Regional kraftsystemutgreiing for

Regional kraftsystemutgreiing for Sogn og Fjordane 2014 Sogn og Fjordane Energi SFE Nett AS Post: Bukta, 6823 Sandane Besøk: Hamregata 1, Florø NO 984 882 092 Bankkonto: 8580.13.92356 57 88 47 00 post@sfe.no www.sfenett.no

Innhald Innleiing... 4 Utgreiingsprosessen og mål for arbeidet... 5 Dagens kraftsystem... 6 Overføringsnett... 6 Driftstilhøve... 8 Forbruk... 11 Produksjon... 13 Framtidige overføringstilhøve... 14 Forbruk... 14 Ny produksjon... 16 Større vasskraftverk... 16 Småkraftverk... 16 Vindkraft... 18 Varmekraftverk... 19 Samla produksjonsvekst... 19 Nettutvikling... 21 Drivkrefter... 21 Sentralnettutvikling... 23 420kV Ørskog Sogndal... 24 420kV Sogndal - Aurland... 26 Auka nettkapasitet ut frå Luster og Årdal... 27 Yttrlegare nettforsterking over Sognefjorden... 27 Ny 420kV stasjon på Grov... 28 Nettutvikling, Midtre / Indre Nordfjord... 29 Nettutvikling Midtre / Ytre Nordfjord... 30 Nettutvikling, Ytre Sogn og Sunnfjord... 34 Nettutvikling Indre Sogn... 38 3

Innleiing SFE Nett AS er utpeika av NVE som ansvarleg for å utarbeide kraftsystemutgreiinga for Sogn og Fjordane. Denne skal beskrive dagens kraftsystem og framtidige overføringstilhøve. Målet for utgreiinga er å medverke til ei koordinert og samfunnsrasjonell utb ygging av regional og sentralnettet. Utgreiinga er ingen bindande plan, men vil utgjere er del av grunnlaget for konsesjonshandsaming av tiltak i kraftsystemet. Arbeidet med kraftsystemutgreiing er eit kontinuerleg arbeid og utgreiinga vert revidert anna kvart år. Hovudrapporten er eit offentleg dokument som skal samanfatte arbeidet og presentere dei viktigaste konklusjonane. Det er og utarbeidd ein meir detaljert grunnlagsrapport. Denne er innretta mot fagmiljøet i bransjen og inneheld sensitiv informasjon om kraftsystemet. Grunnlagsrapporten er difor unnateke offentlegheit jfr. beredskapsforskrifta 6-2 og energilova 9-3. Dominerande faktor i nettutviklinga ligg i eit stadig veksande produksjonsoverskot frå små og større vasskraftprosjekt, samt omfattande planar om vindkraftutbygging langs kysten. Dette utgjer eit overføringsbehov som dagens overføringsnett langt frå kan klare. Delar av fylket er sårbart ved sviktande tilsig til kraftverka i området. Dette må og takast omsyn til, særleg i lys av mogelege nye større industriprosjekt. Den kommande 420kV-linja frå Ørskog til Sogndal legg heilt nye føringar for nettutviklinga i området. I tillegg til å avhjelpe ein nettmessig pressa situasjon i Midt-Norge, som og vil påverke delar av Sogn og Fjordane, utgjer ei slik linje ein ny og langt kraftigare stamme i nettet. Dette gjer at vi kan utvikle nettet til å handtere dei framtidige utfordringane vi ser i dag. Statnett har i samarbeid med lokale nettselskap i Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal gjort ei vurdering av aktuelle nedtransformeringspunkt på den planlagde 420kV-linja med omsyn til både veksande produksjonsoverskot, mogeleg forbruksauke samt kva samordningsgevinstar dette vil gje i eksisterande nett. Desse vurderingane ligg til grunn for dei vedtekne transformeringspunkta i Høyanger, Moskog og Ålfoten (samt Ørsta og Sykkylven i Møre og Romsdal). Dette arbeidet er og eit vesentleg grunnlag for denne kraftsystemutgreiinga. Ulike selskap i Vestlandsalliansen har saman med Statnett sett på situasjonen i sentralnettet etter at pågåande forsterkingar av sentralnettet i regionen er utført. Ein tydeleg konklusjon var at 420kV nivå i sentralnettet må være samanhengande sørover Vestlandet. For Sogn og Fjordane betyr dette spenningsoppgradering av Sogndal-Aurland. Sterkare sentralnett er og nødvendig ut frå Leirdøla/Fortun for å ha nødvendig kapasitet for planlagd ny produksjon i dette området. Med bakgrunn i bekymring for situasjonen fram til 420kV Ørskog Sogndal kan vere på drift, gjennomførte Statnett, Istad Nett (utgreiingsansvarleg i Møre og Romsdal) og SFE Nett tidlig i 2009 ei analyse av situasjonen. Den gav som konklusjon at sentralnettet mellom Aurland og Ørskog ikkje hadde kapasitet til meir ny produksjon enn den som alt hadde fått konsesjon, inntil den konsesjonssøkte 420kV Ørskog-Fardal var sett i drift

Utgreiingsprosessen og mål for arbeidet Krav til utgreiingsprosessen er gitt av Forskrift om energiutredninger, samt gjennom rettleiar frå NVE. Ny utgreiing skal utarbeidast kvart andre år. Ved oppstart skal det haldast eit kraftsystemmøte der m.a. alle anleggs- og områdekonsesjonærar i fylket er invitert. Kraftsystemmøtet si oppgåve er å utpeike eit kraftsystemutval for området som skal bistå utgreiingsansvarleg og handsame kraftsystemutgreiinga før den blir utgjeven. Kraftsystemutvalet for Sogn og Fjordane har denne samansetjing: Elkem Bremanger Arve Berle Luster Energiverk Hallgeir Hatlevoll Norsk Hydro Gaute Egeland Sanda SFE Nett Torgrim Øvrebø Kristen Skrivarvik Sognekraft Vidar Øvretun Sunnfjord Energi Bjarte Kapstad Statnett Anders Grønstvedt Årdal Energi Edvard Holsæter Utgreiingsområdet er regionalnettet i Sogn og Fjordane med unntak av Gulen og Høyanger sør for Sognefjorden. Desse områda ligg i BKK sitt regionalnettområde. Energiselskapa i Sogn og Fjordane Figur 1 Utgreiingsområdet med områdekonsesjonærar Sentralnettet er definert som eige utgreiingsområdet der Statnett er utgreiingsansvarleg, men det er og omfatta av denne utgreiinga så langt det er naturleg. Hovudmålsetjinga for utvikling av kraftsystemet i Sogn og Fjordane er at systemet skal dekkje framtidige behov for overføring av kraft i og til/frå fylket, med gode samfunns-rasjonelle løysingar. 5

Dagens kraftsystem I Figur 2 under er oppbygginga av kraftsystemet vist skjematisk. Vi vil i dette kapittelet forsøke å beskrive status for overføringsnettet (transmisjon) på R- nettnivå og dels for S-nettet, samt forbruk og produksjon i området. Figur 2 Skjematisk oppbygging av kraftsystemet (kjelde NVE) Overføringsnett Figur 3 Oversiktskart Sogn og Fjordane Regional og sentralnettet i området er kan grovt inndelast i to. Indre delar av Sogn er knytt saman av kraftige sentralnettsamband mellom dei store kraftverkseiningane og har fleire avgrensa og mindre regionalnett tilknytte dette. Sognekraft sitt regionalnett er det største av disse. Sentralnettet har hovudsamband mot aust og sør. 6

Området frå Fardal i Sogn og nord til fylkesgrensa mot Møre og Romsdal er knytt saman av eit svakare sentralnett og har eit meir omfattande, maska, regionalnett. Delar av dette nettet er bygd for høgare driftsspenning enn det vert nytta for i dag. Omfang og alderssamansetjing av overføringslinjer og større krafttransformatorar iregionalnettet er vist i tabell og figurar under: Spenningsnivå km Kabel 66kV 5,3 Kabel 66kV Un 145 - Kabel 132kV 0,2 Luftledning 66kV 451,4 Luftledning 66kV Un 145 98,9 Luftledning 132kV 137,5 Delsum kabel 5,5 Delsum luftledning 687,8 Sum 693,3 Tabell 1 Lengde pr. spenningsnivå i R-nettet Figur 4 Fordeling i R-nettet Figur 5 Alderssamansetjing, overføringslinjer i R-nettet. Figur 6 Aldersfordeling, krafttransformatorar 7

Som tabell og figurar over viser, er overføringslinjene i regionalnettet i all hovudsak luftleidningar. Kabling er berre unntaksvis brukt (mindre enn 1 %) då gjerne i direkte tilknyting til transformatorstasjonar. Ein relativt stor del av overføringsnettet vart bygd på 1950-talet og nærmar seg si tekniske levetid. For krafttransformatorar er gjennomsnittsalderen klart lågare. Dette heng saman med at forbruks- og produksjonsauke har utløyst behov for auka yting. Driftstilhøve Utfordringane kraftnettet møter kan generelt delast i to hovudområde: Skaffe sikker forsyning til forbruket i området, der enkeltfeil ikkje skal medføre alvorleg forsyningssvikt. Dimensjonerande situasjon vil vere tunglast med lite tilgjengeleg produksjon. Skaffe tilstrekkeleg overføringskapasitet for produksjonen i området. Dimensjonerande situasjonar vil ofte vere lågast med høg produksjon (snøsmelting og haustflaum). I området frå Fardal i Sogn og nord til fylkesgrensa mot Møre og Romsdal er sentralnettet svakt og forsyninga sårbar i tørrår. Generelt er regionalnettet i hovudsak bygd opp av med ringstruktur, slik at alternative forsyningsvegar kan nyttast ved feil i nettet (N-1 prinsippet). Forbruksvekst har medført at kapasiteten på fleire av desse alternative forsyningsvegane vil være fullt utnytta ved feil i tunglast. Særleg utfordrande reknar vi reservertilhøva til dei større befolkningssentra i fylket. Detaljar rundt dette er underlagt teieplikt og blir derfor ikkje nærare omtalt i denne rapporten, men er meir utførleg handsama i grunnlagsrapporten. Figuren under viser ei kommunevis oversikt over reservetilhøva i regionalnettet. Figur 7 Oversikt over reservetilhøve i regionalnettet. Grønt: N-1 er oppfyld. Gult: Kommunen manglar reserve for delar av forbruket i delar av året. Sjølv om forsyningssvikt har langt alvorlegare samfunnsmessige konsekvensar enn manglande overføringsevne for produksjon, er den største utfordringa for nettet i dag likevel å handtere den store produksjonsveksten i området. Det har lenge vore klart at sentralnettet i området frå og med Fardal og til Ørskog (i Møre og Romsdal) ikkje har kapasitet til den planlagde produksjonsmengda i dette området. I 2009 8

hadde Statnett, Istad Nett (utgreiingsansvarleg i Møre og Romsdal) og SFE Nett ein felles gjennomgang av situasjonen inntil 420kV Ørskog- Sogndal kan vere realisert. Denne var mellom anna basert på forventa produksjonsvekst i Sogn og Fjordane og søre Sunnmøre. Det vart og kartlagd kva kortsiktige tiltak som var aktuelle å gjennomføre i perioden inntil 420kV Ørskog-Sogndal vert sett i drift. Gjennomførte kortsiktige tiltak er: Tilrettelegging for endra nettdeling i Fardal. Automatisk produksjonsfråkobling i Indre Sogn. Auka utnytting av transformeringskapasitet i Aurland. Temperaturoppgradering av Leivdal-Haugen. Konklusjonen av dette arbeidet var at det likevel er det nødvendig å avgrense produksjonsveksten i dette området, inntil sentralnettkapasiteten er styrka gjennom bygging av 420kV Ørskog-Sogndal og tilhøyrande transformatorstasjonar. Dette vart meldt til NVE. Utdrag av brev frå Statnett til NVE er vist under. 9

Figuren under viser kva område som har og ikkje har ledig kapasitet for ny produksjon. Figur 8 Nettkapasitet for ny produksjon Gult: Tilstrekkeleg kapasitet for konsesjonsgjeven produksjon, men ikkje alle kjende planar. Raudt: Ikkje kapasitet for produksjon med konsesjon etter 01.04.09 10

Forbruk Tabellen og grafen under er henta frå eit samandrag av alle lokale energiutgreiingar i Sogn og Fjordane 1 og viser forbruket i dei ulike sektorane, fordelt på energiberar. Energisamansetjing 2012 El Olje Gass Bio Fjernvarme Kraftkrevande industri 4 692,0 0,0 0,0 0,0 7,3 Hushaldningar 791,5 12,7 3,1 233,7 0,6 Tenesteyting 587,1 58,4 8,4 1,8 28,7 Annan industri 411,5 149,9 326,8 4,5 0,0 Primærnæring 73,1 2,0 0,0 2,0 0,0 Sum 6 555,2 223,0 338,3 242,0 36,6 Alm forbr 1 863,2 223,0 338,3 242,0 29,3 Tabell 2 Energisamansetjing [GWh] Figur 10 Graf, energisamansetjing Figur 9 Fordeling av alminneleg forbruk Den kraftkrevjande industrien i fylket har elektrisitet som dominerande energiberar og dominerer også el. bruken totalt i fylket. KKI utgjer om lag ¾ av el.bruken i fylket. Bruken av elektrisk energi til alminneleg forsyning har hatt ein sterk auke i vårt fylke dei siste 30 åra. Om ein ser tilbake til 1970 var forbruket til alminneleg forsyning i fylket rundt 0,6TWh/år. I dag ligg forbruket rundt 1,6TWh/år. Dei siste åra har auken minka og enkelte år vist nedgang jfr. figurane under. 2010 og 2012 var særleg kalde år med hittil høgaste registrerte elforbruk til alminneleg forsyning i 2010. Temperaturkorrigert viser forbruket derimot ein uventa stor nedgang. Ei mogeleg forklaring på dette er at samanhengen mellom temperatur og forbruk ikkje er lineær ved så store avvik frå middeltemperatur. Metoden for temperturkorrigering baserer seg på slik linearitet. Truleg vert ein større del av forbruket dekka av andre kjelder enn el i strenge kuldeperiodar. T.d. av ovedfyring. Tilsvarande motsatt effekt ser vi i 2011 som var eit mildt år med uvanleg høgt temperaturkorrigert forbruk. Det kan synest som om ein større del av energibruken kjem frå el i milde vintrar. 1 Nyaste tilgjengelege forbruksdata er frå 2012 11

Figur 11 Forbruk av elektrisitet i Sogn og Fjordane (kjelde: NVE/SSB). Figur 12 Forbruk av elektrisitet til alminnelig forsyning i Sogn og Fjordane (kjelde: NVE/SSB) 12

Produksjon Vasskraftproduksjonen i fylket var i starten kopla opp mot lokale behov for elektrisk kraft. Utbygging skulle skaffe kraft til bygdene. Produksjonen vart lagt nærast mogeleg forbruk og ofte var dei lokale kommunane eigarar av kraft- og linjeanlegg. Etter kvart som behovet auka vart det samarbeidd for større utbyggingar. Etablering av kraftkrevjande industri vart lagt der det var størst potensial for kraftproduksjon. Då utbygginga av dei store anlegga i Indre Sogn stod for tur var det for å dekkje behov utanfor fylket. Dei største kraftverka i fylket vart difor bygd ut og er i dag eigd av selskap utanfor fylket (Statkraft, E-CO Vannkraft, Hydro Energi, Østfold Energiverk). Dei store utbyggingane i Indre Sogn er viktigaste årsak til at Sogn og Fjordane har eit stort overskot på kraft, sjølv om det ligg store einingar med kraftkrevjande industri i fylket. Utgreiingsområdet hadde ved inngangen av 2014 ein samla maksimal produksjonsyting på 4139MW med ein gjennomsnittleg årsproduksjon på 13,9 TWh. Dette er i all hovudsak vasskraft. Det er utbygd eit vindkraftverk på Mehuken i Vågsøy med ein yting på 23MW og ein årsproduksjon på ca. 59 GWh. Vasskraftproduksjonen i området er og i vidare vekst. Det vart i 2012-13 sett i drift i alt 11 nye vasskraftverk med ein samla yting på 33MW / 127GWh. Gjenverande potensiale for vasskraftutbygging i fylket var pr. 31.12.12 berekna til 5,3 TWh utbyggbart, og 6,7 TWh verna. Figur 13 Utbygd og målt produksjon i Sogn og Fjordane (kjelde NVE/SSB). 13

Framtidige overføringstilhøve Forbruk Med bakgrunn i registrert forbruk, kjend utvikling ved kraftkrevjande industri samt framskrivingane som er gjort i lokal energiutgreiing (LEU) for den enkelte kommune, er det utarbeida ein basis forbruksprognose for området. Viktigaste utviklingstrekk kan oppsummerast slik: Aluminiumsproduksjon: Nedstenging av Søderberg-omnane i Høyanger og Årdal medførte nedgang i forbruket til kraftkrevjande industri, men noko er kompensert gjennom høgare utnytting av gjenverande prebake-omnar. I etterkant av finanskrisa i 2009 var det ein vanskeleg marknadssituasjon for aluminium. Denne medførte nedstenging av aluminiumsproduksjon fleire stader i landet, men Sogn og Fjordane vart ikkje råka av dette og marknaden verkar no betre. Vi legg til grunn stabil drift vidare for gjenverande kraftkrevjande industri i Årdal og Høyanger i basisprognosa. Elkem Bremanger har hatt periodar med midlertidig redusert produksjon i Svelgen på grunn av marknadssituasjonen. Dette har medført periodar med halvert forbruk. Produksjonen er no normal og vi legg til grunn stabil drift vidare, men må ta omsyn til at dette kan gjenta seg. Alminneleg forbruk i fylket har beskjeden vekst. Prognosar frå lokale energiutgreiingar gjev ein samla vekst på 0,9% pr. år. I tillegg til basisprognosen kjenner vi til enkelte mogelege større industriprosjekt som kan medføre auka forbruk. Mineralutvinning i Vevring Ny aluminiumsproduksjon i Øvre Årdal. Ny aluminiumsproduksjon i Høyanger. Datalagringssenter i Lefdal gruver. Datalagringssenter i Luster (Bluefjords) Mogeleg offshore forsyning Etablering av kraftforsyning frå land til offshore petroleumsinstallasjonar vil vere ei mogeleg utvikling. I basis forbruksprognose er det ikkje medrekna noko forsyning av kraft frå land. Dersom omfattande elektrifisering skal gjennomførast i Nordsjøen, reknar vi med at forsyning av Tampen-området kan være aktuelt frå Grov. Statnett legg til grunn noe elektrifisering av noen felt, 800GWh, som eit høgt scenario for nordlege del av Nordsjøen. Utgreiingsansvarleg legg derfor til grunn ei mogeleg offshore forsyning på 100MW frå Grov som eit høgt anslag. 14

Figur 14 Basis energiprognose (GWh), samt mogelege industriprosjekt Figur 15 Basis effektprognose (MW) samt mogelege industriprosjekt 15

Ny produksjon Sogn og Fjordane har eit stort potensial for ny kraftutbygging. Fleire større vasskraftprosjekt er under utbygging eller i utgreiings-/søknadsfase. Fylket har og eit stort potensiale og mange planar for små vasskraftverk. Her vil det bli utbygd store mengder med ny produksjon. Vi ser og eit omfattande potensiale og stadig fleire planar for vindkraft. Særleg for vindkraft vil framtidige rammevilkår vere avgjerande for utviklinga. Større vasskraftverk Tabellen under oppsummerer planlagde større vasskraftprosjekt 2 Kraftverk MW GWh Merknad Eiriksdal 56 110 Netto auke Oppstart 2014 Feios 29 99 K-tildelt Mork 35 88 K-tildelt Stardalen kraftverk 16 49 Planlagt inn på D-nett K-tildelt Konsesjon tildelt 136 346 Gravdalen 11 54 Positiv instilling frå NVE Vigdøla 16 48 Positiv instilling frå NVE Leikanger Kraftverk 77 184 Alt. 53MW / 125GWh K-søkt Illvatn pumpekraftverk 48 111 39MW i pumpedrift K-søkt Øyane kraftverk 61 98 K-søkt Breim Kraftverk 32 98 K-søkt Offerdal, Ytre 12 28 K-søkt Offerdal, Indre 36 83 K-søkt Gjengdal 52 136 K-søkt Bredvatn - Åskåra 120 64 Netto auke K-søkt Konsesjonssøkt 465 905 Evt. større, men då redusert Jølstra 27 108 produksjon i Stakaldefossen Melding Insteelvane - Øks. 3 10 Innafor eksisterande konsesjon Ny Øksenelvane 30 - Netto auke Under utgreiing Isavatn - Øksenelvane 25 15 Mogeleg pumpekraftverk Innafor eksisterande konsesjon Svelgen 2 70 5 Netto auke Under utgreiing Svelgen 3 40 30 20-40 MW netto auke Under utgreiing Aurland, overføring av vatn - 57 Skredsikringsprosjekt Melding Aurland, effektauke Mogeleg 300-500MW Under utgreiing Vestsideelvane 8 125 Meir vatn til Leirdøla K-søkt - trekt? Øvrige planar 203 350 Sum 804 1 600 Tabell 3 Større vasskraftprosjekt Småkraftverk Ei rekkje små- og minikraftverk er under utgreiing, konsesjonshandsaming og bygging rundt om i fylket. Kraftverka vil med få unntak mate inn i dei lokale 22 kvnetta. Dette er nesten utan unntak uregulert produksjon. Mange av dei er lokalisert slik at det må relativt omfattande nettforsterkningar til for å få ut krafta. 2 Enkelte småkraftverk er medteke fordi dei vert knytt direkte til overliggande nett og ikkje via D-nettet. 16

NVE har gjennomført ei kartlegging av potensialet for små kraftverk. Dette er ei ressurs-kartlegging, basert på digitale kart og digitalt tilgjengeleg hydrologisk materiale. Resultatet av denne kartlegginga viste at Sogn og Fjordane var det fylket i landet med størst potensiale for utbygging av små kraftverk. Denne kartlegginga er nærare beskrive på NVE sine heimesider på Internett. NVE ressurskartlegging Antal MW GWh Samlet Plan 1000-9999 kw 65 306 1 241 50-999 kw under 3 kr 432 260 1 063 1000-9999 kw under 3 kr 299 658 2 693 Sum 796 1 224 4 997 Tabell 4 NVE ressurskartlegging. Tala er eksklusiv Gulen og 50% av potensialet i Høyanger. Figur 16 Fylkesvis småkraftpotensiale (NVE) SFE Nett har i samarbeid med andre nettselskap og ulike aktørar i bransjen, søkt å kartlegge kva konkrete planar det vert arbeidd med i utgreiingsområdet. Basert på kartlagde planar for små og større kraftverk har vi utarbeidd tre scenarier for utbygging av vasskraft med tidshorisont fram mot 2030. Som figuren under viser har området 1600 1400 Historikk og utviklingsscenarie for små kraftverk på D nett nivå Alle kjende planar 1200 Alle konsesjonssøkte 1000 800 600 400 200 Konsesjon tildelt pr. 2014 Under bygging Konsesjon tildelt før 1/4 09 + 25% av konsesjonsfritak I drift Lav Mid Høg NVE pot 0 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 Figur 17 Historikk og utviklingsscenarie for kraftverk i D-nettet [MW] Enkelte område utpeikar seg med særleg stort potensiale for utbygging av småkraftverk. I Figur 18 under er disse områda skissert. 17

Gloppen (særleg Hyen og Breim) Jølster Fjærland Luster Dei ytre områda har mange planar, men oftast av mindre størrelse Lærdal (og Aurland) Figur 18 Område med særleg mykje planlagd småkraftproduksjon Vindkraft Potensialet for vindkraft langs kysten er stort. Vindkraft har kort brukstid og høg effekt, og stiller såleis høge krav til nettet. Mange aktørar arbeider med planar for vindparkar, fleire i storleiken 50-150MW. Utviklinga for vindkraft er usikker og avheng av vilkår som framtidig kraftpris, nivå på støtteordningar og miljømessig aksept. Tabell 6 viser omfanget av kjende planar som vil mate inn i nettet i Sogn og Fjordane. I alt kjenner vi til aktive planar og potensielle landbaserte prosjekt på ca 750MW / 2 TWh i området. Offshore vindkraft synest no uaktuelt i overskueleg framtid. Figur 19 Kartskisse - vindkraftplanar 18

Effekt Års-energi Akkum. Akkum. Status Namn [MW] [GWh] MW GWh Merknad I drift Mehuken 4,25 13 Mehuken 2 18,4 46 Sum i drift 23 59 23 59 Tildelt konsesjon Testområde Stad 10 35 Tidsavgrensa offshore testområde Lutelandet testanlegg 10 27 Lutelandet vindkraftver 45 120 Mehuken 3 2,65 12 Netto auke, erstattar Mehuken 1 Sum konsesjonsgjeve 68 194 90 253 Konsesjonssøkt Konsesjon tildelt av NVE, til Okla 21 65 klagehandsaming i OED Vågsvåg 24 65 Under handsaming i NVE Hennøy 35 64 Under handsaming i NVE Bremangerlandet 80 250 Under handsaming i NVE Guleslettene 160 420 Under handsaming i NVE Ulvegreina 140 350 Ytre Sula 140 450 Ytre Sula 7,5 23 Sum konsesjonssøkt 608 1687 698 1940 Melde planar Folkestad 70 170 Sum melde planar Tabell 5 Vindkraftplanar 70 170 768 2110 Varmekraftverk Ulike planar for små varmekraftverk/kraftvarmeverk har vore arbeidd med. Ut frå det vi ser i dag er det ikkje aktivitet på dette området. Vi legg difor ikkje dette til grunn i arbeidet med utgreiinga. Samla produksjonsvekst Grafane i Figur 20 viser ulike scenarie for eksisterande og planlagd produksjon, fordelt på vindkraft og større/mindre vasskraftverk (geografisk fordelt 3 ). Som figurane viser er dei store kraftutbyggingane i Indre Sogn dominerande, men størst vekst er venta frå småkraftverk i området, med svakast sentralnett, frå Fardal i Sogn og nord til fylkesgrensa mot M&R. I dette området er det og alle vindkraftplanar. 3 Indre Sogn 1 er Vik, Leikanger, Luster, Årdal samt delar av Sogndal. Indre Sogn 2 er Lærdal og Aurland 19

Figur 20 Ulike scenarie for produksjonsutvikling 20

Nettutvikling Drivkrefter Nettet i området vil gjennomgå store endringar i åra som kjem. Dei Faktorane bak nettutvikling kan kort oppsummerast slik: Endringar i forbruk. Endringar i innmata produksjon. Reinvestering som følgje av aldring. Desse faktorane vert igjen påverka av bakanforliggande drivkrefter som økonomisk utvikling og marknadstilhøve samt opinion og politiske tiltak. I figuren under er det forsøkt illustrert dei fire scenaria som er nytta for å avdekke dei ulike behova i overføringskapasitet som kan oppstå, alt etter kva retning utviklinga tek. Utviklinga i alminneleg forbruk er stabil og vi ventar det vil vedvare, dominerande faktor på industrisida vil være utviklinga i kraftkrevjande industri, der både nedgang («Tilbakegang») og vekst er mogleg. I tillegg kan både gruvedrift, datalagring og forsyning til offshore installasjonar gje forbruksvekst («Industri») I Sogn og Fjordane er det store unytta ressursar for småkraft og vindkraft. I tillegg er det mogeleg med vekst for større vasskraft gjennom høgare utnytting av allereide regulerte vassdrag. Ein viss vekst reknar vi i alle scenario, men høgast i «Klima» scenariet. Figur 21 Illustrasjon av nytta scenarie 21

Figur 22 Energibalanse ved ulike scenarie I Sogn og Fjordane er det særleg ei venta stor auke i innmata produksjon som vil drive utviklinga i området, men og forsyninstryggleiken krev tiltak i nettet. Større endring i industriforbruket kan og utløyse nye tiltak. Delar av nettet nærmar seg si tekniske levetid. Dette er ofte nett med lav overføringskapasitet som likevel må fornyast ut frå auka overføringsbehov. Ein legg óg vekt på å finne enklare nettløysingar, noko som kan medføre sanering av eldre nettanlegg. Vi vil i dette kapittelet forsøke å beskrive dei viktigaste tiltaka vi ventar i fylket samt bakgrunnen for disse. 22

Sentralnettutvikling 420kV Ørskog Sogndal Figur 23 Forsterkingsbehov sentralnettet Skissa over viser dei viktigaste forsterkingsbehova i sentralnettet. 420kV Ørskog Sogndal er det klar største og viktigaste tiltaket. Denne leidningen er nødvendig for å møte dagens utfordringar. Vidare må dagens leidning frå Fardal/Sogndal til Aurland oppgraderast til 420kV for å kunne dra full nytte av Ørskog Sogndal. Større produksjonsvekst i Luster og Årdal vil krevje nettforsterkingar frå dette området og inn mot nye Sogndal stasjon. og forsterking ut frå Luster/Årdal. På lenger sikt kan det og bli nødvendig med spenningsoppgradering av nettet frå Sogndal via Hove/Refsdal og vidare sørover mot Modalen og BKK området. 23

420kV Ørskog Sogndal Statnett er i gang med bygging av 420kV-leidningen Ørskog Sogndal. Leidningen vil betre forsyningstryggleiken i Sogn og Fjordane og Midt-Norge samt gje rom for produksjonsvekst i området mellom Sognefjorden og Ørskog. Figur 24 420kV Ørskog Fardal Beskriving av tiltaket 285 km ny 420 kv-leidning Riving av ca 170km av eksisterande leidningar: o 300 kv-leidningen Fardal Høyanger (ca 55 km) o 132 kv-leidningen Høyanger Moskog (ca 25 km) o 132 kv-leidningen Leivdal Haugen (ca 30 km) o 132kV-leidningane Haugen-Sykkylven-Ørskog (ca. 60km) Seks nye transformatorstasjonar: o Ørsta, Sykkylven, Ålfoten, Moskog, Høyanger og Sogndal Nedlegging av Fardal transformatorstasjon (erstattast av Sogndal) 24

Grunngjeving for tiltaket Bakgrunnen er i hovudsak aukande kraftunderskot i Midt-Norge, men leidningen har og stor innverknad for nettkapasiteten og forsyningstryggleiken i Sogn og Fjordane og søre Sunnmøre. Særleg med bakgrunn i stort potensiale og mange planar for små vasskraftverk, men og større vasskraftverk og vindkraft samt mogelege nye industrietableringar. Venta utbyggingsomfang av små og større vasskraftverk vil ikkje la seg realisere utan auka overføringskapasitet ut av område, heller ikkje vindkraft av noko nemnande omfang. Nettløysing basert på vidare utbygging av 132kV-nettet er vurdert og viser seg å gje høge overføringstap og uakseptable driftstilhøve, sjølv ved utbygging av berre delar av dei kjende vasskraftplanane. Skal ein ta omsyn til dei kartlagde vasskraftplanane og mogeleg vindkraftutbygging, vil ein likevel måtte byggje overføringslinjer på 300/420kV nivå. Ei eventuell forsterking på 132kV-nivå vil då vere unødvendig og bortkasta. Vanskelege trasétilhøve i området gjer at ein bør utnytte kapasiteten i dei mogelege traséane best mogeleg. Dette gjer ein best ved høg overføringsspenning. Den konsesjonsøkte 420kV-leidningen frå Ørskog til Sogndal vil utgjere ein ny og langt kraftigare stamme i nettet, som vil tillate planlagd vasskraftproduksjon, omfattande vindkraftutbygging, ny industrietablering og i tillegg legge grunnlag for sanering av delar av eksisterande nett. Tilhøve til eksisterande nett Ulike arbeidsgrupper samansett av representantar frå Statnett, SFE Nett, Sunnfjord Energi, Tussa Nett, Tafjord og Istad har sett på tilhøvet til eksisterande nett og behov for transformeringspunkt. For å tilfredstille noverande og framtidige behov for overføringskapasitet, har arbeids-gruppene påpeika behovet for nye transformeringspunkt i Moskog, Ålfoten og Ørsta i tillegg til Sogndal ( Nye Fardal ) og Ørskog. På strekninga frå Stølsdalen i Høyanger til Fardal stasjon går det i dag ein 300 kv stålmastleidning som vert drive med 132 kv. Her er særleg utfordrande trasétilhøve og denne leidningen (Fardal Høyanger) vert riven for å nytte denne traséen til ny 420kV. Dette medfører at Høyanger misser dagens tosidige forsyning. Ny 420/132kV-stasjon i Høyanger vert bygd for å sikre forsyninga til Høyanger, med dublert transformering her opnar dette og for sanering og av 132kV-leidningen Høyanger Moskog. Transformering i Moskog er nødvendig for å erstatte overføringskapasiteten ein misser gjennom riving av 132(300)kV Fardal Høyanger Moskog. Transformering i Ålfoten gjev ein god forsyningstryggleik i ytre delar av Sogn og Fjordane. Dette området har fleire planar for ny industri og er i dag sårbart i tørrår. Kombinasjonen av transformering i Moskog og Ålfoten gjev rom for vidare vasskraft-utbygging i eit område med stort potensiale og svært mange utbyggingsplanar for nye små vasskraftverk i tillegg til enkelte større prosjekt. Det blir og behov for ei oppgradering av regionalnettet mellom Reed og Ålfoten Moskog og Ålfoten gir óg rom for nye større vindkraftplanar langs kysten av Sogn og Fjordane. Ved omfattande vindkraftutbygging viser analysar at det og kan bli behov for eit 420/132kV transformeringspunkt i Grov. Kombinasjonen av transformering i Ålfoten og Ørsta legg til rette for sanering av eksisterande leidning Leivdal Haugen. Transformering i Ørsta er i tillegg ei god løysing for nettet på Sunnmøre. 25

Flytting av transformeringspunktet i Fardal til ny stasjon på Skardsbøfjellet høver godt saman med Sognekraft sine planar for restrukturering av sitt regionalnett. 420kV Sogndal - Aurland Dagens sentralnett har som kjend ikkje kapasitet for meir ny produksjon i området mellom Aurland og Ørskog. 420kV Ørskog-Sogndal vil avhjelpe flaskehalsen i Ørskog, men dette gjev ikkje tilstrekkeleg ny kapasitet aleine til å handtere venta produksjonsvekst i området. I rapporten «Systemutgreiinga av sentralnettet i Vestlandsregionen» er det vurdert fleire ulike tiltak. Ny 420KV leidning frå Sogndal til Aurland, til erstatning for dagens leidning, peika seg klart ut som det beste av dei vurderte tiltaka og som eit heilt nødvendig tiltake for å unngå framtidge flaskehalsar «over Sognefjorden». Figur 25 Kartskisse Sogndal - Aurland Figur 26 Vurderte alternativ for nettforsterking «over Sognefjorden» 26

Auka nettkapasitet ut frå Luster og Årdal Systemutgreiinga av sentralnettet i Vestlandsregionen peikar på to aktuelle tiltak for å skaffe nødvendig overføringskapasitet ut frå området. Figur 27 Mogelege nettforsterkingar ut frå Luster og Årdal (lilla=nytt nett med riving av eksistarende, rød=nytt nett uten riving av eksistarende anlegg) Alt A: Ny leidning Sogndal-Leirdøla, samt oppgradering av trafostasjonen i Fortun er enklaste tiltaket som gjev tilstrekkeleg overføringskapasitet for ny produksjon i Luster og Årdal. NB! Dette utløyser forsterking av Sognekraft sitt regionalnett mellom Årøy og Sogndal stasjon. Alt. B: Ny leidning Sogndal Fortun, samt oppgradering av trafostasjonen i Fortun er eit meir omfattande tiltak. Dette gjev i tillegg ei sikrare forsyning til området og utløyser ikkje tilsvarande tiltak i Sognekraft sitt underliggande R-nett. Nærare analysar må gjerast for å avgjere kva tiltak som bør veljast. Uavhengig av alternativa over må og transformeringskapasiteten i Leirdøla aukast ved planlagd produksjonsauke i området. Yttrlegare nettforsterking over Sognefjorden På lenger sikt kan stor produksjonsauke, kombinert med nye mellomlandsforbindelsar medføre behov for ytterlegare overføringskapasitet frå Sogndal og sørover Vestlandet utover den kapasiteten ny 420kV Sogndal Aurland gjev. Spenningsoppgradering av ledningane frå Sogndal, via Hove/Refsdal og sørover mot BKK området framstår som som eit naturleg neste steg i sentralnettutviklinga i området. Figur 28 under er henta frå rapporten «Systemutgreiing av sentralnettet i Vestlandsregionen» og viser nettutvikling i området i to steg. Av dei vurderte alternativa i Figur 26 framstår «Vestre» alternativ Oppgradering til 420kV av dagens nett frå Sogndal, via Hove og Refsdal 27

til Modalen (og vidare til Samnanger) som eit godt «Steg 2» i utviklinga i sentralnettet i området. Figur 28 Sentralnettsutvikling Indre Sogn (svart=eksisterande/forutsatt nett, oransje=spenningsoppgradert nett, lilla=nytt nett med riving av eksisterande, rød=nytt nett uten riving av eksisterande anlegg) Ny 420kV stasjon på Grov? Figur 29 Nettskisse Grov I samband med planar om vindkraftutbygging på Guleslettene er transformering til 420kV på Grov vurdert som eit aktuelt nett-tiltak. Alternativt kan ein utvide transformeringskapasiteten i nye Ålfoten trafostasjon, men dette krev meir omfattande tiltak i det regionale nettet. Ut frå ei samla vurdering framstår ein ny trafostasjon på Grov som den beste løysinga om planane for Guleslettene vindkraftverk skal realiserast. Transformatorstasjon på Grov vart og vurdert i samband med utgreiing av transformeringspunkt tilknytt 420kV Ørskog Sogndal. Grov framstår som eit gunstig og nødvendig transformeringspunkt i eit scenario med mykje utbygd vindkraft. 28

Nettutvikling, Midtre / Indre Nordfjord Reinvestering Leivdal - Navelsaker Tomasgard - Hellesylt Sanering av Markane Ny kraftigare ledning til erstatning for eksisterande Figur 30 Nettskisse Midtre / Indre Nordfjord Området vist i Figur 24 over er venta å få kraftig auka overføringsbehov i åra som kjem frå vekst i kraftproduksjon. Nokre tiltak er alt gjennomført: Reed-Skei: o Leidning er spenningsoppgradert. o Skei, auka transformering, stasjon er ombygd. o Reed, ny større transformatorstasjon på nytt stasjonsområde. Markane: Regionalnettdelen av stasjonen teken ut av drift i 2010 og funksjonen er overteken av Drageset transformatorstasjon (Innvik). Regionalnettsdelen av anlegget er under sanering. Sandane: Auka transformeringskapasiteten i 2008. Vidare er fleire nye tiltak under planlegging: Sandane Reed: SFE Nett har søkt om konsesjon for ny regionalnettlinje mellom Reed og Sandane på bakgrunn av auka overføringsbehov frå nye kraftverk, og at eksisterande leidning nærmar seg si tekniske levetid. Leidningen er planlagd for 132kV overføringsspenning og vil inngå i eit framtidig samband vidare vestover mot ein ny 420kV-stasjon i Ålfoten. Dagens regionalnettlinje har 22kV distribusjonsnett-samband på same masterekka store delar av vegen. Denne vil difor nyttast som distribusjonsnettlinje ut levetida. o NVE har tildelt konsesjon, konsesjonen er til klagehandsaming i OED. Sandane Øksneelvane: Her er det aktuelt å rive dagens regionalnettleidning og bygge ny leidning på same strekninga. Som for 29

Sandane Reed er denne utløyst av overføringsbehov frå nye kraftverk, og at eksisterande leidning nærmar seg si tekniske levetid. Tiltaket er og omtalt i samband med nettutviklinga rundt Øksneelvane. Denne leidningen vil og inngå i det nemnde sambandet frå Reed og vestover mot Ålfoten. Regionalnettlinja Tomasgard Leivdal er delvis bygd for høgare overføringsspenning. Seksjonen Navelsaker Leivdal gjenstår. Denne nærmar seg si tekniske levetid og har avgrensa overføringsevne. Denne vil vere aktuell for oppgradering til same standard. Tiltaket vil styrke forsyningstryggleiken i Indre Nordfjord, samt auke nettkapasiteten for ny kraftproduksjon i området. I Tomasgard stasjon er transformeringa fullt utnytta i periodar med høg produksjon i dei tilknytte småkraftverka i distribusjonsnettet i Hellesylt. Det er planlagd fleire nye kraftverk i Hellesylt enn kva som kan overførast i D- nettet. Det er difor under planlegging ein ny 66kV forbindelse frå Hellesylt til Tomasgard og ny transformatorstasjon i Hellesylt. Frå Tomasgard til fylkesgrensa er det planlagd å oppgradere eine kursen av eksisterande 22kV leidning til 66kV. Vidare frå fylkesgrensavmå det byggast ny regionalnettsleding fram til ny trafostasjon. Nettutvikling Midtre / Ytre Nordfjord Nettutvikling rundt Øksneelvane Rive dagens ledning t.o.m fjordspenn Nytt fjordspenn (parallelt med 420kV Rive dagens regionalnettsledning og bygge ny Figur 31 Mogleg framtidig nett rundt Øksneelvane (planlagd 420kV-leidning er vist stipla) Øksneelvane kraftverk er i dag tilknytt regionalnettet. Nettet rundt Øksneelvane nærmar seg si tekniske levetid og har avgrensa overføringskapasitet. For å auke overføringskapasiteten og fornye nettet er disse tiltaka aktuelle: Nyleg gjennomført: Ledningen frå Øksenelvane til Langesi er teken ut av drift og no nytta som 22kV forbindelse frå Sigdestad til Langesi. Mellom Sigdestad og nye Lunden trafostasjon ved Øksenelvane skal den sanerast I prosjekterings- og byggefase: 30

Byggje ny 132kV-leidning frå Åskåra, via Øksneelvane og nytt fjordspenn over Nordfjorden, parallelt med planlagd 420kV spenn. Ny transformatorstasjon (Lunden) ved Øksneelvane. Rive dagens sentralnettleidning på seksjonen frå Ålfoten til Hjeltneset samt fjord-spennet Hjeltneset - Kroknakken. Under planlegging Forsterke dagens dobbelleidning frå Åskåra kraftverk til ny planlagd 420kVstasjon i Ålfoten. Rive dagens regionalnettleidning frå Øksneelvane Eid (NB! Krev først tiltak på seksjon med dobbeltføring av 66kV på Eid, jfr. kap under) Rive dagens regionalnettleidning Øksneelvane Sandane og bygge ny leidning i tilnærma same trasé. Nettforenkling Eid Kablinmg Figur 32 Mogeleg nettutvikling Eid I samband med omlegging til 132kV i Øksneelvane er det planlagd å sanere dagens regionalnettleidning frå Øksneelvane til Eid. Delar av denne har lokalt distribusjonsnett på same masterekke. Denne seksjonen må difor bli ståande. For å sikre forsyninga til Eid, planlegg SFE å legge eine leidningssettet i jordkabel på dagens dobbeltleidning, som kjem inn til Eid transformatorstasjon frå nord I samband med konsekvensutgreiinga av 420kV Fardal Ørskog vart det vist ei mogeleg nettforenkling i dette området. Dette kan vere aktuelt som ein del av den langsiktige nettutviklinga i området. Flytting av dagens transformering frå Leivdal til Nordfjordeid (Eid stasjon) Innsløyfing av dagens sentralnettlinje til Eid stasjon. Riving av dagens regionalnettlinje frå Eid til Leivdal. 31

Ytre ring Nordfjord Vågsvåg vindkrafverk Rive den eine av to ledningar frå Bryggja til Deknepollen Bremangerlandet vindkraftverk Ny forbindelse Rugsundøy Bremangerlandet Ny forbindelse Ålfoten Deknepollen Figur 33 Mogeleg ringforbindelse Ytre Nordfjord Som framtidig sikring av forsyningstryggleiken i Ytre Nordfjord samt som følgje av planlagd vindkraftutbygging, planlegg SFE Nett eit framtidig 132kV samband i Ytre Nordfjord. Tiltaket består av: 132kV leidning/sjøkabel frå Ålfoten til Deknepollen o Ombygging av Delar av Deknepollne satasjon til 132kV o Sanering av den eldste av to lednigar mellom Bryggja og Deknepollen Ny leidning frå Rugsundøy til Bremangerlandet vindkraftverk o Transformering for forsyning av lokalt forbruk på Bremangerlandet (i tilknyting til vindkraftverket). Ålfoten Deknepollen gjev robust forsyning i Ytre Nordfjord samt nødvendig kapasitet for etablering av Vågsvåg vindkraftverk Radialen Rugsundøy Bremangerlandet gjev tilknyting for Bremnagerlandet vindkraftverk samt ny forsyning av lokalt forbruk på Bremangerlandet. 32

Hennøy og Guleslettene vindkraftverk Hennøy vindkraftverk Ny leidning Svelgen Marafjellet Alt 2 Utvida transformeringskapasitet i Ålfoten Alt 2: Reinvestering Magnhildskaret Svelgen Ålfoten Guleslettene vindkraftverk Alt 1: Reinvestering Magnhildskaret Grov Alt 1: Ny 420/132kV transformering på Grov I området mellom Ålfoten og Grov er det planar for vindkraftverk både på Guleslettene og Hennøy. Delar av vasskraftanlegga i Svelgen vil være modne for større opprusting innafor ein 20-års periode. Vi reknar det då sannsynleg at det vil bli auke i installert effekt. Dagens nettanlegg i Svelgen er modent for reinvestering og sårbart ved komponentfeil. Aktuelle tiltak er: I prosjektering/byggefase: Reinvestering av 132kV koblingsanlegg i Svelgen Dublering av transformeringa frå 132kV i Svelgen I planfase: Ny leidning frå Svelgen til Marafjellet for tilknyting av Hennøy vindkraftverk Alt 1 ved bygging av Guleslettene vindkraftverk o Reinvestering med større kapasitet av dagens leidning frå Magnhildskaret til Grov o Ny 420/132kV transformering i Grov Alt 2 o Reinvestering med større kapasitet av dagens leidning frå Magnhildskaret til Svelgen o Reinvestering med større kapasitet av dagens leidning frå Svelgen til Ålfoten o Utvida transformering i ny 420kV stasjon i Ålfoten Ut frå eit omsyn til samla investerings- og tapskostnader er Alt 1 og 2 likeverdige, men alt 1 er meir robust m.a. med omsyn til forsyningstryggleik, fleksibilitet til å 33

handtere framtidig nettutvikling som t.d. effektutviding i Svelgen, ny industrilast (Vevring) og er på den bakgrunn det prioriterte alternativet. Nettutvikling, Ytre Sogn og Sunnfjord Guvedrift Vevring? Sanering av eksisterande ledning Ny ledning for vindkraft Spenningsoppgradering, evt.skifte av linetråd Figur 34 Mogeleg ny nettløysing Høyanger, Lutelandet, Solund, Vevring 132kV ringforsyning til Lutelandet For dette området vart det i si tid laga planar for ei robust tosidig forsyning fram til Lutelandet, som eit alternativt forsyningspunkt til Gjøa utbygginga. Sjølv om denne forsyninga ikkje lenger er aktuelt, er det fleire planar for vindkraftutbygging som medfører at den planlagde nettløysinga framleis er aktuell. Reinvestering av seksjonen Grov-Nedre Markevatn og stasjonsanlegget i Nedre Markevatn er utført. Regionalnettdelen av Nedre Markevatn stasjon er erstatta av ny stasjon ved Øyravatn. Omsynet til forsyningstryggleiken i Askvoll kan uløyse ny leidning frå Øyravatn til Ringstad. Vindkraftplanar på Lutelandet vil utløyse ny leidning Lutelandet-Hålandsfoss samt spenningsoppgradering Hålandsfoss-Sande-Moskog. Større industrilast frå mineralutvinning i Vevring vil utløyse ny transformatorstasjon i område med tilhøyrande overføringsleidning. Dette kan og utløyse behov for ytterlegare nettforsterkningar for å oppnå robust tosidig forsyning. 34

Delar av nettet i området nærmar seg si tekniske levetid og vil ha behov for reinvestering. Tilknyting av vindkraft i Solund - SFE Nett og BKK har i felleskap vurdert nettsituasjonen i område i lys av fleire planar om vindkraftutbygging i Ytre Sogn. Mogelege nettløysingar for vindkraft i Solund er: o 132kV-samband via Lutelandet mot Moskog. Dette vil kunne medføre større forsterkingsbehov på eksisterande nett mot Moskog og vil krevje ny trafostasjon på Moskog tilknytt 420kV Ørskog Sogndal. o 132kV-samband via Lutelandet mot Grov. Dette i kombinasjon med ny trafostasjon på Grov tilknytt 420kV Ørskog Sogndal. o 132kV-samband over Sognefjorden mot Frøyset. Dette vil krevje bygging av 300kV-leidning Modalen Mongstad inkl. trafostasjon på Frøyset. Val av løysing vil vere avhengig av kva vindkraftanlegg som vert realisert i området. Forsterkning av forsyning til Florø 132kV Kabel / ledning Ny trafostasjon Figur 35 Nettskisse Grov - Brandsøy For å møte behovet frå auka forbruk i Florø, samt reinvestering av ein eldre leidning, byggjer SFE Nett ny 132kV leidning Grov Brandsøy (til erstatning for ein eldre mindre leidning) samt kabelsamband frå Brandsøy til Nybømarka og ny transformatorstasjon på Nybømarka. Trafostasjon og kabelanlegg er under etablering. Restrukturering Grov Moskog I samband med konsekvensutgreiinga av 420kV Sogndal Ørskog vart det peika på ei mogeleg nettforenkling i dette området der dagens sentralnettleidning overtek funksjonen til dagens regionalnettleidning mellom Grov og Moskog. Sistnemnde kan då sanerast. Naustdal: Omlegging av dagens sentralnettlinje og spenningsoppgradering av trafostasjonen i Naustdal (evt. ny transformatorstasjon) legg grunn for sanering av dagens regionalnettlinje frå Storebru til Erdal. Eikefjord: Spenningsoppgradering (ny leidning) av linja frå Storebru til Sagefossen legg grunn for vidare sanering av dagens regionalnettlinje Grov Storebru. Dette legg óg grunnlag for nettutvikling vidare mot Hyen og nettutløysing for det store vasskraftpotensialet der. Førde: Fleire ulike løysingar er vurdert og må utgreiast nærare. Felles for alle er sanering av heile eller delar av dagens regionalnettleidning frå Stakaldefossen til Erdal. Dei aktuelle tiltaka vil vere naturleg å gjennomføre etter kvart som det oppstår behov for forsterking og/eller reinvestering av regionalnettet i området. 35

Forsterking av forsyninga til Førde Figur 36 Skisse til alternative forsterkingstiltak mot Førde Forsyninga av Førde vil vere utfordrande ved enkelte nettfeil. For å avbøte dette har Sunnfjord Energi fått konsesjon for ny leidning Erdal-Førde og ny større regionalnettstrafo i Moskog. Ny leidning er planlagd sett i drift i 2014. Auka nettkapasitet ut frå Hyen Hyen har stort potensiale for småkraftutbygging. I 2005 vart regionalnett-trafoen i Sagefossen skifta og mindre flaskehalsar i distribusjonsnettet vart utbetra. Dette er likevel langt frå nok til å løyse ut det store potensialet i Hyen. Planar for større kraftutbygging i Gjengedalen og planlagde småkraftverk tilseier ei 132kV løysing. Nødvendige tiltak kan skisserast slik: 36

Ny ledning og ny trafostasjon i området Åsane / Skogheim Ny ledning, riving av eksisterande Figur 37 kartskisse Storebru Gjengedal (tre forslag til stasjonsplassering ved Åsane/Skogheim). 132kV overføringsleidning frå Storebru via Sagefossen og Åsane/Skogheim til Gjengedal. Ombygging til 132kV systemspenning i Sagefossen Ny trafostasjon for tilknyting av småkraft ved Åsane/Skogheim Tilknyting av Gjengdal kraftverk med mogeleg lokal tilknyting av nærliggande småkraftverk. Riving av dagens regionalnettleidning frå Storebru til Sagefossen. Nettløysinga byggjer opp under mogeleg framtidig restrukturering mellom Grov og Moskog. Alternative tilknytingspunkt til eksisterande nett (Moskog, Naustdal, Hestenesøyra) er vurdert og forkasta ut frå innleiande vurdering av naturinngrep og systemeigenskapar. Skogheim/Åsane vart vald som transformeringspunkt, supplert med ei enklare lokaltilknyting i Gjengedal ut frå ei vurdering som og omfatta forsterkingsbehov i underliggande distribusjonsnett. 37

Nettutvikling Indre Sogn Sognekraftområdet Spenningsoppgradering Hella Dragsvik Leikanger Kraftverk Feios Kraftverk Ny ledning frå Grindsdalen til Lidal Ny stasjon i Grindsdalen Sanering av dagens R nett ledningar og Njøs stasjon Ny stasjon på Skardsbøfjellet Sanering av Fardalstasjon Reinvestering og oppgradering av ledning Feios Hove Ny transformering R/S nett Figur 38 Regionalnettstiltak Sognekraftområdet Dette område har fleire utfordringar. Forsyninga frå sør har avgrensa overføringskapasitet. Trafostasjonen på Njøs treng reinvestering. Det er omfattande planar for småkraftutbygging, særleg i Fjærland og Luster, og planar for Leikanger- og Feios Kraftverk. Sett i samanheng med Statnett sine planar for flytting av sin trafostasjon i Fardal til Skardsbøfjellet, peikar denne netttløysinga seg ut: Ny transformering mellom sentral- og regionalnett i ny trafostasjon på Skardsbøfjellet sikrar robust innmating til Sogndal-området. Ny transformatorstasjon i Grindsdalen. Denne erstattar Njøs og dannar tilkoplings-punkt for innmating av ny produksjon frå Fjærland og Leikanger. o Ny linje frå Grindsdal til Lidal i Fjærland samt ny trafostasjon i Lidal, for å overføre ny kraftproduksjon frå området. o Ny linje frå Grindsdal til planlagde Leikanger Kraftverk. Ny avgreining på høgare spenningsnivå frå Hella til Dragsvik og spenningsoppgradering av trafostasjonen i Dragsvik gjev høve til nettforenkling samt auka overføringskapasitet for planlagde småkraftverk i Balestrand. Ny transformering mellom sentral- og regionalnett i Refsdal sikrar forsyninga til Vik og gjev kapasitet for tilkobling av Feios kraftverk og aktuelle småkraftverk i området. 38

Dette vil i sin tur danne grunnlag for sanering av delar av eksisterande nett: 66kV-nettet frå Skardsbøfjellet til Dragsvik og trafostasjon på Njøs. Delar av 66kV-linja frå Njøs til Hove (seksjonen frå Feios til Hove er det planlagd å reinvestere for tilknyting av Feios kraftverk). Tidsplan vil m.a. vere avhengig av konsesjonshandsaminga av dei ulike kraftverksplanane og framdrifta for 420kV Ørskog Sogndal. Ut frå reinvesteringsbehov er det anslått ei tids-ramme på inntil 15 år. Tilrådd nettilkopling for Feios kraftverk er mot dagens regionalnett i Hove. Auka transformeringsbehov til sentralnettet er tilrådd etablert i Refsdal. Av omsyn til mogeleg framtidig nettutvikling bør nytt regionalnett byggjast for framtidig 132kV drift. Avhengig av kva tiltak som blir gjennomført i sentralnettet kan spenningsoppgradering av regionalnettet bli aktuelt frå Skardsbøfjellet til Årøy, samt Feios-Hove og tilsvarande frå Hove til Refsdal og Målset. Luster og Årdal Illvatn pumpekraftverk og Øyane kraftverk Ny ledning frå Hafslo til Veitastrond Utvida transformering 132/22kV i Øvre Årdal Offerdal Kraftverk Figur 39 Luster og Årdal, tiltak i R-nettet og større nye kraftverk 39

Med bakgrunn i mange planar for småkraftverk i Veitastrond har Luster Energiverk sett på nettløysingar for dette området. Dagens 22kV-nett har på langt nær kapasitet til det produksjonsomfanget ein ventar seg, og Luster Energiverk har difor søkt om konsesjon for ny 66kV-linje frå Hafslo til Veitastrond med transformatorstasjonar i Ugulsvik og Veitastrond. Illvatn pumpekraftverk og Øyane kraftverk er planlagd med delvis felles nettilknyting med Herva til Fortun. Kraftverka i Offerdalen er planlagd med nettilknyting mot Naddvik. I Fortun kan utbygging av småkraftverk i området utløyse behov for auka transformeringskapasitet mellom lokalt distribusjonsnett og overliggande nett. I Øvre Årdal krev tilknyting av Fardalen kraftverk og ei rekkje småkraftverk i området utviding av transformeringskapasiteten 132/22kV. Mogelege løysingar er ny 132/22kV transformering, eller auka transformering 22/12kV og nytte eksisterande 132/22kV trafo. Det gjenstår vurderingar av lokalisering for 132kV anlegg før ein kan prioritere mellom desse alternativa. Auka nettkapasitet ut frå Lærdal Ny ledning Lærdalsøyri Mork Reinvestering og forsterking av eksisterande R nett Kraftverk i Tynjadalen? Ny ledning Stuivane Gravdal kraftverk Figur 40 Lærdal, tiltak i R-nettet og større nye kraftverk Bygging av Mork og Gravdal kraftverk vil medføre kapasitetsproblem i nettet til Lærdal Energi. I tillegg er det stort potensiale for bygging av småkraftverk i Lærdal. Som følgje av auka innmatingsbehov har Lærdal Energi utgreidd overføringsbehovet og kome fram til denne nettløysinga: Ny 66kV-leidning frå Mork kraftverk til Lærdal og uttak til lokalt distribusjonsnett i Mork kraftverk. Reinvestering til større tverrsnitt av regionalnettet frå Lærdal til Stuvane. Ei mogeleg utbygging i Tynjadalen vert tilknytt med T-avgreining frå leidningen Lærdal Stuvane. Nytt koplingsanlegg ved tilkomstunnelen til Stuvane kraftverk. 40