Årsbudsjett 2015. Økonomiplan 2015-2018. Jfr. Kommuneloven 44 med tilhøyrande forskrifter. Jfr. Kommuneloven 44 med tilhøyrande forskrifter

Årsbudsjett 2015 Jfr. Kommuneloven 44 med tilhøyrande forskrifter Økonomiplan 2015-2018 Jfr. Kommuneloven 44 med tilhøyrande forskrifter Vedtek KS 18.12.2014

INNHOLD 1. ØKONOMISK STATUS... 3 2. STATSBUDSJETTET 2015 - KOMMUNEOPPLEGGET... 3 2.1 ENDRINGAR I DET ØKONOMISKE OPPLEGGET FOR 2014... 3 2.1.1 REGJERINGA SITT FRAMLEGG FOR BUDSJETTÅRET 2015... 4 2.1.2 SAMLA VEKST I FRIE INNTEKTER... 5 2.1.3 ANDRE SATSINGSOMRÅDE... 7 2.1.4 SAMHANDLINGSREFORM... 8 2.1.5 INNTEKTSSYSTEMET I 2015... 10 3. ØKONOMISKE NØKKELTAL FJELL KOMMUNE... 11 3.1 BRUTTO OG NETTO DRIFTSRESULTAT 2009 2013... 11 3.2 DISPOSISJONSFOND 2009-2013... 11 3.3 UBUNDE KAPITALFOND 2009 2013... 12 3.4 LÅNEGJELD 2009-2013... 12 3.5 EIGENKAPITALDEL... 12 3.6 LANGSIKTIG KAPITALFOND... 12 4. KOSTRA ANALYSE... 13 4.1 KOSTRA-TAL FOR FJELL KOMMUNE... 13 4.2 DEMOGRAFISKE TILHØVE... 15 5. ÅRSBUDSJETT DRIFT 2015 FJELL KOMMUNE... 17 5.1 INNLEIING... 17 5.2 BUDSJETTPREMISSAR... 17 5.3 ØKONOMISK OVERSIKT DRIFT... 18 Tabellen som følgjer viser ei meir detaljert oversikt over driftsbudsjettet for 2015.... 19 5.4 INNTEKTER... 19 5.4.1 OVERFØRINGAR MED KRAV TIL MOTYTING... 21 5.4.2 FRIE INNTEKTER; RAMMETILSKOT OG SKATT PÅ INNTEKT OG FORMUE... 21 5.4.3 ANDRE STATLIGE OVERFØRINGAR... 21 5.5 UTGIFTER... 21 5.5.1 LØNSUTGIFTER / LØNSOPPGJER... 22 5.5.2 SOSIALE UTGIFTER... 22 5.5.3 KJØP AV VARER OG TENESTER SOM INNGÅR I TENESTEPRODUKSJON... 22 5.5.4 KJØP AV VARER SOM ERSTATTAR TENESTEPRODUKSJON... 22 5.5.5 OVERFØRINGAR... 22 5.5.6 AVSKRIVINGAR... 23 5.5.7 BRUTTO DRIFTSRESULTAT... 23 5.6 FINANS... 23 5.6.1 RENTEINNTEKTER, UTBYTTE OG EIGARUTTAK... 23 5.6.2 RENTEUTGIFTER, PROVISJONAR OG ANDRE FINANSUTGIFTER... 23 5.6.3 AVDRAGSUTGIFTER... 23 5.7 SEKTORANE... 23 5.7.1 RÅDMANNEN 1000... 24 5.7.2 RÅDMANNEN 1010... 24 5.7.3 STABSFUNKSJONANE... 24 5.7.4 SERVICETORGSJEFEN... 24 5.7.5 KULTURSJEFEN... 24 1

5.7.6 SKULESJEFEN... 24 5.7.7 BARNEHAGESJEFEN... 24 5.7.8 SOSIALSJEFEN... 25 5.7.9 NAV... 25 5.7.10 HELSESJEFEN... 25 5.7.11 OMSORGSSJEFEN... 25 5.7.12 PLAN- OG UTBYGGINGSSJEFEN... 25 5.7.13 EIGEDOMSSJEFEN... 25 6. HOVUDPRIORITERINGAR INVESTERING 2015-2018... 25 6.1 INVESTERINGSPROGRAM... 27 6.2 KOMMENTARAR TIL EINSKILDE INVESTERINGSPROSJEKT... 27 I DET FØLGJANDE VERT DET GJEVE EIT OVERSYN OVER INVESTERINGSPROSJEKTA FOR PERIODEN 2015-2018.. 27 6.2.1 IKT- SJEFEN... 27 6.2.2 SERVICETORGSJEFEN... 28 6.2.3 PLAN OG UTBYGGINGSSJEFEN... 28 6.2.4 EIGEDOM, BYGG OG ANLEGG... 29 7. ØKONOMIPLANEN 2015-2018... 30 7.1 HOVUDTALA I ØKONOMIPLANEN 2015-2018... 30 2

1. Økonomisk status Fjell kommune har i dei siste åra hatt underskot på driftsrekneskapen (netto driftsresultat). Stor ressursbruk i skulesektoren, jfr. Kostratala, er ein medverkande årsak til dette. Fjell kommune har heller ikkje hatt eigedomsskatt. Det har vore gjennomført omfattande innsparingstiltak dei to siste åra med høvesvis 20 mill i 2013 og 15 mill i 2014. Innsparingane har vore gjennomført i andre halvår og heilårseffekten av innsparingane er difor dobbelt så stor. Innsparingane har vore naudsynte for å vinne att budsjettbalansen. I 2014 vart budsjettet gjort opp i balanse. Budsjettet vart revidert i juni 2014 og skatteanslaget vart redusert med 15 mill og utgiftssida vart tilsvarande redusert. Status pr. 2. tertial viser eit underskot (netto driftsresultat) på minus 11,3 mill inkl. bruk av fond til klagesakar vedkomande private barnehagar. Meirutgifter knytt private barnehagar og ressurskrevjande tenester samt at det tek tid å ned justere kostnadene i skulesektoren, gjer at det er krevjande å nå budsjettbalanse i 2014. Både disposisjonsfondet og eigenkapitalgraden er svekka dei siste åra som følgje av underskotta. Fjell kommune har relativt høg lånegjeld og målsetjinga har difor vore å redusere låneveksten gjennom å tilpasse låneopptaka mest mogleg til avdraga (minimumsavdrag). Det langsiktige kapitalfondet er auka gjennom 2014 og dersom denne utviklinga held fram vil fondet kunne utgjere om lag 225 mill ved utgangen av 2014. Likviditeten har vore under press dei siste 2-3 åra men har betra seg i 2014. Fjell kommune står framfor store utfordringar i åra som kjem, mellom anna som følgje av endra behov i befolkninga. Særleg vil dette gjelde innanfor tenesteområda omsorg, sosial og helse. Endringar i befolkningssamansetninga og eit aukande tal eldre i Fjell kommune i åra som kjem gjer at ein lyt tenke annleis, mellom anna i utformina av tenestene til ulike brukargrupper. Det er difor gjort vegval og prioriteringar gjennom endra skulestruktur som skal sikra økonomisk kapasitet for å møte desse utfordringane og sikre gode og stabile tenester. Det er venta at realauken i dei frie inntektene (skatt og rammetilskot) vil vere moderat i 4-års perioden, mellom anna som følgje av svakare eller 0-vekst i den økonomiske utviklinga i euroområdet og verdsøkonomien. Dette vil stille større krav til lokal styring. Det er difor viktig å halde fram arbeidet med å konsolidere økonomien for å sikre vidare berekraftig vekst, og gjere strukturelle tilpassingar og prioriteringar for å sikre økonomisk handlefridom i åra som kjem. Det er ei målsetjing å kome i overskotsposisjon i løpet av eit til to år. 2. Statsbudsjettet 2015 - Kommuneopplegget 2.1 Endringar i det økonomiske opplegget for 2014 I revidert nasjonalbudsjett var det ein pårekna skatteauke for kommunane i år med i underkant av 3,0 prosent. Dei pårekna skatteinntektene er no justerte ned med kr. 750 mill. samla for kommunane i landet i høve til nivået i revidert nasjonalbudsjett. Pårekna skatteauke for i år blir med dette justert ned frå 3,0 prosent til i underkant av 2,4 prosent. Lågare skattevekst i år enn tidlegare pårekna, har samanheng med noko svakare vekst i norsk økonomi, også litt lågare lønsvekst. Nedjusteringa av skatteinntektene i år skal ikkje ha innverknad på kommunane sitt inntektsnivå samla i 2015. 3

Prisindikatoren for kommunal tenesteyting var i revidert nasjonalbudsjett 3,0 prosent. Lønsvekst utgjer i underkant av 2/3 av prisindikatoren og var 3,3 prosent. Prisvekst på varer og tenester utgjer resten av prisindikatoren. Prisindikatoren og pårekna lønsvekst for i år er no uendra i høve til revidert nasjonalbudsjett. 2.1.1 Regjeringa sitt framlegg for budsjettåret 2015 Prisindikatoren for 2015 er i framlegget 3,0 prosent. Prisindikatoren blir nytta til prisjustering av statleg rammeoverføring og øyremerka tilskot i statsbudsjettet. Prisindikatoren består av : Lønsvekst Varer og tenester Samla prisvekst 3,3 prosent 2,5 prosent 3,0 prosent Skatteinntekter Det er rekna med ein nominell skatteauke for kommunane frå 2014 til 2015 med 4,7 prosent. Denne auken er rekna i høve til det som no er pårekna skatteinngang for i år. Skatteøyret for kommunane er i 2014 11,4 prosent. Det er i statsbudsjettet lagt opp til at det kommunale skatteøyret blir 11,25 prosent for 2015. Det er lagt opp til at skattedelen av kommunane sine samla inntekter skal vere 40 prosent. I denne samanheng er det mellom anna teke omsyn til uttrekk av omlag kr. 5,7 mrd. frå rammetilskot, som følgje av avvikling kommunalt medfinansieringsansvar i Samhandlingsreforma, og nye reglar for skatt av uføretrygd. Frie inntekter - skatt og rammeoverføring samla Dei frie inntektene samla i 2015 for kommunane er på same nivå som signalisert i kommuneproposisjonen. Lågare skatt i 2014 skal ikkje ha innverknad på inntektsnivået i 2015. Vedlagt tabell syner rammeoverføring og pårekna frie inntekter for 2015. Pårekna skatt og inntektsutjamning i tabell byggjer på kommunane sin reelle skatteinngang i 2013. I høve til dette grunnlaget er det justert for pårekna skatteutvikling i 2014 og 2015. I berekning av skatteprognose for 2015 er det justert for same endring i prosent i høve til rekneskap 2013 for alle kommunane uavhengig av den lokale utviklinga i kvar kommune etter 2013. Denne skatteprognosen er nytta som grunnlag for pårekna inntektsutjamning. Kommunane kan ta utgangspunkt i prognosen for frie inntekter, men må justera for lokale tilhøve knytt til skatteutvikling. Folketalsutviklinga fram til 01.01.2015 vil dessutan påverka inntektsutjamninga i rammeoverføring. Veksten i rammeoverføring frå 2014 til 2015 vil variera mellom kommunane. Hovudårsakene er følgjande punkt som påverkar kommunane ulikt : - verknad av endringar i inntektssystemet - endring i fordelinga av skjønstilskot 4

- endra kriteriedata og befolkning - endring i veksttilskot - endring i distriktstilskot Prisjustering frå 2014 til 2015 er innarbeidd i oversynet for dei frie inntektene. 2.1.2 Samla vekst i frie inntekter Det er lagt opp til ein realvekst i dei frie inntektene for kommunane frå 2014 til 2015 med om lag 3,9 mrd. Denne veksten er rekna frå inntektsnivået i år som var lagt til grunn i revidert nasjonalbudsjett. Veksten er realauke, det vil seie at prisjustering til 2015 - kroner kjem som ei påplussing. Det er lagt opp til at auken i dei frie inntektene frå 2014 til 2015 for ein stor del skal dekka auka ressursinnsats i kommunane til: a)befolkningsutvikling Meirutgifter som følgje av befolkningsutviklinga, mellom anna fleire eldre. Meirutgifter knytt til befolkningsveksten som må bli dekte av veksten i dei frie inntektene for kommunane kan reknast til om lag kr. 2,1 mrd. Heile denne utgiftsveksten er knytt til primærkommunane. Pårekna meirutgifter knytt til befolkningsutviklinga som må bli dekte av dei frie inntektene er no redusert til 2,1 mrd., frå kr. 2,7 mrd. i kommuneproposisjonen. Dette skuldast nye befolkningsframskrivingar som gjer uttrykk for ei lågare befolkningsvekst enn i tidlegare framskrivingar. Reduksjonen er i hovudsak knytt til pårekna nedgang i talet på barn i barnehagealder, medan det tidlegare var rekna med vekst i denne aldersgruppa. Meirutgifter - i samband med befolkningsutviklinga - utover dei nemnde kr. 2,1 mrd., er rekna med å bli dekte av andre inntekter t.d. leigeinntekter, gebyr m.m. b)pensjonskostnader Det er venta at pensjonskostnadene for kommunane vil auke ut over det som blir kompensert gjennom prisjustering av inntektene. For kommunane kan denne meirutgifta, ut over priskompensasjon, reknast til om lag kr. 0,45 mrd. Auken i pensjonspremie har samanheng med lønsutviklinga, låg rente og auka levealder. Redusert amortiseringstid for premieavvik (for nye premieavvik f.o.m. 2014) frå ti år til sju år vil ha budsjetteffekt frå 2015 og bidra til auka amortiseringskostnader og derav auka pensjonskostnader. c)rusproblem og psykiske lidingar Kr. 200 mill. av veksten i dei frie inntektene er knytt til behovet for å styrka dei kommunale tenestene til personar med rusproblem og personar med psykiske lidingar. d)helsestasjon- og skulehelsetenesta Kr. 200 mill. av veksten i dei frie inntektene er knytt til behovet for å styrka helsestasjon- og skulehelsetenesta. Dette er ei ekstra satsing frå tilskotsnivået i 2014, det vil seie frå kr. 180 mill. i 2014 til kr. 380 mill. i 2015. e)meir fleksible barnehageopptak 5

Regjeringa vil arbeide for meir fleksible barnehageopptak. Kr. 100 mill. av veksten i kommunane sine frie inntekter er retta inn mot å redusera ventetida for å få barnehageplass. Det er rekna med ein nominell vekst i kommunane sine samla frie inntekter på landsbasis frå 2014 til 2015 med 4,8 prosent. Veksten er rekna i høve til noverande pårekna inntektsnivå i år (redusert med lågare skatt). Med pårekna prisvekst i kommunesektoren på 3,0 prosent, svarer dette til ein realauke på 1,8 prosent i frie inntekter for kommunane samla i landet frå 2014 til 2015. For kommunane samla i Hordaland (med Bergen kommune) er den nominelle veksten i dei frie inntektene rekna til 5,4 prosent. For Bergen kommune er pårekna inntektsvekst 5,3 prosent. For kommunane samla i fylket utanom Bergen, har høgare pårekna vekst i dei frie inntektene enn landsgjennomsnittet, samanheng med at fleire kommunar kjem positivt ut av omlegginga i veksttilskotet. Auka rammeoverføring blir gitt for nye oppgåver og omfattar også heilårsverknader i denne samanheng. Utrekna prosentvekst - som nemnd i avsnittet over - i dei frie inntektene, er korrigert for oppgåveendringar, slik at endring i rammeoverføring i denne samanheng ikkje er rekna med i den nemnde prosentveksten. I tillegg til punkta under, vil også bortfall av kompensasjon i samband med Samhandlingsreforma vere ei slik oppgåveendring. Barnehagar Regjeringa gjer framlegg om å auka maksimalprisen for foreldrebetaling i barnehagar reelt med kr. 100,- pr. månad til kr. 2.580,- frå 01. januar 2015. Rammetilskotet til kommunane blir som følgje av dette redusert med kr. 312 mill. Regjeringa gjer framlegg om å innføra eit minstekrav til redusert foreldrebetaling for familiar med låg inntekt. Foreldrebetalinga for ein heiltidsplass i barnehage skal årleg maksimalt utgjere 7 prosent av familien sine samla inntekter, med iverksetjing frå 01. august 2015. Det blir gitt kompensasjon gjennom rammetilskotet til kommunane med kr. 111,6 mill. I statsbudsjettet for 2014 vart rammetilskotet redusert som følgje av at det var venta mindre etterspurnad etter barnehageplassar som følgje av auka kontantstønad for eittåringar. I revidert nasjonalbudsjett vart dette delvis reversert, slik at det i 2014 er ein netto effekt av uttrekket på rammetilskot. Dette uttrekket (nettoverknad ) får ein heilårsverknad på rammetilskotet i 2015, kr. 243.4 mill. i trekk. Heilårsverknad i 2015 av opptrappinga av minimumstilskot til ikkje - kommunale barnehagar frå 96 prosent til 98 prosent frå 01.august 2014. det blir gjeve kr. 95,9 mill. i kompensasjon over rammetilskotet. Auka kommunal eigendel i statlege barnevernsinstitusjonar Regjeringa gjer framlegg om å auka den kommunale eigendelen ved plassering i barnevernsinstitusjonar til inntil om lag kr. 65.000,- pr. månad frå 01.januar 2015. Det er framlegg om kompensasjon i rammetilskotet for 2015 med kr. 164,8 mill. 6

Nytt valfag i ungdomsskulen Det er innført 1 ½ time valfag (to «skuletimar») i veka pr. årstrinn i ungdomsskulen. Det er innført for 8.trinn frå hausten 2012, 9.trinn frå hausten 2013 og er utvida til 10. trinn frå hausten 2014. Det blir lagt inn auka kompensasjon i rammetilskotet for 2015 for heilårsverknad av opptrappinga i 2014 for 10.trinn, kr. 98,4 mill. i kompensasjon. Kulturskuletilbod i skulen/sfo Ordninga med ein veketime kulturskuletilbod i skule/sfo - tida (første til fjerde barnetrinn) er avvikla frå og med skuleåret 2014-2015. Bortfall av kompensasjon får heilårsverknad i 2015, kr. 108 ½ mill. i trekk. Gratis frukt og grønt Ordninga med gratis frukt og grønt på skuler med ungdomstrinn er avvikla frå og med skuleåret 2014-2015. Bortfall av kompensasjon får heilårsverknad i 2015 med kr. 154 ½ mill. i trekk. Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) Stortinget har vedteke endringar i lov om brukar- og pasientrett frå og med 2015, som inneber ein rett til å få tenester organisert som personleg brukarstyrt assistanse. Det omfattar tenester etter helse- og omsorgstenestelova for personar under 67 år. Dei samla meirkostnadene er rekna til kr. 300 mill. i 2015, aukande til kr. 500 mill. i 2016. Kommunane blir kompensert gjennom ein auke i rammetilskotet med kr. 300 mill. i 2015. 2.1.3 Andre satsingsområde Rentekompensasjon skulebygg og symjeanlegg Rentekompensasjonsordninga for lån til rehabilitering og nybygg av skular og symjeanlegg blir vidareført i 2015. Det er lagt opp til ei samla investeringsramme, som grunnlag for rentekompensasjon, på kr. 15 mrd. fordelt over åtte år frå og med 2009. For 2015 er ramma for skulebygg og symjeanlegg, som grunnlag for rentekompensasjon, kr. 3,0 mrd. Investeringsramma omfattar både kommunane og fylkeskommunane. Ordninga blir administrert av Husbanken. 7

2.1.4 Samhandlingsreform Reforma blei innført frå 01. januar 2012. I 2012 vart det lagt inn i rammeoverføring i overkant av kr. 5 mrd. til kommunal medfinansiering og kr. 560 mill. til betaling for utskrivingsklare pasientar (2012-kroner). Ordninga med kommunalt medfinansieringsansvar (20 prosent av utgiftene i sjukehus) blir avvikla i 2015. Kompensasjon for ansvaret for medfinansiering, om lag kr. 5,7 mrd., blir difor trekt ut av rammeoverføring til kommunane i 2015. Den samla ramma for kommunane for uttrekk er basert på pårekna faktiske utgifter til med-finansiering i 2015 dersom kommunane framleis hadde hatt dette ansvaret. Trekket mellom kommunane blir fordelt etter delkostnadsnøkkelen for samhandlingsreforma, ikkje faktiske utgifter til medfinansiering i den einskilde kommune. Kompensasjon for betaling for utskrivingsklare pasientar blir i 2015 vidareført med prisjustering og fordelt mellom kommunane etter delkostnadsnøkkel for pleie og omsorg. Døgnopphald - hjelp Det blir ein plikt for kommunane frå 01. januar 2016 å tilby døgnopphald for personar med behov for hjelp med ein gong. Det har vore lagt opp til ei gradvis oppbygging for å sikre at kommunane får tid til å bygge opp tenesta. 2015 er det siste året i opptrappingsplanen over fire år. Finansieringa er delt mellom halvdelen som øyremerka tilskot og halvdelen frå dei regionale helseføretaka når tilbodet er blitt etablert. Dagtilbod demente Det øyremerka tilskotet til dagaktivitetstilbod for demente vert styrka. Sjukeheimsplassar og omsorgsbustader For 2015 er det framlegg om å gje tilsegn om tilskot for om lag 2500 nye einingar med heildøgns omsorg, fordelt mellom omsorgsbustader og sjukeheimsplassar. Maksimalt berekningsgrunnlag av investering for kvar eining er kr. 2.885.000,- i 2014. Dette grunnlaget vert auka i 2015. Målgruppa for ordninga er personar med behov for heildøgns helse- og omsorgstenester uavhengig av alder, diagnose og funksjonshemming. Tilskotet kan gå til bygging, kjøp eller utbetring. Ressurskrevjande tenester Ordninga med øyremerka tilskot for ressurskrevjande tenester gjeld for tenestemottakarar til og med det året dei vert 67 år. Det har vore ein betydeleg auke i talet på mottakarar og utgifter pr. tenestemottakar. Staten sitt samla tilskot har difor auka mykje over fleire år, og utgiftene veks framleis mykje. Samla utbetaling var kr. 7 ¼ mrd. i 2014. Det er lagt opp til følgjande for 2015: - Kompensasjonsgraden blir vidareført med 80 prosent av netto utgifter ut over innslagsnivået. 8

- Innslagsnivået for å få kompensasjon vert auka pr. brukar frå kr. 1010.000,- til kr. 1080.000,- for netto utgifter i 2014. Denne auken i innslagsnivå er større enn pårekna lønsvekst frå 2013 til 2014. Føremålet med auken i innslagsnivå utover lønsvekst, er å stramma tilskotsordninga noko inn. - Kompensasjonen som blir utbetalt frå staten til kommunane i 2015 skal kommunane inntektsføra i sine rekneskap for 2014. Kommunane skal inntektsføra den pårekna kompensasjonen i same året som utgiftene har vore. Tilskot for psykisk utviklingshemma (16 år og eldre), som del av rammeoverføring, blir trekt frå nettoutgiftene i berekningsgrunnlaget. Eventuelle øyremerka tilskot blir også trekt frå berekningsgrunnlaget. 9

2.1.5 Inntektssystemet i 2015 Inntektsutjamning av skatteinntekter i høve til landsgjennomsnittet blir vidareført med 60 %. Tilleggskompensasjon (35 % under skattenivå 90 % av landsgjennomsnittet) blir vidareført. Kommunane med under 3200 innbyggjarar får småkommunetilskot, dersom kommunen sitt skattenivå var under 120 prosent av landsgjennomsnittet for dei siste tre åra i gjennomsnitt. Det er frå og med 2011 gitt ein eigen kompensasjon til kommunar som har årleg tap på over kr. 100,- pr. innbyggjar i samband med endringane i inntektssystemet i 2011. Samla kompensasjon til kommunane i landet er om lag kr. 400 mill. årleg. Denne ramma blir fordelt av Kommunaldepartementet mellom kommunane. Ramma blir vidareført på same nivå i 2015 som i dei førre åra, for dei aktuelle kommunane. Fordelinga mellom kommunane ligg fast til neste revisjon av kostnadsnøklane i inntektssystemet. Ordninga med inntektsgarantitilskot (INGAR) gir kompensasjon for ei utvikling i rammetilskotet meir enn kr. 300,- pr. innbyggjar under landsgjennomsnittet frå eit år til det neste. INGAR tek ikkje omsyn til endring i skatt, inntektsutjamning, veksttilskot og skjønstilskot. INGAR tek omsyn til endringar i inntektssystemet, innlemming av øyremerka tilskot i rammeoverføring, oppgåveendringar og endringar i kriteriedata. Endringa i distriktstilskotet for Sør-Noreg frå 2014 til 2015 og bortfall kompensasjon for kommunal medfinansiering blir også teken omsyn til gjennom overgangsordninga. Telletidspunktet er innbyggjarar pr. 01.07. i år for innbyggjartilskot og for utgiftsutjamninga, med aldersfordeling, som grunnlag for rammeoverføring i 2015. For inntektsutjamninga i 2015 er telletidspunktet 01.01.2015. For andre kriterium i utgiftsutjamninga enn aldersfordeling, er telletidspunktet 01.01.2014 for rammeoverføring i 2015. Det er endring i ordningane for veksttilskot og distriktstilskot frå og med 2015. Tilskotsbeløp går fram av vedlagt tabell. Vi viser til nærare omtale om endringane i vårt brev av 20. mai d.å. om kommuneproposisjonen. For veksttilskotet er det no i framlegget til statsbudsjett lagt opp til følgjande endringar i høve til kommuneproposisjonen ; a)vekstgrensa vert redusert frå 1,7 prosent til 1,6 prosent av gjennomsnittleg årleg folketalsvekst dei siste 3 åra. b)tilskotssats for kvar ny innbyggjar ut over vekstgrensa blir redusert frå kr. 60.000,- til kr. 55.000,-. Skjønstilskot Fylkesmannen vil senda grunngjevinga for fordelinga av det ordinære skjønstilskotet for 2015 som e post. Kommunereform Vi har i vårt brev av 20. mai d.å. om kommuneproposisjonen omtalt dei økonomiske verkemidla i reformperioden. 10

Det er lagt opp til at minstegrensa - med omsyn til innbyggjartal i ny kommune - for å få reformtilskot, vert teken bort. Også ny kommune med under 10 000 innbyggjarar vil få reformtilskot med kr. 5 mill. Elles er det ikkje lagt opp til andre endringar i høve til kommuneproposisjonen med omsyn til økonomiske verkemiddel. 3. Økonomiske nøkkeltal Fjell kommune I det følgjande vert det presentert ulike økonomiske tabellar som gjev eit oversyn over Fjell kommune si økonomiske stode. 3.1 Brutto og netto driftsresultat 2009 2013 Brutto driftsresultat gjev uttrykk for resultatet av kjernedrifta, og inkluderer resultatet for dei ulike tenesteområda. Brutto driftsresultat viser om kommunen sine løpande inntekter er store nok til å dekke løpande utgifter, før finansområdet. Brutto driftsresultat er driftsinntekter (skatt, rammetilskot, brukarbetaling) minus driftsutgifter (lønn, varer og tenester og avskrivingar). Netto driftsresultat viser endeleg resultat inklusive finansområdet. TBU (teknisk beregningsutvalg) tilrår at netto driftsresultat bør være minst 2 % av driftsinntektene i ein kommune med god økonomi. Då har kommunen nok overskot til å sikre stabilitet i tenestene ved til dømes å avsetje til disposisjonsfond, samt til å dekke uføresette utgifter. Tabell 1; Tabellen under viser utviklinga i brutto og netto driftsresultat dei siste 5 åra (tal i heile tusen) Total Volum Rekneskap Budsjett rekneskap 2009 Brutto driftsresultat -6 473-7 248 1 108 955 2010 Brutto driftsresultat -34 312-34 848 1 228 265 2011 Brutto driftsresultat -6 045-6 727 1 276 828 2012 Brutto driftsresultat 973 13 586 1 403 601 2013 Brutto driftsresultat 7 860 24 916 1 470 489 2009 Netto driftsresultat 30 432 0 1 108 955 2010 Netto driftsresultat -17 174-13 798 1 228 265 2011 Netto driftsresultat -36 501-15 289 1 276 828 2012 Netto driftsresultat -14 450 0 1 403 601 2013 Netto driftsresultat -1 679 16 650 1 470 489 3.2 Disposisjonsfond 2009-2013 Disposisjonsfondet er ein del av eigenkapitalen som kan disponerast både i drifts- og investeringsrekneskapen utan særskilte bindingar. Tabell 2; Tabellen under viser utviklinga i disposisjonsfond dei siste 5 åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2009 2010 2011 2012 2013 Disposisjonsfond 212 445 178 418 131 278 92 074 90 083 11

3.3 Ubunde kapitalfond 2009 2013 Ubunde kapitalfond er ein del av eigenkapitalen som berre kan nyttast i investeringsrekneskapen utan særskilte bindingar. Tabell 3;Tabellen under viser utviklinga i ubundne kapitalfond dei 5 siste åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2009 2010 2011 2012 2013 Investeringsfond 132 677 123 722 123 722 120 145 104 128 3.4 Lånegjeld 2009-2013 Lånegjelda er ein del av den langsiktige gjelda som det er knytt rente- og avdragskostnader til. Lånegjelda finansierer dei langsiktige investeringane i bygg og anlegg. Tabell 4; Tabellen under viser utviklinga i lånegjeld dei siste 5 åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2009 2010 2011 2012 2013 Lånegjeld 946 866 1 195 461 1 284 813 1 294 609 1 355 510 Lånegjelda i 2013 utgjorde 102 % av driftsinntektene. Tabell 5;Tabellen under viser renteberande gjeld i % av totale inntekter inklusiv finans og totale driftsinntekter dei 5 siste åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2009 2010 2011 2012 2013 Driftsinntekter 1 013 632 1 071 853 1 161 679 1 265 168 1 328 226 Totale inntekter inkl finans 1 069 919 1 116 974 1 176 672 1 294 624 1 356 123 Lånegjeld i % av driftsinntekter 93,41 % 111,53 % 110,60 % 102,33 % 102,05 % Lånegjeld i % av tot. Inntekter 88,50 % 107,03 % 109,19 % 100,00 % 99,95 % Det er ei målsetjing å stabilisere veksten i lånegjelda til å verte lik betaling av avdrag. 3.5 Eigenkapitaldel Eigenkapitaldelen er den frie eigenkapitalen delt på lånegjeld. Eigenkapitaldelen viser ein fallande tendens i perioden 2009-2013 grunna auka gjeld og reduksjon i eigenkapitalen. Tabell 6; Tabellen under viser eigenkapitalgraden dei siste 5 åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2009 2010 2011 2012 2013 Eigenkapital (disp.fond og ub.kap.fond) 345 122 302 140 255 000 212 219 194 211 Lånegjeld 946 866 1 195 461 1 284 813 1 294 609 1 355 510 EK/Gjeld 36,45 % 25,27 % 19,85 % 16,39 % 14,33 % 3.6 Langsiktig kapitalfond Tabellen under viser utviklinga i det langsiktige kapitalfondet og kapitalfondet i % av lånegjeld. Tabellen 7; Tabellen viser langsiktig kapitalfond dei siste 5 åra og kapitalfond i % av lånegjeld (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2009 2010 2011 2012 2013 Langsiktig kapitalfond 283 519 307 878 275 625 236 366 215 232 Kapitalfondet i % av lånegjeld 29,94 % 25,75 % 21,45 % 18,26 % 15,88 % Det langsiktige kapitalfondet er styrka i 2014 og er venta å vere på om lag 225 mill ved utgangen av 2014. 12

4. Kostra analyse Nemninga KOSTRA står for kommune- stat rapportering og gjev styringsinformasjon om prioriteringane til kommunal og fylkeskommunal verksemd, dekningsgrad, bruksratar og produktivitet. 4.1 Kostra-tal for Fjell kommune Statistisk Sentralbyrå publiserer i april kvart år tal frå Kostra-rapporteringa for året før. Føremålet med KOSTRA er å gi informasjon om ressursbruk i kommunar og fylkeskommunar. Prinsippet er at tala skal gi eit representativt bilde av ressursbruken i kommunen og gi grunnlag for samanlikning kommunane i mellom. SSB utarbeider kvart år rapportar på utvalde nøkkeltal. Desse viser ressursbruken til kommunen innan sentrale tenesteområder som barnehage, grunnskule, omsorg, helse, barnevern og sosialtenesta (Nav). Tala er rekna ut både pr. innbyggjar (prioritering) og pr. brukar av dei aktuelle tenestene (produktivitet). Tabellen under viser Fjell kommune samanlikna med nabokommunane Os og Askøy samt Hordaland og kostragruppe 13 (Dei største kommunane utanom storbyane): Utvalgte nøkkeltall, kommunekonsern - nivå 1 KOSTRA-tal EKG13 EKA12 Kostragruppe 1246 Fjell 1243 Os 1247 Askøy Hordaland 13 2013 2013 2013 2013 2013 Netto driftsutgifter per innbygger 1-5 år i kroner, barnehager, konsern 127 572 112 647 127 329 122 538 118 182 Netto driftsutgifter grunnskolesektor (202, 215, 222, 223), per innbygger, konsern 15 363 12 430 12 579 12 109 11 390 Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, kommunehelsetjenesten, konsern 1 838 1 797 2 094 2 022 1 910 Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, pleie- og omsorgtjenesten, konsern 8 626 10 366 12 679 15 253 14 352 Netto driftsutgifter til sosialtjenesten pr. innbygger 20-66 år, konsern 1 741 2 105 1 794 3 203 3 242 Netto driftsutgifter per innbygger 0-17 år, barnevernstjenesten, konsern 5 158 3 834 5 278 6 885 6 626 Netto driftsutgifter, administrasjon og styring, i kr. pr. innb., konsern 3 312 2 995 3 376 3 736 3 377 Produktivitet/enhetskostnader Korrigerte brutto driftsutgifter i kroner per barn i kommunal barnehage, konsern 174 318 166 367 169 845 175 671 165 754 Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskole, skolelokaler og skoleskyss (202, 222, 112 660 92 105 87 197 102 387 94 797 Gjennomsnittlig gruppestørrelse, 8.-10.årstrinn 11 17 18 15 15 Korrigerte brutto driftsutg pr. mottaker av hjemmetjenester (i kroner), konsern 179 246 235 458 278 271 237 384 226 012 Korrigerte brutto driftsutgifter, institusjon, pr. kommunal plass, konsern 1 241 606 1 183 823 1 200 878 950 078 1 045 109 Tala viser at skulesektoren i Fjell kommune har den høgaste ressursbruken pr. innbyggar uavhengig av kven ein samanliknar seg med. Ressursbruken vert endå høgare når ein målar pr. elev. For barnehagesektoren er ikkje dette like eintydig, men dei fleste andre ligg lågare enn Fjell. Det er ekstern husleige og overføringar til private barnehagar som forklarer dette. Innan pleie og omsorg har Fjell kommune den lågaste ressursbruken av alle. Det er særleg tenester knytt til pleie og omsorg i heimen som forklarer dei låge tala for Fjell. Også innanfor helse, sosialtenesta og barnevern er ressursbruken gjennomgåande lågare enn andre kommunar. 13

Avviksanalyse Fjell mot Os Fjell mot Askøy Fjell mot Hordaland Avviksanalysa viser kva Fjell teoretisk hadde spart dersom ein hadde hatt same kostnadsstruktur som dei ein samanliknar seg med. Det er innan skulesektoren det er størst potensiale for mogelege innsparingar medan pleie og omsorg ligg i andre enden av skalaen. Figuren nedanfor viser skilnaden innan grunnskule mellom Fjell kommune, Kostragruppe 13, Hordaland og heile landet: Fjell mot Kostragr 13 Avvik i kr Avvik i kr Avvik i kr Avvik i kr Netto driftsutgifter per innbygger 1-5 år i kroner, barnehager, konsern 25 372 500 413 100 8 557 800 15 963 000 Netto driftsutgifter grunnskolesektor (202, 215, 222, 223), per innbygger, konsern 69 957 916 66 403 968 77 614 408 94 763 996 Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, kommunehelsetjenesten, konsern 977 932-6 106 112-4 388 768-1 717 344 Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, pleie- og omsorgtjenesten, konsern -41 502 480-96 672 156-158 067 204-136 576 552 Netto driftsutgifter til sosialtjenesten pr. innbygger 20-66 år, konsern -5 252 156-764 737-21 095 198-21 657 929 Netto driftsutgifter per innbygger 0-17 år, barnevernstjenesten, konsern 8 459 036-766 680-11 033 803-9 379 052 Netto driftsutgifter, administrasjon og styring, i kr. pr. innb., konsern 7 561 084-1 526 528-10 113 248-1 550 380 Produktivitet/enhetskostnader Korrigerte brutto driftsutgifter i kroner per barn i kommunal barnehage, konsern 12 381 297 6 965 356-2 106 892 13 335 861 Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskole, skolelokaler og skoleskyss (202, 222, 72 460 940 89 762 730 36 214 607 62 971 042 Gjennomsnittlig gruppestørrelse, 8.-10.årstrinn Korrigerte brutto driftsutg pr. mottaker av hjemmetjenester (i kroner), konsern Korrigerte brutto driftsutgifter, institusjon, pr. kommunal plass, konsern Figuren syner at Fjell kommune brukar ca. kr. 112.000,- pr. elev pr. år medan snitt for Hordaland er kr. 102.000,- og Kostragruppe 13 er kr. 92.000,-. På årsbasis utgjer dette gapet 33 mill i høve til snitt Hordaland og 67 mill i høve Kostragruppe 13. 14

4.2 Demografiske tilhøve I tillegg til Kostra-tala som viser dei økonomiske tilhøva har Fjell fleire utfordringar knytt til demografiske tilhøve framover. Det eine er den relative nedgangen i innbyggjartal i barnehagealder (0-5 år) og skulealder (6-15 år). For born i skulealder er det nedgang også i absolutte tal. For innbyggarar over 67 år er utviklinga stikk motsett. (Sjå figurar) Figur: Prosentvis del av befolkning med alder 6-15 år For skulesektoren tyder dette på ein reduksjon i tenesteproduksjonen totalt i dei næraste åra framover. Dette kan gje rom for vidare innsparing i skulesektoren som kan omfordelast inn mot sektorar med auka press, til dømes omsorgssektoren. Nedgangen i elevtal er størst på Lille-Sotra medan delar av Store-Sotra har vekst. Fjell kommune vert og trekt i rammeoverføringa for elevar i private skular med 26,4 mill for budsjettåret 2015. Det er krevjande å justere kapasiteten i den offentlege skulen tilsvarande. 15

Dei trendane som er skissert for skule gjer seg også gjeldande for barnehage. Trafikale tilhøve gjer det vanskelegare å få full utnytting av samla barnehagekapasitet. Figur: %-vis del av befolkning med alder 0-5 år: 16

5. Årsbudsjett drift 2015 Fjell kommune 5.1 Innleiing Til budsjettseminaret på Panorama vart det lagt fram eit budsjett i balanse utan bruk av fond inklusiv alle ikkje lovpålagte tenester. Dette for å kunne gjere reelle samanlikningar med 2014. Rådmannen la også fram eit budsjett som viste eit overskot på 19,6 mill der alle ikkje lovpålagte tenester var trekt ut. Det er dette budsjettframlegget som er utgangspunkt for det vidare budsjettarbeidet i komiteane. Komité for drift har gått gjennom lista med ikkje lovpålagte tenester og har føreslege å vidareføre dei fleste tenestene med unnatak av desse: Kontigent til Vest-Norsk Brusselkontor kr 95.000 Kontigent BrB kr 300.000 Tilskot til ambassadørstipend med VNR kr 50.000 Kulturstipend kr 20.000 Idrettsstipend kr 20.000 Til saman kr 485.000 Etter KS sitt vedtak 18.12.2014 viser budsjettet eit overskot på kr 252.000. Prisindikatoren for 2015, som er eit vekta snitt av løns- og prisvekst, utgjer 3,0%. Lønsveksten er rekna til 3,3 % i statsbudsjettet. 5.2 Budsjettpremissar I samband med utarbeiding av Fjell kommune sitt budsjett for 2015 er det lagt til grunn dei generelle føringane i statsbudsjettet. Budsjett 2015 er basert på ei vidareføring av budsjett 2014 etter vedtekne innsparingar på 15 mill som vart gjort av KS i juni. Det same gjeld innsparing på 4 mill vedkomande administrativ organisering. I tillegg er følgjande premissar innarbeid i Fjell kommune sitt budsjett: Inntektssida - Auka alle brukarbetalingar med 5% utanom Plansaksbehandling som er auka med 25% etter drøftingar i gebyrutvalet. - Auka makspris i barnehagane med kr 100. - Lagt inn inntektsauke knytt til ressurskrevjande tenestar. - I rammeoverføring er det korrigert for venta inntektsbortfall som følgje av skatteutjamninga. Det er og innarbeid veksttilskot på 10,3 mill, samt gjort uttrekk for elevar i private skular med 26,4 mill. I tillegg er det i rammeoverføringa korrigert for avvikling av samhandlingsreforma. - Skatteanslaget er basert på utrekningar frå KS sin skattemodell Utgiftssida - Løn er budsjettert med heilårsveknad av lønsoppgjeret i 2014, det vil sei inklusiv overheng. - Det er innarbeid lønsavsetjing til neste års lønsoppgjer som er eit mellomoppgjer. - Pensjon er innarbeid i høve til endring i grunnlagsrente, auka levealder og redusert amortiseringstid på premieavvik. 17

- Satsane for utrekning til dei private barnehagane er basert på rekneskap 2013 oppjustert med deflator (løns- og prisvekst) for 2014 og 2015. - Det er auka i bruttoutgifter knytt til ressurskrevjande tenestar. - Utgiftene til samhandlingsreforma er teke bort. Rammeoverføringa er redusert tilsvarande. - Midlar til opplæring er styrka noko i høve 2014 nedtrekket. Finanssida - Utbytte frå BKK er redusert frå 15 mill i 2014 til 7,5 mill i 2015. - Det er ikkje budsjettert med avkastning frå det langsiktige kapitalfondet. - Avdrag er budsjettert etter minimumsmetoden 5.3 Økonomisk oversikt drift Tabellen som følgjer under viser hovudtrekka i driftsbudsjettet for 2014 og 2015 og rekneskapen for 2013. KS sitt vedtak av 18.12.2014 er innarbeidd i budsjettet for 2015. Budsjett Budsjett Rekneskap 2015 2014 2013 Driftsinntekter 1 398 892 000 1 334 378 000 1 328 226 000 Driftsutgifter 1 372 630 000-1 321 789 000-1 320 366 000 Brutto driftsresultat 26 262 000 12 589 000 7 860 000 Netto finansutgifter -80 410 000-68 220 000-54 841 000 Motpost avskrivninger 54 400 000 50 231 000 45 302 000 Netto driftsresultat 252 000-5 400 000-1 679 000 Bruk av avsettjinngar - -5 400 000-53 488 000 Avsettjingar - - 67 384 000 Meir/mindreforbruk 252 000-15 575 000 18

Tabellen som følgjer viser ei meir detaljert oversikt over driftsbudsjettet for 2015. Budsjett 2015 Budsjett Budsjett Rekneskap Endring %-vis Hovudoversikt 2015 2014 2013 2014-2015 endring Driftsinntekter Brukerbetalinger 47 981 000 45 970 000 47 676 000 2 011 000 4,37 % Andre salgs- og leieinntekter 53 652 000 52 760 000 45 850 000 892 000 1,69 % Overføringer med krav til motytelse 132 998 000 120 559 000 170 202 000 12 439 000 10,32 % Rammetilskudd 513 708 000 501 527 000 458 792 000 12 181 000 2,43 % Andre statlige overføringer 17 044 000 16 927 000 17 762 000 117 000 0,69 % Andre overføringer 252 000 252 000 264 000-0,00 % Skatt på inntekt og formue 633 256 000 596 383 000 587 679 000 36 873 000 6,18 % Eiendomsskatt - - - - Sum driftsinntekter 1 398 892 000 1 334 378 000 1 328 226 000 64 514 000 4,83 % Driftsutgifter Lønnsutgifter 704 216 000 677 738 000 697 622 000 26 478 000 3,91 % Sosiale utgifter 215 010 000 194 102 000 172 613 000 20 908 000 10,77 % Kjøp av varer og tjenester som inngår i komm tjenesteprod 140 847 000 134 556 000 135 155 000 6 291 000 4,68 % Kjøp av varer og tjenester som erstatter komm tjprod 216 016 000 206 347 000 191 214 000 9 669 000 4,69 % Overføringer 42 140 000 58 815 000 78 460 000-16 675 000-28,35 % Avskrivninger 54 400 000 50 231 000 45 302 000 4 169 000 8,30 % Sum driftsutgifter 1 372 630 000 1 321 789 000 1 320 366 000 50 841 000 3,85 % - Brutto driftsresultat 26 262 000 12 589 000 7 860 000 13 673 000 Finansinntekter Renteinntekter, utbytte og eieruttak 11 110 000 18 610 000 19 031 000-7 500 000-40,30 % Gevinst på finansielle instrumenter - - 8 866 000 - Mottatte avdrag på utlån - - - - Sum finansinntekter 11 110 000 18 610 000 27 897 000-7 500 000-40,30 % Finansutgifter Renteutgifter, provisjoner og andre finansutgifter 53 520 000 50 830 000 47 738 000 2 690 000 5,29 % Tap på finansielle instrumenter - - - - Avdrag på lån 38 000 000 36 000 000 35 000 000 2 000 000 5,56 % Utlån - - - - Sum finansutgifter 91 520 000 86 830 000 82 738 000 4 690 000 5,40 % Sum finans -80 410 000-68 220 000-54 841 000-12 190 000 17,87 % Motpost avskrivninger 54 400 000 50 231 000 45 302 000 4 169 000 Netto driftsresultat 252 000-5 400 000-1 679 000 5 652 000 Sum bruk av avsettjingar - 5 400 000 53 488 000-5 400 000 Avsettjingar - - 67 384 000 - Rekneskapsmessig meir/mindreforbruk 252 000 - -15 575 000 252 000 5.4 Inntekter Driftsinntektene aukar med totalt 64,5 mill, ei auke på 4,83% i høve til revidert budsjett 2014. Dei frie inntektene (skatt og ramme) aukar med 49 mill, ei auke på 4,28%. 19

Brukarbetaling og andre sals- og leigeinntekter Alle gebyr og brukarbetalingar er auka med 5%. Plansakbehandling er auka med 25%. I tillegg er ny maksimal foreldrebetaling innarbeid i barnehagesektoren. Frå kr 2.405 til kr 2.480 frå 1. januar 2015, og vidare til kr 2.580 frå 1. mai 2015. Eigenbetaling 2014 2015 Auke %-vis auke Barnehagar frå frå (satsar pr. månad) 01.01 01.05 41 timar og meir 2 405 2 480 2 580 175 7,28 % Maks 33 timar 2 168 2 168 2 325 158 7,28 % Maks 25 timar 1 863 1 863 1 999 136 7,28 % Maks 17 timar 1 548 1 548 1 661 113 7,28 % Skulefritidsordninga (satsar pr. månad) Heil plass, frå og med 11 timar pr veke 2 250 2 360 110 5,00 % Delt plass. Til og med 10 timer pr veke 1 690 1 770 80 5,00 % Fjell kulturskule (satsar pr. år) Pris pr. elev 2 780 2 920 140 5,00 % Søsken 2 260 2 370 110 5,00 % Instrumentleige pr år 870 910 40 5,00 % Heimehjelp (satsar pr. månad) 2 til 3 G 660 690 30 5,00 % 3 til 4 G 1 340 1 410 70 5,00 % 4 til 5 G 2 000 2 100 100 5,00 % Over 5 G 2 660 2 790 130 5,00 % Max timesats 240 250 10 5,00 % Betaling for ferdigmat (satsar pr. eining) Suppe/dessert 20 21 1 5,00 % Frossen middag pr. porsjon 70 74 4 5,00 % Varm middag pr. porsjon 80 84 4 5,00 % Institusjonsopphald (satsar pr. dag, jfr statens satsar) Korttidsopphald 142 147 5 Dagsopphald 74 77 3 Frokost 27 28 1 5,00 % Tryggleiksalarm (satsar pr. månad) Trygleiksalarm lav sats 210 220 10 5,00 % Trygleiksalarm høg sats 240 250 10 5,00 % Husleige Bu & Servicesenter 40 m2 - pr.mnd 6 410 6 730 320 5,00 % 45 m2 - pr mnd 7 320 7 690 370 5,00 % 55 m2 - pr mnd 8 240 8 650 410 5,00 % Mat Bu & Servicesenter Full pakke 3 710 3 900 190 5,00 % Feiing og tilsyn Vanleg hus 540 570 30 5,00 % Industripipe 790 830 40 5,00 % Feiing etter oppdrag 1 060 1 110 50 5,00 % Andre gebyr og betalingssatsar Plansakbehandling + 25% Byggesaksgebyr + 5% Oppmålingsgebyr + 5% Alle andre betalingssatsar + 5% 20

I tillegg vart det vedteke å justere gebyr slik det går fram av endringar i gebyrreglementet for 2015, knytt til saksområda plansaksbehandling, byggesak og oppmåling. Endringane er naudsynte for å tilnærma seg nivået til omliggande kommunar og i tråd med diskusjonar i gebyrutvalet. Gebyrutvalet konkluderte med at det er tre element ein har for å få tenestene i balanse reint økonomisk: Endra kostnadsfaktor Auke i gebyrsats Auke inntektsgrunnlaget gjennom nye gebyr Ein trinnvis opptrapping av alle tre element vart vurdert som ein egna startegi. I tillegg kan det komme endringar som følgje av forenklingar i plan- og bygningsloven. Gebyra knytt til plansak, byggesak og kart og oppmåling vil gå fram av Lokale forskrifter om kommunale gebyr. 5.4.1 Overføringar med krav til motyting Denne posten omfattar refusjonskontoar der Fjell kommune må sende krav for å få refundert sine utlegg, til dømes sjuke- og fødselspengar og meirverdiavgiftskompensasjon. Auken skuldast i hovudsak auka inntekter knytt til ressurskrevjande tenester. 5.4.2 Frie inntekter; rammetilskot og skatt på inntekt og formue I rammeoverføring er det korrigert for venta inntektsbortfall som følgje av skatteutjamninga med 11,4 mill. Det er innarbeid veksttilskot på 10,3 mill, samt gjort uttrekk grunna trekk for elevar i private skular med brutto 26,4 mill. I tillegg er det i rammeoverføringa korrigert for avvikling av samhandlingsreforma. Skatteanslaget er basert på utrekningar frå KS sin skattemodell. 5.4.3 Andre statlige overføringar Posten er vidareført på om lag same nivå som i 2014. 5.5 Utgifter Driftsutgiftene aukar med 50,8 mill, ei auke på 3,85% i høve revidert budsjett 2014. Av dette er 47,4 mill løn og sosiale utgifter. Nedanfor er det gjort greie for utgiftspostane. 21

5.5.1 Lønsutgifter / lønsoppgjer Stillingsbudsjettet er budsjettert på kvar tenestestad. Innsparingstiltaka på 15 mill som vart gjort i 1. tertial 2014 er innarbeid i budsjettet for 2015 med heilårsverknad. Det same gjeld innsparing på 4 mill vedkomande administrativ organisering. Lønsoppgjer for 2014 er også innarbeidd med heilårsverknad i 2015. Det er budsjettert med ein lønsavsetnad på 11,1 mill til lønsoppgjeret i 2015 som er eit mellomoppgjer. Det er venta eit moderat oppgjer i 2015 mellom anna som følgje av sterkt kostnadspress oljeindustrien. 5.5.2 Sosiale utgifter Denne posten omfattar i hovudsak arbeidsgjevaravgift og pensjon. Auken er på 20,9 mill. Det er venta at pensjonskostnadene for kommunane vil auke ut over det som blir kompensert gjennom prisjustering av inntektene. For kommunane kan denne meirutgifta, ut over priskompensasjon, reknast til om lag kr. 0,45 mrd. Auken i pensjonspremie har samanheng med lønsutviklinga, låg rente og auka levealder. Redusert amortiseringstid for premieavvik (for nye premieavvik f.o.m. 2014) frå ti år til sju år vil ha budsjetteffekt frå 2015 og bidra til auka amortiseringskostnader og derav auka pensjonskostnader. 5.5.3 Kjøp av varer og tenester som inngår i tenesteproduksjon Utgiftsauken skuldast mellom anna reinhaldstenester og energi i Sotra Arena. 5.5.4 Kjøp av varer som erstattar tenesteproduksjon Denne posten omfattar tenester som kommunen kjøper frå andre. Auken skuldast i hovudsak meirutgifter til ressurskrevjande tenester. 5.5.5 Overføringar Reduksjonen skuldast i hovudsak avvikling av samhandlingsreforma, som i 2014 var budsjettert med 21 mill. 22

5.5.6 Avskrivingar Avskrivingar er rekna til 54,4 mill, ei auke på 4,2 mill i høve 2014. Avskrivingar er ein kostnad som ikkje vert betalt, men syner det rekneskapsmessige kapitalslitet kvart år. Effektane av avskrivingar vert sett i 0 i driftsrekneskapen og erstatta av utgiftsposten avdrag. 5.5.7 Brutto driftsresultat Brutto driftsresultat er positivt med 26,3 mill, noko som er ei betring på 13,7 mill i høve revidert budsjett 2014. 5.6 Finans 5.6.1 Renteinntekter, utbytte og eigaruttak Aksjeutbytte frå BKK er halvert til 7,5 mill i 2015. Avkastning frå det langsiktige kapitalfondet er ikkje budsjettert. Andre renteinntekter er vidareført på om lag same nivå som 2015. 5.6.2 Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter Renteutgifter er auka som følgje av auke i netto lånegjeld. I investeringsbudsjettet er det førebels ikkje innarbeid låneopptak til kjøp av ROP-huset på Bildøy og Utbyggingsavtale på Straume. 5.6.3 Avdragsutgifter Avdrag på lån er basert på minimumsmetoden og utgjer 38 mill i 2015. Avskrivingar utgjer 54,4 mill i 2015. 5.7 Sektorane Sektor (netto driftsutgifter) Budsjett 2014 Budsjett 2015 Endring RÅDMANNEN 1000-1 088 837 000-1 115 218 000-26 381 000 RÅDMANNEN 1010 31 968 000 45 090 000 13 122 000 PERSONALSJEFEN 11 022 000 11 468 000 446 000 ØKONOMISJEFEN 7 146 000 7 345 000 199 000 IKT-SJEFEN 12 168 000 14 290 000 2 122 000 SERVICETORGSJEFEN 159 517 000 162 289 000 2 772 000 KULTURSJEFEN 11 889 000 11 879 000-10 000 SKULESJEFEN 315 605 000 316 051 000 446 000 BARNEHAGESJEFEN 87 776 000 90 185 000 2 409 000 SOSIALSJEFEN 48 453 000 52 232 000 3 779 000 NAV 37 511 000 39 517 000 2 006 000 HELSESJEFEN 62 488 000 69 198 000 6 710 000 OMSORGSSJEFEN 199 916 000 187 813 000-12 103 000 PLAN- OG UTBYGGINGSSJEFEN 8 378 000 6 848 000-1 530 000 EIGEDOMSSJEFEN 95 000 000 100 760 000 5 760 000 Sum - -252 000-252 000 Auken utanom generell lønsauke på kvar sektor er kommentert nedanfor. 23

5.7.1 Rådmannen 1000 Dei frie inntektene (skatt og rammeoverføring) veks med 49 mill eller 4,28%. Integreringstilskot er vidareført med 12 mill i 2015. Aksjeutbytte frå BKK er halvert til 7,5 mill i 2015, medan avkastning frå det langsiktige kapitalfondet er satt i 0. Utgiftssida er auka med avdrag og avskrivingar, medan renteutgiftene er auka med om lag 2,5 mill. Avdraga er rekna etter minimumsmetoden. 5.7.2 Rådmannen 1010 Lønsavsetjinga er førebels lagt under rådmannen med 10,7 mill. I tillegg er det lagt 0,45 mill hos barnehagesjefen, totalt 11,1 mill. Lønsoppgjeret for 2015 er eit moderat mellomoppgjer. Sotra brannvern Budsjett for 2054 er i hovudsak vidareført med same nivå som 2014, men er auka med deflator på 3,0% til kr 17.408.000. Brannsjefen sitt framlegg til budsjett ligg som vedlegg til saka. Kyrkja Tilskot til kyrkja er budsjettert med kr 13.580.000 og er auka med deflator på 3,0%. Kyrkja sitt framlegg til budsjett ligg som vedlegg til saka. Gode Sirklar Kjøp av tenestar frå Gode Sirklar er vidareført på same nivå som i 2013 med 1 mill. 5.7.3 Stabsfunksjonane Personalsjefen, økonomisjefen og IKT sjefen sitt budsjett er i hovudsak vidareført på same nivå som i 2013 med noko auke i driftsutgiftene knytt til opplæring, lisensar dataprogramvare samt bortfall av inntekter. 5.7.4 Servicetorgsjefen Auken skuldast budsjetterte utgifter til val hausten 2015, samt auke i godtgjersle til folkevalde. I tillegg kjem auka utgifter til private barnehagar. 5.7.5 Kultursjefen Kultursjefen er vidareført på om lag same nivå som i 2014. 5.7.6 Skulesjefen Skulesjefen er vidareført på om lag same nivå som i 2014,inkludert nedtrekk frå hausten 2015 med 5,5 mill. Auken skuldast overheng frå lønsoppgjer i 2014. 5.7.7 Barnehagesjefen Endringa skuldast at Hamramyra barnehage vert endra frå 2 til 3 avdeling samt avsetjing til lønsoppgjer 2015 på 450.000. 24

5.7.8 Sosialsjefen Auka skuldast meirutgifter til løn hjelpetiltak 1,3 mill, samt ny akutt kriseberedskap barnevern. 5.7.9 NAV Endringa skuldast at tilskot til bustad er auka med 1,6 mill i samsvar med reelt forbruk. 5.7.10 Helsesjefen Auken skuldast i hovudsak utgifter knytt til ressurskrevjande tenester. Dei ressurskrevjande tenestene er generelt svært kostnadsintensive. 5.7.11 Omsorgssjefen Nedgangen skuldast bortfall av utgifter til samhandlingsreforma med 21 mill. Dersom ein korrigerer for dette viser omsorgssektoren ein auke på om lag 8,9 mill. Dette skuldast i hovudsak auke utgifter knytt til ressurskrevjande tenester. 5.7.12 Plan- og utbyggingssjefen Endringa skuldast auke i gebyra med 5% på byggesak og kart og 25% på plansakbehandling. 5.7.13 Eigedomssjefen Auken skuldast auka utgifter til husleige og energi samt reduserte husleigeinntekter. 6. Hovudprioriteringar investering 2015-2018 Fjell kommune har relativt høg lånegjeld og rådmannen prøver difor å dempe låneveksten. Målsetjinga er å ikkje ha for stor differanse mellom nye låneopptak og avdrag på lån. Sal av eigedom bidrar og til at lånebehovet vert mindre. Låneopptaka i perioden 2015-2018 bør nærma seg nivået på avdraga. Nedanfor vert det gjort greie for planlagde investeringar i perioden 2015-2018, samt finansiering av desse. Følgjande premissar er lagt til grunn for utarbeiding og handsaming av investeringsbudsjettet: Alle brutto kostnader ved eit prosjekt skal takast med. Dette omfattar kostnader knytt til tomt, planlegging/prosjektering, mva, finansiering (byggjelånsrenter), bygging, utsmykking og inventar og utstyr. Det skal budsjetterast brutto for alle prosjekt. Dette inneber at totalkostnaden ved eit prosjekt skal synleggjerast. Bruttoinvesteringa kjem fram i tabellen investeringsprogram 2015-2018. Finansieringa av prosjekta, statlege og andre tilskot, låneopptak og eigen finansiering, kjem fram i oversikta. Prosjekta skal gjennomførast på beste måte i teknisk/økonomisk forstand. Budsjettert sum i eit år skal dekka venta utgifter same året, men ein kan akseptera visse forskyvingar i faktiske utgifter mellom år. Endringar i kostnadsoverslag (budsjett) vert 25