporten konkluderer ikkje i spørsmålet om stemmerettsalder då det vert vist til at det er eit politisk spørsmål som bør avgjerast av Stortinget. Det vert likevel vist til at rapporten gir «eit grunnlag for ein informert debatt basert på empiriske fakta og forskingsresultat, som igjen kan leie fram til ei politisk avgjersle i spørsmålet om stemmerettsalderen bør senkast til 16 år». Samandraget oppsummerer rapporten i følgjande åtte spørsmål og svar som vert gjengjeve nedanfor (side 303-305 i evalueringa): 1. Kva juridiske hindringar står i vegen for ei eventuell senking av stemmerettsalderen, og kva vil dei juridiske konsekvensane av ein stemmerettsalder på 16 år vere? Stortinget har stor handlefridom når det gjeld stemmerettsalder. Rettsleg sett må ikkje stemmerettsalderen følgje myndigheitsalderen, og 16- og 17-åringar har naudsynt rettsleg handleevne til å bruke stemmeretten, stille til val og vere folkevalte. Vurderinga av om stemmerettsalderen skal senkast, må inkludere ei vurdering av om 16-og 17-åringane skal kunne veljast og kor omfattande ombodsplikt dei eventuelt skal ha. Dersom målet er ein mest mogleg klar og einskapleg overgang frå barn til vaksen i lovgjevnaden, kan det vere grunn til å halde stemmerettsalderen på 18 år. Ulik aldersgrense for stemmerett og valbarheit kan står i strid med omsynet til einskapleg regulering av rett til demokratisk deltaking. 2. Var den praktiske gjennomføringa av forsøket vellykka? Det ser ikkje ut til å ha vore nokon problem med den praktiske gjennomføringa av forsøket. Utover dette, vert valdeltakinga blant 16- og 17-åringane brukt som mål på kor vellykka forsøket var i den einskilde kommune. Resultata frå analysen av kommunen sitt arbeid med forsøket viser at dei kommunar som har brukt nettverksressursar som finnast lokalt både ungdomsmiljø, skule, ulike etatar og nasjonale aktørar i størst grad har lykkast i å mobilisere unge veljarar. Dei bredt samansette gruppene har gjeve prosjektleiinga evna til å fange opp problem og skape nye løysingar i mellomromma mellom eksisterande delar av den kommunale organisasjonen som til dømes mellom dei som arbeider med val og dei som arbeider med ungdom. 3. Korleis forhold dei politiske partia på lokalt nivå seg til forsøket?
Vi gjer greie for dette spørsmålet ved hjelp av to ulike datasett; ei spørjeskjemaundersøking til alle kommuneparti og listar i fylkeskommunane, og eit landsdekkande datasett for listekandidatar. Spørjeundersøkinga viser at sjølv om partia kunne ha vore meir aktive utovervendt i valkampen, har dei på mange måtar gjort jobben sin internt. Mange partilag har inkludert ungdom i prosessen, og nominasjonsprosessen har bidrege til å få fram unge kandidatar men det er betydelege skilnader etter kommunen og partiet sin størrelse. Vi ser likevel få spor av denne innsatsen når listekandidatar i forsøkskommunane samanliknast med situasjonen ved førre val og i resten av landet. Forsøkskommunane i 2011 skil seg ikkje ut ved ein betre plassering for unge kandidatar. Når vi ser på dei som vart valt inn i kommunestyra, vert mønsteret likevel eit anna. Veljarane sine rettingar på listene har vore målretta og målet har vore å få fleire unge inn i kommunestyra. Andelen representantar som har kome inn på grunn av listeretting er betydeleg større blant unge enn blant eldre representantar, og denne tendensen er særskilt sterk i forsøkskommunane. 4. I kva grad deltok 16- og 17-åringane i valet? Valdeltakinga blant 16- og 17-åringar i forsøkskommunane var 58 prosent. Blant dei ordinære fyrstegongsveljarane (aldersgruppa 18-21 år) deltok 46 % i valet; medan deltakinga var på 63 % blant alle veljarane i forsøkskommunane. Forsøksveljarane deltok altså i større grad enn andre unge veljarar, men i mindre grad enn elektoratet som heilskap. Meir detaljerte analyser viser at veljararar i aldersgruppa som vanlegvis går på vidaregåande skule, 16,17 og 18-åringar, deltek i betydeleg høgare grad enn andre unge veljarar. Ei senking av stemmerettsalderen bidreg altså til å fange opp unge veljarar i ein periode der desse er tilbøyelege til å delta. Vi veit enno ikkje om dette også fører til høgare deltaking seinare i livet; altså om ei senking av stemmerettsalderen kan bidra til høgare valdeltaking på lang sikt. 5. Kva politiske preferansar har 16- og 17-åringar, vil det ha nokon politiske konsekvensar om stemmerettsalderen senkast til 16 år? Den politiske preferansen til 16- og 17-åringar spesielt og ungdomar generelt ved valet i 2011 viser små skilnader i forhold til preferansane til eldre veljarar. Stemmerøystinga til 16- og 17-åringar avveik i lita grad frå veljarar elles. Resultat frå skulevalundersøkingane tyder på at skilnadane mellom preferansane til ungdomar og eldre veljarar var særskilt små i 2011. Ved tidlegare skuleval har ungdomar vist eit meir radikalt stemmemønster enn andre veljarar. SV og FrP har gjort det særskilt godt ved skulevala, medan AP og Høgre har gjort relativt dårlege skuleval. Det er ikkje utenkeleg at det også i framtida vil oppstå større skilnader mellom preferansane til 16- og 17-åringar på den eine sida, og andre veljarar på den andre sida. Det synes likevel lite sannsynleg at skilnadane skulle bli så store at ei senking av stemmerettsalderen til 16 år skulle påverke norske valresultat i nemneverdig grad. 6. Hadde forsøket ein effekt på «politisk modnad» til 16- og 17-åringane? Analysane viser at det er målbare skilnader i politisk modnad (målt som politisk interesse, kompetanse, konsistens i politiske holdningar og samanheng mellom holdningar og stemmerøysting) mellom 16- og 17-åringar på den eine sida, og veljarar som er noko eldre på den andre sida. Det var ein forventing om at desse skilnadane ville verte mindre når 16- og 17-åringar fekk stemmerett, og dermed eit incentiv til å verte meir interessert i politikk, til å auke kompetansen sin. Forventingane vart ikkje innfridd. Vi finn ikkje teikn på at forsøket bidrog til å auke politisk modnad til 16- og 17-åringar. 7. Kva meiner ungdomar, og befolkninga elles om ei eventuell senking av stemmerettsalderen til 16 år? Eit klart fleirtal av befolkninga i Norge svarar «nei» når dei vert spurte om stemmerettsalderen bør senkast til 16 år; det same svarar dei fleste ungdomar. Det er
betydeleg motstand mot ei senking av stemmerettsalderen, også blant veljarane til dei partia som går inn for stemmerett til 16-åringar: SV og Venstre. Vi finn likevel grunn til å tru at denne motstanden mot ei senking av stemmerettsalderen ikkje er av fundamental karakter. Siste gong Norge gjennomførte ei endring i stemmerettsalderen (frå 20 til 18 år i 1978), uttrykte befolkninga den same typen av motstand på førehand. Endringa vart likevel akseptert i ettertid. 8. Kva konsekvensar har forsøket hatt i perioden etter valet i 2011, er det mogleg å sjå konturane av nokon langsiktige konsekvensar av forsøket? To år etter at forsøket vart avslutta, er det gjennomført kvalitative intervju av personar i seks casekommunar, som var tett på forsøket. Tre tema reisast: Har andelen med kommunerepresentantar under 30 år auka i lys av forsøket? Er det føretatt endringar av administrative og politiske rutinar for å inkludere unge i politikken? Er det grunn til å tru at ungdomsgrupper sine politiske engasjement har auka i ettertid? Studien viser at det er store variasjonar mellom dei seks kommunane. Generelt vert det konkludert med at forsøket i avgrensa grad har gjeve langvarig effekt. Dette til tross: dei kommunar som gjennomførte ein institusjonalisering av forsøket, synes også å ha forlanga forsøket si «levetid», både i administrasjonen og i involverte ungdomsgrupper. Når det gjeld auka i andelen unge kommunestyrerepresentantar og enkeltkommunar si oppleving av auka politisk engasjement i ungdomsmiljøet, er det vanskeleg å skilje kva som knytast til ein mogleg forsøkseffekt og kva som kan forklarast av ein generell mobilisering i lys av terrorangrepa 22.juli 2011. Det synest som det har vore eit samspel mellom dei to forklaringsfaktorane i enkelte forsøkskommunar. Kriterier ved utveljing av forsøkskommunar Kommunal- og moderniseringsdepartementet viser til at forsøket i 2011 gav mange interessante erfaringar, men at departementet samstundes ynskjer å ha eit breiare erfaringsgrunnlag. Departementet inviterer difor alle kommunar om å på ny sende inn søknad om å delta i forsøk med stemmerett for ungdom ved kommunestyrevalet i 2015. Det skal veljast ca. 20 kommunar til å delta i forsøket, av dei som sender inn søknad om å få vere med og samstundes oppfyller ynskja kriterier som må informerast om i søknaden: Ca. halvparten av deltakarkommunane vert valt frå kommunar som tok del i forsøket i 2011 og som sender inn søknad også for kommunestyrevalet i 2015. Både små, mellomstore og store kommunar skal delta og med geografisk spreiing. Variasjon i den politiske samansetninga av kommunestyret ordføraren sitt parti. Variasjon i alderssamansetninga i kommunen del av befolkninga i kommunen som er under 30 år. Grunngjevnad og motivasjon for å delta i forsøket er vesentleg. Vurdering: Fjell kommune sendte ikkje inn noko søknad om å vere med på forsøk med nedsett stemmerettsalder ved kommunestyrevalet i 2011 grunna mellom anna motstand frå det lokale ungdomsrådet. Fjell kommune kan likevel søkje om å få vere med på forsøket med nedsett stemmerettsalder ved kommunestyrevalet i 2015. Truleg vil ei slik deltaking krevje fleire ressursar frå administrasjonen om forsøket skal resultere i valdeltaking frå ungdomen. Evalueringa frå forsøket i 2011 viser til at kommunar som brukar «lokale nettverksressursar både ungdomsmiljø, skule, ulike etatar og nasjonale aktørar i størst grad har lykkast i å mobilisere unge veljarar». For å få god valdeltaking blant dei unge må kommunen bidra aktivt. Samstundes var ungdomen i Fjell i 2011 imot forsøket med nedsett stemmerettsalder mykje grunna politisk umodnad hos dei unge. Evalueringa av forsøket i 2011 «finn ikkje teikn
på at forsøket bidrog til å auke politisk modnad til 16- og 17-åringar». Politikarane i Fjell må såleis stille seg spørsmålet om kva som er motivasjonen for å vere med i forsøket med nedsett stemmerettsalder ved kommunestyrevalet i 2015, òg med tanke på at det er eit viktig aspekt i ein eventuell søknad til departementet.