S O G N & F J O R D A N E F Y L K E S K O M M U N E K U L T U R A V D E L I N G A R A P P O R T F R Å K U LT U R H I S T O R I S K R E G I S T R E R I N G SÆLA Gnr/b.nr 96/7, 96/5, 96/1 NAUSTDAL KOMMUNE Sjakter på Sæla sett mot nordaust. Foto: Silje Øvrebø Foyn 1
Kommune: Naustdal Gardsnamn: Sæla Gnr/Bnr: 96/7, 96/5, 96/1 Tiltakshavar: Adresse: Naustdal kommune 6806 Naustdal Namn på sak: Sæla kulturhistorisk registrering Saksnummer: 10/4240-2 Prosjektnummer: Registrering utført: 15.08-26.08.11 Ved: Silje Øvrebø Foyn og Anja Melvær Rapport utført: 29.08-01.09, 21-22.11, Ved Silje Øvrebø Foyn 9.12-12.12.11 Autom. freda kulturminne i området: Nyare tids kulturminne i området: Busetnad- og aktivitetsområde. Fossile dyrkingsspor Registreringsnummer Ask. Id. 150683 150682 150678 Faglege konklusjonar: Planen er ikkje i konflikt med kulturminne. Automatisk freda kulturminne Nyare tids kulturminne x Planen er i konflikt Planen er i konflikt Ingen synlige, potensiale under bakken Ikkje påvist til nå, nærare arkivsjekk krevjast Ikkje vurdera Ikkje vurdera Vidare saksgang (for sakshandsamar): Registreringar Vidare reg. ikkje naudsynt Vidare reg. naudsynt Reg. fullført Merknadar Ingen merknad Tilrår spesialområde Tilrår dispensasjon Førebels uavklart Merknadar: 2
BAKGRUNN FOR PLANEN: I samband med kommuneplan for nye bustader på Sæla i Naustdal kommune vart det utført arkeologiske registreringar innanfor planområdet i perioden 15.08-26.08.11. Registreringa vert utført for å oppfylle tiltakshavars krav til undersøkingsplikta jamfør 9 i Lov om kulturminne. OMRÅDET Planområdet ligg på Sæla om lag 2 km sørvest for Naustdal sentrum. Planområdet ligg i beitemark nordvest og søraust for RV 61 i eit terreng som skrår søraust ned mot Førdefjorden. Kart 1. Sæla (innfelt) sett i forhold til Naustdal sentrum. TERRENG 3
Det undersøkte området nordvest for RV 611 ligg på gnr/bnr 96/7 96/5, 96/1, ca. 15-45 m.o.h, medan det undersøkte området søraust for RV 611 ligg på gnr/bnr 96/1 og strekk seg frå strandsona og opp til vegen. Planområdet for 96/7,8 mot NA. Planområdet for 96/5 mot NA. Planområde for 96/1 søraust for RV 611. 4
TIDLEGARE ARKEOLOGISKE UNDERSØKINGAR PÅ SÆLA Ved Mallasvik på Sæla gnr/bnr 96/6 vart det under ei arkeologisk utgraving i 2010, påvist omfattande førhistoriske dyrkingsspor frå yngre bronsealder til middelalder. Dyrkingslaga frå førromersk jarnalder 500-0 f.kr. var mest omfattande. Bergen Museum undersøkte eit område på Sæle på gnr/bnr 96/2 i 2007, like sørvest for planområdet i denne undersøkinga. Undersøkinga i 2007 avdekka eit produksjonsanlegg frå eldre jarnalder, kokegroper og eldstader frå bronsealder/jarnalder og eit toskipa hus frå yngre steinalder. I tillegg vart det registrert dyrkingsspor i overgangen mellom seinneolitikum og eldre bronsealder ca. 1900 år før Kr. Ein arkeologisk undersøking på gnr. 98 i 1996 utført av Bergen Museum avdekka omfattande dyrkingsspor i tidsperioden eldre bronsealder- folkevandringstid 1800 f.kr. 600 e.kr. I 1995 vart det påvist 9 ryddingsrøyser nordvest for riksveg 611, på gnr/bnr 96/6. Røysenes oppbygging tyda på at dei kunne stamme frå førhistorisk tid eller middelalder (Bruen Olsen 1995). Ein rundhaug datert til romertid/folkevandringstid låg på Sæla på gnr/bnr 96/4, men den er ikkje kartfesta. I 1884 vart det funne ein bronsekjele, leirkar, spelebrikker, bjørneklo, og svovelkis i gravhaugen. STRATEGI OG METODE Planområde vart undersøkt ved hjelp av maskinell sjakting, ein metode der matjorda blir fjerna lagvis ned til steril undergrunn. Metoden er eigna til å påvise spor etter menneskeleg aktivitet som kokegroper, eldstadar, stolpehol frå hus, graver og restar etter fossile dyrkingsspor. Prøvesjaktene har ein bredde på ca. 3 meter. Avstanden mellom kvar er på ca. 10 meter. Sjaktene er starta i vestre del av undersøkingsområdet og lagt mot aust. Det vart opna totalt 15 sjakter. Sjaktene i nordvest vart i hovudsak orientert NØ-SV. Innafor planområde var det eit par stader der det ikkje vart sjakta. Det var eit område som har vore råka av ras (heilt sørvest i planområdet på nedsida av RV 611, på gnr/bnr 96/2,3,9), og på ei mindre flate der det var greve ned vass røyr (på nedsida av bilvegen NV for eit bustadhus, på gnr.bnr 96/5). 5
Til saman føreligg det 14 dateringsprøvar frå registreringa på Sæla og 8 av desse prøvane er datert. Dateringane vil bli oppgitt i BP-alder (before present, det vil seie før 1950). Avviket vart oppgitt som +/-. Alle sjaktene og strukturane vart måla inn med DPOS og fotodokumentert. Strukturar som vart snitta vart dokumentert med profilteikning i 1:20 og 1:10. Strukturane vart til slutt dekt til med fiberduk, før sjaktene vart attfylt. DELTAKARAR OG TIDSROM Deltakarar på feltarbeidet var arkeolog Silje Øvrebø Foyn (feltleiar) og Anja Melvær. Undersøkinga føregjekk 15.08-26.08.2011. Det vart brukt 150 timar i felt. Til etterarbeid med trekolvask og reinsing gjekk det med 2 dagsverk. Til rapportarbeid gjekk det med 6 dagsverk. 6
UNDERSØKINGA KART 2. Kart over sjakter og lokalitetar. Gult markerar funnførande områder. 7
Oversiktsbilete som syner planområde og sjakter på Sæla, mot vest. LOKALITET 1 Ask id. 150682 Lokalitet 1 ligg nordvest for RV 611 og omfattar sjaktene 1, 3, 4, 5 (gnr/bnr 96/7,8) og sjakt 7 (gnr/bnr 96/5). Sjakt 1 Det vart funne to strukturar i sjakt 1 i form av ei grøft med trekol og raudbrent sand (S1) og ein trekolkonsentrasjon (S2). Strukturane ligg i nordaustleg del av sjakta i oransje sand og silthaldig undergrunn. 8
S1: Grøft orientert SA-NV: Strukturen er ein meter på det breiaste ved profilkant og vert smalare lenger inn i sjakta. Etter to meter vert grøfta til ei smal renne på 20-25 cm, som bøygar av i retning nordaust. Til saman er grøfta tre meter lang. Strukturen er spetta på farge og består av brungrå, humus med flekker av raudbrun sand/silt. Det er små, svarte linser med trekol, mest i nord vestre del av grøfta. Den raude siltige massen er særleg konsentrert til den smale delen av grøfta. Undergrunnen rundt består av oransje sand og silt. Trekolprøva som vart tatt i overflata av strukturen gjekk tilbake til 3520 +\- 30 BP (VP4,Beta-307983), kalibrert til BC 1930-1750, det vil seie slutten av seinneolittikum - overgangen til eldre bronsealder. 9
S1, sett mot nordvest. S2, Trekolflekk: Storleik: 0,3 x 0,4 meter. Oval i forma. Ein trekolkonsentrasjon med store trekolbitar som ligg i brun sandhaldig humus rett over berg og ca. 25 cm under grasoverflata. Sjakt 3 Det vart registrert 10 strukturar i sjakt 3. Til saman vart det påvist seks moglege stolpehol, ei vegg-grøft, tre nedgravingar/fyllskift. Strukturane ligg konsentrert i den nordaustlege delen av sjakta i sand og silthaldig undergrunn. S3 ligg for seg sjølve i sørvestleg ende av sjakta. S3 vart tolka som eit mogleg stolpehol og vart snitta. Fyllskifte hadde berre ein djupn på ca.10 cm. Vegg-grøfta (S8) vart snitta og profilen viste ei djupn på om lag 10 cm. Grøfta med tilhøyrande stolpehol kan tyde på at det vore reist ein bygning der. Ei slipt trinnøks vart funne i torvlaget i nordleg profilvegg (attmed funnkonsentrasjonen i sjakt 3). Øksa er fint bearbeida og er slipt i fasettar, med kvelva ryggside (avrunda). Øksa er breiast ved eggen og smalnar av i nakken. Lengda er på 8,5 cm og breidda over eggen er på 2 cm. Øksa kan på typologisk grunnlag plasserast i tidleg yngre steinalder, ca. 5800-5500 f.kr. 10
Slipt trinnøks i sjakt 3 Ei slipestein, med ei ca. 3 cm lang slipefure vart også funne i sjakt 3. Steinen er ca. 6 cm lang.. Slipestein i sjakt 3 I den nordvestlege profilveggen vart det observert i eit 50 cm tjukt, brunsvart, feit, trekolhaldig lag (lag 4) over undergrunn. Lag 2 som ligg over er eit 30 cm tjukt, gråbrunt, sand og humushaldig lag med noko trekol. Lag 4 kan vere eit avsveiingslag med påfølgande dyrking over eit lengre tidsrom. 11
BILETE, STURKTURAR I SJAKT 3 S8, veggrøft mot sør. S10, stolpehol. S4, stolpehol S6, nedgraving mot søraust. S11, nedgraving mot NV. Funnkonsentrasjon i sjakt 3, mot sørvest 12
STRUKTURAR: S3: Stolpehol. 40x40 cm. Rund. Brun, sandhaldig masse med noko småstein. Enkelte små trekolbitar. Strukturen vart snitta. Fyllmassen var ca. 10 cm djup. S4: Stolpehol. 14x13 cm. Tilnærma sirkulær. Svart trekolhaldig masse, med innslag av undergrunn. S5: Stolpehol? 15 x 14 cm. Tilnærma sirkulær. Svart trekolhaldig masse, med innslag av undergrunn. S6: Udefinert nedgraving. 1,2 x 0,8 m. Tydelig brun/svart siltig masse med trekol i sørvest som måler ca. 70 x 75 cm. I nordaust er det eit spetta parti med flekker av gul siltig 13
undergrunn. En tynn, raud, rand går i ytterkant av strukturen. Strukturen ser ut til å fortsette vidare under profilen. Halvsirkel forma. S7: Stolpehol. Sirkulær i forma. 13x15 cm. Brunsvart, siltig masse med noko trekol. S8: Vegg-grøft. 60-70 cm i bredde og ca. 3,7 m lang. Ujamn grøftekant i aust og vest. Grøfta går på tvers av sjakta i retning N-S. Grøfta består av ein relativ homogen, svartbrun, siltig fyllmasse spetta med ein del trekol. I nordleg ende av grøfta blir massen meir brungrå og spetta. Også i sørleg ende av grøfta vart fyllmassen flekkete. På vestleg side av grøfta er det små utposingar som stikk ut, som kan vere restar etter stolper. To større steinar (ca.30x30 cm store) ligg i dyrkingslag i profilveggen der grøfta ender i nord. Steinane ligg om lag 10-15 cm over undergrunn. Dateringsprøva frå profilen er datert til 1110 +\- 30 BP (VP10, Beta- 307984), kalibrert til AD 880-990, som svarar til vikingtid. Profilbilete av S8, mot vest. S9: Stoplehol. 35x30 cm. Oval. Består av laus, svartbrun siltig masse med noko trekol. Ein stein ligg midt i strukturen. S10: Stolpehol. 45x35 cm. Oval. Brun, humushaldig, siltig masse med noko trekol. S11: Nedgraving. 1,3 x 0,7 m. Rektangulær form. Brungrå, sandhaldig masse spetta med ein del trekolbitar. Nokre småsteinar. Strukturen verkar noko utvaska i sørleg del. I profilen over strukturen er massen blanda med undergrunn og det ser det ut til å vere spor etter nedgravingar i begge ytterkantane. 14
S12: Trekolhaldig grøft/produksjonsanlegg? Svart, siltig, trekolhaldig, grøft i ein brungrå siltig masse rett over undergrunn. 20 x 25 cm i breidde. Grøfta har ei ujamn form. Avrunda hjørne i NV del. Nordaust for grøfta ligg ein ujamn, avlang trekolkonsentrasjon (20 x 30 cm) i gråbrun, humushaldig masse. Ein svart, tjukk trekolkonsentrasjon med mykje trekol kunne sjåast i profilveggen (70 x15 cm i storleik), synleg ca. 5-10 cm opp i profilen. Oransje sand og grus rundt strukturen. Ein del småstein SV for strukturen. Like nordaust for strukturen er det berg. S12, sett mot søraust. SJAKT 4 I sjakt 4 vart det registrert 10 strukturar. Det er snakk om ei mogleg flatmarksgrav, tre grøfter, ein nedgraving/eldstad, tre moglege stolpehol og to samlingar med steinar. Det var fleire staurhol i sjakta. Det vart funne eit brent flintavslag i sjakta og eit jarnfragment. I tillegg vart det i ei forseinking, ca. 15 m inn frå NA- ende av sjakta, registert eit 25-57 cm tjukt, svart, svært trekolhaldig, humushaldig, grus og sandblanda dyrkingslag (lag 2). Trekolprøva frå botn av lag 2 vart datert til 2930 +\- 30 BP (VP 6,Beta-307985), kalibrert til BC 1260-1230, som svarar til eldre bronsealder. Tjuknaden på dyrkingslaget, lite stein og høgt trekolinnhald tyder på lang tids dyrking og forbetring av jorda. Sidan trekolprøva er teken ut i botn av laget er det høgst sannsynleg at dyrkinga fortsett i yngre bronsealder. Det fossile dyrkingslaget er blitt bevart i ei forseinkinga og tjuknaden på laget er nok og påverka av jordsig. Over ligg eit 40 cm tjukt, brunt, humushaldig dyrkingslag (lag 1). Overgangen 15
mellom laga er noko uskarpt, dette fordi jord er blitt blanda med seinare dyrkingsjord i lag 1. Frå lag 1 er det går det ned to lange, smale tappar som sannsynlegvis er spor etter staurhol. Det mørke dyrkingslaget er synlig frå 0-19 meter frå sørvestleg ende av sjakta (i begge profilar). Frå 19-36 meter er dyrkingslaget berre delvis bevart, p.g.a. berg og dreneringsgrøftar. Dyrkingslagets karakter skil seg frå omkring 21 meter frå sjakta sin sørvestlige ende. I sørvest er laget meir grått og inneheld meir sand og grus. 16
Bj BILETE AV NOKRE STRUKTURAR I SJAKT 4 S17, nedgraving/kokegrop mot søraust S15, grøft mot nordvest S14, grøft mot søraust S21, grøft mot nordaust 17
STRUKTURAR: S13: Flatmarksgrav? Steinpakning beståande av store steinar (10-20 cm i diameter) i SV ende av sjakta. Måler ca. 2,4 (SV-NA retning) x 1,3 m. Steinane ligg spreidd i massen som er homogen, gråhvit og grushaldig sand. Enkelte parti består av mørk gråsvart, humushaldig masse med mykje trekolfragmentar. Et jarnfragment vart funne i lausmasser frå reinsing av steinpakninga. Undergrunnen rundt strukturen er grusblanda silt, raudgul i søraustleg del. Pakninga fortsett inn under sjaktveggen i NV og SA. Jarnfragment funne i S13. S13, sett mot NV 18
S14: Grøft. Lengde: 2,3 m og 40 cm på det tjukkaste ved profilveggen i aust, men smalnar inn til berre 15 cm i breidda i den nordlege enden. Grøfta går på tvers av sjakta i SA-NV retning. Grøfta består av brunsvart, feit, sandhaldig fyllmasse spetta med trekolbitar. Nokre større steinar (15 x 10 cm i storleik) ligg i midtre del av grøfta, plassert i ytterkanten. Undergrunnen rundt består av oransje grusblanda silt. S15: Grøft. Ei halvsirkel som fortsett vidare inn under profilen i begge endar. Grøfta er om lag 2,1 m lang og 25 cm på det breiaste. Svartbrun, sandhaldig fyllmasse spetta med trekol. I undergrunnen rundt strukturen er det små mørke sirklar i same fyllmasse, som truleg er staurhol. Sørvest for strukturen er det eit større parti i undergrunnen med kvit silt. S16: Stolpehol/staurhol. 15 x 15 cm. Rund form. Brunsvart sandhaldig fyllmasse med trekol. S17: Nedgraving/eldstad. 70 x 70 cm. Brunsvart, feit, sandhaldig fyllmasse som fortset under profilveggen. Ein del trekolfragment i massen. Nokre større steinar ligg i strukturen, hovudsakeleg i ytterkanten. Strukturen verkar uvaska i kantane. Det vart teke ut ein trekolprøve. Den vart datert til 2420 +\- 30 BP (VP 8, Beta-307986), kalibrert til BC 740-690, yngre bronsealder. S18:Stolpehol. 30 x 40 cm. Svartbrun, sandhaldig fyllmasse spetta med trekol. Utvaska. S19: Stolpehol. 30 x 40 cm. Rund i forma. Brunsvart, sandhaldig fyllmasse med trekol. Utflytande i kantane. Strukturen var snitta. Fyllmassa hadde ei djupne på ca. 9 cm. Nordaust for S19 ligg to mindre svarte fyllskift med noko trekol som kan sjå ut som staurhol. 19
S20: Ei samling med nevestore stein som ligg i ei svart, siltig, trekolhaldig dyrkingsjord, rett over berg. S20 i sjakt 4, sett mot NA. S21: Grøft beståande av større stein. Grøfta målar 60-70 cm i breidde og er ca. 6,5 m i lengd. Grøfta er orienter NA-SV. Sørvestleg del av grøft verkar gammal, der dei første 3 metrane består av større stein i storleik 40 x 40 cm som ligg i svart, siltig, trekolhaldig dyrkingsjord. Steinane i SV-del av grøfta ser ut til å ligge opp på berg. Det er ikkje teikn til forstyrringar i massen rundt steinane her. Men det er eit avgrensa, sand parti (40 x 40 cm) sør for grøfta som ser ut til å vere ein moderne forstyrring. Resten av grøfta i NA består av småstein og grus blanda med nokre større stein. Denne delen av grøfta likner meir ein nyare tids dreneringsgrøft. Det er også teikn til nedgraving i profilveggen i NA. S22: Steinkonstruksjon beståande av små og store steinar som ligg sprett i svart, siltig, trekolhaldig fossilt dyrkingslag. Målar 2 x 1 m. Strukturen ser ut til å fortsetje under profilen. 20
S22 i sjakt 4, sett mot NV. 21
22
Sjakt 5 I midtre del av sjakt 5 vart det registrert to store steinrøyser. Dei vart først tolka som rydningsrøyser. Røysene ligg i nedkanten av jorde ved ei bergflate, rett før terrenget skrår ned mot fjorden. Det kan midlertidig ikkje ute lukkast at det kan vere gravrøyser. Det er vanskeleg å skilje mellom rydningsrøyser og gravrøyser. Storleiken på steinane i gravrøyser er som regel jamnstore, medan rydningsrøyser som er bygd opp over tid har vekslande storleik og inneheld ikkje brotstein. Røysane på Sæla inneheld for det meste nevestore steinar, men og nokre større steinar, spesielt i S24. Det var gjort funn av to flintavslag og ei vassrulla kvartsitt (mogleg kjerne) i massane i røysa. S23 og 24 i sjakt 5, sett mot sørvest. S23 er røysa som ligg nærast. Mellom de to røysene vart det registrert eit 25-30 cm tjukt, brunsvart, trekolhaldig dyrkingslag (lag 3) under 70-80 cm tjukt brunt, humushaldig, grus og sandhaldig dyrkingslag (lag 1 og 2). Dateringsprøva som vart teken frå botn av lag 3 vart datert til 3430 +\-30 BP 23
(Beta-307987), kalibrert til BC 1870-1840, det vil seie slutten av seinneolittikum. Ut frå tjuknaden på laget er det snakk om eit avsviingslag med påfølgande dyrking. Dette er det eldste sporet etter jordbruk påvist i denne registreringa. Profilbilete av dyrkingslag i sjakt 5, mot nordvest. 24
STRUKTURAR: S23: Ryddingsrøys/gravrøys. Røysa ligg på tvers av sjakta og er 1 meter brei i nordvestleg profil og 2 meter i søraustleg profil. Høgda på røysa er 30-40 cm i sørvest og 20-30 cm i nordaust. I sør ligg røysa ca. 1,2 m frå S23. På same måte som S24 består røysa i hovudsak av nevestore steinar, men med enkelte større steinar (opptil 30-60 cm i diameter). Massen steinane ligg i er mørk, brunsvart til svart, trekolhaldig dyrkingslag. Røysa ser ut til å smalne av mot NV, og fortsett truleg berre eit lite stykke inn i nordvestleg profil, mens det er usikkert kor langt den strekk seg i søraustleg profil. I nordaustleg ytterkant av røysa stikk berg opp S24: Ryddingsrøys/gravrøys. Røysa ligg på tvers av sjakta og er 3,5 meter brei i nordvestleg profil og 2 meter brei i søraustleg profil. Røysa måler mellom 40-50 cm på det høgaste. Røysa består hovudsakeleg av nevestore steinar, med enkelte større steinar på inntil 40 cm i diameter. Det er forholdsvis tett med stein, med ein del masse mellom steinane. Røysa ligg i same dyrkingslag som S23. Røysa fortsett innover i profilen i NV og SA, men smalnar av mot SA og fortsett derfor sannsynlegvis ikkje langt i søraustleg retning. 25
S23,ryddingsrøys/gravrøys mot SA S24, ryddingsrøys/gravrøys mot SV S24, mot SA. Sjakt 7 I sjakt 7 vart det avdekka fleire dyrkingshorisontar. I botn ligg eit opp til 40 cm tjukt gråsvart, trekolhaldig, siltig og leirholdig lag (lag7). Trekolprøva her frå vart datert til 2230 +\- 30 BP (VP3, Beta-307988), kalibrert til BC 390-200, det vil seie førromersk jarnalder. Over ligg lag 5, eit 15-30 cm tjukt mørk grått silthaldig lag med noko trekol. Over ligg lag 4, eit 25-30 cm tjukt brunt, silt og sandhaldig lag med nokre trekolbitar. Den opp til 1,8 m djupe sjakta måtte stoppast etter 18 m p.g.a. ustabile jordmassar og fare for utrasing av profilveggane. Det var mykje stein i botn av sjakta. 26
LOKALITET 2 Ask. Id. 150678 Lok 2 utgjer sjakt 10 som vart opna i nedre del av planområde på gnr/bnr 96/5. I sjakt 10 vart det avdekka fossile dyrkingslag. I NV-profil vart det registrert eit 9-15 cm tjukt, svart, trekolhaldig siltig lag (lag 5), datert til 2850 +\- 30 BP, kalibrert til BC 1120-920 (VP13, Beta-307989), som svarar til overgangen mellom eldre og yngre bronsealder. Dyrkingslaget var tjukkare i søraustlig profil, opptil 40 cm på det tjukkaste. Det svarte dyrkingslaget kom til syne 10 meter inn i sjakta frå sørvest og strekte seg 25 meter inn i sjakta. Over lag 5 ligg eit mørk brunt, humushaldig lag med trekol på 10-16 cm. Lag 7 i botn, er eit gråspetta, sandhaldig lag med småstein. Laget inneheldt nokre trekolbitar, men det er mogleg det er nedsig frå lag 5 over. 27
Profil sjakt 10, mot nordvest. LOKALITET 3 Ask. Id.150678 Lokalitet 3 utgjer funna gjort i sjakt 15, som ligg i planområde mellom fjorden og vegen. I dette området vart det greve tre sjakter (sjakt 13, 14 og 15), men berre sjakt 15 var 28
funnførande. Funna ligg i den sørvestlege enden av sjakta i lys brun sandhaldig undergrunn med noko stein. Sjakt 15 I sjakt 15, orientert NA-SV, vart det registrert 8 strukturar. Ei kokegrop og sju brune fyllskift med uregelmessig form beståande av laus humushaldig sand og stein. To av fyllskifta strukturane vart snitta (S27 og S26). Avtrykket i profil i S27 var grunt, berre nokre få cm. Ingen av steinane i massen verka skjørbrent. I S25 kom det fram ein del stein i botn, i ein grunn fyllmasse utan trekol. Kokegropa (S24) vart snitta slik at me kunne ta ut ein dateringsprøve. Ei moderne grøft vart påvist midt i sjakta. Funnførande område i sjakt 15, sett mot NA. 29
STRUKTURAR: S25: Kokegrop/eldstad. Måler 66 x 55 cm. Sirkulær form. Brun til brunsvart, humushaldig sand med mykje trekol. Enkelte av dei større steinane er skjørbrente. Ein større flat stein ligg NV. Gulbrun sand i undergrunnen, noko meir raudbrun i sørleg retning. Ei trekolprøve vart teken ut frå profil og vart datert til 2930 +\- 30 BP (VP9, Beta-307990), kalibrert til BC 1260-1230, eldre bronsealder. 30
S25, kokegrop sett mot nord. S26: Nedgraving. Avlangt fyllskifte med uregelmessig form. 1,3 x 0,3-0,6 m. Består av laus, brun, sand blanda med noko humus, grus og stein. Trekol vart ikkje påvist. Strukturen vart snitta. Det var ein del stein i botn, blanda med fyllmassen, men dei var ikkje skjørbrente. Om lag 10 cm tjuknad på fyllmassen. 31
S27: Ovalt fyllskifte. Utvaska eldstad? 0,8 x 0,4-0,5 m. Brun humushaldig sand med lommer av meir humushaldig, mørkare sand. Laus masse. Ein del grus og stein. Ikkje synleg trekol. S28: Utvaska eldstad? 0,9 x 0,5-0,3 m. Brun sand med ein del småsteinar og større steinar. Nokon få trekolbitar var synleg. Strukturen verkar grunn då undergrunnsmassar dukkar opp enkelte stader i overflata. Til tross for små mengder trekol, kan det vere snakk om ein eldstad. S28 S29: Avlangt fyllskifte. 1,6 x 0,6-0,8 m. Brun sand med noko humus. Mykje småstein og større steinar. Ikkje synleg trekol. 32
S29 S30: Avlangt fyllskifte. 0,6 x 0,3 m. Brunspetta sand med mykje småstein. Laus masse, nokre lommer med humus. S31: Rundt fyllskifte, stolpehol? 0,3 x 0,25 m. Brun sandhaldig masse. Tre-fire større steinar ligg i overflata. Strukturen ligg att med S29. S32: Brunt, feitt humushaldig fyllskifte med småstein. Berre ein halvsirkel er synleg då resten av strukturen kom ligg under profilen. KONKLUSJON Registreringa påviste totalt 32 strukturar fordelt på tre lokalitetsflater. Funna er primært i form av førhistoriske busetjingsspor og dyrkingsspor. Funn og dateringar syner at jordbruket var svært tidlig etablert på Sæla. C14 dateringane fell hovudsaklig til bronsealderen 1800-500 f.kr. Funnet av eit flintavslag, slipesteinen og trinnøksa er eit eldre innslag, som syner oss at den menneskelege verksemda i området går attende til yngre steinalder om lag 5000 f.kr. Busetjingsspora i form av veggrøfter og små til dels svakt synlige stolpehol kan stamme frå toskipa hus. Dette er ein byggeskikk som går attende i yngre steinalder. Funna på Sæla kan 33
derfor innehalde ein samanheng mellom tidlig jordbruksaktivitet og busetjing, men det kan berre ei utvida arkeologisk undersøking avklare. Ei utvida arkeologisk undersøking vil og betre kunne ta stilling til kor vidt dei påviste røysene S.23 og S.24 er førhistoriske ryddingsrøyser eller gravrøyser. VEDLEGG: 1. STRUKTURLISTE 2. C14 -LISTE 3. KARTLISTE 4. SJAKTLISTE 5. FOTOLISTE VEDLEGG 1: STRUKTURSLISTE NR. TOLKING STORLEIK PLASSERING S1 Grøft 3m lang, 1 m på det breiaste, 0,20m på det smalaste Sjakt 1 S2 Trekollflekk 0,3 x0,4? Sjakt 1 S3 Stolpehol 0,4 x 0,4 m Sjakt 3 S4 Stolpehol 0,15 x 0,14 m Sjakt 3 S5 Stolpehol 0,14 x 0,13 m Sjakt 3 S6 Nedgraving 1,2 x 0,8m Sjakt 3 S7 Stolpehol 0,13 x 0,15m Sjakt 3 S8 Vegg grøft 3,7 m lang og 0,7-0,6 m breidde Sjakt 3 S9 Stolpehol 0,35 x 30 m Sjakt 3 S10 Stolpehol 0,45 x 0,35m Sjakt 3 S11 Nedgraving 1,3 m x0,7 m Sjakt 3 34
S12 Trekolgrøft Om lag 1,6 x 1,2 m Sjakt 3 S13 Flatmarksgrav? Om lag 2,4 x 1,3 m Sjakt 4 S14 Grøft 2, 3 m lang, 0,4 m tjukk på det breiaste. S15 Grøft 2,1 m lang, 0,25 m på det tjukkaste. Sjakt 4 Sjakt 4 S16 Stolpehol 0,4 x 0,3 m Sjakt 4 S17 Nedgraving/kokegrop? 0,7 x 0,7 m Sjakt 4 S18 Stolpehol? 0,4 x 0,3 m Sjakt 4 S19 Stolpehol 0,3 x 0,4 m Sjakt 4 S20 Liten steinsamling 1,4 x 1,7 m Sjakt 4 S21 Grøft 3 m lang, 0,7-0,6 m i breidde. Sjakt 4 S22 Steinkonstruksjon 2 x 1 m Sjakt 4 S23 Rydningsrøys/Grav 1 x 2 m Sjakt 5 0,5-0,4 m på det høgaste S24 Rydningsrøys/Grav 3,5 x 2m Sjakt 5 0,4-0,3 m på det høgaste S25 Kokegrop 0,66 x 0,55 m Sjakt 15 S26 Nedgraving 1,3 x 0,3-0,6m Sjakt 15 S27 Ovalt fyllskifte 0,8 x 0,5-0,4 m Sjakt 15 S28 Utvaska eldstad? 0,9 x 0,5-0,3 m Sjakt 15 S29 Avlangt fyllskifte/grav? 1,6 x 0,6-0,8 m Sjakt 15 S30 Fyllskifte 0,6 x0,3 m Sjakt 15 35
S31 Fyllskifte/stolpehol? 0,3 x 0,25 m Sjakt 15 S32 Fyllskifte 1 x 0,4 m Sjakt 15 VEDLEGG 2: KOLPRØVELISTE STRUKTUR DATERING TOLKING VP nr. BETA-NR DATO/SIGN S1 3520+/-30BP Grøft VP 4 Beta-307983 24/8-11 SØF S8 1110+/-30BP Vegg-grøft VP 10 Beta-307984 24/8-11 SØF S17 2420+/-30BP Kokegrop VP 8 Beta-307986 24/8-11 AM S25 2930+/-30BP Kokegrop VP 9 Beta-307990 22/8-11 AM Sjakt DATERING TOLKING VP nr. BETA-NR DATO/SIGN 4 2930+/-30 BP Dyrkingslag 6 Beta-307985 24/8-11 AM 5 3430+/- 30BP Dyrkingslag 11 Beta-307987 25/8-11 AM 7 2230+/-30 BP Dyrkingslag 3 Beta-307988 18/8-11 AM 10 2850+/-30 BP Dyrkingslag 13 Beta-307989 25/8-11 SØF VEDLEGG 3: KARTLISTE Nr. Motiv 1 Sæla (innfelt) sett i forhald til Naustdal sentrum 2 Kart over sjakter og lokalitetar. Gult markerar funnførande områder. 3 Strukturar i sjakt 1 36
4 Strukturar i sjakt 3 5 Strukturar i sjakt 5 VEDLEGG 4: FOTOLISTE NR. MOTIV RETNING DATO FOTOGRAF 8155787 Planområdet på gnr. 96/7 NA 5/8-11 SØF 8155788 Planområdet på gnr. 96/7,øvre del 8155790 Planområdet på gnr. 96/7, nedre del NA 5/8-11 SØF NA 5/8-11 SØF 8155792 S23 og 24 SV 17/8-11 SØF 8155793 S24 SV 17/8-11 SØF 8155794 S23,planfoto SV 17/8-11 SØF 8155795 S24, planfoto SV 17/8-11 SØF 8155796 S23 og S4 sett mot NA NA 17/8-11 SØF 8155899 S23 S 17/8-11 SØF 8155800 S23 og S24 SV 17/8-11 SØF 8155801 Planområdet på gnr.96/5 NA 18/8-11 SØF 8155802 Planområdet på gnr.96/5 NA 18/8-11 SØF 8155804 Planområdet på gnr.96/5, nedre del A 18/8-11 SØF 37
8155806 Sjakt 1 NA 18/8-11 SØF 8155807 Sjakt 2 NA 18/8-11 SØF 8155808 Sjakt 3 NA 18/8-11 SØF 8155809 Sjakt 4 NA 18/8-11 SØF 8155810 Sjakt 5 NA 18/8-11 SØF 8155811 Profil sjakt 7 NA 81558013 Profil sjakt 10 N 18/8-11 SØF 8155814 Dyrkingsprofil sjakt 10, sørleg ende NV 18/8-11 SØF 8155815 Profil sjakt 10, midtre del. V 18/8-11 SØF 8155816 Oversikt sjakt 10 SV 18/8-11 SØF 8155818 Oversikt sjakt 7 NNV 18/8-11 SØF 8155819 Sjakt 7, nordleg profilvegg NV 18/8-11 SØF 8155822 Dyrkingsprofil sjakt 10 NV 18/8-11 SØF 8155823 Dyrkingsprofil sjakt 10 NV 19/8-11 SØF 8155824 Dyrkingsprofil sjakt 10 NV 19/8-11 SØF 8155825 Dyrkingsprofil sjakt 10 NV 19/8-11 SØF 8155826 Dyrkingsprofil sjakt 10 NV 19/8-11 SØF 8155827 Dyrkingsprofil sjakt 10 NV 19/8-11 SØF 8155828 Oversikt sjakt 8 NA 19/8-11 SØF 8155829 Oversikt sjakt 9 NA 19/8-11 SØF 8155830 Oversikt sjakt 6 NA 19/8-11 SØF 8155831 Sjakt 6. Holrom ned til kistegrøft. 19/8-11 SØF 38
8155832 Sjakt 6, kistegrøft NV 19/8-11 SØF 8155833 Sjakt 6, kistegrøft N 19/8-11 SØF 8155834 Sjakt 6, kistegrøft NV 19/8-11 SØF 8155836 Oversikt sjakt 6,7 og 8 NA 19/8-11 SØF 8155838 Planområdet ved sjøen, NA 19/8-11 SØF gnr. 76/1 8155839 Planområdet ved sjøen, NA 19/8-11 SØF gnr. 76/1 8155844 Sjakt 14 NA 19/8-11 SØF 8155845 Profil sjakt 14 NV 19/8-11 SØF 8155846 Oversikt sjakt 4 og 5 NA 23/8-11 SØF 8155847 Oversikt sjakt 3,4 og 5 NA 23/8-11 SØF 8155848 Sjaktene på Sæla sett frå NV 23/8-11 SØF Naustdal 8155849 Sjakt 15 NA 24/8-11 SØF 8155850 S25, sjakt 15 NV 24/8-11 SØF 8155851 S26, sjakt 15 NV 24/8-11 SØF 8155852 S26, sjakt 15 NV 24/8-11 SØF 8155853 S27, sjakt 15 NV 24/8-11 SØF 8155854 S28, sjakt 15 NV 24/8-11 SØF 8155855 Oversikt over strukturer NA 24/8-11 SØF i sjakt 15 8155856 S25,profil NA 24/8-11 AM 8155858 S29, sjakt 15 NV 24/8-11 SØF 8155859 S30, sjakt 15 NV 24/8-11 SØF 8155860 S27, profil NA 24/8-11 AM 8155861 Sjakt 13 NA 24/8-11 SØF 39
8155862 S26,under sniting SV 24/8-11 AM 8155863 S26,under sniting SV 24/8-11 AM 8155864 S26,profil SV 24/8-11 AM 8155865 S1, sjakt 1 NV 24/8-11 SØF 8155866 S1, sjakt 1 SV 24/8-11 SØF 8155868 S3, sjakt 3 SV 24/8-11 SØF 8155869 S5, sjakt 3 V 24/8-11 SØF 8155870 S4,sjakt 3 SV 24/8-11 SØF 8155871 S6,sjakt 3 NV 24/8-11 SØF 8155872 S6 NV 24/8-11 SØF 8155873 S6 SA 24/8-11 SØF 8155874 S3, profil NV 24/8-11 SØF 8155875 S9, sjakt 3 S 24/8-11 SØF 8155876 S9, sjakt 3 N 24/8-11 SØF 8155877 S8, sjakt 3 SSA 24/8-11 SØF 8155878 S8,S10 og S7, sjakt 3 SSA 24/8-11 SØF 8155879 S8,S9,S10, S7, S6,i sjakt SV 24/8-11 SØF 3 8155880 S8,S9,S10, S7, S6,i sjakt SV 24/8-11 SØF 3 8155881 S7, i sjakt 3 SA 24/8-11 SØF 8155882 S10, i sjakt 3 NV 24/8-11 SØF 8155883 S11, sjakt 3 NV 24/8-11 SØF 8155884 S11, sjakt 3 SA 24/8-11 SØF 8155886 S12, sjakt 3 NV 24/8-11 SØF 40
8155888 S13, sjakt 4 NV 24/8-11 SØF 8155889 S8,profil NNA 24/8-11 SØF 8155890 S8,profil NNA 24/8-11 SØF 8155891 S8,profil NNA 24/8-11 SØF 8155892 S14, sjakt 4 SA 24/8-11 SØF 8155893 S15, sjakt 4 NV 24/8-11 SØF 8155894 S15, sjakt 4 SA 24/8-11 SØF 8155895 S16, sjakt 4 SA 24/8-11 SØF 8155896 S18, sjakt 4 SA 24/8-11 SØF 8155897 S17, sjakt 4 SA 24/8-11 SØF 8155899 Sjakt 3,profil NV 25/8-11 SØF 8155900 S19, sjakt 4 25/8-11 SØF 8155902 Profil, sjakt 4 NV 25/8-11 AM 8155903 Profil, sjakt 4 NV 25/8-11 AM 8155904 Profil, sjakt 4 NV 25/8-11 AM 8155905 S20, sjakt 4 NV 25/8-11 SØF 8155906 S20, S21, sjakt 4 NV 25/8-11 SØF 8155907 S20, S21, sjakt 4 NV 25/8-11 SØF 8155908 S21, sjakt 4 NV 25/8-11 SØF 8155909 S21, sjakt 4 NV 25/8-11 SØF 8155910 Profil sjakt 5 NV 25/8-11 AM 8155911 Profil sjakt 5 NV 25/8-11 AM 8155912 S19, profil 25/8-11 AM 41
8155913 S20, sjakt 4 SV 25/8-11 SØF 8155914 S22, sjakt 4 NV 25/8-11 SØF 8155915 S22, sjakt 4 NV 25/8-11 SØF 8155917 Sjakt 11 SA 25/8-11 SØF 8155918 Sjakt 10, fylt med vatn NV 25/8-11 SØF 8155919 Profil sjakt 10. Trekolprøve uttak 8155920 Profil sjakt 10. Trekolprøve uttak NV 25/8-11 SØF NV 25/8-11 SØF VEDLEGG 2: SJAKTLISTE NR. LENGDE OG BREDDE 1 L: 53 m B: 3 m 2 L: 56 m B: 2,8 m 3 L: 62 m B: 3m 4 L:57,5 m B:3 m 5 L:56 m B:2,8 m RETNING NA-SV NA-SV NA-SV NA-SV NV-SV SKILDRING Grå leirehaldig undergrunn. I vest er det oransje sand og småstein. Nokre grøftar går på tvers av sjakta. Berg ca. 40 m i nordleg del av sjakta.. Djupn: 0,4-0,2 m. Sjakta er funnførande. Oransje sand og grus undergrunn med småstein i vestleg del. Resten er grå leire/silt. Djupn:0,4-0,2 m Grå leirhaldig undergrunn ca. 20 m. inn frå vest. Vidare er det oransje sand og småsteinar. To grøfter i nordleg del. Djupn: 0,2m i vest. Opptil 0,7 i midten. Sjakta er funnførande Oransje sand og silt undergrunn med småstein. Berg i midtre del av sjakta. Moderne steinmasser på berget. Dreneringsrøyr her. Djupn:0,7-0,8 m. Sjakta er funnførande Moderne grøft i starten av vestleg del. Undergrunn med mye småstein. Eit parti med oransje sand mot midten. Det er berg aust i sjakta. Her går det eit dreneringsrøyr. Djupn: 0,6-0,5 m i vest. 42
6 L:11m B:3,8m 7 L: 17 m B:3,5 m 8 L:36 m B:3m 9 L:26 m B:3m 10 L:32 m B:3m 11 L:26m B: 3m 12 L: 16 m B: 3m NV-SV NV-SV NV-SV NV-SV NNV-SSV SA-NA NNA-SSV Eit ca. 30 cm tjukt fossilt dyrkingslag frå 0-7 m i vestleg ende. Laget dukkar opp att ca. 22 m inn i sjakta. Over berget i aust er det 0,4-0,2 m matjord. Sjakta er funnførande Store steinmassar i jorda og ned mot botn. Ei moderne kistegrøft laget av far til grunneigar kom til syne i nordleg profil, ca. 60 cm ned i jorda. Djupn: 1,5 m Dreneringsgrøft i starten av sjakta i vest. Store steinar i botn. Sjakta vart stansa då det var ustabile jordmassar i profilvegg. Djupn: 1,8 m. Sjakta er funnførande Glatt berg i SV ende og 14 meter inn i sjakta. Elles grå leire undergrunn. To langsgåande grøfter de siste 15-20 meterane Sjakta vart utvida 5 m i NA, p.g.a. desse grøftene. Djupn: 0,9-0,5 m Grå leire undergrunn. To grøftar i sjakta. Djupn: 0,5-0,4 m Grøft og dreneringsrøyr i vestleg ende. Eit grått siltholdig lag med småstein ligg over oransje sand/silt lag. I det grå laget var det små mørke flekker som likna på staurhol. Berg i austleg ende.0,3-0,5 m matjord over berget. Fossilt dyrkingslag i begge profilveggane. Djupn:1,4 i sørleg vegg og 0,9-0,8 m i nordleg vegg. Sjakta vart fylt med vatn p.g.a. regn. Sjakta er funnførande Sjakta går ned ei bratt helling i terrenget. Grøft i nordleg ende. Oransje sandhaldig undergrunn med småstein.djupn:0,5.0,3 m. Grå sand og silt undergrunn med stein. 43
13 L:35 m B:3,7 m 14 L: 30 m B:2,8 m 15 L:38 m B:2,8 m NNA-SSV NA-SV NA-SV Oransje sand undergrunn med grus og vassrulla stein. 0,7-0,5 m. djup Lys sand undergrunn med mykje vassrulla stein. 0,4-0,3 m djup. Sjakta vert noko smalare ned mot SV. Lys sand med ein del vassrulla stein innimellom. Veite i nedre del av grøfta. 0,4-0,3 m djup. Sjakta er funnførande 44