Farmasihistorie i Norge.

Farmasihistorie i Norge. Apotekar Bjarne G. Thune. For nye farmasistudentar, Bergen 22. august 2012. bjarnethune@gmail.com www.farmasihistorie.com

Løveapoteket i Bergen ca. 1705. det første bilde av norsk apotekinteriør

I 1588 kom den første norske salsstaden for medisin i Bergen. I 1595 fekk Bergen sitt første offisielle apotek, det som seinare fekk namnet Svaneapotheket. Danmark- Norge hadde felles apoteklov. Eit viktig lovfesta prinsipp var at ein måtte ha kongebrev for å driva apotek og at apotekaren skulle eksaminerast ved det medisinske fakultet i København.

Norske apotek. 1588 - første salsstad for medisin opna i Bergen. 1595 - første apotekprivilegium gitt til Nicolaus de Freundt i Bergen (seinare Svaneapotheket). 1628 - Kristiania fekk apotek (seinare Svanen). 1672 - Norge har 7 apotek. 1814 - Norge har 24 apotek. 1843 - Lærdalsørens apotek, første på landet. 1850 - Norge har 45 apotek. 1912 - Norge har 196 apotek.

Apoteka som vaks fram hadde svært vakre lokale. Apoteket Ørnen, Bergen.

Action- bilde frå Hjorteapoteket, Bergen.

Apoteka låg gjerne i eigne bygg Hjorteapoteket, Bergen.

Apotekutstyret var òg forseggjort, her originalglas frå Løveapoteket i Bergen.

Statens privilegiesystem: Eit system der nokre farmasøytar vart tildelte privilegium til å driva eller oppretta nye apotek. Det vart gitt få nye privilegium, dette førte til stor misnøye mellom unge farmasøytar. Noko av grunnen til at privilegiesystemet stivna var at eit privilegium kunne arvast og at det vart tillate å selja det.

Ei apotekarenkje kunne driva apoteket vidare med innleigd farmasøythjelp. Mange unge farmasøytar gifte seg med tilårskomne enkjer for å bli apotekarar. I ny apoteklov av 1850 vart ordninga med at apotek fritt kunne arvast eller seljast oppheva, men berre for nyoppretta apotek. Ledige privilegium skulle heretter lysast ut.

Norske apotek. 1923 - Norge har 236 apotek. 1961 - Norge har 276 apotek. 1977 - Norge har 285 apotek. 1995 - Norge har 348 apotek. 2001 - Norge har 397 apotek. Per juli 2012 Norge har 718 apotek.

I Norge har vi tre freda apotekinteriør: Svaneapoteket i Oslo, bygt i 1896 i nyklassisisme, framleis apotekdrift. Svaneapoteket i Ålesund, bygt i 1908 i jugendstil, er i dag Jugendsenteret i jugendbyen Ålesund Apoteket Bien, Bergen, frå 1939, eit sjeldant funksjonalismeinteriør, er i dag Bien Bar.

Svaneapoteket i Oslo (1896) framleis i full drift som apotek.

Svaneapoteket i Ålesund (1908) Jugendsenteret.

Apoteket Bien, Bergen (1939) medan der framleis var apotekdrift

På Norsk Folkemuseum i Oslo finn vi Norsk Farmasihistorisk Museum.

Nokre, etter mitt syn, viktige årstal: 1858 - Den Pharmaceutiske Forening stifta. 1874 - Nyegaard & Co A/S (Nyco) grunnlagt. Nycomed frå 1986. 1881 - Norges Apotekerforening stifta. 1903 - A/S Apotekernes Laboratorium for Specialpræparater (A.L.) grunnlagt. 1912 Apotekkontoret oppretta, fekk ansvar for den faglege administrasjonen av apoteka. 1916 - Brennevinsforbodet innført, vart oppheva etter folkerøysting i 1927. 1918 - A/S Farmaceutisk Indistri (AFI) grunnlagt. Fusjonert med Nycomed 1985. 1932 - Farmasøytisk institutt, Blindern, Oslo, tatt i bruk.

Fleire årstal: 1933 - Collett & Co grunnlagt, kjøpt av Nycomed på 90- talet. 1949 - Weiders Farmasøytiske A/S (Weifa) grunnlagt. 1953 - Norsk Medisinaldepot (NMD) oppretta. 1970 - NAF- Laboratoriene a.s. (Hydro Pharma), kjøpt av Nycomed i 90- åra. 1977 - Travenol Laboratorier A/S ( Fresenius Kabi). 1994 - Farmasiutdanning ved universitetet i Tromsø. 1994 - Grossistmonopolet oppheva. NMD fekk to konkurrentar: Holtung og Tamro. 1995-400 års jubileum for Svaneapoteket i Bergen og for norsk farmasi. 2001 - Ny apoteklov, dramatisk endring av norsk apotekvesen. 2003 - Farmasiutdanning ved universitetet i Bergen.

1963 ny apoteklov: Delte apoteka inn i produksjonsapotek, sjukehusapotek og distribusjonsapotek. Førde til sterkare offentleg styring av apoteka. Stat og kommune fekk auka høve til å driva apotek. Apoteket skulle i sterkare grad vera ein del av helsevesenet.

1. mars 2001 ny apoteklov: Slutt på det gamle bevillingssystemet. Apotek kan opprettast kvar som helst og av kven som helst. Selskap kan eiga apotek. Kjededrift er tillate. Berre apoteket har ein driftskonsesjonær med graden master i farmasi, cand. Pharm. eller tilsvarande kan alle få eigarkonsesjon, bortsett frå legemiddelprodusentar og dei som skriv ut medisin, legar, dyrlegar og tannlegar.

Dramatisk endring! Norge gjekk frå å ha ei av dei mest restriktive og gjennomregulerte apoteklover til å få ei av dei mest liberale.

Måla med ny eigarskaps- og etableringspolitikk frå politisk hald: Auka tilgjenge: fleire apotek, betre plassering lengre opningstider. Auka konkurranse og dermed billigare legemiddel (?). Betre kundeservice. Auka bruk av ny teknologi. Betre utnytting av farmasøytisk kompetanse. Bruk av annan type kompetanse i apotek.

Dagens norske apoteksituasjon: Målet om auka tilgang på apotektenester må seiast å vera innfridd. Talet på norske apotek har auka med kring 70% på 10 år, frå 397 apotek 1. jan 2001 til 682 apotek 1. jan. 2011. Over 90% av norske apotek er i dag organiserte i kjedar som stort sett vert eigde av multinasjonale legemiddelgrossistselskap.

Per 1. juli 2012 er det i Norge 718 apotek. 273 - Apotek 1. 184 - Vitusapotek. 145 - Boots apotek (tidlegare Alliance). 64 - Ditt apotek (delt eigarskap mellom apotekar og kjede). 32 - sjukehusapotek. 20 - frittståande.

Tal (sterkt avrunda) for norske apotek i 2011: 45,5 millionar kundebesøk. 32,6 millionar reseptekspedisjonar. 16,5 millionar av desse på blå resept. 16 milliardar i samla omsetjing. 9 milliardar i sal på blå resept. 7,9 milliardar av dette refundert av folketrygda. 2 milliardar i reseptfrie legemiddel. 5 milliardar i andre apotekvarer.

Inkonsekvent politikk? Tidlegare hadde apoteka monopol på å selja legemiddel, men frå 1. november 2003 vart det tillate å selja nokre få, reseptfrie legemiddel utanom apotek, som på bensinstasjonar og i daglegvarebutikkar. Dette vareutvalet har vakse ein god del med åra. Samtidig som helsestyresmaktene vil ha ned bruken av ein del reseptfri medisin, vil dei òg ha auka tilgjenge for publikum.

Tid for pause! (NB! Sigarrøykjande romersk apotekar frå få år attende.)