Dok 06/347-13. Årdal kommune REGISTRERING AV SKRED- OG FLAUMSIKRINGSTILTAK I ÅRDAL KOMMUNE

2007 Dok 06/347-13 Årdal kommune REGISTRERING AV SKRED- OG FLAUMSIKRINGSTILTAK I ÅRDAL KOMMUNE

Samandrag Rapporttittel: Prosjekttittel: Registrering av skred- og flaumsikringstiltak i Årdal kommune. Risiko og sårbarheits analyser med visualisering gjennom www.sognekart.no Dato: 10.8.2007 Forfatter: Oppdragsgjevar: Prosjektleiar : Kontaktperson: Nøkkelord: Orhan Veliu Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Jan Roy Dalheim Jan Roy Dalheim, Bjørn Indrebø, Trude Johnsgaard Sikringstiltak, profil, kartbase, geolograpport, målemetode Tall sider: 63 Tall vedlegg: 14 Samandrag: Dette prosjektet tek føre seg registrering og kartlegging av sikringstiltak i Årdal kommune, gjennom kommunane sin internettkartportal www.sognekart.no. Det er i løpet av prosjektet føreteke målekampanjar for innmåling av sikringstiltaka og tverrprofilane, samt digitalisering og registrering av kartobjekta i kommunane sine databasar. Informasjonsgrunnlaget er innhenta og skanna (tverrprofilar, geolograpporter, bilete og andre tekniske data) som er kopla mot tilsvarande sikringstiltak gjennom www.sognekart.no. For at andre kommunar i Sogn Regionråd kan dra nytte av den metodikken og erfaringa som me har tilegna oss i løpet av prosjektet, har eit anna føremål med prosjektet vore å utarbeide ein rapport som kan brukas som ei kokebok ved realisering av tilsvarande aktivitetar i andre kommunar. www.sognekart.no Side 2

Forord Årdal ligg inst i Sognefjorden ved foten av Jotunheimen. Det meste av busetnaden er konsentrert på dei flate areala som på det høgaste ligg på kote 100. Omkring er det bratte fjellsider som strekkjer seg opp mot 1400 meter. Årdalstangen og Øvre Årdal vart regulert på slutten av 1940-talet, og det meste av tilgjengeleg areal vart bygd ut før 1965. Ei rekkje av områda som var teke i bruk til bustadføremål har synt seg å vere svært skredutsette, og ein har frå om lag 1970 bygd ei rekkje skredvollar. Det store talet av skredvollar og undersøkingar (geolograpportar), samt det relativt lange tidsrommet desse er bygde og utarbeidde under, gjer at det har vore vanskeleg å få det naudsynte oversynet det er trong for i samband med vedlikehald og vurdering av skredfare (ROS). Vinteren 2006 søkte ein i samarbeid med Sogn regionråd om midlar til eit pilotprosjekt der føremålet var å samle tilgjengeleg informasjon og kople desse til kartet. Det vart frå fylkesmannen gjeve eit tilsegn på i alt kr 400 000,- til prosjektet. Prosjektet har frå starten vore prega av at vegen vert til medan ein går. Den største årsaka til dette er at ideen bak prosjektet vart utforma av personar utan større kunnskapar omkring data og digitale kart. Etter ein del prøving og feiling har ein ved hjelp av dugande medarbeidarar fått eit godt resultat. Årdal kommune har no eit svært godt oversyn over skred- flaumsikringsanlegg, og vurderingane som ligg til grunn for desse. Dette gjer at ein no har fått kvalitetssikra tilsyn og vedlikehald av anlegga. Det syner seg også at det meste er vurdert minst ein gong i forskjellige geologutgreiingar. Dette betyr likevel ikkje at det kan oppstå skred som kan true liv og verdiar. Fjellskredproblematikken, jfr skredet frå Kleppuri på Årdalstangen i 1983 er eit døme på dette. Det er dessutan i alt ROS arbeid snakk om akseptkriteria. Om akseptkriteria er dei rette i Årdal kan sjølvsagt diskuterast. Jan Roy Dalheim Prosjektleiar www.sognekart.no Side 3

SAMANDRAG 2 FORORD 3 1. INNLEIING 6 1.1. BAKGRUNN FOR PROSJEKTET 6 1.2. FØREMÅL MED PROSJEKTET 6 1.3. MÅLGRUPPE FOR PROSJEKTET 6 1.4. ORGANISERING 7 1.5. ØKONOMI - BUDSJETT 7 2. DATAFANGST OG MÅLEMETODE 8 2.1. MÅLEMETODE 8 2.1.1. TEORETISK GRUNNLAG 8 2.1.1.1. OM GPS 8 2.1.1.2. RTK (REAL TIME KINEMATIC) SOM MÅLEMETODE 10 2.1.2. ANDRE MÅLETEKNIKKAR BRUKT I PROSJEKTET 11 2.2. UTSTYR 12 2.2.1. UTSTYR SOM VART NYTTA 12 2.2.2. PROGRAMVARE TIL PROSESSERING AV DATA 13 2.3. UTFØRING 13 2.3.1. PLANLEGGING AV LANDMÅLING 13 2.3.1.1. GRUNNLAGSPUNKT 13 2.3.1.2. MISSION PLANNING 13 2.3.2. UTFØRING AV LANDMÅLING 14 2.3.2.1. OPPMÅLING AV PROFILAR MED GPS 14 2.3.2.2. OPPMÅLING AV PROFILER MED STIKKSTENGER 15 2.4. ANDRE DATAKJELDER 16 2.4.1. DIGITALE KARTDATA FRÅ NVE 16 3. DATAHANDSAMING 17 3.1. ETTERPROSESSERING AV LANDMÅLINGSDATA 17 3.1.1. TØMMING AV MOTTAKARAR 17 3.1.2. ANALYSE AV LANDMÅLINGSDATA 17 3.1.3. KONVERTERING AV DATA MELLOM ULIKE DATAFORMAT 17 3.1.4. TRANSFORMASJON 17 3.2. KONSTRUERING AV PROFILER 18 www.sognekart.no Side 4

3.3. KARTLEGGING AV SIKRINGSTILTAK 19 3.3.1. BESKRIVING AV VOLLAR I SOSI STANDARDEN 19 3.3.2. REGISTRERING AV VOLLAR I GISLINE 20 3.3.2.1. TILRETTELEGGING AV OBJEKTTYPAR I OBJEKTKATALOGEN 20 3.3.2.2. ETABLERING AV LINJER OG FLATER 22 3.4. RESULTAT 25 3.4.1. PROFILER 25 3.4.2. KARTBASAR 27 3.4.3. VURDERING AV RESULTAT 27 4. TILRETTELEGGING AV DATA PÅ INTERNETT 29 4.1. VISING AV KARTDATA PÅ WWW.SOGNEKART.NO 29 4.2. VISNING AV DOKUMENTER PÅ WWW.ARDAL.KOMMUNE.NO 30 4.3. KOPLING AV KARTOBJEKT MED DOKUMENTER 32 5. LITTERATTUR OG REFERANSAR 34 5.1. INTERNETTREFERANSAR 34 6. VEDLEGG 35 VEDLEGG A. SØKNAD 35 VEDLEGG B. TILSAGN 38 VEDLEGG C. PROSJEKTMANDAT 41 VEDLEGG D. MILEPÆLPLAN 43 VEDLEGG E. STATUS 44 VEDLEGG E1. OPPSTARTSMØTE 25.4.2006 44 VEDLEGG E2. STATUS 30.6.2006 47 VEDLEGG E3. OPPSUMERING 19.12.2006 49 VEDLEGG E4. OPPSUMERING 28.3.2007 51 VEDLEGG E5. MØTEREFERAT 28.3.2007 53 VEDLEGG F. FJELLSKRED 55 VEDLEGG F1. BØTTEJUVET, STEIGGJERBERGET, KLEPPURA 55 VEDLEGG F2. SMÅBAKKANE, DALSURDI, HODNET, HÆREID 56 VEDLEGG G. OVERSIKTSKART GRUNNLAGSPUNKT 57 VEDLEGG H. OVERSIKTSKART SIKRINGSTILTAK 59 VEDLEGG I. FORKORTINGAR OG FAGORD 60 www.sognekart.no Side 5

1. Innleiing 1.1. Bakgrunn for prosjektet Det er i kommunen opp gjennom åra etablert ei mengd med sikringstiltak for å hindre at flaum og skred skal trua busetnad, næringsområde, m.v. Oversyn over sikringstiltaka er ofte berre tilfeldig kartlagt. Det er derfor eit problem at planleggjarar og andre involverte i de kommunale arealplanprosessane ikkje har tilstrekkelig oversikt over kva tiltak som eksisterer og utforminga av desse. På same måte manglar også kunnskapen om tilstanden til tiltaka og korleis ein skal gjennomføre tilsyn og vedlikehaldsarbeid, for at tiltaka skal ha det tiltenkte føremålet. Det vil vere ei viktig hjelp i kommunen sine arealprosessar å etablere datasett og tenester som syner sikringstiltaka. Dette vil også vere svært nyttig i ein beredskapssituasjon, eksempelvis ved vurdering av ein evakueringssituasjon. Årdal kommune er svært utsett for skred og har mange sikringstiltak. Kommunen sitt manuelle arkiv gjev ikkje god nok oversikt over sikringstiltaka, fordi opplysningane ikkje er systematisk arkivert. Framhenting og systematisering av viktig dokumentasjon er derfor ein viktig del av prosjektet. I tillegg er det gjort nøyaktige målingar, registreringar og kontrollar ute i terrenget. Fylkesgeologen har utarbeida spesifikasjonar ved å sette krav til nøyaktigheta på posisjonering av tiltaka, korleis høgdene vert målt, osv. Årdal kommune er med i eit interkommunalt samarbeid på GIS (gjennom Sogn Regionråd) og ein har ein felles webkartportal www.sognekart.no. Dei andre kommunane i samarbeide kan ha nytteverdi av Årdal sitt arbeid, og få eit godt grunnlag for å kartlegge sine eigne sikringstiltak. 1.2. Føremål med prosjektet Registrere og kartlegge sikringstiltak og hendingar digitalt, og knyte dokumentasjon omkring dette til kartet, samt utvikle og spreie kunnskap om bruk av GIS-tenester i arbeidet med å analysere risiko og sårbarheit i kommunale arealplanprosessar, og gjera ROS-data lettare tilgjengelig for planleggarar og andre involverte i kommunal arealplanarbeid. 1.3. Målgruppe for prosjektet Målgruppa for prosjektet er i hovudsak interne sakshandsamarar og offentlige instansar, men prosjektet rettar seg også mot leiarar, innbyggarane og frivillige redningsorganisasjonar. www.sognekart.no Side 6

1.4. Organisering Styringsgruppa: Prosjektleiar: Årdal kommune ved Alf Olsen og Beredskapsansvarlig hos fylkesmannen Jan Roy Dalheim Prosjektgruppe: Bjørn Indrebø Bjørn Falck Rusenes Trude Johnsgaard Orhan Veliu Epost: orhan.veliu@hig.no, orhan_veliu@hotmail.com Mobil telefon.: 93803508 Darek Hauderowitcz Tune R Knutsen 1.5. Økonomi - Budsjett Det vart frå fylkesmannen gjeve eit tilsegn på i alt kr 400 000,- til prosjektet. Prosjektet har kosta til saman kr 389443,- pr 31. desember 2007. Meir detaljert beskriving av milespælplanen finst i Vedlegg D. www.sognekart.no Side 7

2. Datafangst og målemetode 2.1. Målemetode Innsamling av nødvendige geografiske data for gjennomføring av prosjektet vart utført ved bruk av satellittbasert måleteknikk. Måleteknikken som vart nytta i denne samanheng er RTK med fasemåling. RTK målemetoden er den mest nytta av dei GPS - kinematiske målemetodane. Satellittbaserte målemetodar er fullt avhengige av synlige satellittar som mottakaren krev til å berekna posisjonen (minst fire satellittar). Dermed er det viktig at man har fri sikt til himmelen og får tak i flest moglege satellittar. Det er ikkje mogeleg å måle med GPS inne i bygningar, inne i skogen (om tre er høgare enn 2 meter), eller andre stader kor det ikkje finst open sikt mot himmelen. RTK er den mest relevante rutinen for dette prosjektet. Ein treng berre ein person for å utføre målingane, og dette går utrolig fort (samanlikna med andre klassiske landmålingsmetodar). I tillegg blir krava til nøyaktigheit og pålitelegleik oppfylt. Dermed blei RTK nytta som primærmålemetode der det var gode og mulige forhold til å bruke denne metoden. 2.1.1. Teoretisk grunnlag 2.1.1.1. Om GPS GPS står for Global Positioning System. Det er eit satellittbasert navigasjonssystem, og består av et nettverk på minst 24 satellittar som er plassert i bane rundt jorda. Det var det amerikanske forsvarsdepartementet som i 1973 beordra at det skulle utviklast eit navigasjonssystem som skulle kunne gje koordinatar i sanntid og i alle tre dimensjoner (øst, nord og høgd). GPS - satellittar går i ein svært nøyaktig bane rundt jorda to gonger i døgnet. Det grunnleggande prinsippet for GPS er at det blir målt ein avstand frå satellittane til mottakaren (alle tilgjengelige). Satellittane har då ein kjent posisjon i rommet i den augneblinken signalet blir sendt ut. Ved å måle tida (eller fasen) dei utsendte signala har vore undervegs, kan avstanden mellom mottakaren og den enkelte satellitt bereknast. Alle avstandar som blir målt, beskriv ei kuleflate, der satellitten er i sentrum. Ved at ein måler til minst fire forskjellige satellittar får ein sin eigen tredimensjonale posisjonen (øst, nord og høgd). www.sognekart.no Side 8

Det kan målast med to forskjellige metodar for å få sin eigen posisjon, kode og fasemåling: Kodemåling Kodemåling er den billigaste varianten. Den går ut på å måle kor lang tid det tek for radiosignalet å gå frå satellitten til mottakaren. Ved at ein måler til minst fire forskjellige satellittar får ein sin eigen posisjon i lengdegrad, breiddegrad og høgde. Dette er også den minst nøyaktige metoden som dessutan ligg på meters nivå. Fasemåling Fasemåling er langt meir presis og nøyaktigheta kan komme ned på centimeter nivå. Dette er ein meir avansert metode der prinsippet er å måle fasen på signalet. Dette vert gjort ved å bestemme tall heile bølgjelengder pluss den resterande mellom satellittane og mottakaren, på denne måten måler ein avstandsforandringar. Ein kan måle på fleire frekvensar, L1, L2 og L5 som er på veg, noko som aukar nøyaktigheita. Dessverre er det ein rekke feilkjelder vedrørande GPS- målingar som ein bør vere klar over da desse har innverknad på nøyaktigheita. Ved å ha kjennskap til dei, kan ein etter beste evne streva etter å eliminere dei vekk. Dei mest vanlige feilkjeldene knytte til GPS- systemet er: Klokkefeil i mottakaren og/ eller satellitten Klokkefeil oppstår på grunn av at klokka i mottakaren er dårligare enn dei i satellittane. Denne feilen eliminerast ved måling mot 4 satellittar. Banefeil Unøyaktigheit i satellittens rapporterte posisjon. Atmosfæriske forstyrrelesar Signala frå satellittane påverkast gjennom ionosfæren og troposfæren. Av desse er det ionosfæren som gjev størst påverknad, den er elektrisk ladda, medan troposfæren er meteorlogisk. Multipath Forstyrretsar frå høge bygningar og naturformasjonar, men kan også vere forstyrrelesar frå for eksempel VHF-radio, radar osv. Satellittdekning Tall synlege satellittar varierer gjennom heile døgnet, og når det er få satellittar blir det vanskelegare og kan hende umuleg å måle. Det som vi kallar mission planning hindrar denne daudtida under måling. Under denne planlegginga vil ein sjå kor god geometri og tall synlige satellittar man har til ei kvar tid. Anna støy www.sognekart.no Side 9

Det kan for eksempel vere støy ved at signala går gjennom vegetasjon som greiner, blader osv. Dårlig geometri Satellittane er dårlig spreidd rundt omkring på himmelkvelvet i forhold til mottakarstasjonen. Det er fleire måtar å måle inn punkt ved bruk av GPS. Metodane er avhengig av de mottakartypar som vert nytta, og av korleis innmåling av punkta vert utført. Berekningane av ein posisjonsfastsetting ved bruk av GPS kan gjerast i sann tid eller i ettertid. Man kan utføre statiske målingar, Stop & Go, kinematiske, og så vidare. 2.1.1.2. RTK (Real Time Kinematic) som målemetode RTK er ein kinematisk, sanntidsmålemetode, kor berekningane skjer laupande, slik at resultatet av målingane kjem straks og synest på mottakarens display. Ved RTKmålingar vert det sett ein basestasjon (referanse) over eit kjent punkt (fastmerke), og ein rørleg mottakar, ofte kalla rover. Basestasjonen står fast og sender GPS-data og korreksjonar til roveren via radio samband. Det vert nytta 2 frekvente mottakarar pga. satellittane sender to bærebølgjer med forskjellig frekvens. Ved å samanlikne fasen av signala kan ein berekne hovudparten av den ionosfæriske påverknaden på målingane. Dermed forbetrast nøyaktigleiken vesentleg. Føremålet med denne målerutinen er å måle på ein slik måte at feila på punkta blir minst mogeleg, og å måle på ein mest mogeleg effektiv måte. Kort måletid gir ein effektiv utnytting av mottakarane, men ein bør vere merksam på at det vert brukt minst 5 satellittar med god geometri, helst 7 8 satellittar for å oppnå ein god posisjonsbestemming (nøyaktigheita ligg på nokre få centimeter). www.sognekart.no Side 10

RTK- systemet består av: Ein stilleståande mottakar (base) og ein flyttbar mottakar (rover). RTK- basen sett ein i et kjent punkt (fastmerke) og koplast til ein sendar (radio, GSM, GPRS) som laupande sender ut stasjonen sin fasemålingar (korreksjonar). Roveren mottek data frå basen og samlar sine eigne GPS data gjennom antenna. Berekningsprogrammet i roveren bereknar vektor mellom base og rover. Basen har kjente koordinatar og vi kan berekne rover posisjonen. Avstand mellom base og rover bør ikkje overstiga 10 km. Nøyaktigheta er på 10 30 mm + 2 ppm. 2.1.2. Andre måleteknikkar brukt i prosjektet Satellittbaserte målemetodar er avgrensa av tall synlige satellittar og open sikt mot himmelen. Nokre av sikringsvollane, som skal profilerast og kartleggast i dette prosjektet, er bygd opp for lengde sidan, og er delvis eller fullstendig dekka av skog, kor det ikkje er fri sikt til himmelen. I slike områder er det ikkje mogeleg å bruke GPS. Ein måtte da vurdere andre landmålingsmetodar for å kunne registrere resten av sikringsvollane. Bruk av vanlig totalstasjon var også avgrensa pga. tett skog og dårlig sikt mellom totalstasjon og siktepunkt. Samtidig grunnlagsnettet i kommunen dårleg og mangelfullt. Det var derfor vanskeleg å identifisere punkt/fastmerke som kunne nyttast. Etter ein vurdering av ulike målemetodar kom ein til den konklusjon at ein førebels nytte målband og stikkstenger for oppmåling av tverrprofilar for resten av sikringsvollane. Bruk av målband og stikkstenger er kanskje den einklaste måten å måle avstandar og høgdeforskjellar. Ettersom det er dei horisontale avstandane og høgdeforskjellane vi er interessert i, fungerer denne måten bra nok. Stikkstenger brukar ein oftast ved måling på vanskelig tilgjengelige stader og der det ikkje trengs serleg god nøyaktigheit. Dette er ein lite nøyaktig metode, men dersom krava til resultatet er låge, er denne metoden brukbar. Det var nytta 2 meters lange aluminium stikkstenger, delt inn i raude og kvite felt som er 0,10 meter lange. Trappemåling går ut på å stramme opp bandet frå utgangspunktet og holde det mest mogeleg horisontalt så lenge som ein måler seg nedover, som om ein går ned ei trapp, sjå figur 1. For å kunne måle ved bruk av målband og stikkstenger treng Figur 1. Trappemåling www.sognekart.no Side 11

ein minst to personar. I punkt A held ein målbandet (eller ei stikkstanga) fast ved bakken, medan det i punkt B held ein ei stikkstang, nytta til å lodde avlesningspunktet ned i bakken. Person A les av avstanden (L) mellom endepunkta, medan person B les av høgdeforskjellen (h) mellom endepunkta. I neste trinn er nullpunkt i punkt B der person A flyttar og held målbandet fast ved bakken, medan person B flytter til neste haldepunkt og held stikkstanga. Denne prosessen fortsett helt til det siste punktet i profilen. Da flyttar ein seg til den andre sida av vollen og brukar det same teknikken. Avstandar og høgdeforskjellar blir dokumentert slik at desse kan brukast etterpå til å konstruere tverrprofilar. Avstanden frå starten av vollen til den enkelte profil vart målt ved bruk av målband. 2.2. Utstyr 2.2.1. Utstyr som vart nytta GPS Leica GPS500: Målebok: TR500 Mottakar: SR530, 2 frekvent Antenne: AT502 Radio: 2ASXm2, Freq. 441 MHz Ashtech: Målebok: Psion Workabout Mottakar: Z Surveyor, 2 frekvent Antenne: AERAT2775_42 Radio: 2ASXm2, Freq. 441 MHz Figur 2. Leica GPS 500 I tillegg ble det nytta målekampanjen. Figur 3. Ashtech Z - Surveyor stativ, treføter, målband og stikkstenger under www.sognekart.no Side 12

2.2.2. Programvare til prosessering av data Leica Geo Office (for overføring av data frå mottakar til PC) GisLine (for behandling av landmålingsdata, oppretting av profilar, topologietablering, tilrettelegging av eigenskapar) Satellite Availability (for planlegging av måletider) VG Trans (for transformasjon av data frå EUREF89 til NGO48) Microsoft Office Word (til rapportskriving) ArcMap (for å lage presentasjonskart) 2.3. Utføring 2.3.1. Planlegging av landmåling 2.3.1.1. Grunnlagspunkt Årdal kommune sitt fastmerkenett vart nytta for å sette opp basestasjonar i nærheita av vollane. Etter å ha rekognosert plasseringa til grunnlagspunkta i feltet vart det bestemt om kva punkt som skulle nyttast som basestasjonar ved utføring av GPSmålingar. I denne samanheng vart det utarbeida ein liste over fastmerke med koordinatar og høgder (både NGO48 og EUREF89). Viser til vedlegg A for ein oversikt over nytta punkt i prosjektet. 2.3.1.2. Mission planning For å kunne utnytte GPS-teknologien best mogeleg kravdes det eit godt planleggingsarbeid før målingane. Dette vert gjort for å finne den tida på dagen det let seg gjere å måle. Dette vart gjort for å hindre dødtid under målingane. Det er best å ha meir enn 5 synlige satellittar og ein DOP som ligg under 4. For planlegging av måletider vart planleggingsverktøyet Satellite Availability nytta. Dette er eit program som gjev oss den informasjonen som trengst for å planlegge GPS-målingar (satellittdekning og satellittgeometri - DOP). Det var nytta oppdaterte almanac, som vart lasta ned frå www.leica.com. Elevasjonsvinkel (Cutoff angle) var sett til 15 gon. www.sognekart.no Side 13

Figur 4. Utskrift fra Satellite Availability 2.3.2. Utføring av landmåling Målekampanjen vart utført i perioden juni - august 2006. Denne målekampanjen hadde til hendsikt å måle opp nødvendige punkt som skulle nyttast til konstruering av tverrprofilane for sikringsvollane. Dei optiske lodda i treføtene vart kontrollert på førehand av målekampanjen. Fyrst vart det utført GPS-målingar, for 8 vollar. Resten av sikringsvollane (6 stk.) vart målt opp med målband og stikkstenger i laupet av den andre delen av juli. 2.3.2.1. Oppmåling av profilar med GPS Ved registrering av tverrprofilar vart det målt inn enkeltpunkt i sekvens, på tvers av sikringsvollen, sjå figur 4. Måletida for kvar enkeltpunkt var på 10 sekunders intervall. For kvar profil vart det målt inn 8-15 punkt. Punkt som vert målt inn her skal etterprosesserast og nyttast for å konstruere profil-linja (i GisLine). Ashtech en vart nytta som basestasjon, medan Leica n ble nytta som rover. Dette pga. betre funksjonar i Leica sin display-meny, samt einklare dataoverførings muligheiter frå målebok til PC. Antennehøgda vart sett til 2 meter. www.sognekart.no Side 14

Figur 5. Oppmåling av tverrprofil - tverrprofil (blå linje) og målte punkt (raude piler) Den fyrste profilen vart målt opp i starten av vollen (Profil 0). Vidare vart profilane målte med ein avstand på 10 20 meter mellom kvarandre. Profilane vart nummerert i forhold til avstanden frå starten av vollen, for eksempel Profil 50 ligger 50 meter frå starten. Punkta vart nummerert i forhold til profilnummer, for eksempel for Profil 50 vart punkta nummerert slik: 5001, 5002, 5003 og så vidare heilt til det siste punktet i profilen. Same prosedyre vart gjennomført heilt til slutten av sikringsvollen. For ein voll som er 200 meter lang var det målt opp ca. 10 15 tverrprofilar (150 200 målte punkt). Metodikken er ganske rutineprega og det tok 5-10 minutt å måle opp ein profil (avhengig av terrengformasjon og lengda på profilen). 2.3.2.2. Oppmåling av profiler med stikkstenger Registrering av profilane med målband og stikkstenger tek mykje meir tid og engasjement. For å kunne utføre målingane måtte to personar gå ut i feltet. Måling av horisontale avstandar og høgdeforskjellar ved bruk av denne metoden er langsamt og ikkje så nøyaktig. Det tok omtrent ein halv time for å måle opp ein profil. Dette skuldast for det meste at me måtte gå inn i ganske tett skog å utføre målingane. Utfordringa var å finne dei stadene kor det var best forhold å måle. Det vart målt 10 15 punkt for kvar tverrprofil. Kun 4 5 profiler vart målt opp over heile vollen. Dermed vart det store intervall mellom tverrprofilane (40 50 meter). Kvar profil vart plassert inn på ei skisse over området, og profilane vart nummerert. www.sognekart.no Side 15

2.4. Andre datakjelder 2.4.1. Digitale kartdata frå NVE NVE (Norsk vassdrags- og energidirektorat) har stilt digitale kartdata til disposisjon. Dette er data som er digitalisert av NVE, og er i hovudsak utført på grunnlag av planer og kart frå NVE sitt arkiv. Det er mogeleg at nokre sikringsanlegg er digitalisert med feil plassering eller utstrekning. NVE har digitalisert og send oss 18 sikringsanlegg. Kartobjekta er digitalisert som linjer og vart levert i Shape-format. Alle filene måtte fyrst konverterast til SOSI-format. Følgjande tabell viser alle sikringstiltaka som er kartlagt av NVE. Alle utførte tiltak Tiltaksnummer Navn Tiltakstype 1. 25 Arbeidene Tyen og Utlaelv Vedlikehold 2. 198 Vikedalselven Erosjonssikring 3. 199 Utla elv Flomsikring 4. 205 Av nye Tya og Utla Erosjonssikring 5. 206 Seimselven på Årebro s eiendom Erosjonssikring 6. 271 Seimselven på Erik Seim s eiendom Erosjonssikring 7. 324 Farnæselven Erosjonssikring 8. 381 Utla Vedlikehold 9. 689 Årdøla ved Årdalsvatn Erosjonssikring 10. 702 Utla ved Dalsbakken Erosjonssikring 11. 1718 Tya ovenfor Utla Vedlikehold 12. 2167 Kanal. og Farbargj. av Årdalselv Andre tiltak 13. 4034 Utla v.øygarden Flomsikring 14. 5255 Seimsdalselv v.asperheim Erosjonssikring 15. 5257 Seimsdalselv v.seim Erosjonssikring 16. 6591 Utla ved Timmersletti Erosjonssikring 17. 6955 Utla ved Svalheim Flomsikring 18. 10086 Enkelt tiltak Masseavlagringsbasseng i Lisbethbekken i Utladalen Erosjonssikring Tabell 1. Sikringstiltak som er digitalisert av NVE www.sognekart.no Side 16

3. Datahandsaming 3.1. Etterprosessering av landmålingsdata 3.1.1. Tømming av mottakarar Tømming av GPS-mottakaren vart gjort kvar dag etter feltmålingane. For å tømme Leica mottakaren nytta vi oss av ein demo versjon av berekningsprogrammet Leica Geo Office (LGO). For å få et best mogeleg resultat henta vi inn kalibrerte antennedata frå National Geodetic Survey som har internettadresse www.ngs.noaa.gov/antcal/index.shtml. Dataene vart overført direkte frå mottakar (hadde ikkje kortlesar) og vart importert i eit nytt prosjekt i Leica Geo Office. 3.1.2. Analyse av landmålingsdata Ved sanntidsmålingar (RTK-målingar) vert sluttkoordinatane berekna laupande. Koordinatane vert levert i tre dimensjonar og det kravdes ikkje noko vidare etterprosessering og analyse av dataene. Koordinatane vart levert i EUREF89. Vi har fjerna nokre punkt som har grove avvik, dvs. punkt med koordinatkvalitet dårligare enn 10 cm. Alle punkt som er nytta har ein standard avvik som er betre enn 10 cm. Nøyaktigheta på dei målte punkt tilfredsstiller dei krav som vart sett opp før me starta målekampanjen. 3.1.3. Konvertering av data mellom ulike dataformat Dataene som vert lagra i Leica Geo Office er på Leica-format. For å kunne bruke koordinatane vidare måtte me konvertere frå Leica-format til KOF-format. Dataene vart overført til ein katalog på Årdal kommunen sitt område. Kartdataene som vart levert av NVE vart konvertert frå Shape-format til SOSI. 3.1.4. Transformasjon Transformasjon er i denne samanheng ein overgang mellom forskjellige koordinatsystem eller datum. Ved at ein kjenner den matematiske samanhengen mellom to forskjellige koordinatsystem kan ein utføre ein transformasjon. I samband med dette prosjekt har transformasjoner vore nødvendig for å kunne tilpasse Årdal kommunen sitt koordinat system. GPS-målingane var levert i EUREF89, sone 32. Årdal kommune nyttar NGO48 sone 2, og derfor måtte alle koordinatar fyrst transformerast frå EUREF89 til NGO48. VG Trans - programmet vart nytta for å utføre transformasjonen. www.sognekart.no Side 17

3.2. Konstruering av profiler Eit profil er eit tverrsnitt gjennom terrenget, langs ei gitt linje. Denne linja kallas ein profillinje. For å kunne generere profiler, måtte ein fyrst digitalisere profillinjer på skjermen. Linjene vart digitalisert ved å nytte punkta som er målt inn ved datainnsamlingsperioden, sjå figuren nedanfor. Metodikken som nyttast er beskriven i del 3.3.2.2. Etter at profillinjene er digitalisert så kan ein generere profiler. Dette vart gjort ved å nytta GisLine. Figur 6. Digitaliserte profillinjer (brun farge) som skal nyttast for å generere profiler Når eit profil er ferdig generert, vert det vist i ein grafisk editor, profilgraf-vindauga (figur 7). I profilgraf-vindauga, syner terrenghøgda på vertikalaksen, og avstanden langs profillinja, på horisontalaksen. www.sognekart.no Side 18

Figur 7. Profilgraf-vindauga i GisLine I GisLine-hjelpefiler er det beskrive ein metode korleis ein kan generere eit profil langs ei gitt linje. 3.3. Kartlegging av sikringstiltak I denne delen av prosjektet vart det registrert nye kartobjekt med tilhøyrande eigenskapar. Kartobjekt (sikringsvollar, fanggrop, fangnett, murer, osv.) som registrerast her skal etterpå kunne synast på www.sognekart.no. Samtidig vart det gjort koplingar av desse kartobjekta mot tilhøyrande nettsider på kor det er lagra tilhøyrande dokument (profiler, bilete, geolograpportar, osv.). 3.3.1. Beskriving av vollar i SOSI standarden I SOSI versjon 4.0 er det komme nye objekttypar med eigenskapar. Ein av desse nye objekttypane er Voll. Sikringsvollar er beskrive i SOSI Produktspesifikasjon for FKB (Felles KartdataBase), under Bygningsmessige anlegg. Følgjande spesifikasjon gjeld for registrering av sikringsvollar i SOSI: http://www.statkart.no/ips/?module=files;action=file.getfile;id=27646 Spesifikasjonen dekker beskriving og definisjon av objekttypen (Voll), samt geometri og ei liste med eigenskapar til objekttypen, sjå figur 7. Geometritypen for objekttypen Voll, i følgje standarden er KURVE. SOSI-koden er 6015 (LTEMA). Definisjonen på objekttypen Voll er definert som: Opphøyd terrengformasjon for eksempel anlagt for å skjerme Som sagt, objekttypen Voll har kun KURVE-geomteri. Voll kan ikkje brukast ved registrering av FLATE-objekt. Skredvollar som er registrert i dette prosjektet er flater. Ved digitalisering av skredvoller nytta me andre objekttypar: SkredvollsAvgrensning og Skredvoll. Flaumsikringstiltak er digitalisert som linjer og brukt objekttypen ElveForbygging. Når det kjem meir detaljerte SOSI-koder som beskriv skredvollar bør ein tilpasse sikringsvollane med nye koder. Dette kan gjerast i GisLine. Førebels er alle skredvollane digitalisert som flater med objekttype Skredvoll, medan andre objekt (murer, fanggrop, fangnett og andre flomsikringstiltak) er digitalisert som linjer. www.sognekart.no Side 19

Figur 8. Eigenskapsliste for objekttypen Voll (kjelde: SOSI standarden) 3.3.2. Registrering av vollar i GisLine Registrering av sikringstiltak var gjort i GisLine. I denne prosessen vart det digitalisert kartobjekt med geometri og eigenskapar. I neste del av rapporten beskriv ein dei arbeidstrinna som ein må gå gjennom for å kartlegge eit objekt i GisLine. 3.3.2.1. Tilrettelegging av objekttypar i objektkatalogen Vi måtte gå inn i objektkatalogen og legge inn objekttypen, som beskriv ein skredvoll. Ein bør være forsiktig før ein bestemmer å opne katalogen. For å kunne legge til objekttypen med eigenskapar i objektkatalogen i GisLine, må ein velje Objektkatalog under Diverse i hovudmenyen. www.sognekart.no Side 20

Figur 9. Objektkatalog i GisLine Når ein velgjer Objektkatalog vil det komme fram ein dialogboks for val av objektkatalogen. Når ein velgjer Open kjem det fram ein dialogboks med objekttypegrupper. Kvar gruppe har fleire objekttypar. Kvar objekttype har fleire eigenskapar. Når ein velgjer Ny, opprettast det ein ny objekttype. Etter at ein skriv inn namn og beskriving på objekttypen, kan ein legge til rette eigenskapar, geometri og eventuelt topologi og relasjonar. www.sognekart.no Side 21

Figur 10. Objektgrupper med objekttypar og eigenskapar Etter at objekttypen Skredvoll er tilrettelagt i objektkatalogen, kan ein nytte denne ved digitalisering av skredvollane. 3.3.2.2. Etablering av linjer og flater Skredvollane synes med ei flate som består av eit sentralpunkt og ei grenselinje som avgrensar flata. På desse sentralpunkta vart det lagt inn eigenskapar som beskriv vollen. Fyrst digitaliserer ein grenselinja, deretter kan ein danne flata. Digitalisering av avgrensingslinja for skredvollane vart gjort ved å nytte punkta som vart målt inn med GPS. Nokre av avgrensingslinjene vart digitalisert på grunnlag av planar og kart frå kommunen sitt arkiv eller ved bruk av flyfoto. Fyrst digitaliserer ein linja, ein velgjer Digitaliser linje i menyen ( Kartredigering Digitaliser linje ), så dukkar det opp dialogen for å velje objekttype. Velgjer geometritype: linje eller kurve og objekttypen som skal nyttast www.sognekart.no Side 22