Psykisk helse hos barn og ungdom Arnold Goksøyr - psykologspesialist Sogndal BUP Tlf. 57 62 75 00 arnold.goksoyr@helse-forde.no 10.2007
Fysisk helse Psykisk helse Gjeld sjukdom kvar som helst i kroppen Gir fysiske og psykiske plager Gir funksjonstap Kjem av ulike smittestoff, giftstoff eller skader Kan vere forbigåande, kronisk eller dødeleg Gjeld sentralnervesystemet Gir endringar i tankane, kjenslene og åtferd Gir funksjonstap Kjem av akutt eller langvarig stress. Nokre gonger av fysisk sjukdom eller skade Kan vere forbigåande, kronisk og nokre gonger dødeleg
Har vi blitt sjukare? Plager som ein kan døy av Plager som gir funksjonstap viss dei ikkje vert behandla Lette plager som går over av seg sjølv
Nye tider nye sjukdomar Djevelbesettelse Hysteri Granatsjokk (PTSD) Flyskrekk Narkomani ADHD Spelegalskap (på 1500 1600 talet) (Slutten av 1800 talet) (under 1. verdskrigen) (frå 1950 åra) (frå 1960 åra) (frå ca 1970 talet) (siste tiåra i Noreg) Kronisk utmattingssyndrom (også dei siste tiåra)
Er det blitt fleire psykisk problem? I 1980 åra: 1.5 2% av barn og ungdom har så store problem at dei treng behandling Slutten av 90-talet: det er 5% som treng behandling I 2007: det er 8% av barn og ungdom som treng behandling (undersøkinga Barn i Bergen, Heiervang)
4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Korleis ser det ut i vårt fylke? Førekomst blant barn/ungdom 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Depresjon ADHD Åtferdsforstyrring Prosent av alle PDF Created with deskpdf PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com
Kva tid bør ein må gripe inn Kor lenge har problemet vore? Er tilstanden til plage for barnet sjølv, for omgjevnadane eller for begge? Har tilstanden negative konsekvensar for barnet si utvikling
Vanlege psykiske vanskar hos småbarn (0-3 år) Søvnproblem Spiseproblem Reguleringsvanskar Samspel- og tilknytingsvanskar m/foreldre Avvikande språkutvikling
Vanlege psykiske vanskar hos barn i førskulealder Reguleringsvanskar Aggresjonsvanskar Stressreaksjonar (vert kalla tilpassingsvanskar ) Angst Avvikande språkutvikling Utviklingsforstyrringar (m.a. autisme, asperger syndrom)
Vanlege psykiske vanskar hos barn i skulealder Vanskar med uro og konsentrasjon ADHD Tilpassingsvanskar (stressreaksjonar) Angst sjenanse/tilbaketrekking Aggresjonsvanskar Utviklingsforstyrringar
Vanlege psykiske vanskar hos ungdom Depresjon Rusmisbruk Spiseproblem Aggresjonsproblem Tilpassingsvanskar (stressreaksjonar) og traumer Angst Spiseforstyrring Psykose
Kvifor vert nokre sjuke? Konstitusjon (Biologisk) x opplevd stress Eigne meistringsteknikkar + støtte frå andre Albee, 1982 PDF Created with deskpdf PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com
Biologisk konstitusjon er: Medfødde eller tidleg utvikla eigenskapar Genetiske tilhøve Skader i sentralnervesystemet (før, under eller etter fødsel) Kronisk fysisk sjukdom Evnenivå Temperamentstrekk, t.d.: Aktivitetsnivå Tilpassingsevne Humør Konsentrasjonsevne
Kva er opplevd stress Hendingar, situasjonar og opplevingar som er utrivelege og ein ikkje klarer å løyse på ein god måte. Kronisk stress fører til auke av ulike stresshormon i kroppen, m.a. kortisol Kronisk stress verka negativt på utviklinga av hjernen hos små barn Det er ein klar samanheng mellom å ha opplevd mykje kronisk stress som barn og dårleg psykisk og fysisk helse som vaksen.
Stressfaktorar for småbarn I samspelet med foreldra Svolt, tørst, smerter - For mykje stimulering - For lite stimulering - Foreldra klarer ikkje å roe barnet - Lite, usikker eller manglande reaksjon frå foreldre på barnet sine ytringar og initiativ - Å verte skilt frå foreldra - Akutt eller kronisk sjukdom - Krangling, rus og vald mellom dei vaksne i familien - Generell forsømmelse - omsorgssvikt
Stressfaktorar for førskulebarn Mistrivsel i barnehagen og heime Mobbing, sosial isolering - Alvorlege problem med grensesetting frå foreldra si side - Lite positiv samhandling med foreldra - Skilsmisse, problem med samversavtaler - Konfliktar med søsken - Manglar venner - Akutt og kronisk sjukdom - Dramatiske opplevingar som brå død, ulykker - Problem med krangling, rus og vald i familien
Stressfaktorar for skulebarn Mistrivsel på skulen, heime og i fritida Klarer seg ikkje fagleg, strevar m/lekser, dårlege karakter Mobbing, sosial isolering Lite positiv samhandling med foreldra Mykje konfliktar og krangling med foreldra eller søsken Skilsmisse, problem med samversavtaler Manglar venner eller har dårlege venner Manglande fritidstilbod Statuspress Dramatiske opplevingar som brå død, ulykker Problem med krangling, rus og vald i familien
Stressfaktorar for ungdom Mistrivsel på skulen, heime og blant venner Klarer seg ikkje fagleg, får dårlege karakterar, strevar med leksene Mobbing, sosial isolering Dårleg behandling frå lærarane si side Mykje konfliktar og krangling med foreldra - Lite positiv samhandling med foreldra - Manglar venner eller dårlege venner - Manglande fritidstilbod - Drikke- og generelt ruspress - Slanke- og utsjånadforventningar - Sexpress - Dramatiske opplevingar som brå død, ulykker o.l.
Kva er meistringsteknikkar Eit godt humør og ei optimistisk grunnhaldning God viljestyrke At ein er uthaldande At ein har sjølvrespekt At ein er prøver å inngå kompromiss og tilpasse seg situasjonen At ein brukar det nettverket ein har til å få hjelp At ein har ei trygg tilknyting til foreldra At ein klarer å stole på vaksne
Støtte frå andre Å gjere noko hyggeleg saman Å oppleve at det går an å ha det betre enn det ein sjølv har det til vanleg Å snakke med nokon ein har tillit til om det som er vanskeleg
Psykisk helse er også avhengig av At foreldre er ekte opptekne av og glade i barna sine og gjer kjekke ting i lag med dei God kontakt med andre i familien og folk utanfor familien Barnehage og skuletilbod er trygt, inkluderande og undervisinga er tilpassa til barnet sine føresetnader Eit fritidsmiljø som har varierte aktivitetar og likeeins trygt og inkluderande At der er vaksne inne i barne- og ungdomskulturen At det er enkelt for barn og ungdom å skaffe seg hjelp og rettleiing til å finne løysingar på vanskelege situasjonar
Ein ungdom har problem kva gjer vi? Finn stressfaktorane: - Faglege vanskar på skulen - Dårleg trivsel/mobbing på skulen - Krangling, kjefting og ufred heime - Konfliktar med venner, har destruktive venner eller ikkje venner i det heile. - Tapsopplevingar (skilsmisse, flytting, dødsfall, kjærleikssorg) - Rus (alkohol, narkotika, speling) - Traume (opplevd alvorlege ulykker, vald/overfall, valdtekt, gisseltaking, tortur)
Kva gjer ein så Finn ressursar og støtte: - Har han/ho nokon å snakke fortruleg med? - Har han/ho nokon å gjere kjekke ting saman med? - Har han/ho sjølvrespekt ( eg skal klare meg ) - Har han/ho sjølvtillit ( eg kan klare dette viss eg prøver ) - Skjønar han/ho at årsaka til problema er ein kombinasjon av eigen ting og ytre omstende
Og deretter Foreldra må på bana for å gjere sitt til å redusere/ fjerne stressfaktorar Lærarane må tilpasse undervisinga og sette i gang trivselstiltak dersom det er stress på skulen Barneverntenesta må få til besøksheim, avlasting, støttekontakt, leksehjelp, fritidsaktivitetar o. l. som gir eit pusterom Barnet/ungdomen må tilvisast spesialisthelsetenesta (BUP) for utgreiing av problema og for terapi. Terapien kan vere individuell, familieterapi eller ein kombinasjon.
Hugs på at.. Det er mykje betre å starte tidleg med små tiltak enn å vente og sjå om det går over av seg sjølv Psykiske vanskar er som regel alltid samansette og hjelpetiltaka må som regel også vere samansette. Ved alvorlege og samansette vanskar er det mange som må samarbeide: - foreldre - PPT - lærarar - barnevern - helsestasjon - lækjar BUP - andre Alle har like stort ansvar for at dette samarbeidet skal fungere.
Nokre nyttige adresser på nettet: Førde BUP: www.helse-forde/forbup.no Sogndal BUP www.helse-forde/sognbup.no http://www.klara-klok.no/ spørjeside for ungdom og unge vaksne (svar frå fagfolk om helse, forhold, familie,rusmiddel, seksualitet oa) http://www.vfb.no/xp/pub/topp/foreldretelefonen/108613 bekymringstelefonen (Vaksne for Barn) for bekymring el spørsmål om barn og unge http://www.psykopp.no/ Stiftelsen Psykiatrisk Opplysning http://www.psykisk.no/ http://www.psykiskhelse.no/ http://www.elevsiden.no/psykiskhelse Sosial og helsedirektoratet Rådet for Psykisk Helse http://www.vfb.no/xp/pub/venstre/gul/start Voksne for barn Informasjonsteneste for foreldre, lærarar, tilsette i SFO
Endå fleire. www.adhd-foreningen.no ADHD foreininga har mellom anna til oppgåve å spreie kunnskap og forståing for ADHD, og halde medlemmane oppdatert om rettar og aktuell støtte. Nettverk av sjølvhjelpsgrupper for menneske med angstproblem : http://www.angstringen.no/ Aksjonen mot anorexi og bulimi: http://forum.amab.no/ Støtteforeining for menneske med psykiske helseproblem: http://www.aurora-stotteforening.no/ Landforeininga for seksuelt misbrukte: http://www.blalys.no/ Norsk Tourette Forening: http://www.touretteforeningen.no/text/view/2933.html Autismeforeningen i Norge: www.autismeforeningen.no