Aurebestandar i Ullensvang statsallmenning

Transkript

1 Aurebestandar i Ullensvang statsallmenning Årgang * Nr * November * * Institutt for naturforvaltning * Norges landbrukshøgskole Aurebestandane i Kvennsjøen, Litlosvatn og Kollsvatn Reidar Borgstrøm og John Gunnar Dokk Kvennsjøen Litlosvatn Aurebestandane i Kollsvatn,7,9,,11, Litlosvatn 1,5,,,9,1 og Kvennsjøen,3,,9 har vore undersøkt fleire gonger sidan 197. I løpet av desse snart åra har det vore store endringar for alle tre vatna, både med omsyn til bestandane, fiskereglar og utøvinga av fisket. Vi har tidlegare påvist ein klar samanheng mellom klimatilhøve og vekst og rekruttering i bestandane på Vestvidda, og ut frå temperaturdata og den såkalla NAO-indeksen er det stor sannsynlegheit for at det har vore vekslingar i bestandsstorleikar og veksttilhøve gjennom heile det forrige hundreåret 11. Aureårsklassen frå 1997 er vorte sterk meir eller mindre over heile Vidda, og ikkje minst gjeld dette i vatna på Vestvidda. Auka rekruttering kan leggja grunnlag for eit godt fiske, men det er kjent frå fleire vatn at stor rekruttering, enten den er naturleg eller den skuldast utsettjingar, lett kan gje overbefolking. Dette vil vera særleg tilfelle i lågproduktive vatn, slike vi har mange av på Vidda. Etter utsetting av einsomrige aure i Holketjørn i 19 stagnerte desse aurane i vekst då dei kom opp i vekter rundt eitt kilo, høgst sannsynleg fordi det vart for stor samla vekt av bestanden etter kvart som fiskane vart større. Det har difor vore ei viktig oppgåve for fellesstyret for Ullensvang statsallmenning å fylgja bestandsutviklinga med prøvefiske og andre innsamlingar i dei ulike vatna. Dette vart også gjort i fleire vatn i, og dette Faktaarket tar for seg resultata frå Kvennsjøen, Litlosvatn og Kollsvatn, med tanke på mogelege forvaltningstiltak og for å informera ålmenta om tilstanden i vatna. Innsamlingane i inngår og som del av eit større EU-prosjekt om effektar av klimaendring. Innsamlingar Det vart prøvefiska med seriar av setjegarn i Kvennsjøen i 3, i Litlosvatn i -, og i Kollsvatn i og. Kvar garnserie består av garn med fylgjande maskevidder (i mm): 1, 19.5,.5,, 9, 35, 39, 5 og 5. I tillegg har vi nytta data frå stangfangstar i dei same vatna i og frå ordinært garnfiske i Kollsvatn i. For å bestemma alderen på fisken er det nytta øyresteinar (otolittar) og skjell, og tilbakeberekning av veksten er utført frå skjell. Årsklassestyrke Ved prøvefisket i Kvennsjøen i 3 dominerte to årsklassar i fangsten og 1999-årsklassen (Fig. 1). I Litlosvatn var det dei same årsklassane som dominerte i. I Kollsvatn derimot var årsklasse 1999 mindre dominerande enn i vatna nedanfor, og her

2 var det årsklasse 1997 som relativt sett var endå sterkare enn i Kvennsjøen og Litlosvatn (Fig. 1). fanga fanga (%) fanga 5 3 Kvennsjøen Årsklasse Litlosvatn Årsklasse Kollsvatn eit særdeles bra stangfiske i juli og august, der årsklasse 1997 dominerte, men med mange store, eldre fisk i fangstane (Fig..). Sjølv om mange av dei gamle fiskane var relativt magre, var dei fleste fullt brukande til t. d. røykefisk (Fig. 3) Litlosvatn Kollsvatn Prøvefiske Fritidsfiske Prøvefiske Fritidsfiske Fig.. Lengdefordeling Lengde av prøvefiskefangst (cm) og stangfangstar frå Litlosvatn og Kollsvatn i Fig.. Lengdefordeling av aure teke på prøvegarnserie og ved ordinært fritidsfiske i juliaugsut Årsklasse Fig. 1. Årsklassefordeling i fangstar frå Kvennsjøen (3) 3, og Litlosvatn og Kollsvatn i I alle tre vatna manglar påfallande mange årsklassar eldre enn 1997, eller dei er svakt representert (Fig.1). I Kollsvatn er det likevel fleire eldre fisk representert i fangstane enn i Kvennsjøen og Litlosvatn (Fig.1). Eldste fisk teken i Kollsvatn var 7 år. Denne fisken var 57 cm og 1.5 kg, mens den største fisken på 1. kg og 1 cm var 17 år gamal (sjå bilete til høgre). Grunnen til at det er fleire større og gamle fisk i Kollsvatn samanlikna med Kvennsjøen og Litlosvatn har mest truleg samanheng med lågare beskatning i Kollsvatn dei siste åra. Resultatet av dette i vart Fig. 3. Kaldrøykt aure frå Kollsvatn. Den største (til venstre) var 1,5 kg 1. kg

3 Slukfangst Kvennsjøen 3 5 Fig.. Kvennsjøen: Eigen fangst teke på sluk i Kvennsjøen i juli. Hoveddelen av fiskane i fangsten var sju år gamle, dvs. årsklasse Nesten all fisk under halvkiloen i Kvennsjøen er blank som sjøaure Bra vekst i Kvennsjøen og Kollsvatn Stangfisket i Kvennsjøen var svært bra i juli og august, noko også eige fiske nokre dagar i juli-august viste (Fig. ). Trass i at bestanden i Kvennsjøen ser ut til å vera stor, har veksten til fisk i årsklasse 1997 vore god til og med 3 (Fig. 5). Årleg tilvekst var særleg stor i, då dei ti største fiskane i årsklasse 1997 hadde ein lengdeauke på over cm (Fig. 5). Tilveksten i 3 var mykje mindre, med 5, cm, men det har vore ein god del beskatning i Kvennsjøen i, både med garn, stang, dorging og oter. Dette uttaket kan bety at veksten kan oppretthaldast sjølv om det i utgangspunktet har vore svært stor tettleik av fisk frå både årsklasse 1997 og årsklasse Kvennsjøen er stor, men med mykje stor fisk i vatnet, kan desse redusera småfiskens bruk av areala utafor strandsonen, og dermed kan veksten for den eldre fisken oppretthaldast på eit brukbart nivå. Årleg tilvekst for årsklasse 1997 i Kollsvatn har vore svært lik veksten i Kvennsjøen (Fig. 5). Det er likevel viktig å fylgja opp med ny prøvetaking frå begge bestandane i 5 for å kontrollera korleis veksten har vore i. Skulle uttaket av stor fisk i både Kollsvatn og Kvennsjøen bli stort, er det stor risiko for at vi endar opp som i Litlosvatn, med klare tendensar til overbefolking. Veksten stoppa opp i Litlosvatn Fram til og med 1 hadde fisk i årsklasse 1997 ein god tilvekst i Litlosvatn óg, omlag som veksten i Kollsvatn og Kvennsjøen (Fig. 5), men både i og 3 var veksten vesentleg lågare i Litlosvatn enn i dei to andre vatna (Fig. 5). Dei ti største i årsklasse 1997 hadde berre ein lengdeauke på 3. cm i 3, medan tilveksten i var på. cm. Garnfisket i augustseptember 3 tok ut ein del av dei største seksåringane, og medan dei ti største i årsklasse 1997 tekne ved prøvefisket i juli 3 var 3.9 cm ved vekststart i 3, hadde dei ti største tekne i juli ein tilbakerekna lengde på. cm ved vekststart i 3. Seks sjuåringar tekne i Litlosvatn den 17. august i hadde hatt ein lengdeauke sumaren på berre 1.1 cm. Den sterke nedgangen i lengdevekst frå til 3, og med nesten ingen vekst i, er det ein sterk indikasjon på at bestanden i Litlosvatn er altfor stor. Uttaket av fisk i har neppe vore stort, for det var praktisk talt ikkje fisk å få på lovlege maskevidder ved prøvefisket i juli. Det betyr at det er heilt naudsynt med eit ekstraordinært uttak av småfisk i Litlosvatn i 5. I fyrste omgang bør målet vera å ta ut minst 15 fisk med lengder opp til omlag 5- cm. 3

4 Litlosvatn 3. juni, sett frå Litlos turisthytta. Det var mindre snø i slutten av juni enn det har vore i slutten av juli i mange av dei siste åra. Årleg lengdeauke (cm) Litlos Kollsvatn Kvennsjøen Fig. 5. Tilbakerekna årleg lengdeauke for dei ti største sjuåringane tekne ved innsamlingane i Kvennsjøen, Litlosvatn og Kollsvatn i juli-august Kondisjon Kondisjonen (k) for auren er eit uttrykk for vekt i forhold til lengde, der k = vekt (gram)*/lengde (cm) 3. Kondisjonsfaktoren bør vera rundt 1. eller høgare. I Kollsvatn hadde aure i lengdeklassen cm ein k-verdi på 1.1 (±. SD)(Fig. ), dvs. fisken er i relativt bra hald. I Litlosvatn er k-verdien for same lengdeintervall berre. (±. SD) (Fig. ), dvs. fisken var mager. Kondisjonen viser dessutan ein raskare nedgang med aukande lengde i Litlosvatn enn i Kollsvatn. Det er m.a.o. ein vesentleg dårlegare tilstand for auren i Litlosvatn enn i Kollsvatn i. Årsaken til at fisken er magrare i Litlosvatn ligg i ein alt for stor tettleik. Prøvefisket i gav om lag dobbelt så stor fangst pr. garnserienatt som i 1993 (Fig. 7), og det indikerer at bestandsstorleiken er omlag dobbelt så stor i som i I hovudsak skuldast denne auken årsklasse Med yttarlegare vektauke hos denne årsklassen saman med årsklasse 1999 i åra etter, er samla vekt av bestanden truleg meir enn dobla samanlikna med i Då var samla biomasse i Litlosvatn 7. kg/ha, eller totalt omkring kg. Truleg bør ikkje samla vekt i Litlosvatn liggja mykje over dette om veksten hos enkeltfisk skal oppretthaldast. Fultons kondisjonsfaktor Kollsvatn Litlosvatn Korleis blir fisket i framtida? Fig.. Kondisjonsfaktor for aure frå Kollsvatn og Litlosvatn, juli Fultons kondisjonsfaktor

5 Kollsvatn med Skavassnuten, Flautenuten, Holken og Småholkane i bakgrunnen fanga pr. garnserienatt Litlosvatn Fig.7. aure fanga pr. garnserienatt i Litlosvatn i juli 1993 og juli 5 Korleis vert fisket i dei neste åra? Med den store rekrutteringen det har vore i dei siste åra, og med den store lengdeforskjellen det er innan ein årsklasse, slik vi ser det i både Litlosvatn og Kollsvatn (Fig. ), og i Kvennsjøen 3 vil det verta eit betydeleg antal rekruttar til fisket i mange år framover. Det er difor grunnlag for eit godt fiske, dersom det vert mogeleg å halda samla vekt i bestandane nede. Det må til ein betydeleg beskatning, samstundes som det ikkje vert fiska for hardt på dei aller største fiskane i bestanden, fordi den store fisken kan bidra til å halda rekrutteringen nede. Den lovlege maskevidda på 39mm i Litlosvatn og Kvennsjøen bør nyttast, og dette bør også vera maksimum maskevidde nytta i Kollsvatn. I Litlosvatn vil Fellesstyret gjennomføra eit reduksjonsfiske med finmaska garn i juli 5. Det er likevel ikkje til å unngå at det sjølv med maskevidde 39mm vil verta teke mykje stor fisk. Også ved stangfiske, dorgefiske og otring vil det bli teke stor fisk, og blir beskatningen på den store fisken ekstra hard, Kollsvatn 3 Fig.. Lengdefordeling av sjuåringar (årsklasse 1997) tekne i Litlosvatn og Kollsvatn i juli. kan det føra til auka rekruttering, med dei problem det medfører. Blir det oftare snørike vintrar, og evt. óg ein auke i snømengda, vil rekrutteringen til bestandane kunna bli endå dårlegare enn den har vore dei siste 15- åra. Unntaka har vore i dei aller siste åra, frå 1997 fram til i dag. I denne perioden har det vore fleire sumrar med 5

6 svært høge temperaturar som har slått ut i god vekst og rekruttering til bestandane. Er det lite snø om vinteren, slik det var vinteren 1995/9, slår det óg uheldig ut, fordi mindre elvar og bekker då kan botnfrysa. Dermed kan både egg og ungar som er på bekken, stryka med, slik det hende i fleire bekker og elvar vinteren 1995/9. Difor er særlig årsklasse 199, men og årsklassane blitt svake. Om prognosane som no føreligg om vintervéret i dei neste tiåra slår til, vil det kunna bli langtstørreårlegevariasjonaribåderekrutteringog vekst enn det vi har opplevd i store deler av forrige hundreåret. Dette vil skapa ekstra vanskar for forvaltninga av fiskebestandane på vidda, og særleg på Vestvidda, fordi både snømengd og temperaturar får meir å seia her enn på austvidda. Litteratur 1.Borgstrøm, R. 1. Relationship between spring snow depth and growth of brown trout Salmo trutta in an alpine lake: Predicting consequences of climate change. - Arctic, Antartic and Alpine Research 33: 7-..Borgstrøm,R.,Brattaberg,D.,Gjerlaugsen,A., Nilssen, B., Hansen, O.J. og Hillestad, K Aurebestanden i Kvennsjøen 199. IBN- Fiskerapport. 3. Borgstrøm, R. og Dokk, J. G. 3. Fisket i Kvennsjøen. Faktaark Aurebestandar i Ullensvang statsallmenning 1():1-.. Borgstrøm, R. og Museth, J.. Snow and temperatures in high mountain areas. Impact of climate on recruitment to brown trout populations. Paper IV i: Museth, J. Dynamics in European minnow Phoxinus phoxinus and brown trout Salmo trutta populations in mountain habitats. Effects of climate and interand intraspecific interactions. Dr. scient.- avhandling, Norges landbrukshøgskole, Ås 5. Borgstrøm, R., Dokk, J.G., Connor, A. og Østreng, G.. Litlosvatn. Faktaark Aurebestandar i Ullensvang statsallmenning (1):1-.. Gjelsvik, L Størrelse og pigmentering hos Daphnia longispina i forhold til tettheten av ørret (Salmo trutta L.) i innsjøer på Hardangervidda. - Hovedoppgave Norges landbrukshøgskole. 7. Gjøstein, G. & Hauge, T.A Vandring hjå aure Salmo trutta L. i ulike tette bestandar, eit radiotelemetristudium i tre vatn på Hardangervidda. - Cand. agric. oppgave, IBN, Norges landbrukshøgskole, Ås.. Kildal, T. 19. Fiskeribiologiske undersøkingar i Kvenna Fiskerikonsulenten i Øst-Norge, Oslo Rapport /. 9 Muniz, I, P. 19. Rapport fra de fiskeribiologiske undersøkelser i Odda og Ullensvang statsalmenninger sommeren 197. Konsulenten for ferskvannsfisket i Vest-Norge, Bergen.. Pedersen, K.Å. og Scobie, L Dynamikk, habitatbruk og redskapsseleksjon for ørretbestanden i Kollsvatn, en innsjø på Hardangervidda. - Cand. agric. oppgave, IBN, Norges landbrukshøgskole, Ås. 11. Rognerud, S., Borgstrøm, R., Qvenild, T. og Tysse, Å. 3. Ørreten på Hardangervidda. Næringsnett, kvikksølvinnhold, ørekytspredning og klimavariasjoner følger for fiske og forvaltning. NIVA Rapport LNR Simonsen, T. A. A. og Valderhaug, N.A Bestandsdynamikk, habitatbruk og ernæring for aure i Litlosvatn - ein innsjø på Hardangervidda. - Hovudoppgåve Norges landbrukshøgskole. Dette faktaarket er utarbeidd for Fellesstyret for Ullensvang statsallmenning, og er i hovudsak basert på prøvefisket som Fellesstyret har gjennomført i vatna sumaren 3 og. Innsamlingane er støtta økonomisk av Fellesstyret og EUprosjektet Eurolimpacs. Ansvarleg: Reidar Borgstrøm Institutt for naturforvaltning, Norges landbrukshøgskole reidar.borgstrom@ina.nlh.no tlf.:95;faks:95