F agrapport F iskeforvaltning i høgfjellet

Transkript

1 F agrapport F iskeforvaltning i høgfjellet Å rgang 2, N r. 2 Aurebestandane rundt Litlos status etter utfisking i Reidar Borgstrøm, John Gunnar Dokk og Jens Thaulow Institutt for naturforvaltning, Universitetet for miljø- og biovitskap Mai 2

2 Aurebestandane rundt Litlos status etter utfisking i Innleiing Frå og med 1997 har det vore fleire år med uvanleg god rekruttering til mange av aurebestandane i Ullensvang statsallmenning. Det har vore same utvikling både i Grøndalsvatna, Bjørnavatna, vatna i Kvenna og i sidevassdraga til Kvenna. I alle desse vatna har den store rekrutteringa i dei seinare åra ført til sterk forringing av bestandane med tanke på fiske. Dette var óg bakgrunnen for at fjellstyret i 25 fekk organisert eit omfattande forsøk på utfisking. I dei siste åra er det samla inn fangstdata frå fleire av bestandane i vatna rundt Litlos, og i denne fagrapporten er det gjennomført ein analyse av korleis utviklinga i bestandane har vore dei siste åra. Alders- og vekstanalysane er basert på otolittar (øyresteinar) (Fig. 1). Ved innsamlinga i juli 29 vart det i kvart vatn nytta ein garnserie med fylgjande maskevidder (i mm) 12, 16,5, 19,5, 22,5, 26, 29, 35, 39 og 45. Litlosvatn Uttaket av fisk ved utfiskingane i 25 var størst i Litlosvatn (areal 1,52 km 2 ) der det vart registrert over 14 aurar fiska i juli månad. Også i åra etter 25 har uttaket truleg vore størst i dette vatnet. Medan årsklasse 1997 og 1999 dominerte i 24 og 25 (Sjå Borgstrøm 25), var det særleg årsklasse 22 som dominerte i prøvefiskefangsten i juli 29 (Fig. 2). Det var framleis fisk frå årsklasse 1997 og 1999 i fangsten, men dei utgjorde ein liten del samanlikna med yngre fisk. Trass i den betydelege utfiskinga, er det dårleg vekst på auren i vatnet (Fig. 3). Fram til alder 6 år er gjennomsnittslengda for fisk i dei ulike aldersklassane i 29 om lag som i Den eldre fisken både i 1978 og i 1993 hadde ein betydeleg større tilvekst enn i 29, og nådde lengder mellom 4 og 5 cm ved alder -12 vintrar (Fig. 3), medan det i 29 er klare teikn til stagnasjon ved liten storleik. I 29 er gjennomsnittslengda på under 3 cm sjølv for fisk i aldersklassane -12 vintrar (Fig. 3). Ved sida av bestandstettleiken er det temperaturen som i stor grad påverkar årleg tilvekst hos auren. Som det framgår av breidda på vekstsonene i otolittane (Fig. 1), var veksten sommaren 26 vesentleg betre enn sommaren 27, og dette skuldast i fyrste rekkje den mykje høgare temperaturen i 26 samanlikna med temperaturen i vatnet i 27 (Fig. 4). I 27 var det 2

3 Fig. 1. Knekte og brende otolittar av i) sju år gamal aure (årsklasse 22) teken i Litlosvatn i juli 29 (øvst), ii) av 12 år gamal aure teken i Litlosvatn i juli 29 (årsklasse 1997) (i midten), og iii) av år gamal aure teken i Skavatn i juli 29 (årsklasse 1999) (nedst) Piler viser vekstsonene i utvalde år berre ein kort periode med temperatur over o C på 2 meters djup i Litlosvatn, medan temperaturen både på 2 og meters djup i 26 var over o C i ein lang periode (Fig. 4). Gjennomsnittslengdene for eldre fisk i 29 gjev eit noko skeivt bilete av veksttilhøva, fordi den gamle fisken har vore beskatta i mange år, og dei mest rasktveksande individa innan eldre årsklassar er for lengst teke ut. Likevel er det eit dårleg teikn at fisk med alder 7-9 år er så mykje mindre enn det tilsvarande aldersklassar var i 1978 og i 1993 (Fig. 3). Det tyder sterkt på at bestanden i Litlosvatn er altfor stor. Skal det gjerast noko med dette, bør fisket fyrst og 3

4 framst rettast inn mot dei yngste individa i vatnet, dvs. det bør fiskast langt meir med maskevidder rundt 16 22,5 mm. Desse maskeviddene vil ta ut fisk med lengder rundt 15-2 cm. Sidan fisk i denne lengdeklassen held seg på relativt grunt vatn, er dei også lettare å fanga med setjegarn enn større fisk. Gjennomsnittleg kondisjonsfaktor for auren i Litlosvatn i 1978 var k = 1,2. I 23 var gjennomsnittleg kondisjon komen ned i k =,96, og den fall ytterlegare til,9 for fisk større enn 25 cm i juli 24. I juli 29 var gjennomsnittleg kondisjon gått ned til,84 for fisk større enn 25 cm i juli 29 (Fig. 5). Dessutan går kondisjonsfaktoren sterkt ned med aukande lengde (Fig. 5). Når kondisjonsfaktoren kjem ned i,85 og lågare, vert auren stort sett for mager til å utnyttast til matfisk. 3 Litlosvatn, juli 29 Antall aldersbestemt Årsklasse Fig. 2. Årsklassesamansetjing i prøvefiskefangst frå Litlosvatn i juli 29 Lengde (cm) Alder (vintrar) Fig. 3. Gjennomsnittleg tilbakerekna lengde ved vekststart basert på materiale samla inn i Litlosvatn i 1978 (etter Kildal 1982) og i 1993 (etter Simonsen og Valderhaug 1994), og gjennomsnittslengde innan kvar årsklasse i juli 29. Vertikale liner viser standard avvik for gjennomsnittsverdiane. 4

5 2 2m m Temperatur (oc) Fig. 4. Temperatur på 2 og meters djup i Litlosvatn frå september 25 til juni 29. 1,3 Fultons kondisjonsfaktor 1,2 1,1 1,9,8,7, , Lengde (cm) Fig. 5. Fultons kondisjonsfaktor (k = Vekt (gram)* /Lengde (cm) 3 )for aure tekne i Litlosvatn i juli 24 og 29. 5

6 Skavatn I Skavatn vart det teke ut over 8 aure i 25, tilsvarande eit uttak på 17, fisk/ha, medan uttaket i Litlosvatn tilsvarte 9,3 fisk/ha. Likevel var årsklasse 1997 framleis ein av dei dominerande årsklassane i prøvefiskefangsten i 29 saman med årsklasse 22 (Fig. 6). Sidan Skavatn har eit areal på berre,47 km 2, skulle ei utfisking her vera lettare å gjennomføra enn i Litlosvatn. Den store utfiskinga som vart gjennomført av Morten Nilsen i Skavatn på slutten av åttitalet viste seg svært vellukka, fordi det utover på nittitalet vart teke Skavatn med Holken og Skavassnuten sett frå nord ein god del fisk på kiloet og større. Grunnen til at utfiskinga gav så godt resultat den gong skuldast at det ikkje kom sterke årsklassar inn i bestanden i åra etter utfiskinga, før i Dermed vart ikkje det store antalet av akkumulert gamal fisk som vart teke ut, erstatta med nye årsklassar. Restbestanden på byrjinga av nittitalet fekk dermed svært gode veksttilhøve. Den store fisken som dukka opp, vart raskt fiska ut med ein betydeleg garninnsats rundt midten av nittitalet. Samstundes kom dei sterke årsklassane i 1997 og Bestanden gjekk deretter på kort tid over til overbefolking, og har vore det sidan, sjølv etter utfiskingen i 25. Det framgår av Fig. 7 at veksten har vore langt dårlegare dei siste åra enn i åra før 1989, og gjennomsnitts-storleiken for den eldre fisken var langt dårlegare i 29 enn i 1989 (Fig. 7), på same måte som i Litlosvatn. Dei eldre fiskane i 29 var likevel endå mindre enn i Litlosvatn. Alt i 24 var dei eldre aurane i Skavatn svært avmagra, og var eit klart signal om at bestanden var på veg mot overbefolking (Fig. 8). I 29 er om lag all fisken med lengde over 15 cm for mager. 14 Skavatn, Juli 29 Antal aldersbestemt Årsklasse Fig. 6. Årsklassesamansetjing i prøvefiskefangsten frå Skavatn i juli 29 6

7 Skavatn Lengde (cm) Alder (vintrar) Fig. 7. Gjennomsnittleg lengde av aure i Skavatn ved fangst i juli 1989 og 29. Vertikale liner viser standard avvik for gjennomsnittsverdiane Fultons kondisjonsfaktor 1,4 1,2 1,8, , Lengde (cm) Fig. 8. Fultons kondisjonsfaktor for aure teke i juli 24 og juli 29 i Skavatn 7

8 Kollsvatn På åttitalet var det lite fiske i Kollsvatn (areal,61 km 2 ), men på slutten av dette tiåret gjennomførte Morten Nilsen ei omfattande utfisking. Bestanden var framleis relativt stor i 1988 og 1989 då det vart gjennomført ei bestandsestimering i vatnet (Pedersen og Scobie 199), men det vart betring i kvalitet og vekst på fisken. Utover på nittitalet kom det opp fisk med vekter på over to kilo. Så seint som i 24 var det framleis ein god del stor fisk som mellom anna vart teke på stong (Fig. 9). Den store fisken vart fort fiska opp, og samstundes kom årsklasse 1997 og 1999 inn med full tyngde, på same måte som i Litlosvatn og Skavatn Kollsvatn, 24 Prøvefiske Fritidsfiske Antall Lengde (cm) Fig. 9. Lengdefordeling av prøvefiskefangst (blått) og stongfiskefangst (raudt) i Kollsvatn i juli 24. For fisk med alder frå og med sju vintrar ligg gjennomsnittleg lengde ved same alder lågare i 29 enn i 24 (Fig. ). I 24 var det tendens til lengdeauke heilt opp til lengder rundt 5 cm, og dei største fiskane var over 6 cm (Fig. 9 og Fig. ). Eldste fiskar tekne under prøvefisket i Kollsvatn i 29 var 12 år (årsklasse 1997), men dei var berre 31,9 cm i gjennomsnitt, medan tolvåringane i 24 hadde ei gjennomsnittslengd på 4, cm (Fig. ). Gjennomsnittleg lengde (cm) 7 Kollsvatn Alder (vintrar) Fig.. Gjennomsnittleg lengde for ulike aldersklassar av aure teke ved prøvefiske og stongfiske i Kollsvatn i juli 24, og ved prøvefiske i 29 8

9 Ein del av forklaringa på den tilsynelatande dårlege veksten har samanheng med at dei mest hurtigveksande individa vert tekne ut fyrst, her som i Litlosvatn. Fleire sjuåringar i 24 var var mellom 35 og 37 cm, men som - og 12-åringar er gjennomsnittsstorleiken for same årsklassen berre 31,9 cm (Fig. 11). I tillegg til det ordinære fisket retta inn mot fisk i lengdeklassen 3-4 cm, burde det i tillegg ha vore eit langt hardare fiske på ungfisk i lengdeklassen 15-2 cm. 4 Kollsvatn: Årsklasse 1997 Gjennomsnittleg lengde (cm) Alder (vintrar) Fig. 11. Gjennomsnittleg lengde av aure i årsklasse 1997, tekne som fem- til tolvåringar i Kollsvatn. Vertikale liner viser standard avvik av gjennomsnittsverdiane Store aurar tekne i Kollsvatn i juli 24. Den største er 6 cm Krokavatn Bestanden i Krokavatn (areal,42 km 2 ) har i periodar dei siste åra vore altfor tett. I perioden 1989 til 1996 var det lite eller ingen rekruttering pga. mykje snø og relativt kjølige sumrar, men som i dei andre vatna kom det i 1997 ein uvanleg sterk årsklasse (Fig. 12) som åleine førte til at bestanden vart overtett. Individa i denne årsklassen var ikkje større i 29 enn dei var i perioden Det kom og ein svært sterk årsklasse i 22 (Fig. 12). Gjennomsnittslengdene for eldre fisk er vesentleg lågare enn i 1967 (Fig. 13), og fisken har ein kvalitet som gjer den lite attraktiv å fiska på. 9

10 Antall Krokavatn Årsklasse Eldre prøver Fig. 12. Årsklassefordeling av aure frå Krokavatn basert på innsamlingar i 22, 27 og 29, samt ved tidlegare innsamlingar, attende til Gjennomsnittleg lengde (cm) Krokavatn Alder (vintrar) Fig. 13. Gjennomsnittleg tilbakerekna lengde ved alder for aure fanga i Krokavatn i 1967 (Muniz 1968) og gjennomsnittleg lengde for kvar aldersklasse ved fangst i Krokavatn i 29. Vertikale liner viser standard avvik for gjennomsnittsverdiane. Nedre Vassdalsvatn Nedre Vassdalsvatn (areal,45 km 2 ) er eit av dei høgastliggjande vatna i Kvennavassdraget med aurebestand. Fisk vart fyrste gong sett ut rundt 1945 av Halldor J. Eitrheim. Etter denne fyrste utsetjinga i Vassdalen vart det teke mykje stor fisk her på femtitalet (Jakob Eitrheim, pers. inform.). Sidan vatnet ligg høgt, vert vekstsesongen kort, og næringsdyrproduksjonen vert i utgongspunktet låg. Det skal difor ikkje mykje fisk til før vatnet vert overbefolka. Ein snørik og kald sommar slår sterkt ut på aureveksten i denne høgda, og i kalde sumrar vert det heller ingen rekruttering så høgt over havet. Eit typisk eksempel på korleis veksten vert påverka av temperaturen kjem fram i Fig. 14 som viser ein knekt og brend otolitt av ein

11 seksåring teken i 29. Her er avstanden mellom vintersone 4 og 5, tilsvarande veksten i 27, langt mindre enn avstanden mellom vintersone 3 og 4, tilsvarande veksten i 26. Sommaren 26 var svært varm, medan sommaren 27 var kald (sjå Fig. 4). I dei siste 12 åra har det vore påvist tre årsklassar under prøvefiska i vatnet. Framleis er 1997-årsklassen til stades, men 23-årsklassen dominerte i prøvefiskefangsten i juli 29 (Fig. 15). Isen kan liggja til langt ut i juli og byrjinga av august på vatna i Vassdalen. Her frå Nedre Vassdalsvatn 24. juli 27 Fig. 14. Knekt og brend otolitt av seks år gamal aure (årsklasse 23) teken i Nedre Vassdalsvatn i juli 29 3 Nedre Vassdalsvatn, Juli Antall Årsklasse Fig. 15. Årsklassefordeling i aldersbestemt materiale frå prøvefisket i Nedre Vassdalsvatn i juli 29 11

12 Midtra Grøndalsvatn Midtra Grøndalsvatn (areal,56 km 2 ) har vore eit svært attraktivt fiskevatn, både for garnfiske og stongfiske. Det er ikkje lenge sidan kilosfisk var relativt vanleg i vatnet, men i dag er det langt mellom slik stor fisk. Dette skuldast ein kombinasjon av for stor årleg rekruttering og for lite fiske, på same måte som i mange av dei andre vatna. I 29 var det fleire sterke årsklasser i fangsten, med både og 1999-årsklassane (dvs. 12- og - åringar) og 22- og 23-årsklassane (Fig. 16). Gjennomsnittleg storleik for individa i dei enkelte aldersklassane var vesentleg mindre i 29 enn både i 23 og 1967 (Fig. 17). Tilstanden i Nedsta Grøndalsvatn er den same som i midtra vatnet, med ein klar tendens til dårlegare kvalitet frå 28 til 29. I øvsta vatnet i Grøndalen har det kome fleire årsklassar dei seinare åra, og her har bestanden gått frå låg tettleik og stor fisk i 25 til stor tettleik og dårleg kvalitet i Det er m.a.o. for mykje fisk i alle dei tre Grøndalsvatna. Antal aldersbestemt Midtra Grøndalsvatn, Årsklasse Fig. 16. Årsklassefordeling i prøvefiskefangsten i Midtra Grøndalsvatn i juli 29 Gjennomsnittleg lengde (cm) Alder (vintrar) Fig. 17. Gjennomsnittleg tilbakerekna lengde ved alder for aure tekne i Midtra Grøndalsvatn i 1967, og gjennomsnittleg lengde ved fangst for kvar aldersklasse ved prøvefisket i vatnet i 23 og 29. Vertikale liner viser standard avvik for gjennomsnittsverdiane i 29 12

13 Aurar tekne på garn i Midtre Grøndalsvatn i august 28. Fisken var mellom 3 og 4 hekto og framleis av brukande kvalitet, men dette endra seg i negativ retning til 29 Perapytten Bestanden i Perapytten (areal,6 km 2 ) skal ha vorte etablert etter utsetjingar frå Litloselva i I 1977 passerte dei fyrste tokilosgrensa, og før tiåret var omme tok Per Frøiland fisk på 2,7 kg (Pål Frøiland pers. inform.).utløpsbekken frå Perapytten er så liten at det her neppe kan vera rekruttering, og ved tidlegare elektrofiske i bekken er det heller ikkje påvist fisk. Likevel er det god rekruttering til bestanden, med mange årsklassar, og det er truleg gyting i sjølve vatnet. I dag er bestanden for tett, sjølv om fisken jamnt over er betre her enn i t. d. Litlosvatn og Skavatn. Kondisjonsfaktoren (lengde-vekttilhøvet) ligg mellom ca.,85 og 1,1 (Fig. 18), med eit gjennomsnitt på,94 for fisk over 25 cm som er høgare enn i fleire av dei andre undersøkte bestandane i 29. Fultons kondisjonsfaktor 1,2 1,1 Perapytten 1,9,8,7,6, Lengde (cm) Fig. 18. Fultons kondisjonsfaktor (Vekt (gram)*/lengde (cm) 3 ) for aure fanga i Perapytten 28. juli 29 13

14 Veksten i Perapytten er om lag som i dei andre vatna, med tendens til stagnasjon ved ein lengde i overkant av 3 cm (Fig. 19). Det framgår av Fig. 19 at 11- og 12-åringar ikkje er lengre enn tiåringane. Slik kvalitet og vekst er no, må bestanden karakteriserast som for tett. Vatnet er berre på 6 ha, og vår fangst i 29 tilsvarte eit uttak på 1, kg per hektar. Nokre netters garnfiske her med maskevidder på 16 22,5mm ville ha redusert bestanden slik at individuell vekst vart vesentleg betra, sjølv om veksttilhøva ikkje vert så gode som dei var etter bestandsetableringa på syttitalet. 4 Perapytten Lengde (cm) Alder (vintrar) Fig. 19. Alder og lengde på aure teke i Perapytten 28. juli 29 Konklusjon I alle dei undersøkte vatna var bestandane i 29 for store, noko som har gått vesentleg ut over vekst og kvalitet på fisken. Det er berre eitt botemiddel, og det er å utvida tynningsfisket, men denne ekstrabeskatninga må rettast inn mot småfisken, t. d. med lengder rundt 15-2 cm. Dersom det ved det ordinære fisket i vatna i hovudsak vert fiska mest med maskevidder på 32-35mm, og det vert fiska hardt, vert det ein kraftig utsiling av fisk i storleiksklassane rundt 3-35 cm. Når den mindre fisken samstundes ikkje vert beskatta, vert det for lite mat for alle, med resultat at den dårlege veksten og kvaliteten vil halda fram. Kvar garnfiskar har lov å nytta ti garn i Ullensvang statsallmenning, men av desse ti garna burde kvar fiskar bruka minst to småmaska, til dømes med maskeviddar på 16-19,5mm, eller evt. óg 22,5mm maskevidde. Ei viktig tilråding med omsyn til beskatning vert difor at kvar garnfiskar i Litlosvatn, Kollsvatn, Skavatn, Grøndalsvatna og Krokavatn erstattar nokre av dei større maskeviddene i garnbruket sitt med nokre garn med maskevidder på 16-22,5 mm. Det same burde høgst sannsynleg óg innførast av fiskarane i Kvennsjøen, Krokavatna og vatna i Bjørnadalen. Særleg fordi det så hyppig kjem nye sterke årsklassar er det viktig at tynninga av småfisken vert omfattande og kontinuerleg. Det må óg presiserast at det vert feil å berre beskatta den største fisken i vatnet når det skal drivast utfisking for å redusera bestandsstorleiken. Litteratur Borgstrøm, R. 25. Tynningsfiske i vatn i Ullensvang statsallmenning 25. Faktaark Aurebestandar i Ullensvang statsallmenning 3 (3):

15 Kildal, T Fiskeribiologiske undersøkingar i Kvenna og Bjønna Rapport 1/82 Fiskerikonsulenten i Øst-Norge. Muniz, I. P Rapport fra de fiskeribiologiske undersøkelser i Odda og Ullensvang statsallmenninger sommeren Konsulenten for ferskvannsfisket i Vest-Norge, Bergen. Pedersen, K. Å. og Scobie, L Dynamikk, habitatbruk og redskapsseleksjon for ørretbestanden i Kollsvatn, en innsjø på Hardangervidda. Cand. agric.-oppgåve, Institutt for naturforvaltning, NLH. Simonsen, T. A. A. og Valderhaug, N. A Bestandsdynamikk, habitatbruk og ernæring for aure i Litlosvatn ein innsjø på Hardangervidda. Cand agric.-oppgåve, Inst. for biologi og naturforvaltning, NLH. Så stor fisk som denne teken på Vestvidda i juli 29, kan vi ikkje venta å få i vatna rundt Litlos, men med litt større innsats med finmaska garn burde det vera mogeleg å få auren i dei fleste vatna opp på kiloet og større. Denne fagrapporten er utarbeidd for Fellesstyret for Ullensvang statsallmenning 15