Saneringsplan avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit

FjellVAR Saneringsplan avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit Rapport 10 Hovudrapport avløpsreinseanlegg i fjell Forstudie 2013-09-02

J02 2013-09-02 For bruk WAG JMH WAG D01 2013-07-05 Kommentarutkast WAG/RHP TIN/JMH WAG Rev. Dato: Omtale Utarbeidet Fagkontroll Godkjent Dette dokumentet er utarbeida av Norconsult AS som del av det oppdraget som dokumentet omhandlar. Opphavsretten tilhøyrer Norconsult. Dokumentet må berre nyttast til det formål som framgår i oppdragsavtalen, og må ikkje kopierast eller gjerast tilgjengeleg på annan måte eller i større utstrekning enn formålet tilseier. Norconsult AS Pb. 1199, NO-5811 Bergen Valkendorfsgate 6, NO-5012 Bergen n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 2 av 53

Føreord I samband med stadfesting av Kommunedelplan for vassforsyning og avlaup 2011-2022 for Fjell kommune vart FjellVAR AS beden om å utarbeide eit forprosjekt for aktuelle lokalitetar for reinseanlegg for hovudavlaup. Saneringsplan avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit er ei oppfølging av dette vedtaket. Det er tidlegare utarbeidd ein hovudrapport for avløpsreinseanlegg som daganlegg med sju delrapportar: 1. Overføringsanlegg 2. Ventilasjon, luktreinsing og energi 3. Spreiingsberekning for luktutslepp 4. Prosessløysing for avlaupsreinseanlegg 5. Biogassanlegg 6. Avlaupsmodell Forstudien var oppe til politisk handsaming i Formannskapet den 10.12.2012. Formannskapet gjorde då vedtak om at «konsekvensar, kostnader og framdrift for eit avløpsreinseanlegg i fjell vert utgreidd til same nivå som dei andre alternativ i «Saneringsplan for avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit», datert 21.9.2012. Lokalisering av reinseanlegg vert å kome attende til når utgreiinga av fjellanlegg ligg føre». Denne rapporten er ei oppfølging av dette vedtaket, i tillegg er to delrapportar utarbeidd: 8. Ingeniørgeologisk rapport 9. Spreiingsberekning for luktutslepp Forstudien er utarbeida av FjellVAR AS med Norconsult AS som konsulent. Prosjektleiar har vore Tore Brakstad, FjellVAR. Arbeidet er leia av ei arbeidsgruppe med desse deltakarane: Bjarne Ulvestad, FjellVAR Tore Brakstad, FjellVAR Stig Haganes, FjellVAR Willy-Andre Gjesdal, Norconsult Forstudien er gjennomført som en teknisk forstudie og er saman med delrapportane lagt ut på FjellVAR si heimeside. Bergen, 2. september 2013 Willy-André Gjesdal n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 3 av 53

Innhold Føreord 3 1 Innleiing 9 1.1 Formål 9 1.2 Reinsekrav 10 1.3 Delutgreiingar 10 1.4 Metode for vurdering og val av alternativ 11 2 Lokalisering av avlaupsreinseanlegg 12 2.1 Vurderte lokalitetar 12 2.2 Vurdering av aktuelle alternativ 14 2.2.1 Utforming av reinseanlegg i fjell 14 2.2.2 E Grønanipa 15 2.2.3 F Storanipa 17 2.2.4 G Skjendalen 19 3 Avlaupsreinseanlegg 21 3.1 Dimensjonering 21 3.2 Utforming 21 3.3 Luktreinsing og utslepp til luft 23 3.4 Energi 26 3.5 Økonomi 27 3.5.1 Investering 27 3.5.2 Driftskostnader 27 3.5.3 Årskostnader 28 3.5.4 Sekundærreinsing 28 4 Overføringsanlegg 29 4.1 Leidningstrasear 29 4.1.1 Felles 29 4.1.2 Alternativ E Grønanipa 29 4.1.3 Alternativ F Storanipa 30 4.1.4 Alternativ G Skjendalen 33 4.2 Fjellvolum 34 4.3 Økonomi 35 4.3.1 Generelt 35 4.3.2 Investeringsbehov 35 4.3.3 Driftskostnader 36 4.3.4 Årskostnader 38 5 Samfunnsøkonomiske vurderingar 39 5.1 Økonomi (Prissette konsekvensar) 39 n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 4 av 53

5.1.1 Investering og drift 39 5.1.2 Årskostnader 40 5.1.3 Gebyrprognose 41 5.1.4 Framtidig utviding til sekundærreinsing 41 5.1.5 Samla vurdering av kostnader 42 5.2 Verknader på miljø og samfunn 43 5.2.1 Føresetnader og uvisse 43 5.2.2 Nærmiljø og friluftsliv 43 5.2.3 Naturmiljø 43 5.2.4 Kulturmiljø 44 5.2.5 Landskap 44 5.2.6 Resipienttilhøve 44 5.2.7 Samla vurdering av miljøkonsekvensar 45 5.3 Risiko og sårbarheit (ROS) 46 5.4 Framdrift 47 6 Konklusjon og anbefalingar 49 6.1 Diskusjon og anbefaling 49 7 Vedlegg 52 7.1 Tabelliste 52 7.2 Figurliste 53 n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 5 av 53

Samandrag Tettbygd område på Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit Morlandstø svarer til avlaupsvatn frå meir enn 10 000 personar og det er difor krav om at utslepp skal gjennomgå sekundærreinsing innan 31.12.2015. Fjell kommune har søkt Fylkesmannen om unntak frå krav om sekundærreinsing, reinsekravet vert då primærreinsing. Forstudien vurderer og anbefaler lokalisering av avløpsreinseanlegg med ein forventa befolkning på 28 000 personer i 2050. Lokaliseringa gjelder primærreinseanlegg med moglegheit for seinare utvidingar til sekundærreinsing. Det er anbefalt kjemisk reinsing som reinsemetode for primærreinsing. Det er utarbeid 2 delrapportar som er bakgrunn for denne hovudrapporten kor anbefalingar i delrapportane er tatt inn. Hovudrapporten omhandlar planføresetnader, skildring av reinseanlegg med transportsystem og vurdering med anbefaling av lokalisering av avløpsreinseanlegg i fjell. I tråd med vedtak i Formannskapet er det no utgreidd lokalisering av reinseanlegg i fjell for hovudavlaup på Litlesotra på strekninga Knarrevik Basvika - Vågo. Denne forstudie tek utgangspunkt i aktuelle lokalitetar på denne strekninga. Det er til saman vurdert 3 ulike lokaliteter for plassering av nytt fjellanlegg: E. Basvika (Grønanipa) F. Våge (Storanipa) G. Skjendalen Det er ein klar føresetnad at lukt frå reinseanlegget vert reinsa etter best tilgjengeleg teknologi før utslepp til luft. Spreiingsberekningane syner at det under ordinær drift vil vere små luktulemper for naboar for alle alternativ, med god margin til innarbeidde anbefalingar for lukt i bustadområde (5 ou E /m 3 ). For alle alternativ viser berekningar som er utført at det er fullt mogleg å drive eit avløpsreinseanlegg innanfor dei krav som vert stilt til støy og lukt. Skjendalen skil seg ut som det dårlegaste alternativet sjølv om det også er godt innafor krava til eit avlaupsreinseanlegg. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 6 av 53

Tabell 1: Investeringar, kostnader samt prognose for årsgebyr for einebustad. Kostnadstall per mai 2012. Alternativ Investering Årskostnad Årsgebyr Mnok Mnok eks mva A - Mustadvatnet 310 31 9 000 B - Knarrevik 300 30 8 800 C - Basvika 378 38 9 800 D - Vågo og Mustadvatnet 348 37 9 500 E - Grønanipa 443 40 10 600 F2b - Storanipa 456 40 10 600 F2c - Storanipa 488 42 11 000 G - Skjendalen 416 37 10 200 I Tabell 1 er dei samla investeringane til reinseanlegg, overføringsanlegg samt fornying av eksisterande leidningsnett samanstilt. Kostnadskalkyle for investering og drift er basert på erfaringspriser frå andre prosjekt. Det er 40 % usikkerhet i kostnadskalkylane på dette planstadiet. Halvparten av usikkerheten er inkludert kalkylane slik at det er ein usikkerhet i kostnadstala på +/- 20 %. Kostnader til sikring av tunnellar og fjellrom er vurdert likt (normal sikring) for alle alternativa. Geologisk kartlegging som er gjort indikerer at ein kan risikere dårleg fjellkvalitet i fjellhallane i Skjendalen med trong for ekstra sikring og mogleg tung bergsikring. Mustadvatnet (A) og Knarrevik (B) har tilnærma like kostnader med eit samla investeringsbehov på kring 300 310 millionar kroner og ein prognose for maksimalt årsgebyr på 11 000 kr inklusiv meirverdiavgift. Grønanipa (E) og Storanipa (F2b) har eit investeringsbehov på 440 460 millionar kroner og ein prognose for maksimalt årsgebyr på 13 000 kr inklusiv meirverdiavgift. Storanipa med sidetunnel mot Arefjorden (F2c) er dyrast, og vil gje eit årsgebyr på 14 000 inklusiv mva. Det er frå middels negativ konsekvens til ingen konsekvens for miljøverkander for alle alternativa. Storanipa (F2b) kjem best ut medan Knarrevik (B) kjem dårlegast ut. Det er tema nærmiljø som er vektlagt og som gjev utslag her. For tema sårbarheit er det liten forskjell mellom dei ulike alternativa. Mustadvatnet/Vågo (D) kjem best ut når det gjeld uønska hending med overløpsutslepp til dårlege resipientar ved pumpestans og/eller mykje nedbør. Samstundes har Vågo mest sårbar resipient med overløpsutslepp ved n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 7 av 53

reinseanlegg. Ved større driftsuhell med uønska luktutslepp ligg bustadområdet ved Knarrevik (B) mest utsett til. Med omsyn til framdrift kjem Basvika (C) best ut tett følgt av Mustadvatnet/Vågo (D) der nytt reinseanlegg på Vågo vil kunne vere klart til drift innan 2018. Med dette oppnår ein at 50 % av avlaupsvatnet har primærreinsing og ein har kapasitet til å ta unna forventa folkevekst i Straumeområdet fram til nytt reinseanlegg på Mustadvatnet er på plass. Grønanipa (E) kjem dårlegast ut med omsyn til framdrift med ferdigstilling i 2021 på grunn av einsidig drift av lang tunnell frå Våge. Eit fjellanlegg vil krevje kring 150 millionar i ekstra investeringar i høve til eit daganlegg. Fjellanlegg har eit vesentleg føremon framfor daganlegg ved at det legg mindre beslag på sjønært areal og er meir fleksibelt med omsyn på framtidige modifikasjonar og utvidingar. Eit fjellanlegg kan ha store ulemper i anleggsperioden i samband med støy og støv frå transport av sprengstein. Vidare så er etablering av massedeponi ein usikker faktor og såleis ein mogleg ulempe som ikkje ein ikkje har tatt omsyn til i denne forstudien. For eit daganlegg anbefaler vi alternativ A Mustadvatnet. Alternativ C Basvika kan også aksepterast. For fjellanlegg anbefaler vi alternativ F2b Storanipa. Rangeringa av alternativ som gjort i denne forstudien er basert på kriteria som har relevans for utbygging og drift av et moderne avløpsreinseanlegg for Fjell kommune med moglegheit for å takle forventa folketal i 2050 så vel som skjerpa reinsekrav. Synergiar opp mot andre prosjekt, utvikling av kommunen og andre samfunnsøkonomiske tilhøve er ikkje vurdert i denne utredninga. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 8 av 53

1 Innleiing 1.1 FORMÅL Hovudformålet med fase 2 i forstudien er å utgreie lokalisering av nytt hovudavlaupsreinseanlegg for det tettbygde området Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit som fjellanlegg. Fakta om reinseanlegg, naudsynte tiltak for etablering av nytt reinseanlegg for hovudavlaup samt eksisterande og nytt og leidningsnett for avlaup er med i forstudien. Figur 1: Planavgrensing for saneringsplan avlaup med område for nytt hovudavlaupsreinseanlegg. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 9 av 53

1.2 REINSEKRAV Avlaupsregelverket i Norge har vore gjenstand for endringar dei siste år, og det norske regelverket er etter siste regelendring i 2010 godt harmonisert med EU-direktivet om reinsing av avlaupsvann frå byar og tettbygde område. Primærreinsing: Fjerning av 20 % organisk stoff og 50 % av partiklane i avlaupsvatnet. Sekundærreinsing: Tettbygd område på Litle Sotra, Bildøyna og Kolltveit Morlandstø svarer til avlaupsvatn frå meir enn 10 000 personar og det er difor krav om at utslepp skal gjennomgå sekundærreinsing innan 31.12.2015. Fylkesmannen kan gje løyve til primærreinsing dersom det er gjort undersøkingar som syner at utsleppa ikkje har skadeverknader på miljøet. Fjerning av 70 % organisk stoff og meir enn 90 % av partiklane (ikkje krav) i avlaupsvatnet. Utsleppa frå reinseanlegga vil skje som djupvassutslepp til sjøområdet kor Kobbeleia, Byfjorden, og Hjeltefjorden møtes. Uni Research vart i 2011 engasjert til å kartlegge miljøtilhøva ved utsleppspunkta som dokumentasjon på søknad om krav om sekundærreinsing. I mai 2013 lå rapporten frå Uni Research føre, og rapporten konkluderte med: gode tilhøve ved resipienten til dei fire undersøkte stasjonane på strekninga Knarrevik sør Våge, og resipienten vil tåle auka utslepp etter primærreinsing i framtida. Den 28. mai 2013 vart søknaden om unntak frå krav om sekundærreinsing sendt til Fylkesmannen, og ein forventar at svar på denne vil ligge føre i løpet av hausten 2013. Dersom Fjell kommune får løyve til primærreinsing må FjellVAR gjennomføre resipientundersøkingar kvart 4. år. Dersom det viser seg at utslippet er til skade for miljøet kan Fylkesmannen stille krav om etablering av sekundærreinsing i løpet av 7 år. 1.3 DELUTGREIINGAR I saneringsplan for avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit har ein mellom anna: Fastlagd dimensjonerande belastning for transportsystem og reinseanlegg. Vurdert og anbefalt prosessløysing for avlaupsreinsing. Vurdert løysing for sanering av eksisterande utslepp og overføring til nytt hovudavlaupsreinseanlegg. Utført ein grovsiling av fleire lokaliseringsvariantar. Vurdert aktuelle lokalitetar og alternativ opp mot kvarandre for ulike kriterier Vurdert kostnader og konsekvensar for aktuelle alternativ. Gitt ei tilråding om val av alternativ. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 10 av 53

Det er utarbeidd 10 ulike delrapportar som inngår i saneringsplanen. Tabell 2: Rapportar som inngår i saneringsplan for avløp for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit. Nr Namn 01 Overføringsanlegg 02 Ventilasjon, luktreinsing og energi 03 Spreiingsberekning for luktutslepp 04 Prosessløysing for avlaupsreinseanlegg 05 Biogassanlegg 06 Avlaupsmodell 07 Hovudrapport (daganlegg) 08 Ingeniørgeologi 09 Spreiingsberekning for luktutslepp frå fjellanlegg 10 Hovudrapport for avløpsreinseanlegg i fjell For føresetnader for reinseanlegg og leidningsnett vert det vist til kapittel 2 i hovudrapport for daganlegg (rapport 7). 1.4 METODE FOR VURDERING OG VAL AV ALTERNATIV Ved vurdering av fjellanlegg er fjellkvalitet samt naudsynt fjelloverdekning til reinseanlegg og tunnelar styrande for plassering. Andre tilhøve som påverkar val av løysing er mellom anna: tilhøve for åtkomstveg fram til tunnelinnslag nærleik til eksisterande hovudavløpsleidningsnett eksisterande bustader vedtekne arealplanar n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 11 av 53

2 Lokalisering av avlaupsreinseanlegg 2.1 VURDERTE LOKALITETAR I denne forstudien har etter ein innleiande grovkartlegging av aktuelle lokalitetar for fjellanlegg gjennomført ein ingeniørgeologisk kartlegging i felt. Basert på dette er det vurdert tre ulike lokalitetar for avløpsreinseanlegg med underalternativ for tunnelar som er samanstilt i Tabell 3. Storanipa Grønanipa Skjendalen Figur 2: Oversiktskart over vurderte lokalitetar for fjellhallar. Tabell 3: Vurderte lokalitetar med underalternativ for tunnelar. E - Grønanipa F Storanipa G - Skjendalen E Tunnel Våge - Basvika F1 Tunnel Våge - Knappen G1 Utslipp Sveneset F2a Tunnel Våge Sveneset F2b Tunnel Våge Sveneset F2c Tunnel Arefjorden F2b G2 Åtkomst/utslipp Rennedalen G3b Åtkomst Skjendalen G4 Arefjorden - Skjendalen F3 Tunnel Våge - Basvika n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 12 av 53

Figur 3: Alternativ for avløpsreinseanlegg i fjell med åtkomst- og transporttunnelar. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 13 av 53

2.2 VURDERING AV AKTUELLE ALTERNATIV 2.2.1 Utforming av reinseanlegg i fjell Her vert dei ulike alternativa presentert med faktagrunnlag særleg knytt til lokalisering av reinseanlegg, åtkomstveg og tunnelar. I denne forstudien er det lagt til grunn at det skal vere plass til to parallelle hallar. Prosesshallen har lengde 120 meter og høgde 13 meter, medan teknisk hall har lengde på 110 meter og høgde 9 meter (15 meter høgde ved slamlager). Bredde på hallane er 17 meter og avstand mellom hallane er 12 meter. Den totale bredda på fjellarealet blir dermed 46 meter. Figur 4: Anbefalt utforming av fjellanlegget. For kvart alternativ er det også planlagt åtkomsttunnel med bredde på 5 eller 6 meter (avhengig av alternativ) og utløpstunnel med bredde på 4 eller 5,5 meter. Det er krav om alternativ rømmingsveg ut frå reinseanlegg i fjell i tilfelle brann i åtkomsttunnelen. Vidare er det krav om administrasjonsbygg i dagen i tilknyting til reinseanlegg for driftspersonell til anlegget. Det er eit føremon om det er kort avstand mellom reinsealegg og administrasjonsbygg. Reinseanlegg og leidningsnett vert nærare omtalt i eigne kapittel. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 14 av 53

Figur 5: Snitt gjennom fjellhallane. 2.2.2 E Grønanipa Reinseanlegget er plassert under Grønanipa (50-65 moh), 300 m frå sjø, vest for Bassvika som vist i Figur 6. Åtkomst vil skje gjennom ein 1,1 km lang tunnel frå Våge. I tillegg må ein byggje ein 200 m lang åtkomstveg fram til tunnemunningen på Våge. I åtkomsttunnelen vil ein leggje sjølvfallsleidning for avløp frå Straumeområdet. Avløp frå austsida av Litlesotra, Brattholmen, Valen, Knarrevik samt Hjelteryggen, førast fram i grøft gjennom Hjelteryggen bustadfelt og leiast via borehull fram til reinseanlegget. Administrasjonsbygg er foreslått plassert i Bassvika. Arealbehov for tomt i Bassvika er kring 5 dekar. Vi vurderer det som bergteknisk mogleg å plassere eit hallanlegg med dei gjevne dimensjonar i området ved Grønanipa som vist i Figur 7. Anlegget vil ha topp heng ved kote 20. Dette gjer ein overdekning i området på mellom 30 45 meter. Det er lite lausmassar i dette området og bergoverdekninga vert vurdert som god. Det er ingen bygg eller anna infrastruktur oppå terrenget over hallene. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 15 av 53

Figur 6: Oversiktskart alternativ E Grønanipa. Figur 7: Skisse til situasjonsplan for Alternativ E Grønanipa. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 16 av 53

2.2.3 F Storanipa Reinseanlegget er plassert under Storanipa (60-80 moh) ved Våge som vist i Figur 8. Åtkomst vil skje gjennom ein 250 m lang tunnel frå Våge. I tillegg må ein byggje ein 200 m lang åtkomstveg fram til tunnemunningen på Våge. I åtkomsttunnelen vil ein leggje sjølvfallsleidning for avløp frå Straumeområdet. Til administrasjonsbygg foreslår ein å byggje om eksisterande avløpsreinseanlegg på Våge. Det er ikkje naudsynt med ekstra areal for tomt til administrasjonsbygg. Figur 8: Oversiktskart alternativ F Storanipa. Det er tre ulike alternativ for utsleppstader: F1 Knappen F2 Sveneset F3 Bassvika For F1 Knappen må ein som følgje av liten fjelloverdekning til bustader ha utslag under vatn. Då alternativ F2 ender ved eksisterande avløpsreinseanlegg for Hjelteryggen og ikkje krev utslag under vatn går ein ikkje vidare med alternativ F1 i denne utredninga. F2 Sveneset har tre underalternativ. F2a som er det kortaste, og F2b som kan kombinerast med sidetunnel mot Arefjorden for avløp frå Straumeområdet. F2a er berre 70 meter kortare enn F2b og ein går ein ikkje vidare med alternativ F2a i denne utredninga. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 17 av 53

F3 har tunnel til utslepp i Bassvika, og er likt alternativ E med unntak av plassering av reinseanlegg og administrasjonsbygg. Figur 9: Skisse til situasjonsplan alternativ F Storanipa. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 18 av 53

2.2.4 G Skjendalen Figur 10: Oversiktskart alternativ G Skjendalen. Reinseanlegget er plassert nær Skjendalen på ein fjellformasjon (80-100 moh), 400 m frå sjø, vest for Rennedalen som vist i Figur 10. Åtkomst vil skje gjennom ein 500 m lang tunnel frå Skjendalen (G3b) eller Rennedalen (G2). I tillegg må ein byggje ein åtkomstveg fram til tunnemunningen i Skjendalen (75 m) eller Rennedalen (200 m). Utslepp vil skje i Rennedalen (G2) eller Sveneset (G1). Avløpet vert leia inn på anlegget i ein 700 m lang tunnel mot Arefjorden kombinert med eit 300 m langt borehol. Administrasjonsbygg er foreslått plassert i tilknyting til tunnelmunningen i Skjendalen eller Rennedalen. Alternativ G3b kan medføre trong for riving av ein bustad, medan alternativ G2 vil krevje riving av 2 bustader. Anlegget vil ha topp heng ved kote 25. Dette gjer ein overdekning i området på mellom 60 80 meter. Det er lite lausmassar i dette området og bergoverdekninga vert vurdert som god. Det er ingen bygg eller anna infrastruktur oppå terrenget over hallene. Geologisk kartlegging som er gjort indikerer at ein kan risikere dårleg fjellkvalitet i fjellhallane i Skjendalen med trong for ekstra sikring og mogleg tung bergsikring. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 19 av 53

Vi vurderer det som bergteknisk mogleg å plassere eit hallanlegg med dei gjevne dimensjonar i området ved Skjendalen som vist i Figur 11. Figur 11: Skisse til situasjonsplan for alternativ G Skjendalen. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 20 av 53

3 Avlaupsreinseanlegg 3.1 DIMENSJONERING Overføringsanlegg er i denne studien dimensjonert for estimert tilknyting i 2050. For å unngå å sprenge og utvide støypa basseng i fleire omgangar er hovudavlaupsreinseanlegg dimensjonert for 2050. Dette svarer til 28 000 personar. Prognoser som er lagt til grunn er dei same som for daganlegg (Delrapport 04) og vert ikkje gjenteken her. Reinseanlegg skal planleggast for enkel utviding med sekundærreinsing. Utsprenging av hall til dette er derfor inkludert frå starten av. 3.2 UTFORMING Vi anbefaler å bygge eit kjemisk reinseanlegg for å tilfredsstille primærreinsekravet. Det er derfor eit slikt anlegg som er kostnadsrekna her. Det er ikkje slik å forstå at eit kjemisk reinseanlegg er einaste løysing for å klare krav om primærreinsing, til dømes kan mekanisk reinsing med finsilar i mange tilfelle klare primærreinsekravet. Utan kunnskap om det aktuelle avlaupsvatnets samansetning har vi lagt ein slik anleggsmodell til grunn, sidan eit kjemisk reinseanlegg vil tilfredsstille primærreinsekravet med god margin. Som døme på et kjemisk reinseanlegg er det nytta eit flotasjonsanlegg med forbehandling og enkel slamhandtering. Det er mange andre moglegheiter til å bygge andre typar kjemiske reinseanlegg. Det kostnadsberekna reinseanlegget plassert i fjell er som vist i Figur 12. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 21 av 53

Figur 12: Skisse til utforming av avløpsreinseanlegg i fjell. Til tross for lik prosessløysning er det enkelte skilnader mellom dag- og fjellanlegget som gjer at kostnadane for daganlegg og fjellanlegg ikkje kan samanliknas direkte. Generelt er utforminga gjort meir romsleg enn i daganlegget då ekstra fjellvolum medfører relativt små meirkostnader. Det er og meir hensiktsmessig å støype basseng og kanalar i fjellanlegg, til forskjell frå daganlegget, kor vi i større grad anbefalte prefabrikkerte stålløysningar og rør. I fjellanlegg anbefalas det å sprengje rom til biologisk reinsing og utvida slambehandling frå starten av. Enkel utviding til sekundærreinsing er ein føresetnad for prosjektet og i eit fjellanlegg av denne storleiken er det ikkje hensiktsmessig å sprengje ut volum for biologisk reinsetrinn etter at primærreinseanlegget er bygd. Eit eventuelt biogassanlegg bør ikkje plasserast inne i fjellet og bør, om det skal byggjast i tilknyting til reinseanlegget, byggjast utanfor fjellanlegget. Det er satt av ekstra stor plass til biologisk reinsing for å legge til rette for fleire ulike prosessløysingar i framtida. Det er stor skilnad på arealbehov av ulike prosessløysningane, og medan den mest kompakte løysningen ofte er lønsam i daganlegg er ikkje dette nødvendigvis tilfelle i eit tilsvarande fjellanlegg. Figur 13 viser ein meir detaljert skisse av berekna anlegg. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 22 av 53

Figur 13: Prosessløysing for eit anlegg med rister, sandfang og kjemisk reinsetrinn. 3.3 LUKTREINSING OG UTSLEPP TIL LUFT Lukt frå reinseanlegget vert reinsa etter best tilgjengelig teknologi før utslepp. Beste tilgjengelige teknologi vurderas å være fotooksidasjon i kombinasjon med aktivt kolfilter. Vi anbefaler bygd to parallelle anlegg for å sikre seg best mogleg mot uhell som følgje av driftsstans. I delrapport 9 er det utført spreiingsberekningar for lukt frå reinseanlegg i fjell med dei tre alternative plasseringane. Retningslinjene for luktspreiing er endra sidan berekningane for daganlegget. I praksis er ikkje krava endra, og resultata av berekningane beskriv dei same luktnivåa. Klif har gitt ut ei rettleiing for regulering av luktutslepp i løyve etter forureiningslova, TA- 3019 [2]. Eit avlaupsreinseanlegg vil krevje utsleppsløyve frå Fylkesmannen i Hordaland. Den norske rettleiinga for behandling av luktutslepp, TA-3019 [2], angir et immisjonskrav for lukt på 1 oue/m3 (europeiske lukteiningar per kubikkmeter) angitt som maksimal månadleg 99 % timefraktil. Det er utført berekningar for dei alternative lokaliseringane ved Grønanipa (E), Storanipa (F) og Skjendalen (G). For alle tre lokaliseringsalternativa vil eit utsleppspunkt 10 meter over bakkeplan bidra til god nok vertikal spreiing av luktutsleppet. Resultata viser godt under 1 oue/m3 innanfor 99 % av tida i månaden med størst belastning hos næraste og mest råka nabo for alle dei alternative lokaliseringane. Dei berekna luktkonsentrasjonane for ventilasjonsavkast er så lave at alle alternativa vurderast som gode. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 23 av 53

Tabell 4: Luktimmisjon hos næraste og mest påverka nabo innafor 99 % av tida i månaden med størst belastning. Ventilasjonsavkast Utslippsparameter Luktimmisjon [oue/m 3 ] Næraste nabo 1) Mest berørte nabo 1) E Grønanipa Lukt 0,01 0,02 F Storanipa Lukt 0,01 0,02 G Skjendalen Lukt 0 0,02 1) Maksimal månadleg 99 % timefraktil. Det er berre markert farge i spreiingskarta for luktkonsentrasjonar over 0,1 ou E /m 3. Der det er spreiingskart utan farge vil ikkje utsleppa resultere i merkbare luktkonsentrasjonar i omgivnaden. Berekna bakkekonsentrasjonar er vist med grøne konsentrasjonslinjer. Figur 14: Grønanipa (E). Spreiingskart for utslepp frå ventilasjonsavkast for avlaupsreinseanlegg i fjell ved Grønanipa. Berekna høgste luktimmisjon innanfor 99 % av tida i ein månad hos mest råka nabo. Berekna bakkekonsentrasjonar er vist med grøne konsentrasjonslinjer. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 24 av 53

Figur 15: Storanipa (F). Spreiingskart for utslepp frå ventilasjonsavkast for avlaupsreinseanlegg i fjell ved Storanipa. Berekna høgste luktimmisjon innanfor 99 % av tida i ein månad hos mest råka nabo. Berekna bakkekonsentrasjonar er vist med grøne konsentrasjonslinjer. Figur 16: Skjendalen (G). Spreiingskart for utslepp frå ventilasjonsavkast for avlaupsreinseanlegg i fjell ved Skjendalen. Berekna høgste luktimmisjon innanfor 99 % av tida i ein månad hos mest råka nabo. Berekna bakkekonsentrasjonar er vist med grøne konsentrasjonslinjer. For diffuse utslepp er spreiinga langt dårlegare enn for et ventilasjonsavkast. Diffuse utslipp skjer på bakkenivå. Eit diffust utslepp på 50 ou E /s gir luktimmisjonar lågare enn 1 ou E /m 3 for begge lokaliseringsalternativa for åtkomsttunnel. Eit større diffust utslepp på 500 ou E /s gir høgare verdiar for luktimmisjon enn 1 ou E /m 3 for åtkomsttunnel ved Våge, men på grunn av god avstand til naboar vil immisjonsverdien hos næraste eller mest råka nabo vere godt under 1 ou E /m 3. Resultata viser at ved eit diffust uhellsutslepp vil truleg forventa krav til luktimmisjon hos næraste og mest råka nabo vert overheldt for alle lokaliseringsalternativa. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 25 av 53

For alle alternativa viser berekningane at det er fullt muleg å drive eit avlaupsreinseanlegg innanfor krava som stilles til lukt. 3.4 ENERGI Enøkpotensiale i avlaupsreinseanlegg er ofte stort, og med energiriktig planlegging kan ein oppnå opptil 30 % reduksjon i dei samla energikostnader frå eit tradisjonelt anlegg. Tilleggsinvesteringane vil dermed kunne være spart inn etter 2,5 4 år. Erfaringar frå aktiv energistyring viser at anlegg kan spare 10-15 % første året. Aktiv energistyring går i hovudsak ut på å følgje opp energiforbruket og optimalisere drifta av anlegget. Eit anna moment er å stille krav til kor mykje av det totale energiforbruket som skal vere fornybar energi. Dette kan til dømes være 60 % av termisk energibehov som svarer til kravet i byggteknisk forskrift. Støtteordningar frå Enova og moglegheit for grøne el-sertifikat bør vurderast. Støttenivå frå Enova for bruk av varme frå avlaupsvatn til vatn ved varmepumper er på er 2000 kr/kw. Eit fjellanlegg vil truleg ha ned mot 50 % energiforbruk til varme samanlikna med eit tilsvarande daganlegg. Samtidig vil fjellanlegget her være meir romsleg og ha høgare krav til ventilasjon. Alt i alt er treng truleg et fjellanlegg likevel noe mindre energi enn daganlegget. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 26 av 53

3.5 ØKONOMI Kostnadskalkyle for investering i og drift av reinseanlegg er basert på erfaringspriser frå andre prosjekt. Det er 40 % usikkerhet i kostnadskalkylane på dette planstadiet. Halvparten av usikkerheten er inkludert i kalkylane slik at det er ein usikkerhet i kostnadstala på +/- 20 %. 3.5.1 Investering Tabell 6 viser samla investeringsbehov for det skisserte reinseanlegget i fjell. Da fleire av komponentane i fjell er utsprengte/støypte basseng er desse estimert byggje ut for belastninga i 2050 allereie frå starten. Av byggkostnadene er om lag 4 millionar kr sprenging av biohall. Tabell 5 Estimerte investeringskostnader for et anlegg i fjell Utgiftspost Fjellanlegg mill NOK Anlegg-Investering 46,6 Bygg og prosess Investering 1,2 66,0 Sum Anlegg Prosess og bygg 112,6 Prosjektering, byggeleiing 17 % 19,1 Uventa, 20 % 3 22,5 Ramme 154,2 1 Kostnader til administrasjonsbygg og grunnerverv vil variere: Alternativ E som over. Alternativ F vil bli 1 millionar kroner billegare då ein har tomt for administrasjonsbygg på Våge, medan alternativ G vil bli 4 6 millionar kroner dyrare grunna innløysing av inntil 2 einebustader. 2 Utomhusarbeid og anleggskostader knytt til administrasjons byggjet er antatt 1 mill. for alle plasseringane. 3 Rådgiving og byggeleiing er auka med 5 % i forhold til daganlegget 3.5.2 Driftskostnader Eit anslag på driftskostnadene er gitt i tabell 6. Årlege driftskostnader ved plassering E til G er estimert til 6,7 millionar kroner når det er teken utgangspunkt i forventa belastning i 2020 på 22 000 pe. Tabell 6 Estimerte driftskostnader for primærreinseanlegg. Post 2030 Polymer/kjemikalieforbruk 0,2 Slamdisponering 2,6 Energiforbruk prosess 0,8 VVS 0,2 Drift og vedlikehald 1,4 Usikkerhet 1,5 Sum 6,7 n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 27 av 53

3.5.3 Årskostnader Tabell 8 viser maksimale renteutgifter (fyrste året) for eit reinseanlegg i fjell. For reinseanlegg reknast det med 20 års avskrivingstid og 5 % kalkulasjonsrente. Berekna årskostnader er kring 21 millionar kroner. Tabell 7 Maksimale årskostnader for primærreinseanlegg på dei ulike plasseringane. Post Sum Årlig avdrag (NOK) 7,2 Renter 1. året (NOK) 7,2 Oppgitte driftskostnader 6,7 Sum årskostnader 21,0 3.5.4 Sekundærreinsing Då hall til sekundærreinsing vert estimert frå byrja, samt at bassenga og slamlager byggjas tilstrekkelig for belastning i 2050 frå starten av, inneber utvidinga bare utstyr til biologisk reinsing samt utvida luktreduksjonsanlegg. Denne utvidinga er estimert til ca. 20 millionar kr. Tabell 8 viser estimerte driftskostnader i 2050 ved belastning på 28 000 pe samt sekundærreinsing. Hovudforskjellen er auka slamproduksjon grunna biologisk reinsing samt energiforbruk til luftereaktorane. Tabell 8 Estimerte driftskostnader ved belastning i 2050, samt sekundærreinsing Post 2050 Polymer/kjemikalieforbruk 0,3 Slamdisponering 5,8 Energiforbruk prosess 1,6 VVS 0,2 Drift og vedlikehald 1,5 Usikkerhet 2,8 Sum 12,2 n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 28 av 53

4 Overføringsanlegg 4.1 LEIDNINGSTRASEAR 4.1.1 Felles I forstudien er det gjort ein vurdering og anbefaling av trase for overføringsanlegg. Traseane er ein anbefaling, og må verifiserast i seinare planfasar med omsyn til aktuelle samferdselsprosjekt, arealplanar, grunneigarar, samt andre større leidnings- og kabelframføringsprosjekt. 4.1.2 Alternativ E Grønanipa Figur 17 viser anbefalt trase for overføringsanlegg for avlaupsvatn fram til nytt reinseanlegg i Grønanipa. Som eit kortsiktig tiltak vert kapasiteten til eksisterande transportsystem for avløp frå Straume til Våge auka ved å leggje ny sjøleidning frå Tytebærneset til Foldnes samt auke kapasiteten til pumpestasjonen på Foldnes. For å klare å møte forventa utvikling i Straumeområdet må ein på lengre sikt auke kapasiteten ytterlegare. Dette kan skje enten ved å bygge nytt leidningsnett på strekninga Straume Foldnes Våge, eller Straume Knarrevik Hjelteryggen. Strekninga Straume Knarrevik vil vere naturleg å byggje ut samstundes med nytt Sotrasamband. I denne forstudien er det fyrste alternativet lagt til grunn ved at ein legg nye avløpsleidningar på strekninga Straume Foldnes Våge. Avlaupsvatnet frå Kolltveit, Bildøyna og Straumeområdet vert ført til Foldnes og pumpa i eksisterande leidning til Vågo og i tunnelen vidare til reinseanlegget i Grønanipa. Avløpsvatn frå Vågo og Anglavika vert pumpa inn på sjølvfallsleidning til avløpstunnel. Avløp til Brattholmen vert pumpa i sjøleidning til Valen og vidare derfrå i sjøleidning til Knarrevik. Alternativ trase via Mustadvatnet kan bli aktuell dersom ein ikkje får løyve til å leggje sjøleidning på strekninga Valen Knarrevik, eller ein veljar å føre avløpsvatnet frå Straumeområdet via Knarrevik i samband med nytt Sotrasamband. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 29 av 53

Saneringsplan avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit Rapport 10 Hovudrapport avløpsreinseanlegg i fjell Figur 17: Overføringsanlegg for alternativ E Grønanipa. Frå Knarrevik vert avløpsvatnet pumpa i sjøleidning til Sveneset på Hjelteryggen og vidare gjennom bustadfeltet fram til borehol til reinseanlegg. Mellom Hjelteryggen og Basvika er det svært vanskelege botntilhøve med stup ned til over 150 m djupne, så vi kan ikkje tilrå bruk av sjøleidning på denne strekninga. Frå det eksisterande reinseanlegget på Hjelteryggen vert trase difor gjennom Hjelteryggen bustadfelt til Nordre Knappen kor borehol til reinseanlegg. På grunn av storleiken på leidningane vil djupe grøfter vil anleggsarbeidet vere krevjande og vere til stor ulempe for naboar i anleggsperioden. 4.1.3 Alternativ F Storanipa Figur 18 syner anbefalte trase for overføringsanlegg for avlaupsvatn fram til nytt hovudavlaupsreinseanlegg i Storanipa på Vågo. Frå reinseanlegget er det utgreidd tre ulike trasear for utsleppstunnel, Bassvika, Knappen og Sveneset. Knappen vert ikkje tilrådd grunna vanskelege fjelltilhøve ved sjøen for utslag av tunnel og røyr inn og ut. Tunnel til Sveneset er kring 600 meter lengre enn Bassvika men vert tilrådd då ein slepp å grave grøft gjennom Hjelteryggen bustadfelt med til dels smale vegar og fortau. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 30 av 53

Saneringsplan avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit Rapport 10 Hovudrapport avløpsreinseanlegg i fjell Avløpsvatn på austsida av Litlesotra vert ført fram til Sveneset kor den vert pumpa til reinseanlegg i Storanipa. Resterande trasear er identiske med alternativ E Grønanipa, og vert difor ikkje vidare gjenteken her. Figur 18: Overføringsanlegg for alternativ F2b Storanipa med avløp frå Bildøyna og Straume via Foldnes. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 31 av 53

Saneringsplan avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit Rapport 10 Hovudrapport avløpsreinseanlegg i fjell Figur 19: Overføringsanlegg for alternativ F2c Storanipa med avløp frå Bildøyna og Straume via Arefjorden. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 32 av 53

Saneringsplan avlaup for Litlesotra, Bildøyna og Kolltveit Rapport 10 Hovudrapport avløpsreinseanlegg i fjell 4.1.4 Alternativ G Skjendalen Figur 20: Overføringsanlegg for alternativ G Skjendalen. Figur 20 viser anbefalte trase for leidningar fram til nytt hovudavlaupsreinseanlegg ved Mustadvatnet. Avlaupsvatnet frå Kolltveit, Bildøyna, Foldnes og Vågo vert samla i Straumeområdet. Frå Straume vert avlaupsvatnet pumpa i leidning lagt langs vegtrase for nytt Sotrasamband fram til Arefjorden kor leidning vert i Arefjordpollen og vidare i borehol/tunnel fram til reinseanlegg. Alternativ trase er i Sotrasamband fram til rundkjøring ved Mustadvatnet og i sjølvfall vidare til reinseanlegg eller i nytt kollektivfelt frå Storskaret til Knarrevik. Avlaupsvatnet frå reinseanlegga på austsida av Litlesotra vert pumpa fram til reinseanlegget ved via leidning gjennom Arefjorden. Alternativ trase er sjøleidning frå Valen til Knarrevik. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 33 av 53

4.2 FJELLVOLUM Naudsynt tunneltverrsnitt er vist i Figur 21 og Figur 22. Storleiken på tverrsnittet er mellom anna gitt av krav om: tilkomst til anlegget med semitrailer for drift av anlegget, rømmingsveg, sikker gangåtkomst til anlegget, plass til innløpsrør for avløp, plass til teknisk infrastruktur til anlegget (straum, kommunikasjon, vatn). Figur 21: Tunneltverrsnitt for åtkomsttunnel. Figur 22: Tunneltverrsnitt for utløps-/transporttunnel. I Tabell 9 er utsprengt fjellvolum for tunnelar og reinseanlegg vist. Som følgje av store samferdselprosjekt i regionen vil det vere overskot av sprengstein i regionen i langt tid framover. Disponering/pris for å deponere tunnelmasser vil difor vere avgjerande for kostnader for fjellanlegg. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 34 av 53

Tabell 9: Fjellvolum for tunnelar og reinseanlegg. Tunnelar Reinseanlegg Totalt fjellvolum Alternativ lengde pfm lengde pfm pfm lam km m3 m m 3 m 3 m 3 E - Grønanipa 1,7 63 000 2x120 m 39 000 102 000 184 000 F2b - Storanipa 2,2 78 000 2x120 m 39 000 117 000 211 000 F2b - Storanipa 2,4 90 000 2x120 m 39 000 129 000 232 000 G - Skjendalen 1,6 58 000 2x120 m 39 000 97 000 175 000 pfm, prosjekterte faste masser (masser før utsprenging) lam, laust anbrakte masser (masser etter utsprenging, ikkje komprimert) 4.3 ØKONOMI 4.3.1 Generelt Kostnadskalkyle for investering i og drift av overføringsanlegg er basert på erfaringspriser frå andre prosjekt. Det er 40 % usikkerhet i kostnadskalkylane på dette planstadiet. Halvparten av usikkerheten er inkludert kalkylane slik at det er ein usikkerhet i kostnadstala på +/- 20 %. 4.3.2 Investeringsbehov I Tabell 10 er berekna investeringsbehov for dei ulike alternativa samanstilt. Ein detaljert matrise over alle delstrekningane er vist i vedlegg. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 35 av 53

Tabell 10: Estimert investeringsbehov nye overføringsanlegg. Alternativ Tunnelar Overføringsledningar Pumpestasjonar Sum Lengde Investering Lengde Investering Tal Investering Investering km Mnok km Mnok Mnok Mnok A - Mustadvatnet 0 0 19 112 12 27 139 B - Knarrevik 0 0 19 113 11 25 138 C - Basvika 0 0 22 143 13 35 178 D - Vågo og Mustadvatnet 0 0 18 84 10 24 108 E - Grønanipa* 1,7 103 20 106 12 29 239 F2b - Storanipa* 2,2 133 18 86 12 31 250 F2c - Storanipa* 2,9 174 18 79 11 28 282 G - Skjendalen* 1,6 100 18 74 12 30 204 I Tabell 11 er vist investeringsbehov for fornying av eksisterande leidningsnett for saneringsplanområdet i perioden 2011 2022, tal frå handlingsplan i Kommunedelplan for vassforsyning og avlaup/vassmiljø. Disse er felles for alle alternativ og kjem i tillegg til kostnader ved sanering av utslepp og etablering av nye overføringsleidningar. Tabell 11: Investeringsbehov fornying av eksisterande leidningsnett. Fornying av ledningsnett Lengde Sum investering Tiltak i kommunedelplan avløp og vannmiljø km Mnok Avløpssanering Kolltveit 1 10 Avløpssanering Straumeområdet 3 22 Avløpssanering øvrige soner 3 20 Sum 7 52 4.3.3 Driftskostnader I Tabell 12 er årlige driftskostnader for dei ulike alternativa vist. Energibehovet for å pumpe avlaupsvatnet frem til hovudavlaupsreinseanlegg varierer frå 0,8 GWh/år for alternativ D Vågo/Mustadvatnet til 1,9 GWh/år for alternativ C - Basvika. Energibehovet svarer til straumforbruket for mellom 30 og 60 einebustader. Eksisterande straumforbruk ved pumping av avlaupsvann kjem i tillegg. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 36 av 53

Tabell 12: Årlege driftskostnader for nye overføringsanlegg. Alternativ Energi Drift og vedlikehold Sum Forbruk Strøm Pumpestasjoner Ledninger Drift Gw/år Mnok Mnok Mnok Mnok A - Mustadvatnet 1,6 1,6 1,4 0,3 3,3 B - Knarrevik 1,5 1,5 1,3 0,3 3,1 C - Basvika 1,9 1,9 1,6 0,3 3,8 D - Vågo og Mustadvatnet 0,8 0,8 1,2 0,2 2,2 E - Grønanipa 1,4 1,4 1,4 0,3 3,1 F2b - Storanipa 1,3 1,3 1,4 0,2 3,0 F2c - Storanipa 1,5 1,5 1,3 0,2 3,0 G - Skjendalen 1,4 1,4 1,4 0,2 3,0 n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 37 av 53

4.3.4 Årskostnader Tabell 13 syner renteutgifter fyrste året for dei ulike alternativa. For leidningsanlegg vert det rekna med 40 års avskrivingstid og 5 % kalkulasjonsrente. Berekna årskostnader er mellom 11 og 25 millionar kroner med alternativ D Vågo/Mustadvatnet som det lågaste og alternativ F2c Storanipa som det høgaste. Tabell 13: Årskostnader for nye overføringsleidningar og tunnelar. Post Sum Alternativ Drift Renter Avdrag Årskostnad Mnok Mnok Mnok Mnok A - Mustadvatnet 3,3 6,9 4,1 14,4 B - Knarrevik 3,1 6,9 4,1 14,1 C - Basvika 3,8 8,9 5,3 18,0 D - Vågo og Mustadvatnet 2,2 5,4 3,3 10,9 E - Grønanipa 3,1 11,9 6,7 21,7 F2b - Storanipa 3,0 12,5 7,0 22,5 F2c - Storanipa 3,0 14,1 7,8 24,9 G - Skjendalen 3,0 10,2 5,8 19,0 n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 38 av 53

5 Samfunnsøkonomiske vurderingar 5.1 ØKONOMI (PRISSETTE KONSEKVENSAR) 5.1.1 Investering og drift I kapittel 5.1 er dei samla investeringane til reinseanlegg, overføringsanlegg samt fornying av eksisterande leidningsnett samanstilt. Kostnadskalkyle for investering i og drift er basert på erfaringspriser frå andre prosjekt. Det er 40 % usikkerhet i kostnadskalkylane på dette planstadiet. Halvparten av usikkerheten er inkludert kalkylane slik at det er ein usikkerhet i kostnadstala på +/- 20 %. I Tabell 14 er trong for investeringar og auke i driftskostnader for dei ulike alternativa samanstilt for primærreinseanlegg. Samla sett har alternativ G - Skjendalen lågast kalkulert pris med ein kalkulert investering på 416 millionar kroner. Alternativ F2 c Storanipa, er dyrast med ein kalkulert investering på 488 millionar kroner. Driftskostnadene er like for dei ulike alternativa med ein kalkulert auke i driftskostnadene på 8,5 millionar kronar. Tabell 14: Samanstilling av investeringar og driftskostnader for dei ulike alternativa for fjellanlegg. Alternativ E - Grønanipa F2b - Storanipa F2c - Storanipa G - Skjendalen Investering Drift Investering Drift Investering Drift Investering Drift Mnok Mnok Mnok Mnok Mnok Mnok Mnok Mnok Nye reinseanleggg 153 6,7 154 6,7 154 6,7 160 6,7 Eksisterande reinseanlegg -1,1-1,1-1,1-1,1 Nye overføringsanlegg, inklusiv tunnelar 239 3,1 250 3,0 282 3,0 204 3,0 Fornying av leidningsnet 52-0,2 52-0,2 52-0,2 52-0,2 Sum 443 8,5 456 8,4 488 8,4 416 8,4 n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 39 av 53

5.1.2 Årskostnader Samla sett for dag- og fjellanlegg har Mustadvatnet (alternativ A) og Knarrevik (alternativ B) dei lågaste årskostnadene, og er i praksis å rekne som likeverdige med kring høvesvis 31 og 30 millionar kroner. Daganlegg i Basvika og fjellanlegg i Storanipa med sidetunnel mot Arefjorden (F2c) har dei høgaste årskostnadane på 42 millionar kroner. Tabell 15: Årskostnader for dei ulike alternativa. Kostnad Sum Alternativ Drift Renter Avdrag Årskostnader Mnok Mnok Mnok Mnok A - Mustadvatnet 8,6 12,8 10,0 31,4 B - Knarrevik 8,4 12,4 9,6 30,4 C - Basvika 9,1 16,3 12,7 38,1 D - Vågo og Mustadvatnet 9,5 14,8 12,7 37,0 E - Grønanipa 8,5 17,7 14,0 40,2 F2b - Storanipa 8,4 17,7 14,0 40,1 F2c - Storanipa 8,4 19,1 14,8 42,3 G - Skjendalen 8,4 15,8 13,1 37,3 n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 40 av 53

5.1.3 Gebyrprognose Tabell 16: Prognose for avlaupsgebyr for daganlegg (A-D), meirverdiavgift kjem i tillegg. GEBYRPROGNOSE Årsgebyr, einebustad 140 m 2 Gebyrauke frå 2011 til 2018 Årsgebyr, einebustad 140 m 2 Forbruksgebyr Forbruksgebyr (2011) (2011) (2018) (2018) kr kr/m 3 % kr kr/m 3 A Mustadvatnet 159 % 9 000 20 B Knarrevik 154 % 8 800 19 C Basvika 183 % 9 800 22 D Mustadvatnet og Vågo 3 659 9,22 173 % 9 500 21 E Grønanipa 207 % 10 600 23 F2b Storanipa 206 % 10 600 23 F2c Storanipa 216 % 11 000 24 G Skjendalen 195 % 10 200 22 Som vist i Tabell 16 så vil gebyr for ein einebustad auke frå 3 700 kr i 2011 til mellom 8 800 og 11 000 kroner når investeringane er gjort og anlegga sett i drift. Vi gjer merksam på at kalkulert avlaupsgebyr er ein prognose som er hefta med stor grad av usikkerheit. Rentenivå, folkevekst, framtidige investeringar, og driftskostnader samt inntekter frå tilknytingsgebyr er alle usikre faktorar som kvar for seg har mykje å seie for årsgebyret. 5.1.4 Framtidig utviding til sekundærreinsing Som tidlegare omtalt kan ein ikkje sjå bort i frå at Fjell kommune i framtida vil stå over for strengare reinsekrav. I tilpassinga til dei føreståande reinsekrava vert det for dei fleste alternativ lagt ned større ressursar på overføringsanlegg enn på reinseanlegg. For at den nye anleggsstrukturen skal kunne vere hensiktsmessig også om kommunen i framtida får skjerpa reinsekrav, er det viktig at dagens reinseanlegg vert plassert med tanke på seinare utbygging av sekundærreinsing eller anna meir avansert og plasskrevjande reinsing. Alle alternativ som er vurdert har moglegheit for seinare utviding til sekundærreinsing, men det vil vere dyrare å oppgradere til sekundærreinsing med to reinseanlegg. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 41 av 53

Tabell 17: Kostnader ved framtidig utviding til sekundærreinsing. SEKUNDÆRREINSING A-C Eitt daganlegg To daganlegg Eitt fjellanlegg D E-G Investering, millioner kroner 36 50 20 Drift, millioner kroner 5 6 5 5.1.5 Samla vurdering av kostnader I Tabell 18 er dei ulike alternativa rangert med omsyn til kostnader. Alternativa A - Mustadvatnet og B - Knarrevik har så like kostnader at dei er å betrakte som likeverdige, dei har difor fått beste rangering. Alternativ F2c Storanipa med sidetunnel mot Straume er rangert som det dårlegaste etter ei samla vurdering av dei økonomiske nøkkeltal i Tabell 18. Tabell 18: Rangering av kostnader. RANGERING KOSTNADER Samla investering Driftskostnad Årsgebyr, einebustad på 140 m 2 (2018) Tillegg sekundærreinsing (investering) Rangering mill. kr mill. kr kr mill. kr A Mustadvatnet 310 8,6 9 000 36 1 B Knarrevik 300 8,4 8 800 36 1 C Basvika 378 9,1 9 800 36 3 D Mustadvatnet og Vågo 348 9,5 9 500 50 5 E Grønanipa 443 8,5 10 600 20 5 F2b Storanipa 456 8,4 10 600 20 5 F2c Storanipa 488 8,4 11 000 20 8 G Skjendalen 416 8,4 10 200 20 3 Bygging av sekundærreinseanlegg vil føyre til ein ytterlegare auke i årsgebyr, i hovudsak som følgje av at driftskostnadane aukar med 50 %. For ein einebustad auke på om lag 1 000. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 42 av 53

5.2 VERKNADER PÅ MILJØ OG SAMFUNN 5.2.1 Føresetnader og uvisse Fjellanlegg vil medføre store mengder overskotsmasser. Om dette skal transporterast ut av området, lagrast mellombels eller i endeleg deponi på land eller i sjø vert ikkje vurdert her. Heller ikkje kor ei slik lagring eventuelt skal skje. Uvisse om endeleg løysing vil gjere det vanskeleg å vurdere det totale omfang av tiltak med fjellanlegg. Det vert lagt til grunn at overskotsmasser skal transporterast ut av området. Ideelt bør tunnelar drivast frå to sider, med tunnelinnslag ved sjø i Basvika, Sveneset eller Rennedalen vil masser måtte deponerast i sjø eller transporterast med lekter. Det vet lagt til grunn einsidig tunneldriving frå Våge eller Skjendalen. Det vert behov for maskintilkomst i Arefjordpollen for utslag av borhol. Alternativ som er forkasta i tidleg siling er ikkje vurdert i høve til ikkje-prissette konsekvensar. 5.2.2 Nærmiljø og friluftsliv Alle fjellanlegga vil ha utslepp til luft innafor turområdet Foldnesmarka. Utslepp til sjø vil vere til god resipient på strekninga Basvika-Rennedalen. Det er ikkje registrert badeplasser langs sjøen her. Alternativ E: Tunnelmunning ved Våge og til sjø ved Basvika. Utslepp til luft ved Grønenipa. Verdiar i området er sti til Saltskohamn og Basvika, samt leikeområde i skogen ovanfor Basvika. Området vurdert med middels verdi og omfang som middels negativt. Sti til Grønenipa ser ut til å vere lite brukt. Luftutslepp ved Grønenipa vil redusere områdets verdi som turmål. Konsekvens liten negativ. F2b. Tunnelutløp ved Våge og ved Sveneset. Utslepp til luft ved Storenipa. Storenipa truleg lite brukt turmål, luftutslepp vil redusere områdets verdi som turområde. Konsekvens liten negativ. F2c. Tunnelutløp ved Våge og ved Sveneset. Utslepp til luft ved Storenipa. Borhol til Arefjord. Luftutslepp ved Storenipa reduserer områdets verdi som turområde. Inngrep i Arefjordpollen negativt for friluftsliv. Konsekvens liten til middels negativ for lokalitet i Arefjord. Samla liten negativ konsekvens. G. Tunnelutløp ved Rennedalen og ved sjø. Borhol ved Arefjordpollen. Utslepp til luft ovanfor Skjendalen og inngrep ved Arefjordpollen reduserer området verdi som turområde. Konsekvens middels negativ for lokalitet i Arefjord. Samla liten negativ konsekvens. Flytting av borhol lenger ut i Arefjordpollen vil redusere konsekvens til ingen for F2c og G. 5.2.3 Naturmiljø Viktige naturverdiar: Indre del av Arefjordpollen er grunn med mudderbotn og ålegrasenger. Området vurdert som lokalt viktig og med middels verdi. Naturverdiane i områda elles som vert råka av eit eller fleire av alternativa for fjellanlegg er å rekne som representativt for regionen å ha liten verdi. Det er likevel å merke seg at Foldnesmarka er eit relativt stort samanhengande naturområde som er utsett for utbyggingspress og at tiltak inn i området er med på å redusere naturpreget i området. n:\511\40\5114077\4 resultatdokumenter\41 rapporter\sist_revidert\r10-hovedrapport-j02_fjellanlegg.docx Side 43 av 53