Fagrapport Fiskeforvaltning i høgfjellet

Transkript

1 Fagrapport Fiskeforvaltning i høgfjellet Årgang 4, Nr. 1 Sommartemperaturar, rekruttering og vekst for aure i Ullensvang statsallmenning Reidar Borgstrøm Institutt for naturforvaltning, Universitetet for miljø- og biovitskap, Ås Desember 213

2 Innleiing Mange som har fiska samanhangande over fleire år i vatn i Ullensvang statsallmenning, har registrert at både kvalitet på fisken og mengda fisk i fangstane i periodar har variert mykje. Dette er ikkje tilfeldig, men må skuldast rekrutterings- og produksjonstilhøva. Det er i fyrste rekkje snømengda og lufttemperaturen om sommaren som bestemmer korleis rekruttering og individuell vekst hos auren skal verta (Borgstrøm 21; Borgstrøm og Museth 2). I dei seinare åra har det vore mange år med relativt lite snø, og samstundes har det vore relativt høge lufttemperaturar. Dette kan ha lagt grunnlaget for god rekruttering og samstundes gjeve god individuell årsvekst både for ungfisken på elvane og den større fisken i vatna. I denne rapporten skal vi sjå nærare på korleis tilstanden i fleire av bestandane har vore dei siste åra. Dei fleste innsamlingane er gjort i vatna rundt Litlos, dvs. i Skavatn, Krokavatn i Sledalen, Kollsvatn, Nedre Vassdalsvatn, Litlosvatn og Kvennsjøen. Den undersøkte auren er innsamla ved stongfiske, garnfiske og elektrofiske (i Krokavatn og Skavatn). Litlosvatn Samanlikna med aure frå andre vatn lenger nord på Vestvidda, har årleg tilvekst hos auren i vatna rundt Litlos vore langt svakare. Som eit døme er tilbakerekna vekst for ein aure i årsklasse 1997 teke i eit vatn på privatområdet i Ullensvang, langt betre enn gjennomsnittsveksten for aure i same årsklassen frå Litlosvatn (Fig. 1). 9 Litlosv., Tilbakerekna lengde (cm) Privatvatn, Sept Fig. 1. Tilbakerekna vekst for aurar i årsklasse 1997 frå Litlosvatn (samla inn i ), og frå eit vatn på privatområdet i Ullensvang, nord for Litlos (i 212). Vertikale liner viser Standard avvik for gjennomsnittleg lengde 2

3 Auren frå privatområdet vart om lag cm som femåring (i 22), medan fisk i same årsklassen fanga i Litlosvatn i perioden ikkje hadde nådd 2 cm i gjennomsnitt som femåringar (Fig. 2). Heller ikkje dei etterfylgjande årsklassane i Litlosvatn har hatt særleg god vekst (Fig. 2). Veksten til både årsklasse 1997, 1998 og 1999 avtok sterkt før fiskane var blitt 3 cm, og sjølv som 13-åringar var dei i gjennomsnitt knapt blitt 3 cm (Fig. 2). Fisk i årsklasse 2 ser ut til å ha stagnert i vekst ved lengder så vidt over 2 cm, som åtteåringar (Fig. 2). 3 3 Litlosvatn Tilbakerekna lengde (cm) Fig. 2. Gjennomsnittleg tilbakerekna lengde for aure i årsklassane tekne i Litlosvatn i åra Tilbakerekna vekst for gamal fisk gjev likevel eit litt falskt bilete av veksttilhøva i vatna. Dette har samanheng med at det er fisk med best vekst som fyrst kjem opp i fangbar storleik, og den vert difor lettare fanga enn mindre og meir seintvaksande fisk. I eit vatn der det er omfattande beskatning betyr dette at dei mest hurtigvaksande fiskane vert tekne ut tidleg, ved låg alder, medan dei som har sein vekst fyrst kjem inn i fangbar storleik ved høgare alder. Dette kjem tydeleg fram i Fig. 3 der tilbakerekna vekst for fisk i årsklasse 1997, tekne i 23 og i , er samanlikna. Dei som vart tekne i 23 har hatt ein langt raskare vekst i dei fyrste seks åra enn dei som vart tekne i perioden

4 3 Litlosv.,23 Tilbakerekna lengde (cm) Litlosv., Årsklasse 1997, Litlosvatn Fig. 3. Tilbakerekna lengde for aure i årsklasse 1997 i Litlosvatn, basert på fisk tekne i 23 og i perioden Loddrette liner indikerer (halve) standard avviket Kollsvatn På same vis som i Litlosvatn, er veksten til aure i dei andre vatna i øvste del av Kvennavassdraget relativt sein. Fisk i årsklassane 1997, 1999, 21 og 22 frå Kollsvatn ser alle ut til å ha stagnert ved ei lengd rundt 3 cm, i gjennomsnitt (Fig. 4). Det er individuelle skilnader, og nokre fisk har oppnådd lengder på over 4 cm. Trass dårleg vekst for den gamle fisken, er likevel kvaliteten for ein god del fisk fullt ut brukande sjølv om dei har alder heilt opp i 16 år. Skjoldkreps har vore ein viktig del av næringen i august månad for aure frå Kollsvatn i dei siste åra (21-213), og det tyder på at bestanden ikkje har vore spesielt tett. I til dømes august 21 utgjorde skjoldkreps % og linsekreps 3 % av mageinnhaldet (Fig. ). I 212 var det òg skjoldkreps i mageinnhaldet i august, men svært lite, og dette kan kanskje tilskrivast den seine isløysinga og låge sommartemperaturen dette året. I midten av august 213 derimot utgjorde skjoldkreps om lag 97 % av mageinnhaldet. Når aure har skjoldkreps og marflo som viktig del av dietten, er det ein god indikasjon på at det er potensiale for god vekst. Aure frå Kollsvatn, tekne i slutten av august 213 4

5 Tilbakerekna lengde (cm) Kollsvatn Fig. 4. Tilbakerekna lengde for aure i årsklassane 1997, 1999, 21 og 22 tekne i Kollsvatn i åra Kollsvatn, aug. 21 Skjoldkreps Skjoldkreps Marflo Linsekreps Fjørmygg l. & p. Vårfluger l. Stankelbein l. Døgnfluger n. Vasskalv l. Ertemusling Sommerfugl im Russefluge im. Planter/mineralpartiklar Fig.. Mageinnhald (volumprosent) hos aure frå Kollsvatn i august 21 Som det framgår av Fig. 6, må årsklasse 1997 ha vore mange gonger så stor som dei etterfylgjande årsklassane, sidan den sjølv etter 12- år har vore den mest tallrike i ordinære garnfangstar frå vatnet. Dei yngste årsklassane er enno for unge til å koma inn i fangstane med tyngde, men i august 213 dominerte årsklasse 22 i garnfangstane i Kollsvatn (Fig. 7). Enno er det likevel mange individ frå årsklasse 1997 i vatnet, sjølv om dei no er 16 vintrar gamle (Fig. 7). Dei yngste årsklassane i fangstane (årsklasse 27 og 26) er framleis fanga

6 kun som maskebitarar. Dette vil endra seg i dei neste åra. Etter kvart som storleiken aukar, vil desse årsklassane koma inn med større tyngde. Antal (%) n = 44 Årsklasse Fig. 6. Årsklassefordeling i ordinære garnfangstar frå Kollsvatn i åra Fig. 7. Årsklassefordeling i ordinær garnfangst i Kollsvatn i 213 6

7 I dei siste ti åra har det vore relativt lite snø i Litlosområdet i seks av åra (24, 26, 29, 21, 211 og 213), medan det har vore mykje snø og sein isløysing i fire år (2, 27, 28 og 212) (sjå fotomontasje over). Samstundes har lufttemperaturen òg vore relativt gunstig i mange av åra, med fjoråret (212) som eit unntak (Fig. 8). Summen av dette er at potensialet for årleg aurevekst og rekruttering til bestandane har vore god i fleirtalet av åra. Avvik frå gjennomsnittstemperatur (oc) 3, 2, 1,, -1, -2, Dagali Fig. 8. Avvik frå medeltemperatur på Dagali (ikkje same stasjon i heile perioden) i juniaugust (etter eklima.no) 7

8 Kvennsjøen Veksttilhøva for auren synes å vera betre i Kvennsjøen enn i vatna lengre oppe i vassdraget. Mykje av fisken i Kvennsjøen når lengder over 4 cm før vekststagnering. Det ser likevel ut til å vera variasjonar mellom årsklassane (Fig. 9). Enkeltfisk oppnår langt større storleik i Kvennsjøen, noko fisken familien Runnane tok i 211, er eit døme på (Fig. 1). Denne auren var på,14 kg, og var om lag 26 vintrar gamal (Fig. 1), og den hadde aure i mageinnhaldet då den vart fanga. Marflo er vanleg innslag i dietten til auren i Kvennsjøen, og det er òg eit teikn på at bestanden i alle fall ikkje er spesielt tett. Samstundes vil store næringsdyr som marflo og skjoldkreps gje fisken både ekstra god vekst og raud kjøtfarge. Tilbakerekna lengde (cm) Årsklasse Kvennsjøen Fig. 9. Tilbakerekna lengde ved alder for fisk i fire årsklassar (1999, 2, 21 og 22) frå Kvennsjøen Ifylgje fangstoppgåver frå Kvennsjøen i 1978 og 1979 vart det teke 644 og 423 kg i desse to åra (Kildal 1982), eller som eit gjennomsnitt 33 kg, dvs. berre 1 kg/ha per år. Vi skulle forventa minste det dobbelte i samla årleg avkastning frå dette vatnet. Kor stort uttaket er i dag, er ikkje klarlagt, men det ligg truleg nærare kg enn 1 kg. Det burde difor vera rom for meir fiske, både i Kvennsjøen og sikkert òg i mange av dei andre, større vatna i Ullensvang statsallmenning. 8

9 Fig. 1. Storaure frå Kvennsjøen, teken i august 211. Øyresteinen (otolitten)(til venstre) viste om lag 26 vintrar. Legg og merke til at avstanden mellom sume av vintersonene i otolitten er spesielt breid, ein indikasjon på gode veksttilhøve i dei åra som fylgje av høge sommartemperaturar. Foto: Nils Olav Runnane Ordinært garnfiske i Kvennsjøen i slutten av juli 213 viste at alle årsklassar frå og med 1997 til og med 21 inngjekk i fangstane (Fig. 11), men dei yngste årsklassane er berre tekne som maskebitarar, og vil vera sterkt underrepresentert ved garnfiske når maskeviddene mm vert brukt. Hovuddelen av fangsten frå Kvennsjøen i juli 213 låg i lengdeintervallet over 3 cm, med tyngda i intervallet cm (Fig. 12). Antall Kvennsjøen juli 213, n = 11 Årsklasse Fig. 11. Antall aure fordelt på årsklassar i garnfangst frå Kvennsjøen i juli 213 9

10 12 1 Tal fisk Lengde (cm) Fig. 12. Lengdefordeling av aure tekne ved garnfiske med maskeviddene 32, 3 og 39 mm i Kvennsjøen i tidsrommet 2-26 juli 213 Skavatn Skavatn har i periodar hatt svært fin fisk, seinast i nokre år etter den sterke utfiskinga i 1988 og 1989, som vart gjennomført av Morten Nilsen. Den sterke 1997-årsklassen førte seinare til fullstendig overfolking og tidleg vekststagnasjon (Fig. 13), og etter dette har interessa for å fiska i Skavatn vore minimal. Mykje kan tyda på at det er regelmessig gyting i sjølve Skavatn. Mest sannsynleg ligg viktigaste gyteplassane på nordsida av vatnet, der det kan vera eit stort grunnvassbasseng i lia ovom vatnet (Thaulow og medarbeidarar 213). På grunt vatn er det her tydeleg utfelling av jernoksyd (Fig. 14), og det var her mesteparten av ungfisken vart fanga under elektrofisket. På strekningane nærare innlaupsbekkene var det derimot ikkje fangst ved elektrofisket i 211 og 213. Skavatn var eit av vatna Fellesstyret fekk organisert utfisking i 2 (Borgstrøm 2). Ved dette fisket vart det teke ut 83 individ, og av desse var om lag 6 i årsklasse Bestanden er likevel framleis for tett, og det er dessutan god rekruttering, med mange årsklassar av ung fisk (Fig. ). Under elektrofisket i Skavatn og i utlaupsbekken. august 213 vart det fanga særleg mykje av årsklassane 21, 211 og 212. Sjølv den kalde sommaren 212 har med andre ord ikkje hindra at årsklasse 212 har overlevd, sjølv om det vart fanga langt fleire av årsklasse 211 (Fig. ). Fangsten i vatnet og i utløpsbekken. august 213 tyder på at årsklasse 211 kan vera relativt sterk. Det er likevel fleire år til desse kjem opp i fangbar storleik. 1

11 Tilbakerekna lengde (cm) Skavatn Fig. 13. Tilbakerekna lengde ved alder for individ i årsklassane 1997, 21 og 22 frå Skavatn Fig. 14. Utfelling av jernoksyd i strandsona på nordsida av Skavatn, saman med mykje ungfisk på strekninga her, tyder på at det er grunnvassutstrøyming og gyting på denne strekninga 11

12 Fig.. Seks årsklassar av aureungar fanga ved elektrofiske i Skavatn/Skavassbekken. august 213. Nedsta Vassdalsvatn I Nedsta Vassdalsvatn ser det ut til å vera rekruttering relativt sjeldan. I det materialet som vart samla inn i åra var berre tre årsklassar representert årsklasse 1997, 1999 og 23. Det antyder sterkt at lengden på sommarsesongen og vasstemperaturen har mykje å seia. Isen ligg lenge på vatna i Vassdalen, og her er det òg ofte mykje snø til langt ut i juli månad (Fig. 16). Alt dette fører til låge vasstemperaturar og kort vekstsesong for auren. Veksten ser her òg ut til å gå sterkt ned når fisken har passert 3 cm (Fig. 17), men fiskane i årsklasse 1997 og 1999 kan vera representert av dei mest seintvaksande individa sidan dei var relativt gamle ved fangst. Fisk opp mot 4 cm er nok til stades i vatnet no. Kvaliteten er ikkje spesielt god, og få fisk er raude i kjøtet. Nokre er ljoseraude. Det har i fyrste rekkje å gjera med at både skjoldkreps og marflo ser ut til å mangla i Nedsta Vassdalsvatn, og hovudnæringa til fisken om sommaren er fjørmygg. Fig. 16. Nedre Vassdalsvatn 24. juli 27. Det var enno mykje is på vatnet, og det var mykje snø att i nedbørfeltet 12

13 Tilbakerekna lengde (cm) Nedsta Vassdalsvatn Fig. 17. Tilbakerekna lengde ved alder for individ i tre årsklassar (årsklasse 1997, 1999 og 23) frå Nedste Vassdalsvatn, fanga i 29 og 21. Krokavatn (i Sledalen) Temperaturen i utlaupsbekken frå Krokavatn har vore registrert kontinerleg (kvar fjerde eller sjette time) frå juli 23. I tillegg er sommartemperaturane i 1997 og 1998 òg registrert frå ca. 1. juli til 14. september. Som det framgår av Fig. 18 har temperaturen i sommarmånadane juliaugust i perioden variert svært mykje. Det har vore to særleg kalde somrar (27 og 212), og ein særleg varm sommar, i 26. Lufttemperaturen på Dagali viser omlag same relative variasjonane mellom år, og det indikerer at temperaturen i innsjøane på Vidda generelt fylgjer dette mønsteret, med visse avvik pga. variasjonar i snøtilhøve, med særleg låge temperaturar i 27, 212 og dessutan i 2. Lufttemperaturen på Dagali var og låg i 24 (Fig. 8), medan temperaturen i Krokavassbekken var relativt høg denne sommaren, truleg fordi det var lite snø i terrenget (sjå foto side 7). Låge temperaturar gir dårleg vekst for auren, både for den større fisken i vatna, og for ungfisken på elvane. Temperaturen er likevel høgare i dei lågareliggjande vatna enn det temperaturen har vore i Krokavatn/Krokavassbekken, og både vekst og årleg rekruttering vert dermed betre i desse vatna. I Krokavatn har det vore rekruttering i dei fleste åra frå 1967 til i dag, med perioden som eit hovudunntak (Fig. 19). I dei seinare åra manglar dessutan årsklassane 1998, 2 og 27 (Fig. 19). Truleg manglar 212 òg, for den vart ikkje påvist ved elektrofisket i august 213. Det er likevel meir enn nok rekruttar i vatnet no. Samstundes er det enno ein god del fisk att av årsklasse 1997, og denne årsklassen var framleis dominerande i garnfangsten i slutten av august

14 Sjølv om enkelte årsklassar manglar, har det vore altfor mykje fisk i Krokavatn, med det resultatet at bestanden har vore overtett, og fisken har stagnert i lengdevekst ved rundt 3 cm (Fig. 2). Gjennomsnittleg lengde av sju- og niåringar fanga i august 213 var 29,7 og 31,4 cm. Samstundes var 11-, 14- og 16-åringar like lange, med gjennomsnittslengder på 3,4, 3,3 og 3,7 cm. Dette viser til overmål at bestanden har vore for tett. Kondisjonsverdiane er blitt betre frå 2 til 213, men framleis er det mykje fisk med kondisjonsverdi godt under,9 (Fig. 21). Ein del av fisken over 3 cm som vart fanga i august 213, var likevel fullt ut brukbar som matfisk, med kondisjonsverdiar over,9. Temperatur (oc) Fig. 18. Gjennomsnittleg temperatur i Krokavassbekken (i Sledalen) i juli-august , registrert med temperaturloggarar kvar time Fig. 19. Antal (log 1 ) aldersbestemt aure frå Krokavatn. Årsklassane , 1998, 2 og 27 manglar, men det har vore fleire sterke årsklassar som t. d (n= 9), 198 (n= 13), 1997 (n = 63), 1999 (n = 6) og 22 (n = 188). Årsklassar etter 22 er framleis underrepresenterte i fangstane fordi det i 213 vart fiska mest med maskevidder over 32mm. 14

15 Tilbakerekna lengde (cm) Krokavatn (i Sledalen) Fig. 2. Tilbakerekna lengde for årsklassane 1997, 22 og 24 fanga i Krokavatn (i Sledalen). Fultons kondisjonsfaktior 1,4 1,2 1,8,6, Lengde (cm) Fig. 21. Forholdet mellom lengde og vekt, uttrykt som Fultons kondisjonsfaktor, for aure fanga i Krokavatn (i Sledalen) i 2 og 213. Raud og blå line er regresjonslinene (trendlinene) for samanhengen mellom lengde og kondisjon på auren. Fisk med kondisjonsverdi under,9 er mager.

16 Temperatur og vekst Fisketettleiken varierer mellom dei ulike vatna, noko som slår ut i ulik årleg individuell tilvekst i dei ulike bestandane. I Fig. 22 er gjennomsnittleg årleg tilvekst for årsklassane 21 og 22 vist for åra Desse to årsklassane har som venta, hatt ulik vekst i dei enkelte lokalitetane, men i alle vatna har veksten vore betre i den varme sommaren 26 enn i somrane 2 og 27 (Fig. 22). Dette demonstrerer kor viktig temperaturen er for veksten. I varme somrar veks fisken mykje betre enn i kalde, og kjem det fleire varme somrar etter kvarandre, vil dette slå markert ut med omsyn til storleiken på fisken. Ung fisk svarar endå meir med betre vekst enn eldre, noko tilveksten for årsklasse 23 i til dømes Nedsta Vassdalsvatn viser. Her var tilveksten på 3, og 3, cm i åra 2 og 27, medan den var 6,1 cm i 26, dvs. nesten ein fordobling. Fig. 22. Tilbakerekna tilvekst basert på skjellveksten for årsklasse 21 og 22 i åra 2, 26 og 27, i Kvennsjøen, Litlosvatn, Kollsvatn, Skavatn og Krokavatn. 16

17 Litteratur Borgstrøm, R. 21. Relationship between spring snow depth and growth of brown trout Salmo trutta in an alpine lake: Predicting consequences of climate change. - Arctic, Antarctic and Alpine Research 33: Borgstrøm, R. 2. Tynningsfiske i vatn i Ullensvang statsallmenning 2. Faktaark 3 (3): 1-6. Institutt for naturforvaltning, UMB. Borgstrøm, R. & Museth, J. 2. Accumulated snow and summer temperature - critical factors for recruitment to high mountain populations of brown trout (Salmo trutta L.). - Ecology of Freshwater Fish 14: Kildal, T Fiskeribiologiske undersøkingar i Kvenna og Bjønna i Rapport 1/82 DVF. Fiskerikonsulenten i Øst-Norge. Thaulow, J. Borgstrøm, R. & Heun, M. (i trykk). Genetic persistence of an initially introduced brown trout (Salmo trutta L.) population despite restocking of foreign conspecifics. - Ecology of Freshwater Fish. Aure fanga på Sølvkroken spesial i Kvennsjøen, i juli 213. Ikkje noko å seia på kvaliteten. Denne Fagrapporten er utarbeidd for Fellesstyret for Ullensvang statsallmenning 17