Differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland. Forstudie

Differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland Forstudie Hovudrapport per. 22.11.2010

Forord I Sunnhordland har strandsona alltid vore ein viktig ressurs som grunnlag for busetnad, næring og rekreasjon. Gjennom forstudiet Differensiert forvaltning av strandsona har Samarbeidsrådet for Sunnhordland fått kartlagt plan og arealstatus i 100 meters beltet, samt vurdering for framtidig forvaltning gjennom kartlegging av funksjonell strandsone i eksempel områder i kommunane. Arbeidet er gjort i tett samarbeid med ressursgruppa, som er sett saman av representantar frå alle kommunane, representantar frå Hordaland fylkeskommune, Fylkesmannen i Hordaland, prosjektleiar og konsulentselskapet Akvator. Gjennom arbeidet har det vore gode konstruktive drøftingar som har ført fram til utvikling av felles metode og kartleggingskriterium for funksjonell strandsone. Forstudien skal danna grunnlag for vidare arbeid med utarbeiding av Interkommunal plan for strandsona i Sunnhordland og pilotstatus for differensiert forvaltning av strandsona i Sunnhordland. Gjennom dette arbeidet vil regionen arbeida for å nå måla som er sett i Strandsonestrategien for Sunnhordland, som vart vedteken i kommunane i desember 2008: Bli pilotregion for differensiert strandsonepolitikk Ha større sjølvråderett lokalt i arealpolitikken Fortetta allereie utbygd strandsone Bruka strandsona aktivt for å sikra busetjing og næringsliv Sikra urørt og eigna strandsone for allmenta og friluftsliv Leggje strandsonestrategi for Sunnhordland til grunn i sakshandsaminga i kommunane Gro Jensen Gjerde Dagleg leiar Samarbeidsrådet for Sunnhordland Framsidebilete: Nes, Kvinnherad. Fotograf: Kristel Christensen 2 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

Innhald Forord... 2 1 Innleiing... 5 1.1 Bakgrunn - mandat... 5 1.2 Organisering deltakarar - prosess... 7 2 Lovverk og definisjonar... 9 2.1 Plan- og bygningslova... 9 2.1.1 Byggeforbod i 100-metersbeltet... 9 2.2 Statlege planretningsliner for differensiert forvaltning av strandsona langs sjøen... 10 2.3 Allemannsretten i strandsona... 10 2.4 Funksjonell strandsone... 11 2.5 Strandsona... 11 2.6 Inngrep i strandsona... 11 2.7 Tilgjengeleg strandsone... 12 2.8 Regionale føringar og tilrådingar... 12 3 Fase 1 - Areal- og planstatus i 100-metersbeltet... 13 3.1 Nasjonal statistikk... 14 3.2 Analysekriterium... 14 3.3 Metode... 16 3.4 Feilkjelder... 16 3.5 Temakart eksempelområde areal- og planstatus... 17 4 Areal- og planstatus for Sunnhordland... 20 4.1 Samanstilling for Sunnhordlandsregionen... 20 4.2 Kommunevis areal- og planstatus... 23 4.2.1 Austevoll kommune... 23 4.2.2 Bømlo kommune... 23 4.2.3 Etne kommune... 24 4.2.4 Fitjar kommune... 25 4.2.5 Kvinnherad kommune... 26 4.2.6 Stord kommune... 27 4.2.7 Sveio kommune... 28 4.2.8 Tysnes kommune... 29 5 Fase 2 - Funksjonell strandsone... 31 5.1 Kriterium for fastsetjing av funksjonell strandsone... 31 5.1.1 Biologisk mangfald... 31 5.1.2 Landskap... 32 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 3

5.1.3 Kulturminne/kulturmiljø... 32 5.1.4 Friluftsliv... 33 5.1.5 Landbruk... 33 5.1.6 Eksisterande infrastruktur... 34 5.1.7 Eksisterande plan... 34 5.2 Digitale data nytta i analysane... 36 5.3 Feilkjelder og usikkerheit... 36 5.4 Nytte av resultata... 37 5.5 Temakart eksempelområde funksjonell strandsone... 37 5.5.1 Austevoll Vestre Vinnesvåg... 37 5.5.2 Fitjar kommune sentrum Vestbøstad... 39 5.5.3 Kvinnherad kommune Åkra... 41 6 Fase 3 forvaltning styringsverktøy... 43 6.1 Byggjegrense mot sjø... 43 6.2 Bygg og anlegg i strandsona... 45 6.2.1 Naust... 47 7 Oppsummering... 48 8 Vegen vidare... 49 8.1 Regional plan for Sunnhordland... 49 8.2 Pilotprosjekt... 49 8.2.1 Interkommunal plan for strandsona... 49 8.3 Vidare prosjektutvikling... 50 4 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

1 Innleiing I Sunnhordland er strandsona ein svært viktig ressurs som grunnlag for busetnad, næring og rekreasjon. Fleire av kommunane er øykommunar med ein rik skjergard og langstrakt strandsone. Andre kommunar har størsteparten av tilgjengeleg byggeland innanfor strandsona i hovudsak grunna topografi, fjellet reiser seg kjapt i bakkant. Det er historiske og naturgjevne grunnar for menneskeleg aktivitet i strandsona. Slike tilhøve gjer regionen ekstra knytt til og avhengig av strandsona, samstundes som intensiv bruk i delar av kommunane gjer strandsona sårbar og lite tilgjengeleg for ålmenta. Store delar av næringsgrunnlaget i regionen er knytt til strandsone og sjø gjennom industri knytt til offshore, bygging av plattformar og skip, samt akvakultur av nasjonal tyding. I Sunnhordland er kystsona også ein viktig ressurs i eit reiselivsperspektiv. Ved å leggja en heilskapleg vurdering av strandsoneverdiane i kommunen til grunn, kan kommunen lempa høvesvis skjerpa - det formelle byggeforbodet i strandsona. For å kunne gjera dei rette vurderingane er ein heilt avhengig av eit godt kunnskapsgrunnlag om strandsona sin verdi og dagens status. Denne kunnskapen kan ein oppnå gjennom systematisk kartlegging av dagens situasjon, med påfølgjande vurdering av framtidig bruk og vern. Det er utfordrande for kommunane å balansera mellom bruk og vern av areala basert på nasjonale og regionale føringar, samstundes som ein skal gje lokal næringsaktivitet i kystområda grobotn for vidare utvikling. Føreliggjande forstudie for differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland set fokus på kartlegging av strandsona. Det er gjennomført kartlegging av dagens plan- og arealstatus i heile 100- metersbeltet, samt vurderingar for framidig forvaltning gjennom kartlegging av funksjonell strandsone i eksempelområde i kommunane. I tillegg er det gjort vurderingar knytta til forvaltning og styringsverktøy for kommunal planlegging i strandsona. 1.1 Bakgrunn - mandat Røyksundkanalen, Bømlo Styret i Samarbeidsrådet for Sunnhordland vedtok i 2008 ein strandsonestrategi med ønskje om å verta pilotregion for differensiert strandsoneforvaltning. Styret utgjer ordførarar og rådmenn frå Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 5

alle dei åtte kommunane i Sunnhordland Austevoll, Tysnes, Fitjar, Stord, Bømlo, Kvinnherad, Sveio og Etne, sjå figur 1. Strategidokumentet peikar på tilgjenge til strandsona som eitt av konkurransefortrinna i regionen, og som eit viktig trekkplaster for å opprettehalda folketal og aktivitet i kommunane. Som ei forlenging av arbeidet med strandsonestrategien er det oppretta eit eige prosjekt med ei ressursgruppe som skal utarbeida eit forstudie for differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland. Forstudiet skal reda grunnen for vidareføring av strandsoneforvaltning på fleire nivå, frå sakshandsaming på kommuneplannivå, til interkommunal plan for Sunnhordlandskommunane og regionalplan for Sunnhordland. Organisering av prosjektet er skildra i avsnittet nedanfor. Prosjektet er delt inn i tre fasar. Mykje av arbeidet i dei ulike fasane er knytta til utvikling av felles metode og kartleggingskriterium. Fase 1 er ei overordna kartlegging av eksisterande situasjon i 100-metersbeltet for alle sunnhordlandskommunane. Fase 2 er fastsetjing av kriterium for kartlegging av funksjonell strandsone, som bakgrunn for differensiert forvaltning. Metoden er testa i kvar enkelt kommune i definerte eksempelområde. Fase 3 er vurderingar av forvaltning og styringsverktøy som føresegner og retningsliner i kommuneplanen sin arealdel. Figur 1 Kart over Sunnhordland (Kjelde: Samarbeidsrådet for Sunnhordland) 6 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

1.2 Organisering deltakarar - prosess Arbeidet er organisert som eit prosjekt, med styringsgruppe, ressursgruppe, prosjektleiar og utførande plankonsulent, sjå figur 2. Styringsgruppa er sett saman av rådmenn og ordførarar frå kommunane, samt representantar frå regionale planmynde. Ressursgruppa har representantar frå planadministrasjon i kommunane, fylkeskommune, fylkesmann og plankonsulentar. Brei deltaking på tvers av forvaltningsnivå har vore ein nøkkelfaktor for prosjektet. Prosjektmålsetnadar er søkt nådd gjennom dialog og samspel mellom kommunane, regionale mynde og Miljøverndepartementet (MD). Ved fleire høve er MD kontakta for avklaringar knytt til særskilte problemstillingar, mellom anna gjennom direkte møte med ressursgruppa. Prosjekteigar Samarbeidsrådet for Sunnhordland Styringsgruppe Prosjektansvarleg Gro Jensen Gjerde Ressursgruppe Prosjektleiar Tore Bjelland Plankonsulent Akvator AS Karoline Eldøy, Turid Verdal Figur 2 Organisering av prosjektet Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 7

Prosjektleiar Tore Bjelland har hatt det daglege ansvaret for oppfølging av arbeidet med strandsoneprosjektet og forstudien. Ressursgruppa med planrepresentantar frå kommunane, fylkeskommunen og fylkesmannen har gjeve dei faglege premissane i arbeidet med strandsoneprosjektet og metodeutviklinga. Ressursgruppa har og fungert som eit dialog- og kompetanseforum som og har sikra god kontakt mot kommunane og regionale mynde. Det er styringsgruppa som godkjenner og legg fram forstudierapporten til Samarbeidsrådet for Sunnhordland som prosjekteigar. Styringsgruppa godkjende rapporten i møte 12. november 2010. Konsulentfirmaet Akvator AS v/karoline Eldøy og Turid Verdal har vore engasjert til å gjennomføra utgreiingsarbeidet. Deltakarar: Styringsgruppe: Rådmann Trond Sætereng, Kvinnherad kommune Rådmann Mikal Møller Hovda, Sveio kommune Ordførar Helge Andre Njåstad, Austevoll kommune Marit Rødseth, Hordaland fylkeskommune Terje Aasen, Fylkesmannen i Hordaland Gro Jensen Gjerde (leiar), Samarbeidsrådet for Sunnhordland Ressursgruppe: Fylkesmannen i Hordaland v/eva Katrine Taule og Åshild Blomdal Hordaland fylkeskommune v/torild Hage Etne kommune v/erik Kvalheim Sveio kommune v/åse Aleheim Bømlo kommune v/ Terje Kallekleiv Stord kommune v/ove Kvalnes Fitjar kommune v/lovise Vestbøstad Tysnes kommune v/ Asle Bernt Rekve Austevoll kommune v/bjørn Wefring Kvinnherad kommune v/kjartan Thoresen Eldre naustområde, Bømlo 8 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

2 Lovverk og definisjonar Forvaltning av strandsona er underlagt lovverk og nasjonale og regionale retningsliner. Det er i hovudsak plan- og bygningslova som gir juridiske føringar knytt til arealforvaltninga på kommune- og reguleringsplannivå. Andre lovverk vil også ha innverknad på vurderingar som er lagt til grunn for arealprioriteringar, i samband med strandsoneforvaltning er til dømes friluftslova ei rettesnor. I det vidare er lovverk og andre føringar kort kommentert. I føreliggande forstudie er det nytta omgrep som til dømes funksjonell strandsone og tilgjengeleg strandsone. Nedanfor er omgrep nytta i prosjektet søkt definert og gitt ei forklaring. 2.1 Plan- og bygningslova Plan- og bygningslova (PBL) legg opp til eit system for heilskapleg planlegging for statleg, fylkeskommunal og kommunal verksemd, der bruk av areal og andre naturressursar vert vurdert saman. Lova legg til rette for samordning, og gjev grunnlag for vedtak om bruk og vern av ressursar og utbygging. Gjennom planlegging og ved særskilte krav til det enkelte byggjetiltak skal det leggast til rette for at arealbruk og busetnad vert til størst mogleg gagn for den enkelte og samfunnet. Ny PBL av 27.06.08 (plandelen) skjerpar byggjeforbodet i strandsona. Lova gjev føringar for at utbygging i strandsona som hovudregel skal vera i samsvar med overordna plan og ta omsyn til landskap, natur og friluftsliv. Den nye lova gjev både avgrensingar og moglegheiter. I område der kommunen vurderer det føremålstenleg å vurdera ei anna byggjegrense enn 100-metersbeltet, er det mogleg å fastsetja denne i overordna plan, eller som del av ein reguleringsplan. Kartlegging av funksjonell strandsone kan leggja grunnlag for fastsetjing av ny byggegrense. Funksjonell strandsone er vidare definert og drøfta i avsnitt 3.4. 2.1.1 Byggeforbod i 100-metersbeltet Strandsona er av stor nasjonal interesse og det er eit mål å avgrensa bygging i strandsona. Noreg har hatt eigne reglar for vern av strandsona heilt sidan 1950-talet. Bygging i 100-metersbeltet langs sjø er i dag regulert i PBL paragraf 1-8, bygge- og delingsforbodet i 100-metersbeltet. Paragrafen skal sikra at verdiane knytta til strandsona ikkje vert redusert eller går tapt. I den nye lovføresegna ( 1-8, 3.ledd) går det fram at byggjeforbodet gjeld "så langt ikke annen byggegrense er fastsatt i kommuneplanens arealdel eller reguleringsplan". Vurderingar knytt til fastsetjing av ny byggegrense er nærare skildra i kap. 6.1. Forbodet rammar dei same tiltak som går inn i definisjonen av tiltak etter 1 6. Det gjeld også tiltak som er friteke for søknad om løyve eller melding etter forskrift. Desse tiltaka må heller ikkje vera i strid med byggeforbodet i 100 metersbeltet eller plan. Det same gjeld for tiltak i landbruket sidan tidlegare unntak er teke ut. Endringa inneberer at forbodet i enkelte tilhøve vil bli strengare. Det uklåre vesentlighetskravet for endringar er fjerna. Mindre tilbygg vil difor bli ramma av forbodet. Den generelle forbodsregelen kan fråvikast gjennom planar etter lova. Dette er dels ei vidareføring, dels ei viss innstraming av unntaksregelen i 17 2 andre ledd i pbl.85. Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 9

I kommuneplanen sin arealdel kan kommunen gi nærmare føresegner om oppføring av naudsynte bygningar og mindre anlegg og opplag for landbruk, reindrift, fiske, fangst og akvakultur, og anlegg for ferdsel til sjøs. Slike tiltak er såleis ikkje generelt unnateke forbodet, men kommunen kan styre korleis dei skal regulerast, og kan også gi føresegner som tillèt slike bygningar og mindre anlegg i 100 metersbeltet. Unntaket i PBL av 1985 17-2 tredje ledd nr. 1 for bygning, konstruksjon, anlegg eller innhegning som er naudsynt i landbruket gjeld inntil det er vedteke føresegner etter 11-11 nr. 4, men fell uansett bort etter fire år frå lova trer i kraft. Plan- og bygningslova (2008) 1-8. Forbud mot tiltak mv. langs sjø og vassdrag I 100-metersbeltet langs sjøen og langs vassdrag skal det tas særlig hensyn til natur- og kulturmiljø, friluftsliv, landskap og andre allmenne interesser. Andre tiltak etter 1-6 første ledd enn fasadeendringer kan ikke settes i verk nærmere sjøen enn 100 meter fra strandlinjen målt i horisontalplanet ved alminnelig høyvann. Dette er likevel ikke til hinder for fradeling ved innløsning av bebygd festetomt etter tomtefestelova. Forbudet etter andre ledd gjelder så langt ikke annen byggegrense er fastsatt i kommuneplanens arealdel eller reguleringsplan, jf. 11-9 nr. 5 og 12-7 nr. 2. Forbudet etter andre ledd gjelder ikke der kommunen i kommuneplanens arealdel har tillatt oppføring av nødvendige bygninger, mindre anlegg og opplag som skal tjene til landbruk, reindrift, fiske, akvakultur eller ferdsel til sjøs, jf. 11-11 nr. 4. For område langs vassdrag som har betydning for natur-, kulturmiljø- og friluftsinteresser skal kommunen i kommuneplanens arealdel etter 11-11 nr. 5 fastsette grense på inntil 100 meter der bestemte angitte tiltak mv. ikke skal være tillatt. 2.2 Statlege planretningsliner for differensiert forvaltning av strandsona langs sjøen Regjeringa har i Soria Moria-erklæringa 13.10.05 signalisert at Regjeringen vil stanse nedbyggingen i strandsonen. Det skal legges opp til en sterkere geografisk differensiering i retningslinjene, der vernet gjøres strengere i område med sterk konkurranse om strandsonen. Dette er bakgrunnen for forslag om statlege planretningsliner for differensiert forvaltning av strandsona langs sjøen. Retningslinene har vore på høyring, men er ikkje vedtekne per august 2010. I framlegget er alle sunnhordlandskommunane, utanom Etne kommune, plassert i den strengaste forvaltningskategorien. I høyringsrunden har kommunane kome med store innvendingar til dette. Det kan stillast spørsmål om dei statlege retningslinene burde vore delt inn i fleire kategoriar, for ei betre nasjonal og regional tilpasning til ulike tilhøve. 2.3 Allemannsretten i strandsona Friluftslova har som føremål å verna friluftslivet sitt naturgrunnlag og sikra ålmenta sin rett til ferdsel, opphald o.a. i naturen. Det er viktig å fremja friluftsliv som ein helsefremjande, trivnadsskapande og miljøvennleg fritidsaktivitet. 10 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

Allemannsretten er fundamentert i norsk friluftstradisjon og sikrar, med eit par unntak, fri ferdsel i utmark. Det vesentlege er nærleik til hus/hytte. I strandsona vil det seia at ein kan bada, rasta og ferdast med båt utan samtykke frå grunneigar. Friluftslova, 1957 2. (Ferdsel i utmark.) I utmark kan enhver ferdes til fots hele året, når det skjer hensynsfullt og med tilbørlig varsomhet. Det samme gjelder ferdsel med ride- eller kløvhest, kjelke, tråsykkel eller liknende på veg eller sti i utmark og over alt i utmark på fjellet, såfremt ikke kommunen med samtykke av eieren eller brukeren har forbudt slik ferdsel på nærmere angitte strekninger. Kommunens vedtak må stadfestes av fylkesmannen. 3. (Ferdsel i innmark.) I innmark kan enhver ferdes til fots i den tid marken er frosset eller snølagt, dog ikke i tidsrommet fra 30. april til 14. oktober. Denne ferdselsrett gjelder likevel ikke på gårdsplass eller hustomt, inngjerdet hage eller park og annet for særskilt øyemed inngjerdet område hvor allmennhetens vinterferdsel vil være til utilbørlig fortrengsel for eier eller bruker. Eier eller bruker kan - uansett inngjerding - forby ferdsel over hage, plantefelt, høstsådd åker og gjenlegg (attlegg) også når marken er frosset eller snølagt, såfremt ferdselen er egnet til å volde nevneverdig skade. 2.4 Funksjonell strandsone I Fylkesplan 2005-2008 er funksjonell strandsone definert som; Den sona som står i innbyrdes direkte samspel med sjøen både økologisk, topografisk og/eller bruksmessig. Kan vera smalare eller breiare enn 100-metersbeltet. Kartlegging av funksjonell strandsone inneber ei detaljert analyse av landskap og landskapselement, og vil mellom anna krevja synfaringar og flyfotostudiar. Gjennom ei slik kartlegging kan ein differensiera strandsoneverdiane basert på fastsette kriterium, og slik definera område som bør vernast og område som kan vidareutviklast med ny utbygging eller fortetting. Kvalitetar knytta til biologisk mangfald, landskap, kulturminne, bygningsmiljø og tilgjenge for ålmenta står i fokus. Ei slik kartlegging bør - som eit minimum gjennomførast i kommunane for aktuelle utbyggingsområde og LNFR-område der det er aktuelt å opna for spreitt busetnad. Samstundes kan det vera eit verkty for å fastsetja ny byggegrense i eksisterande byggeområde utan slik avgrensing. Den funksjonelle strandsona kan leggja grunnlag for å fastsetja ei ny juridisk bindande byggjegrense mot sjø. Denne problemstillinga er vidare skildra i kap. 6.1.1. 2.5 Strandsona Strandsona er definert som 100-metersbeltet mot sjø ved, jf. Plan- og bygningslova. 2.6 Inngrep i strandsona Inngrep i strandsona omfattar alle fysiske inngrep som mellom anna veg, bygg, kulturminne og leidningsnett. Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 11

2.7 Tilgjengeleg strandsone Tilgjengeleg strandsone er definert som strandsone tilgjengeleg i eit friluftslivsperspektiv. Analysen gjer vurderingar av topografi/brattleik og arealbruk som stenger for ålmenn ferdsel. Fysiske inngrep kan gjera strandsona tilgjengeleg i eit friluftslivsperspektiv, og treng såleis ikkje vera til hinder for ferdsel i strandsona. I denne analysen vert desse fysiske inngrepa ein del av den tilgjengelege strandsona. I eit friluftslivsperspektiv er topografi avgjerande for tilgjenge. Område med hellingsgrad brattare enn 25 grader er definerte som utilgjengelege. 2.8 Regionale føringar og tilrådingar Både fylkesplanen (2005-2008) og fylkesdelplan for strandsona (2001) definerer funksjonell strandsone som ovanfor, og legg samstundes viktige føringar for forvaltning av strandsona i Hordaland. I kjølvatnet av fylkesdelplan for strandsona er det gjennom eit samarbeid mellom fylkeskommune og fylkesmann utarbeidd rettleiar for planlegging og forvaltning av strandsona i Hordaland. Det er trong for å revidera rettleiaren etter ny planlov, dette arbeidet skal truleg starta opp i nær framtid. Viktige prinsipp frå rettleiaren er likevel implementert i forstudiet, mellom anna med fokus på kartlegging av strandsona. Fylkesdelplan for Sunnhordland (2006) skal reviderast, og strandsone vil vera eitt av hovudtema for ny regionalplan. Gjeldande plan fokuserer på strandsone mellom anna gjennom tilrettelegging for vidare utvikling av kyst- og fjordlandsbyar. Strategiar for slik tettstadutvikling skal særskilt vektlegga å etablere funksjonar og anlegg som styrkjer kjerneområde, utvikle tilhøvet mellom tettstad og sjøen, og sikre allment tilgjenge til sjøen og ulik bruk for tilreisande og fastbuande. Fleire kommunar i Sunnhordland har gjennomført planarbeid knytt til sine fjordlandsbyar, mellom anna Våge på Tysnes og Langevåg på Bømlo. Fylkesdelplanen definerer også eigen strandsonestrategi: Det skal førast ein streng plan- og dispensasjonspraksis i ikkje utbygde område, og det skal gjennomførast GIS-kartlegging av funksjonell strandsone, inngrepsgrad og tilgjenge til bruk i kommuneplanane. Forstudiet for differensiert strandsoneforvaltning, og planar for vegen vidare er slik i samsvar med gjeldande fylkesdelplan. Vågebygda, Tysnes 12 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

3 Fase 1 - Areal- og planstatus i 100-metersbeltet Som del av fase 1 er det gjennomført ei kartlegging av areal- og planstatus i 100-metersbeltet for alle sunnhordlandskommunane. Basert på førehandsdefinerte kriterium har arbeidet omfatta tilrettelegging av eksisterande informasjon og analysar med omsyn på arealstatus. Det er laga ulike temakart tilpassa kvar enkelt kommune. Føremålet med kartlegging av arealstatus i 100-metersbeltet er å gje det administrative og politiske nivå i kommunane eit betre grunnlag for forvaltning av strandsona. Det er laga ulike temakart som er enkle å lesa med ein låg brukarterskel. Målsetnaden er å få eit oversyn over arealtilstand, grad av inngrep og tilgjengeleg strandsone. Det er naturleg at ein i overordna kommuneplanlegging vurderer strandsona både i eit utbyggingsperspektiv og eit friluftsperspektiv. Kartlegging av arealstatus gjev eit oversyn over nedbygd og tilgjengeleg strandsone. Tilgjengeleg strandsone for ålmenta er definert som område med fri ferdsel etter friluftslova, samt tilgjenge i høve til terreng/brattleik. I følgje friluftslova er det, med eit par unntak, fri ferdsel i utmark. Det vesentlege er nærleik bustad og hytte. Direktoratet for Naturforvaltning og Statens kartverk har i ei årrekkje gjennomført analysar av tilgjenge i strandsona i Oslo-fjorden, basert på buffersone på om lag 50 meter kring bustad og hytte. Gjennom arealstatuskartlegginga med ulike temakart får kommunen eit verktøy for vurdering av: vern tilpassa bruk rullering av kommuneplan/kommunedelplan vurderingar knytta til nye byggjeområde/reguleringsplanar (konsekvensutgreiing KU) handsaming av byggjesøknad og dispensasjonssøknad fastsetjing av byggjegrense mot sjø (funksjonell strandsone) Kartlegginga syner status over strandsona slik den er i dag. Periodisk oppdatering av dette datamaterialet kan nyttast til å følgja endring av arealbruk i strandsona over tid og såleis nyttast i eit historisk perspektiv. Resultata frå desse analysane kan vera avklarande for aktuelle problemstillingar knytta til strandsona i samband med framtidig arealforvaltning, til dømes ved rullering av kommuneplanar. I tillegg til oversyn over areal- og planstatus i strandsona i den enkelte kommune, vil ein samstundes med eins metode og kartlegging kunna seia noko om status samla for heile sunnhordlandsregionen. Arbeidet er gjennomført av Akvator AS i samarbeid med dei enkelte kommunane. Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 13

3.1 Nasjonal statistikk Statistisk sentralbyrå (SSB) utarbeider årlege rapportar over arealbruken langs kysten med fokus på bygningspåverka strandsone, tilgjengeleg standsone og fysiske hinder. Dette er den offisielle statistikken som vert nytta over status i strandsona. SSB gir mellom anna tal på tilgjengeleg strandsone i kommunane, basert på kartlegging av bygningsnært areal (50 m frå bygning uavhengig av type), bratte område (> 10 grader), dyrka mark og vegar. Denne statistikken gir god oversikt i regional og nasjonal samanhang, men er ikkje tilstrekkeleg detaljert til bruk på kommunalt nivå. Kartlegging av arealstatus i strandsoneprosjektet er såleis ei meir detaljert og stadtilpassa analyse, som inkluderer alle punkta nedafor. For å sikra samanlikningsgrunnlag er det er likevel søkt å samkjøra kartleggingskriteria i størst mogleg grad i tråd med SSB sine analysar. Det største avviket er vurderingar knytta til samanhengen mellom topografi/brattleik og tilgjengeleg strandsone, samt i kva grad øyar utan fastsamband er inkludert i analysen. Tal frå SSB syner at Bømlo kommune har 31 % tilgjengeleg strandsone. Tal frå vår analyse syner at Bømlo med alle øyar har 67 % tilgjengeleg strandsone. Tilsvarande tal frå Stord kommune er 28 % (SSB) kontra 47 % tilgjengeleg strandsone. Samanstilling av tal frå alle kommunane er vidare omtala i kap. 4.1. Skilnader mellom SSB og strandsoneprosjektet: SSB kartlegg berre fastland og øyar med fastlandssamband Det er brukt ulikt helningsgrad for definisjon av utilgjengelege bratte område SSB tek ikkje med naust/båthus etc SSB tek ikkje med brygger, kaiar og gjerder SSB tek ikkje med kulturminne eller bandlagte areal etter lov om naturvern SSB registrerer berre europaveg og riksveg, ikkje fylkesvegar og kommunale vegar SSB har ikkje tilgjengeleg kommunevise kart som gjev informasjon om kor inngrep eller tilgjengeleg strandsone er i kommunen. SSB har ikkje differensiert i buffer kring bygningsnært areal 3.2 Analysekriterium Målsetnad med kartlegginga er å få eit oversyn over arealtilstand, grad av inngrep og tilgjengeleg strandsone. Analysane er basert på tilgjengelege digitale data. Det er ikkje gjennomført synfaringar i felt i denne fasen. Mykje av arbeidet i ressursgruppa ber preg av å vera metodeutvikling. Det er vurdert kva typar arealbruk som skal kartleggjast og omfang og bruk av buffersoner. Buffersona kring fysiske inngrep seier noko om graden av privatisering av strandsona som resultat av arealbruk. Kriteria er definert basert på vurderingar og innspel frå kommunane, andre strandsonerapportar og SSB. Kriteria som er fastsett i ressursgruppa er lista i tabell 1. Inndelinga av bygg er basert på bygningstypekodane i SOSI-standarden. Analyse av topografi er viktig med omsyn til tilgjenge i strandsona. Utilgjengelege område er definert som område brattare enn 25 graders helling. SSB definerer til samanlikning utilgjengeleg område som brattare enn 10 grader. Dette er vurdert å vera for strengt, område mellom 10 og 25 grader er område som normalt vil vera greitt tilgjengeleg for folk flest, både i friluftssamanhang og som område for fysiske anlegg. Det er ikkje differensiert mellom tilgjenge frå sjø eller frå land i denne kartlegginga. 14 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

Tabell 1. Analysekriterium. Analysane er delt opp i to typar tema; inngrepsfri strandsone og tilgjengeleg strandsone. Oppgitt buffer i tabell er gjeve ut frå at arealet vert definert som inngrep eller utilgjengeleg. Storleik på buffersona kring ulike deltema som vil verta definert som inngrep eller utilgjengeleg strandsone Tema Tema: Inngrepsfri standsone Tema: Tilgjengleg strandsone Bygningar Andre bygg: heilårsbustadar, industri, lager mm 50 50 Fritidsbygg: fritidsbustadar, rorbu 25 25 Uthus: naust, garasje, uthus 0 0 Veg Europaveg, riksveg og fylkesveg 25 25 Kommunalveg og privatveg 10 10 Anna infrastruktur Arealbruk (t.d. kaiar, brygge, silo) 0 0 (utval 1 ) Anleggsområde (t.d. grustak, idrettsplass, næringsareal) 5 5 (utval 2 ) Kraftline/høgspent inkl. installasjonar 5 Ikkje relevant Markslag Innmark (fulldyrka, overflatedyrka og innmarksbeite) 0 0 Kulturminne Automatisk freda kulturminne 5 Ikkje relevant Topografi Bratte parti over 25 graders helling Ikkje relevant 0 1 Ein del fysiske inngrep er ikkje til hinder for ferdsel i strandsona, og vert såleis del av tilgjengeleg strandsone. Døme på tilgjengelege inngrep er m.a. idrettsplass, kai, flytebrygge, molo, campingplass, trapp. Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 15

3.3 Metode Datagrunnlag for bygg, veg, anna infrastruktur og markslag vert henta frå Norge Digitalt januar 2010. Alle analysane er gjennomført ved bruk av ArcView 9.3.1. I ArcView er det lagt ei sone (buffer) kring dei definerte tema i tabell 1, for å få eit visuelt bilete på inngrepssituasjonen. Alle inngrep med buffer er sett for heile kommunen, for deretter å verta klippa mot 100-metersbeltet. Dette for å inkludera alle inngrep med buffer, der inngrepet ligg utanfor 100-metersbeltet, men bufferen innafor. Ein har rekna ut prosentvis inngrep for dei enkelte inngrepstema, samt totalt for alle inngrep. Det er gjennomført prosessar for å unngå dobbeltrekningar i temaet som tek med seg alle inngrep. For å finne bratte, utilgjengelege område er det kjørt analyser på høgdekurver med ein- og femmeterskoter. Vidare er datasetta slått saman til lag som gjev utilgjengeleg areal, brattaren enn 25 grader helling. Denne analysen gjev eit fragmentert og objektivt bilete av topografien i 100- metersbeltet. 3.4 Feilkjelder Arbeidet har vore avgrensa i høve til tid og ressursar. Analysane er difor utarbeidd frå eksisterande digitale data. Feil og generaliseringar i datagrunnlag og analysar, kan ha påverka kvaliteten på resultata. Analysane er gjennomførte på eit overordna nivå. Dette er likevel vurdert som tilstrekkeleg for å få eit oversyn over arealbruken i kommunane og i Sunnhordland som region, og som grunnlag for kommunalt planarbeid. Bygningsanlegg som delvis er i sjø og på land er ein del av datagrunnlaget i analysen. Ved framstilling av arealflata til 100-metersbeltet er kartdata frå FKB(kystkontur og kystkonturtekniskeanlegg) nytta. Ut frå denne arealflata vert resterande analysar utført. Dette medfører at ein del bygningsanlegg som molo, kai og flytebrygge vert omfamna av flata for 100- metersbeltet der strukturen er ein del av kystkonturtekniskeanlegg, medan resterande ikkje vert teke med. Dei ulike buffersonene er ikkje differensierte i høve til tett og spreidt busette område. Dette kan i spreidt busette område gje eit inntrykk av ei utbygd strandsone og i plansamanheng føra til fortetting eller ytterlegare utbygging. Det må takast omsyn til dette ved direkte bruk av temakarta i byggje- og plansamanheng. Nokre kommunar har ein variert og mangfaldig skjergard, noko som gjer det utfordrande å få gjennomført analyse på hellingsgrad på alle øyane. For å gjennomføre analysar på hellingsgrad har det vore naudsynt å generalisera datagrunnlaget som følgjer: Små øyar og øyar med mindre enn 2 høgdekurver (5 og 10 moh), som ligg langt unna andre øyar, er klassifisert som tilgjengeleg Større øyar er analysert med cellestorleik opp til 10x10 for så vidare å verta generalisert til 1x1 raster (celler/pixlar) Ved å setta utilgjengeleg strandsone som terreng brattare enn 25 graders helling er det definert område som normalt vil vera vanskeleg tilgjengeleg for folk flest. Vegetasjonsdekket kan til ein viss grad påverka om området er tilgjengleg uavhengig av hellingsgrad. Det same vil strandmateriale, stengsle og grad av opparbeiding. I denne analysen er strandmateriale, stengsle, grad av opparbeiding og vegetasjonsdekke ikkje teke omsyn til. Klassifiseringa av utilgjengeleg strandsone på 25 graders helling kan vera med på å vega opp for at desse faktorane ikkje er teke med. 16 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

Det er ikkje differensiert mellom tilgjenge frå sjø og tilgjenge frå land i analysane. Dei fleste områda er tilgjengeleg frå land, men ulik vegetasjon og botndekke gjev ulik grad av tilgjenge. Dette er ikkje differensiert i analysane. Resultata si skildring av den faktiske situasjonen er avhengig av datasetta som vert nytta og deira kvalitet og i kva grad dei er oppdaterte. 3.5 Temakart eksempelområde areal- og planstatus Det er som nemnt utarbeidd analysar av heile 100-meterbeltet i alle Sunnhordlandkommunane. Desse er presentert i eigne kommunevise rapportar som er tilgjengelege som vedlegg til hovudrapporten. Ut frå analysane kan det produserast eit stort utval av temakart, særskilt tilpassa kommunane sine behov og situasjonsbestemt målsetnad. Avsnitta nedafor syner døme på temakart og analyseresultat. Figur 3 syner eit utsnitt frå Bømlo kommune, der strandsona er delt inn i inngrepsfri strandsone og strandsone med fysiske inngrep. Slike temakart for heile kommunar gir eit kjapt oversyn over kvar hovudtyngda av inngrep er i kommunen, og samstundes kor stor del av strandsona som er nedbygd. Figur 3. Utsnitt frå temakart inngrepsfri strandsone i Bømlo kommune. Grøn farge syner inngrepsfri strandsone og raud farge område med fysiske inngrep. Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 17

Arealbruk definert i kommuneplanen sin arealdel er også eit viktig perspektiv. Ved å kople analyseresultata med framtidige byggjeområde frå arealdelen, ser ein at dei fleste avsette område i stor grad er lokaliserte i nærleiken av eksisterande infrastruktur. Frå dette temalaget kan ein også henta informasjon om arealbruk i sjø, og slik ha eit grunnlag for samla å vurdera arealbruk i sjø og på land. Det er i dei fleste kommunane etablert akvakulturkonsesjonar både på land og i sjø, samt at det er avsett fiske- og fangstområde i sjø. Akvakulturområde i sjø kan ha direkte eller indirekte påverknad på strandsona, både som eit hinder for ferdsel i sjø, og som miljøpåverknad i form av støy/forureining og visuell støy til dømes lokalisert nært bustadområde. Temakartet frå Austevoll fig. 4 har med planinformasjon frå kommuneplanen. Figur 4 Inngrep i strandsona og temainformasjon frå kommuneplanane om arealføremål i sjø, samt registrerte akvakulturlokalitetar hos Fiskeridirektoratet. Utsnitt Austevoll kommune. Figur 5 og 6 nedafor syner døme på temakart som enkelt kan produserast når alle kartdata er tilrettelagt. Kartbasen gir moglegheit til å visa alle registerte temalag, figur 9, men det kan også enkelt lagast temakart som syner enkelttema, som til dømes naustområde langs kysten, figur 10. Karta syner utsnitt frå område kring Leirvik sentrum, Stord kommune. 18 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

Figur 5 Kart som syner ulike arealføremål i 100- metersbeltet z Figur 6 Kart over naust og kaianlegg Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 19

4 Areal- og planstatus for Sunnhordland Kartlegging og oversikt over strandsona for den enkelte kommune, samt regionen samla, er vurdert som sentrale målpunkt fram mot ei differensiert strandsoneforvaltning. Sunnhordland som region har særskilte føremoner, og særskilte utfordringar. Strandsona er attraktiv for friluftsliv, busetnad og næringsutvikling. Ein stor del av næringslivet er knytt til sjø, som i den maritime industrien, offshoreverksemd, skipsindustri, fiskeri og havbruk. Landbruket set også sitt preg på strandsona i mange område i regionen. Særskilte utfordringar i Sunnhordland er knytt til befolkningsnedgang i mange lokalsamfunn, fleire område har eit sårbart og einsidig næringsliv som treng god tilrettelegging, samt naturgjevne tilhøve som topografi og eit mangfald av øyar og holmar. Som nemnt i tidlegare kapittel er det viktig å få fram tilpassa og detaljert kunnskap om status for strandsona i Sunnhordland. Nasjonal statistikk frå SSB (kap. 4.1) gir eit forenkla bilete av situasjonen, og er i hovudsak eigna for ei overordna oversikt på nasjonal nivå. Resultata nedafor syner relativt store avvik mellom SSB og føreliggjande analyse. Storddøra 4.1 Samanstilling for Sunnhordlandsregionen Det er gjort ei samanstilling av data frå dei kommunevise analysane. Tabellen nedafor syner at dersom ein handsamar Sunnhordland under eitt, er det 73,1 % inngrepsfri strandsone i regionen. Alle kommunane har over 50 % inngrepsfri strandsone. Fitjar har mest inngrepsfri strandsone med 84,2 %, medan Etne har minst på 55,5 %. Desse ytterpunkta let seg forklara i hovudsak grunna det store talet på øyar i Fitjarøyane, medan Etne har store delar innmark og veg i strandsona som er definert som inngrep. Dersom ein ser på tilgjengeleg strandsone for friluftsliv, er det Bømlo kommune som har mest tilgjengeleg strandsone på 66,9 %. Mykje bratt topografi i Etne kommune (33 %) gjer at mykje av strandsona som ikkje er nedbygd også er utilgjengeleg i eit friluftslivsperspektiv. Etne har 23, 5 % tilgjenglege strandsone. 20 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

Stord Fitjar Bømlo Austevoll Sveio Tysnes Etne Kvinnherad Sunnhordland Tabell 2 Strandsona i Sunnhordland Tabellen syner prosentvis inndeling i ulike kategoriar av inngrep. Desse tala let seg ikkje summere til 100 % av di inngrepa er definert med ein buffer, og enkelte av desse overlappar. Inngrepsfri 59,7% 84,2% 80,6% 78,5% 66,6% 73,9% 55,5% 61,8% 73,1% Inngrep 40,3% 15,8% 19,4% 21,5% 33,4% 26,1% 44,5% 38,2% 26,9% Bygg 31,6 % 12,5 % 14,4 % 17,3 % 25,2 % 18,1 % 26,0 % 23,5 % 16,4 % Veg 10,2 % 2,6 % 5,5 % 5,1 % 7,9 % 6,7 % 17,1 % 14,1 % 6,6 % Innmark 7,5 % 3,4 % 4,8 % 4,5 % 9,3 % 7,5 % 14,0 % 13,5 % 6,5 % Kultur 0,2 % 0,2 % 0,4 % 0,1 % 0,3 % 0,1 % 0,2 % 0,3 % 0,2 % Anleggsflate 0,6 % 0,1 % 0,2 % 0,03 % 0,1 % 0,07 % 0,6 % 0,2 % 0,1 % Bygningsanlegg 0,2 % 0,1 % 0,2 % 0,2 % 0,3 % 0,2 % 0,2 % 0,2 % 0,1 % El.ledning 0,7 % 0,9 % 0,5 % 0,6 % 0,4 % 0,2 % 1,1 % 1,5 % 0,8 % Tilgjengeleg 47% 62,8% 66,9% 60,5% 54,3% 55,6% 23,5% 40,3% 49,4% Utilgjengeleg 53% 37,2% 33,1% 39,5% 45,7% 44,6% 76,5% 59,7% 50,6% Inngrep 40 % 17,9 % 18,8 % 21% 33,1% 25,4% 43,6% 36,9% 30,3% Helling 13 % 22,3 % 14,3 % 18,5 % 12,6 % 19 % 33 % 22,8 % 20,3 % Sakseid, Bømlo Figuren nedanfor syner inngrepsfri og tilgjengeleg strandsone basert på kvadratmeter per innbyggjar. På same måte som den prosentvise fordelinga, er det store forskjellar mellom kommunane. Ser ein på regionen samla er det 3000 kvadratmeter inngrepsfri strandsone per innbyggjar. Likevel er berre om lag 1/3 av desse tilgjengeleg i eit friluftsperspektiv. Dette skuldast i hovudsak bratt topografi, definert som område med helling over 25 grader. Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 21

Prosent Kvm Arealstatus i strandsone, kvm pr. innbyggjar 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 372 293 6582 49084741 3936 6711 5177 2807 2286 7876 5899 Inngrepsfri strandsone kvm pr. innbyggjar Tilgjengeleg strandsone kvm pr. innbyggjar 2938 2050 1775 1335 1177 752 Tal nedafor syner store avvik mellom SSB sine tal og tal frå strandsoneprosjektet (SRS). I hovudsak skuldast dette to faktorar; for det første tek ikkje SSB med øyar utan fastsamband, og for det andre er vurdering av tilgjengeleg strandsone basert på hellingsgrad vurdert ulikt. SSB definerer helling over 10 grader som utilgjengeleg strandsone. Strandsoneprosjektet vurderer helling opp mot 25 grader som normalt godt tilgjengeleg i eit friluftsperspektiv for folk flest. Størst avvik i resultat har Fitjar kommune med om lag 2 gangar så mykje tilgjengeleg strandsone enn tal frå SSB syner. Hovudårsaka til dette avviket er Fitjarøyane med den mangfaldige skjergarden av øyar og holmar som ikkje er teke med i nasjonal statistikk grunna mangel på fastsamband. Tilgjengeleg stransoneareal, prosentvis 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 SSB SRS SSB si kartlegging syner 25,6 % tilgjengeleg strandsone for Sunnhordlandsregionen Strandsoneprosjektet syner til samanlikning 49,4 % tilgjengeleg strandsone for Sunnhordlandsregionen 22 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

4.2 Kommunevis areal- og planstatus 4.2.1 Austevoll kommune Austevoll kommune ligg nordvest i Sunnhordland, ut mot havgavet. Det er registert 4.571 innbyggjarar i kommunen (01.01.10). Storebø er den største tettstaden, med vidaregåande skule, handelssenter og administrasjonssenteret. Elles er det mange små tettstadar/grender rundt om i kommunen, m.a. Kolbeinsvik, Bekkjarvik og Torrangsvåg. Om lag 32 % bur i tettbusette strøk. Kommunen består av fleire store og små øyar. Totalt har kommunen har eit areal på om lag 114,2 km 2, derav er om lag 34 % strandsone (100-metersbeltet). Tradisjonelt er strandsona ein viktig ressurs i kommunen, både for busetnad, næringsliv, landbruk og friluftsliv. Fiskeri, offshore og havbruk er kommunen sine største næringar. Statuskartlegginga for strandsona syner at om lag 78,5% av strandsona er utan tekniske inngrep, dvs. inngrepsfri, og om lag 60,5 % av strandsona er utan tekniske inngrep og med tilgjengeleg topografi, dvs. tilgjengeleg strandsone i eit friluftsperspektiv. Om lag 22,4 % av strandsona er utilgjengeleg på grunn av bratt terreng (>25 graders helling). Bygg utgjer den største inngrepsfaktoren i kommunen. Store samanhengande område utan inngrep kan ein finna på Store Kalsøy, Hundvåkøy, Stolmen, Fugløyi, ved Hufthammar og sør på Selbjørn. Det ein ser ut frå analysane er at ein finn inngrepsfri og tilgjengeleg areal både på busette og ikkje busette øyar. Dersom ein samanliknar tal frå SSB med dei som kjem fram av vedlagte analyse syner dei at Austevoll kommune berre har 33 % tilgjengeleg strandsone. Dette er betydeleg mindre enn 60,5 % og skuldast i hovudsak at SSB ikkje tek med øyar utan fastsamband, og at fysisk utilgjengeleg areal er definert som brattleik > 10 grader. Tabell 3. Prosentvis fordeling av inngrepsfri og tilgjengeleg strandsoneareal. Tilgjengeleg Utilgjengeleg Inngrepsfri Inngrep i strandsone strandsone basert på strandsone strandsona (for friluftsliv) inngrep Utilgjengeleg topografi Austevoll kommune 78,5% 21,5% 60,5% 21% 18,5% Fastland (inkl. øyar med vegsamband) 73% 27% 55,4% 26,3% 18,3% Alle øyar 89% 11% 70,3% 10,7% 19% 4.2.2 Bømlo kommune Bømlo kommune ligg i vestre del av Sunnhordland, mot havgapet. Det er per 01.01.10 registert 11.275 innbyggjarar i kommunen. Svortland er den største tettstaden med vidaregåande skule, handelssenter og administrasjonssenter. Utanom Svortland er det fire lokalsenter i kommunen; Mosterhamn, Rubbestadneset, Finnås og Langevåg. Busetnaden elles er av spreitt karakter. Om lag 53 % bur i tett busette strøk. Kommunen er langstrekt og dominert av kyst- og øylandskap. Av eit samla areal på 234,9 km 2 er om lag 28 prosent strandsone (100-metersbeltet). Tradisjonelt er strandsona ein viktig ressurs i Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 23

kommunen, både for busetnad, næringsliv, landbruk og friluftsliv. Fiskeoppdrett- og foredling, offshore og servicenæringar og landbruk er dominerande næringsvegar i kommunen. Bømlo har om lag 80 prosent inngrepsfri strandsone. Elles i kommunen er det større innlandsområde utan tekniske inngrep. Store samanhengande område utan inngrep er å finna på dei fleste øyane utan vegsamband, samt øyane/områda Hiskjo, Rolvsnes, Aga, Agasøster, Gisøya, Goddo, Langevåg, Børøya og Moster som har vegsamband. Øyar utan vegsamband har om lag 94 prosent inngrepsfri strandsone. Statuskartlegginga for strandsona syner at om lag 80% av strandsona er utan tekniske inngrep, dvs. inngrepsfri, og om lag 67 % av strandsona er utan tekniske inngrep og med tilgjengeleg topografi, dvs. tilgjengeleg strandsone. Det er store interne forskjellar i kommunen. Strandsona på øyar med vegsamband til fastland har minst inngrepsfri og tilgjengeleg strandsone, medan større område på øyar utan vegsamband er inngrepsfri og tilgjengeleg. Bygg utgjer den største inngrepsfaktoren i kommunen. Om lag 16% av strandsona er utilgjengeleg på grunn av bratt terreng (>25 graders helling). Dersom ein samanliknar tal frå SSB med dei som kjem fram av vedlagte analyse syner dei at Bømlo kommune berre har 31 % tilgjengeleg strandsone. Dette er betydeleg mindre enn 67 % og skuldast i hovudsak at SSB ikkje tek med øyar utan fastsamband, og at fysisk utilgjengeleg areal er definert som brattleik > 10 grader. Tabell 4. Prosentvis fordeling av inngrepsfri og tilgjengeleg strandsoneareal. Tilgjengeleg Utilgjengeleg Inngrepsfri Inngrep i strandsone strandsone basert strandsone strandsona (for friluftsliv) på inngrep Utilgjengeleg topografi Bømlo kommune 80,6% 19,4% 66,9% 18,8% 14,3% Fastland (inkl. øyar med vegsamband) 73% 27% 61,4% 26,6% 12,1% Alle øyar 94% 6% 76,5% 5,5% 18% 4.2.3 Etne kommune Etne kommune ligg søraust i Sunnhordland, og grensar til Kvinnherad, Odda, Suldal, Vindafjord og Sauda. Det er registert 3.882 innbyggjarar i kommunen (01.01.10). Etne er den største tettstaden og er administrasjonssenteret. Skånevik er den andre store tettstaden i kommunen, og elles er det mange små grender rundt om. Om lag 41 % bur i tett busette strøk. Kommunen er langstrekt med stor variasjon i natur og landskap, frå fjellvidder til fjord- og øyrike. Kommunen har eit areal på om lag 700 km 2, derav er om lag 1,7% strandsone (100-metersbeltet). Tradisjonelt er strandsona ein viktig ressurs i kommunen, både for busetnad, næringsliv, landbruk og friluftsliv. Landbruk har i alle tider vore viktigaste leveveg i kommunen, og Etne er i dag blant dei største landbrukskommunane i Hordaland. Elles har kommunen mange arbeidsplassar innanfor mekanisk industri, varehandel, service og ulike tenesteytande næringar. 24 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland

Eksisterande menneskeleg inngrep i strandsona, som t.d. bustadar, anlegg og dyrka mark avgrensar seg i stor grad til vegnettet som i store deler av kommunen går i og/eller nær strandsona. I store deler av kommunen er vegnettet knytt til 100-metersbeltet, slik er det også for område med busetnad og næringsliv. Bygg, veg og innmark utgjer dei største inngrepsfaktorane i kommunen. Etne har over 50 % inngrepsfri strandsone. I tillegg har kommunen store område i fjellet som kjem inn under definisjonen inngrepsfri sone og villmarksprega naturområde (Inngrepsfrie naturområde INON). Dette vil sei at Etne kommune har ein stor andel av inngrepsfri natur (strandsone kartlegging og INON). Etne kommune ligg sentralt plassert ved at Europaveg 134 går gjennom kommunen. I store deler av kommunen kan ein finna opparbeidde turstiar, badeplassar, hamneanlegg og overnattingsplassar. I eit friluftsperspektiv gjer dette kommunen til ein attraktiv ferie- og rekreasjonsdestinasjon. Topografisk har Etne kommune ei lite tilgjengeleg strandsone. Dersom ein utelukkande analyserer strandsona med omsyn til topografi er om lag 50 % av strandsona i Etne utilgjengeleg (jf. definert helling > 25 grader). Strandsona sin bratte topografi har påverka busetnadsmønsteret, samt vegframføring. Nordsida av Åkrafjorden er i stor grad inngrepsfritt, og også topografisk lite tilgjengeleg. Dersom ein samanliknar tal frå SSB med dei som kjem fram av vedlagte analyse syner dei at Etne kommune berre har 6,2 % tilgjengeleg strandsone. Dette er betydeleg mindre enn 23,5 % og skuldast i hovudsak at SSB definerar at fysisk utilgjengeleg areal som brattleik > 10 grader. Tabell 5. Prosentvis fordeling av inngrepsfri og tilgjengeleg strandsoneareal. Inngrepsfri strandsone Inngrep i strandsona Tilgjengeleg strandsone (for friluftsliv) Utilgjengeleg strandsone basert på inngrep Utilgjengeleg topografi Etne kommune 55,5% 44,5% 23,5% 43,5% 33,0% 4.2.4 Fitjar kommune Fitjar kommune består av nordleg halvdel av Stordøya, samt Fitjarøyane. Det er registert 2.931 innbyggjarar i kommunen (01.01.10). Fitjar er den største tettstaden, med skuler og handelssenter og administrasjonssenter. Om lag 46 % bur i tett busette strøk. Kommunen har eit areal på om lag 134 km 2, derav er om lag 16,5% strandsone (100-metersbeltet). Fitjarøyane utgjer til saman 381 øyer, holmar og skjær. Dei ytste øyane av skjergarden tilhøyrar Bømlo kommune. Kommunen har stor variasjon i natur og landskap, frå fjell til øy, vikar og holmar. Tradisjonelt er strandsona ein viktig ressurs i kommunen, både for busetnad, næringsliv, landbruk og friluftsliv. Området kring Fitjar har vore busett sidan steinalderen, og kommunen har ein rik historie. Historisk har handelsstadar i øyane (Færøysund, Bekkjarvik, Engesund og Brandasund) vore sentrum i kommunen. Det er rike tradisjonar for næringsaktivitetar som er knytt til sjø og sjø som transportåre i kommunen. Av dei største arbeidsplassane i kommunen som ikkje er knytt til fiske og jordbruk, er Wärtsilä Ship Design, Fitjar Betongindustri og Engevik og Tislevoll. Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland 25

Eksisterande menneskeleg inngrep i strandsona, som t.d. bustadar, anlegg og dyrka mark avgrensar seg til nokre få område på fastlandet; Fitjar, Vestbøstad, Kråko, Årskog, Landa, Koløy, Dåfjorden, Sandvikvåg/Skumsnes, samt Hovland, Raunholm og Eide langs E39. I Fitjarøyane er inngrepa fordelt utover dei største øyane og er i stor grad enkeltbygg/tun og leidningsnett. Statuskartlegginga for strandsona syner at om lag 84 % av strandsona er utan tekniske inngrep, dvs. inngrepsfri, og om lag 62 % av strandsona er utan tekniske inngrep og med tilgjengeleg topografi, dvs. tilgjengeleg strandsone. Det er store interne forskjellar i kommunen. Strandsona på fastlandet har minst inngrepsfri og tilgjengeleg strandsone, medan store område i Fitjarøyane er inngrepsfri og tilgjengeleg. Bygg og innmark utgjer dei største inngrepsfaktorane. Om lag 25% av strandsona er utilgjengeleg på grunn av bratt terreng (>25 graders helling). Dersom ein samanliknar tal frå SSB med dei som kjem fram av vedlagte analyse syner dei at Fitjar kommune berre har 23 % tilgjengeleg strandsone. Dette er betydeleg mindre enn 63 % og skuldast i hovudsak at SSB ikkje tek med øyar utan fastsamband, og at fysisk utilgjengeleg areal er definert som brattleik > 10 grader. Tabell 6. Prosentvis fordeling av inngrepsfri og tilgjengeleg strandsoneareal. Inngrepsfri strandsone Inngrep i strandsona Tilgjengeleg strandsone (for friluftsliv) Utilgjengeleg strandsone basert på inngrep Utilgjengeleg topografi Fitjar kommune Fastland (inkl. øyar med vegsamband) 84,2% 15,8% 62,8% 14,9% 22,3% 67,7% 32,3% 52,2% 31,1% 16,7% Fitjarøyane 92,4% 7,6% 68,1% 6,8% 25,1% 4.2.5 Kvinnherad kommune Kvinnherad kommune ligg nordaust i Sunnhordland, ved innløpet av Hardangerfjorden. Det er registert 13.187 innbyggjarar i kommunen (01.01.10). Husnes er den største tettstaden, med vidaregåande skule og handelssenter, medan Rosendal er administrasjonssenteret. Om lag 60 % bur i tett busette strøk. Kommunen har eit areal på om lag 1080,5 km 2, derav er om lag 4 % strandsone (100-metersbeltet). Kommunen er langstrekt med stor variasjon i natur og landskap, frå store fjellvidder til fjord- og øylandskap. Tradisjonelt er strandsona ein viktig ressurs i kommunen, både for busetnad, næringsliv, landbruk og friluftsliv. Det er rike tradisjonar innanfor båtbyggeri og andre næringsaktivitetar som er knytt til sjø i kommunen. Av dei større verksemdene er m.a. Umoe Schat- Harding, Eide Marine Service, Eidsvik skipsbyggeri og Hellesøy verft. Forutan Kvinnherad kommune som arbeidsgjevar er Sør-Norge Aluminium AS ein stor arbeidsgjevar i kommunen. 26 Hovudrapport forstudie differensiert strandsoneforvaltning i Sunnhordland