Er spreiing av ørekyt i høgfjellet negativt?

Er spreiing av ørekyt i høgfjellet negativt? Reidar Borgstrøm Institutt for naturforvaltning, UMB (Foto: B.O.Johnsen) Nasjonal Vannmiljøkonferanse 2011 1

Spreiing av fiskeartar kan føra til store Ved innføring av ein fiskeetande art Ved innføring av ein konkurrent Ved innføring av ein byttefisk Ved innføring av infisert fisk (m/ parasittar/patogenar) endringar for lokal fisk Eksempel Gjørs utsett i Gjersjøen førte til store endringar i fiskesamfunnet Sterk nedgang i mange røyebestandar etter innføring av sik Krøkle er blitt viktig bytefisk for fiskeetande fisk etter utsettingar Lakseparasitten Gyrodactylus salaris innført til Norge frå Sverige, har hatt sterk negativ effekt på norske laksebestandar

Stor spreiing og ekspansjon av ørekyt i Norge - dette gjeld óg høgfjellsområde som t. d. Hardangervidda Hardangervidda Hardangervidda Kjende lokalitetar før 1975 Lokalitetar etter 1990

Øvre Heimdalsvatn ein viktig referanselokalitet for ferskvassøkologi i høgfjellet Her var det før berre aure, men ørekyt kom inn på sekstitalet

Ørekytbestanden er vel etablert i Øvre Heimdalsvatn Utløpselva er viktigaste rekrutteringsområde for aure, men her er det óg mykje ørekyt

Utviklinga i Øvre Heimdalsvatn både med omsyn til ørekyt, aure, evertebratar, klima m.m. vart publisert i denne Springerboka i fjor

Estimert antall i bestanden 6000 4000 2000 1965 Langt meir yngre aure i Øvre Heimdalsvatn før etablering av ørekyt 0 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Alder (år) Estimert antall i bestanden 6000 4000 2000 0 2005 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 (Etter Bilstad og Bilstad 2006) Alder (år)

Rekruttering til aurebestanden i Øvre Heimdalsvatn meir enn halvert etter etablering av ørekyt Estimert antal fireåringar 6000 4000 2000 0 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 Antal fire år gamle aure 1993 1994 1995 1996 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1958-1966: n 4 = 3746 1993-2006: n 4 = 1668

Aure kan bli stor på diett av skjoldkreps og marflo Aure på 7,6 kg utan fisk i dietten Skjoldkreps frå mageinnhald hos aure Skjoldkreps og marflo

Stadium 2 og 3 hos skjoldkreps er raudfarga og lever i den fri vassmassen dei blir eit lett byte for ørekyt Stadium 2 Stadium 3 Med ørekyt til stades kan skjoldkrepsbestanden bli nedbeita - det blir få skjoldkreps til aure (Etter Borgstrøm, Garnås og Saltveit 1985)

August 1970 August 1993 Bunndyr Fjørmygg Marflo Skjoldkreps Vannlopper Landinsekter Fisk Stor endring i auredietten i Øvre Heimdalsvatn Viktigaste endringar etter etablering av ørekyt: (Data frå Lien 1978, Hasle og Skjølås 1995) Bunndyr Fjørmygg Marflo Skjoldkreps Vannlopper Landinsekt Fisk 1) Skjoldkreps nesten borte frå auredietten 2) Ørekyt har fått stor betydning som aurenæring

Trass i lågare årleg rekruttering til aurebestanden er årleg lengdevekst redusert samanlikna med perioden før ørekyt var etablert Årleg lengdeauke (cm) for 4-7 år gamal aure 25 20 15 10 5 0 1958 1963 1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998 2003 7 6 5 4 År (Etter Borgstrøm, Museth og Brittain 2010)

Miljøgiftkonsentrasjonar i fisk kan auka gjennom bioakkumulering og biomagnifisering Innsjøbasert næringskjede Rovfugl Pattedyr Fugl Karnivore zooplankton Fiskeetande fisk Planteplankton Botnlevande vegetasjon Detritus Planteetande zooplankton Insekt og krepsdyr m.m. Karrnivore bunndyr Evertebratetande fisk

Ørekyt finnest i alle fylke i dag Ørekyt Aure Ørekyt kan bli bytefisk for aure, og kan dermed gi auka kvikksølvinnhald i fiskeetande individ

I Skaupsjøen er det både aure og ørekyt Skaupsjøen Hardangervidda nasjonalpark (3422 km 2 )

Positiv, signifikant samanheng mellom kvikksølvkonsentrasjon og aurelengde i Skaupsjøen Kvikksølvkonc. (mg/kg) 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Ørekyt Aure Skaupsjøen R 2 = 0,65 0 20 40 60 Lengde (cm) (Etter Borgstrøm, Rognerud og Rosseland, i manus)

Kvikksølvkonsentrasjonane i aure frå Skaupsjøen (med ørekyt) er langt høgare enn i andre innsjøar på vidda utan ørekyt Kvikksølvkonc. (mg/kg) 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Kollsvatn Litlosvatn Sandvatn Skaupsjøen 0 5 10 15 20 Alder (år) (Etter Borgstrøm, Rognerud og Rosseland, i manus)

Konklusjon Rekruttering til aurebestanden sterkt ned etter etablering av ørekytbestand i høgfjellsvatn Skjoldkreps får liten betydning som aurenæring når ørekyt er til stades, og årleg individuell vekst hos aure kan bli sterkt redusert Ørekyt kan utgjera ein viktig del av sommardietten til aure og dermed bidra til høge kvikksølvkonsentrasjonar i aure

Aure er framleis einaste fiskeart over store delar av Hardangervidda, men spreiing av ørekyt er ein klar trussel for sports- og næringsfiske

Signifikant høgare δ 15 N og kvikksølvkonsentrasjon i aure frå bestandar med ørekyt enn i bestandar med berre aure på Hardangervidda Kvikksølvkonc (mg/kg) i 6 år gamal aure 0,2 0,15 0,1 0,05 0 R 2 = 0,97 4 5 6 7 8 Med Ørekyt δ 15 N ( o /oo) Berre aure til stades (Etter Borgstrøm, Rognerud og Rosseland, i manus)