Vassføring i Suldalslågen vegen mot nytt

Transkript

1 Vassføring i Suldalslågen vegen mot nytt vassføringsregime

2 Forsidefoto: Finn Gravem Status og moglegheiter 2003 Suldalsvatn og Suldalslågen blir påverka av to kraftutbyggingar. Ulike regime for vassføring har blitt prøvd ut sidan 1990, og samstundes har den mest omfattande vassdragsovervakinga i Noreg blitt gjennomført. Gjennom dette arbeidet håpar ein å koma fram til eit vassføringsregime som sikrar gode levekår for laks i Suldalslågen. I 2002 blei det fanga 422 tonn laks i Noreg. 31 tonn blei fanga i Rogaland, og av dette om lag eit tonn i Suldalslågen. Dei siste åra har det blitt fanga noko meir laks i Lågen enn midt på 1990-talet, men nivået er lågare enn i toppåra. Overvakinga viser óg at mengda laksprodusert i elva har auka dei seinare åra. Dette gir von om auka fangst. Statkraft er den største regulanten i vassdraget. I 2004 skal vi søke om eit nytt reglement for vassføringa. Det nye reglementet vil bli laga på grunnlag av kunnskapen forskarar har fått når dei har overvaka dei prøvde regima. Dei som blir påverka av det nye reglementet vil bli gjeve ved Kongeleg resolusjon. Statkraft SF Statkraft SF er den største produsenten av elektrisk kraft i Noreg. Selskapet produserer om lag 42 TWh årleg, noko som er om lag ein tredel av vasskraftproduksjonen i landet. Staten er eigar av selskapet, som er den største skatteytaren på land. Statkraft er den største skatteytaren i Suldal kommune og i Suldal har Statkraft meir enn 30 tilsette i Kraftverksgruppe Ulla-Førre. Suldalslågen og Ulla-Førrereguleringa Suldalsvatn og Suldalslågen blir påverka av to kraftutbyggingar. Det er Røldal-Suldal (RSK) i regi av Hydro og Ulla-Førre i regi av Statkraft. RSK-anlegga blei bygde på 1960-talet medan Ulla-Førreanlegga var ferdige på midten av 1980-talet. Ulla-Førre er det største vasskraftanlegget i Noreg og produserer nær 5 TWh i året. Dette samsvarar med årleg elektrisitetsforbruk for bustader, og er om lag 4% av årleg kraftproduksjon i Noreg. Det har blitt peika på ulike forhold i Suldalslågen som kan være uheldig for fisk særlig laks. Ein trur det vil vera mogleg å styre vassføringa slik at omsynet til laks, kraftproduksjon og andre brukarar av Lågen blir tatt vare på. Av den grunn har Statkraft vore pålagt manøvreringsreglement med ulike vassføringar frå 1990 til I samarbeid med miljøstyresmaktene og ulike forskingsmiljø gjennomfører Statkraft den mest omfangsrike overvakinga av noko vassdrag i Noreg. Krossøy (Foto: Finn Gravem) 2

3 Kart over det regulerte området 3

4 Vassføring Suldalslågen er den mest vassførande elva i Rogaland. Elva er 22 km lang og renn frå Suldalsvatnet (68 moh) til Sandsfjorden. Før reguleringa kunne vassføringa i Lågen variere frå om lag 3 kubikkmeter i sekundet (m 3 /s) om vinteren til nærare 700 m 3 /s på det høgste. Brukarane og dei biologiske systema i og langs elva var tilpassa desse forholda. Dei to reguleringene har endra vassføringa i Suldalslågen. I manøvreringsreglementet for Suldalslågen er Statkraft pålagt å halde vassføringa under 350 m 3 /s ved Lavika. Ein større flaum blir rekna som skadeflaum. Etter at flaumane blei reduserte er areala ned mot Lågen blitt tatt meir aktivt i bruk. Oppdyrking og hogst har auka tilførselen av sand og leire til Lågen. Dei siste 15 åra har reglementet hindra vassføringar under 12 m 3 /s om vinteren. Lågare vintervassføring kunne auka mengda is. Is og store flaumar kan vera effektive middel for å fjerne uønska mose, algar, sand og leire. Prøvereglementa etter 1998 I 1998 fekk Statkraft eit manøvreringsreglement med to ulike regime for vassføring. Dei to regima er like det meste av året. Unntaka er ein periode frå april til juli og nokre dagar først i oktober. Minstevassføring Suldalslågen og Spyleflaum i 2001 og Tidlig vår Sein vår Dei to regima frå Ovanfor Mo bru ved om lag 15, 75 og 220 kubikkmeter vatn i sekundet. Foto: Finn Gravem Når styresmaktene valde denne løysinga var det særleg på bakgrunn av nokre viktige spørsmål: I kor stor grad vil redusert vassføring om våren og tidlig på sommaren gje høgare vasstemperatur i Lågen? Vil ein slik temperaturauke gje meir ungfisk? Kan stor vassføringsauke vår eller haust spyle ut sediment, mose og algar og gjennom det betre gyte- og leveområda for fisk?

5 Vasstemperatur og yngelvekst Vasstemperaturen i Suldalslågen er noko endra på grunn av reguleringa. Om vinteren vil høg vassføring normalt auke temperaturen. Auka temperatur om vinteren gjer at yngelen kjem opp av grusen tidligare om våren. Av den grunn kan yngelen kome opp når det framleis er for kaldt i vatnet. Dette kan minke overlevinga. Om våren og sommaren aukar vasstemperaturen raskare når vassmengda er låg. Yngelen kjem opp av grusen i mai og juni. Høg vasstemperatur når dei kjem opp aukar overlevinga fyrste sommaren. Vasstemperaturen i perioden frå mai til oktober er styrande for kor mykje lakseungane veks. I denne perioden i 2001 og 2002 var vasstemperaturen den høgste sidan Yngelen av laks og aure har óg vekse godt desse åra. Vaksen fisk Suldalslågen er ei elv med ein stor del storlaks. Mengda vaksen fisk som vandrar opp i Suldalslågen om sommaren og hausten er eit resultat av talet på ungfisk som blir produsert i elva og forhold som påverkar fisken i fjorden og havet. Lakselus, temperatur i havet og fiske i fjorden og havet er døme på slike forhold. Forholda i havet er tøffe for laksen og bare nokre få prosent kjem attende. Dei siste åra har ein talt fisk i elva og i dei to fisketrappene i Sandsfossen. Teljinga stadfester at det er mykje laks i Lågen, og etter 2002 endra Fylkesmannen i Rogaland karakteriseringa av bestanden frå "Sårbar bestand" (kategori 3) til "Bestand med redusert ungfiskproduksjon" (kategori 4a). Dette er eit positivt teikn som óg gjev von om auka fangst. Lengde i mm Døgngrader Ørret Laks Antall døgngrader Storleiken på yngel av laks og aure og døgngrader. Døgngradtalet er summen av den einskilde middeltemperaturen kvart døgn frå 1. mai til 31. oktober. Antall Ungfisk Det er framleis ikkje klart om auka vasstemperatur og yngelvekst har gjeve fleire ungfisk totalt, men ein har sett at alderen på smolten har gått noko ned dei seinare åra utan at storleiken har minka. Overvakinga gjev von om auka mengde smolt. Villsmolt fanga i smoltfella Laks på veg opp i elva Fangst Tal for elvefangst av laks viser at det er store variasjonar mellom år. Sist på og tidlig på 1990-talet blei det fanga mykje laks i Suldalslågen, medan det dei seinare åra har vore under middel for perioden. Dei seinare åra har styresmaktene kravd at vill laks større enn 75 cm blir satt ut att. Dette har minka fangstane. Med bakgrunn i dei positive trekka som har vore dei siste åra, gav styresmaktene dispensasjon frå forbodet om å ta i land stor fisk siste del av sesongen i År Mengda smolt fanga i smoltfella ved Litlehaga i ulike år. Gjennom fiskesesongen blir oppdaterte tal for oppvandring og fangst presenterte på nettsida til Suldal Elveigarlag ( 5

6 Flaum som rensketiltak Forsøk med spyleflaum på hausten viser at mykje uønska mose og alger blir spylt ut. Flaumen flytta og på sand og grus. På det viset kan leveområda (habitata) til ungfisken bli betre. Det er framleis uklart om spyleflaum på hausten er det beste tiltaket for å betre habitatet. Forskarar frå ulike fagfelt jobbar saman for å finne svar på spørsmåla. Forskarar (Bremnes og Povels) overvaker forsøk med spyleflaum Vasskjemi Overføring av vatn frå fjellområdet i sør (Blåsjø) til Suldalsvatn har påverka vasskjemien (ph og alkalinitet) i Suldalslågen. Styresmaktene sette i gang kalking då dei frykta at dårleg vasskvalitet kunne skade laksen. Overvaking viser at vasskvaliteten har blitt betre dei siste åra som følgje av mindre utslepp av svovel i Europa. Ein ventar at denne utviklinga vil halde fram. Statkraft og Lågen Ulla-Førrereguleringa har medført endringar i Lågen. Desse endringane kan ha gjort noko med leveområda til fisken og dermed ha påverka fiskebestanden og fisket. Av den grunn har Statkraft gjennomført det største forskings- og overvakingsprogrammet på vassdrag i Noreg dei siste åra. På grunn av dei moglege verknadene betaler Statkraft om lag ein million i erstatning kvart år til dei som har rett til fiske i Lågen. Når anlegga blei satt i drift blei det óg oppretta eit eige fiskefond på ein halv million kroner, som blir forvalta av kommunane. Etter krav og ynskje frå styresmaktene har Statkraft sett ut store mengder laks og samstundes gjeve bidrag til kalking. Desse to tiltaka vil bli vurderte i samband med utarbeidinga av nytt reglement. 6

7 Nytt reglement for Suldalslågen I 2004 skal Statkraft søke om nytt manøvreringsreglement for Suldalslågen. Søknaden vil vera i tråd med målet styresmaktene og Statkraft har utforma saman. Reglementet skal legge til rette for å ta vare på vassdragets naturlege funksjonar og prosessar samt ivareta regulantens behov for høg produksjon. Følgjande verdiar/funksjonar vektleggast i størst mogleg grad: biologi med vekt på Suldalslågen si storvakste laksestamme flaumsikring næringsutnytting og rekreasjon Lågen som landskapselement Reglementet skal vidare ivareta allmenta og forvaltninga sine krav på innsyn/kontroll. Styresmaktene og Statkraft sitt mål for nytt reglement for Suldalslågen Statkraft skal kome fram til eit nytt reglement for Lågen i dialog med mellom anna Noregsvassdrags- og energidirektorat (NVE), Direktoratet for naturforvaltning (DN), Fylkesmannen i Rogaland, Suldal kommune og lokale partar. Når søknaden er sendt frå Statkraft til NVE blir prosessen vidare styrt av styresmaktene. Nytt reglement vil bli gjeve ved Kongeleg resolusjon. Det nye reglementet Det nye reglementet er blitt kalla eit "varig" reglement. I denne samanheng tyder dette fram til Dersom allmenta meiner at reguleringa har verknader som ikkje var forutsett, kan dei da be om at vilkår knytt til konsesjonen blir reviderte. Statkraft har von om ein god og open prosess fram til det nye reglementet blir vedteke. Faglege resultat vil bli gjort kjent. Meir informasjon om prosjektet og alle publiserte rapportar finn du på Du kan óg rette spørsmål og kommentarar til: samfunnskontakt Odd Vanvik (odd.vanvik@statkraft.no) eller prosjektleiar Vegard Pettersen (vegard.pettersen@statkraft.no). Vår 2004 Sommer 2004 Haust 2004 Vinter 2004/ /06 Fagrapportar blir sluttførte av forskarane Statkraft sender sluttrapport og søknad om nytt reglement til NVE NVE gjennomfører høyring NVE skriv innstilling til Oljeog energidepartementet Nytt reglement blir fastsett ved Kongeleg resolusjon Odd Vanvik og Vegard Pettersen Lilleaker, september Mogleg framdrift er vist i tabellen 7

8 Hovedadministrasjon Statkraft SF Postboks 200 Lilleaker 0216 Oslo Tlf.: Faks: Besøksadresse: Lilleakerveien 6 Internett: