Kvitkløver som beitevekst. Verknaden av beitetilbod og kraftfôrtildeling på beiteopptak og mjølkeproduksjon

Transkript

1 35 Kvitkløver som beitevekst Verknad av beitetilbod og kraftfôrtildeling på beiteopptak og mjølkeproduksjon Astrid Johansen¹ og Mats Höglind² ¹Planteforsk Kvithamar forskingssenter, Stjørdal ²Planteforsk Særheim forskingssenter, Klepp St. Samandrag Verknaden av beitetilbod og kraftfôrtildeling på beiteopptak og mjølkeproduksjon er undersøkt i fire beiteforsøk med mjølkekyr i perioden Forsøka vart gjennomførte på gras/kvitkløverbeiter (12,9-39,7% kvitkløver) ved Mære landbruksskole, Nord-Trøndelag og Øksnevad landbrukskule, Rogaland. I to av forsøka vart det også gjennomført automatiske registreringar av beiteåtferden. Individuelt beiteopptak vart målt i Forsøk I og II ved hjelp av n-alkanmetoden (Dove & Mayes 1991). Ved å auke beitetilbodet med 6 kg TS frå 12 til 18 kg TS dyr -1 dag -1 auka beiteopptaket mindre enn venta, særleg i Forsøk II (0,6 kg TS dyr -1 dag -1 men også i Forsøk I (1,1 kg TS dyr -1 dag -1 ). Det var også overraskande at beiteopptaket auka meir ved å auke tilbodet frå 18 til 24 kg TS dyr -1 dag -1, enn frå 12 til 18 kg TS dyr -1 dag -1 i begge forsøka (2,7 og 1,5 kg TS i Forsøk I og II, høvesvis). I Forsøk III og IV vart responsen av beitetilbod og kraftfôrtildeling undersøkt etter eit 2 x 2 faktorielt forsøksdesign. Høgt beitetilbod (18 kg TS dyr -1 dag -1 ) gav sikkert høgare avdrått (kg mjølk) enn lågt beitetilbod (12 kg TS dyr -1 dag -1 ) i Forsøk III. Det var også sikker positiv respons på avdråtten av å gje 7 kg Formel 10 samanlikna med 4 kg Formel 10. Verken beitetilbod eller kraftfôrtildeling påverka protein-% i mjølka i Forsøk III, og det vart ikkje funne samspelseffektar mellom beitetilbod og kraftfôrtildeling. Førebelse resultat indikerer at utslaga av både beitetilbod og kraftfôrtildeling var mindre med omsyn til avdråtten i Forsøk IV, samanlikna med Forsøk III. På den andre sida såg det ut til at 8 kg kraftfôr gav høgare innhald av protein og lågare innhald av feitt, samanlikna med frå 4 kg kraftfôr i dette forsøket. Likevel var utbyttet av å gje 7-8 kg kraftfôr samanlikna med 4 kg truleg for lite til at det var økonomisk rekningssvarande i nokon av forsøka. Av innsamla data frå åtferdsregistreringane såg det ut til at dyra på Øksnevad

2 36 A. Johansen og M. Höglind / Grønn kunnskap 9 (3): kompenserte kort beitetid med meir effektiv bruk av tida til beiting, samanlikna med dyra på Mære som var ute på beite ein større del av døgnet. Bakgrunn For å møte mjølkeprodusentane sitt behov for kunnskap om dyrking og utnytting av kvitkløver som beitevekst har avtalepartane i jordbruket finansiert eit fire-årig prosjekt Kvitkløver som beitevekst til mjølkekyr. Prosjektet er leia av Planteforsk, med Institutt for husdyrvitenskap og Akvakultur, NLH som samarbeidspart. Vi vil her gjere greie for hovudresultata frå fire av forsøka som er gjennomført så langt i prosjektet. Materiale og metodar Forsøka har vore gjennomført av Planteforsk ved to landbruksskolar i perioden Forsøk I, II og IV vart gjennomførte ved Øksnevad landbruksskole, Rogaland. Forsøk III vart gjennomført ved Mære landbruksskole, Nord-Trøndelag. På Øksnevad bestod beitene av fleirårig raigras og kvitkløver. På Mære var timotei, engsvingel og engrapp dei viktigaste grasartane i beita. På Mære vart det gjødsla med om lag 3 kg nitrogen daa -1 på våren og etter kvar avbeiting, medan det ble gjødsla med 0-3 kg N per beiterunde på Særheim. Beiteopptak på gras/kvitkløverbeite med ulike beitetilbod I forsøk I (2002) og II (2003) var målet å undersøke om beiteopptaket var påverka av beitetilbodet. Begge forsøka vart gjennomførte som 3 x 3 Latinsk kvadrat med 21 vårbære NRF-kyr, jamt fordelte på tre grupper etter yting, levandevekt og tidspunkt i laktasjonen. Gjennom tre påfylgjande periodar à 12 dagar fekk kvar gruppe i tilfeldig rekkefylgje beitetilbod tilsvarande 12 (L), 18 (M) og 24 (H) kg tørrstoff dyr -1 dag -1. Det vart nytta stripebeiting, med tildeling av ei ny stripe kvar morgon og ved flytting av gjerde framom og bakom. Dei ulike beitetilboda vart oppnådd ved at tildelinga av areal var forskjellig mellom dei tre gruppene. Arealtildelinga var basert på avlingsestimat frå målingar av komprimert plantehøgde (Mould 1992) dagen før. Dyra fekk i gjennomsnitt høvesvis 3,2 og 3,5 kg kraftfôr i Forsøk I og II. Individuelt beiteopptak vart målt ved hjelp av n-alkanmetoden (Dove & Mayes 1991). Bolusar med syntetiske n-alkan (Captec Alkan Capsules MCM, Nufarm Health & Sciences Ltd) vart lagt inn i kvart dyr den første dagen i kvar periode. Dei siste fem dagane i kvar periode vart det samla gjødsel frå kvart dyr morgon og kveld. Etter at gjødsla var tørka og malt, vart ei samleprøve for kvar dyr

3 37 saman med prøver av beitegrøda og kraftfôret analysert for innhald av n-alkan ved Macauley Research Institute, Aberdeen (Skotland). Andre kvalitetsmål for beitegrøda vart bestemt ved hjelp av NIRS. Totalt beiteopptak (TS) vart rekna ut på grunnlag av innhaldet av C 31 og C 32 -alkaner i gjødsel, beitegrøde og kraftfôr og ei gjenfinningsrate på 0,826 og 0,861 for høvesvis C 31 og C 32 (Dillon 1993), samt at utskiljinga av n-alkan frå bolusane i fylgje produsenten var 400 mg dag -1. Mjølkeproduksjon på gras/kvitkløverbeite ved ulike beitetilbod og kraftfôrnivå I forsøk III og IV undersøkte vi responsen av beitetilbod og kraftfôrnivå på mjølkeproduksjonen i 2 x 2 faktorielle forsøk: To beitetilbod; L: 12 kg TS dyr -1 dag -1 og H: 18 kg TS dyr -1 dag -1 og to kraftfôrnivå (L, N). På Mære vart det gitt høvesvis 3 og 7 kg Formel Favør 10 (Felleskjøpet Trondheim) ku -1 dag -1 og forsøket var delfinansiert av FK Fôrutvikling. På Øksnevad vart høgaste kraftfôrmengd 8 kg og det vart brukt Formel Favør 40 (Felleskjøpet Rogaland Agder). 28 mjølkekyr vart fordelte blokkvis (etter mjølkeyting, kalvingstid, vekt og alder) mellom dei fire gruppene (HN, HL, LN og LL). Dyra gjekk 2-3 dagar på kvart skifte. Beitetilbodet blei regulert på same måte som i forsøk I og II. Beitearealet innom same beitetilbod vart ikkje delt mellom kraftfôrgruppene. Forsøk III starta 27.mai og avslutta 30.august Forsøk IV vart gjennomført i perioden 26.mai-30.august, men her er berre resultata til og med juli presentert. På grunn av lite beite var det opphald på 2-3 veker i begge forsøka. På Mære gjekk dyra på beite både dag og natt, med mjølking i tidsromma og På Øksnevad sto dyra inne etter morgonmjølkinga til midt på dagen. Dagleg beitetid var såleis kortare på Øksnevad (15-16 timar) samanlikna med Mære (19-20). Registrering av beiteåtferd Det vart gjort automatiske registreringar av beiteåtferden ved tre tilfelle i forsøk III og to tilfelle i forsøk IV. Registreringane vart gjennomførte med bruk av IGER Grazing Behaviour Recorders på 6 og 7 dyr fordelt mellom forsøksgruppene i forsøk III og IV, høvesvis. Registreringane starta idet dyra vart sleppte ut på beite etter mjølking om ettermiddagen. Innsamla data vart analysert ved hjelp av programmet Graze (Rutter 2000) der mellom anna tid brukt til ulike aktivitetar (drøvtygging, beiting, leddiggang, inntak av kraftfôr og vatn) og talet på bitt og tygg vert berekna.

4 38 A. Johansen og M. Höglind / Grønn kunnskap 9 (3): Prøvetaking, utrekningar og analysar I forsøk I, II og IV var det dagleg individuell registrering av mjølkeavdråtten. I forsøk III vart mjølkemengda registert tre påfylgjande dagar kvar veke. I alle forsøka vart det tatt prøver av mjølka to dagar i veka. Prøvene vart analyserte ved dei lokale distriktslaboratoria til TINE. Det vart tatt kvalitetsprøver av beitegrøda kvar gong dyra vart sleppte inn på eit nytt skifte. I den statistiske behandlinga av resultata er det brukt variansanalysar i programpakka SAS. I modellen for Forsøk I og II var beitetilbod, gruppe og periode gjeve som faste effektar, medan ku innan gruppe vart gjeve som tilfeldig effekt. I Forsøk III var beitegruppe, kraftfôrgruppe, blokk og periode ( vår, haust ) alle rekna som faste effektar. Resultata frå Forsøk IV er ikkje behandla statistisk og vert presentert som reine middeltal. Resultat og diskusjon På Øksnevad (Forsøk I og II) var det relativt mykje kvitkløver i beita (Tabell 1) og oppnådd beitetilbod (kg TS ku -1 dag -1 ) var om lag som planlagt (12, 18 og 24 kg TS) i alle forsøka. På Mære (Forsøk III) var det jamt over mindre kløver og beitetilbodet vart her noko lågare enn planlagt på våren (10 og 16 kg TS dyr -1 dag -1 ) og høgare enn planlagt på hausten (16 og 24 kg TS dyr -1 dag -1 ). Forklaringa er i første rekke at komprimert beitehøgde ikkje gav gode nok estimat på avlinga. Beitekvaliteten var jamt over svært god i alle forsøka. Tabell 1. Komprimert plantehøgde (cm), andel kvitkløver (%), NDF (%), råprotein (%) fordøyelegeheit (%) av tørrstoffavlinga i beiteforsøk ved Øksnevad landbrukskole (forsøk I, II, IV) og Mære landbruksskole (Forsøk III). I II Vår Haust IV III Plantehøgde før beiting, cm Kvitkløver, % av TS Råprotein, % av TS 21,1 17,0 16,5 20,5-34,7 39,7 13,2 12,9 30,3 16,1 18,1 19,6 21,1 17,3 NDF, % av TS 45,3 41,7 43,8 47,1 45,4 Fordøyelegheit, % av TS 81,4 81,3 79,4 74,0 79,5 - = ikkje utrekna I Forsøk I auka opptaket med 0,30 kg TS for kvart kg TS ekstra beitetilbod i

5 39 området mellom 12 og 24 kg TS (Tabell 2). Dette er litt høgare enn det som er funne på reine grasbeite og tilsvarande beitetilbod (sjå mellom anna Peyraud & Gonzalez-Rodriges 2000). I Forsøk II var auken mindre (0,18 kg TS). Dette kan forklarast med at beitehøgda i Forsøk II var lågare enn det som er tilrådd, spesielt i dei siste to periodane (Johansen & Höglind 2003). Tabell 2. Beiteopptak (kg TS dyr -1 dag -1 ) og mjølkeavdrått (kg EKM dyr -1 dag -1 ) i to forsøk (I, II) med tre ulike beitetilbod (L=12 kg TS, M=18 kg TS, H=24 kg TS). Ulike bokstavar syner signifikante forskjellar mellom beitegrupper innom forsøk (p<0,05). Forsøk I II Beitetilbod L M H L M H Beiteopptak, kg TS -1 dyr -1 dag -1 10,1a 11,1a 13,8b 10,6a 11,2a 12,7b EKM, kg dyr -1 dag -1 21,0 22,0 21,7 21,3a 22,3ab 23,1b Dyra greidde såleis ikkje å kompensere låg beitehøgde, og dermed små munnfullar ved kvart bitt med tilgang på større areal. I begge forsøka var auken større frå M til H, enn frå L til H. Andre har derimot funne avtakande utbytte når beitetilbodet vert høgare enn 20 kg TS dyr -1 dag -1 (Peyraud & Gonzalez-Rogdriges 2000). Med utgangspunkt i at kvitkløver ofte har gitt høgare beiteopptak enn reine grasbeite (sjå m.a. Beaver & Thorp 1996, Rutter et al. 2000) var beiteopptaket i desse forsøka mindre enn det ein hadde venta. Mjølkeproduksjonen var i relativt liten grad påverka av beitetilbodet. Ved å samanlikne energibehovet for dei ulike gruppene med opptaket av energi (frå beite og kraftfôr) var dyra i gruppe L og M underfôra, spesielt i Forsøk I (høvesvis 16 og 13 %). Vektregistreringar frå forsøket kan gi ein peikepinn på om dyra mjølka av haldet. Ulike feilkjelder kan også ha gitt ei underestimering av beiteopptaket (Dove & Mayes 1991). I Forsøk III var det sikkert høgare avdrått (kg mjølk og kg EKM) og høgare feitt-% i beitegruppe H enn i beitegruppe L (Tabell 3). Skilnaden var likevel relativt liten sett i høve til ein differanse på 6 kg TS i beitetilbodet mellom gruppene. Dei mellombelse resultata frå Forsøk IV indikerer også relativt lite utbytte av å auke beitetilbodet frå 12 til 18 kg TS dyr -1 dag -1. Desse resultata er i godt samsvar med at vi ikkje fekk høgare beiteopptak av å auke beitetilbodet frå 12 til 18 kg TS dyr -1 dag -1 i Forsøk I og II. Avdråtten (kg mjølk og kg EKM) var sikkert høgare med 7 kg kraftfôr samanlikna med 4 kg kraftfôr i Forsøk III. Mykje tyder på at utslaget av

6 40 A. Johansen og M. Höglind / Grønn kunnskap 9 (3): kraftfôrnivå på avdrått og protein-% var enda større i Forsøk IV. Dette heng truleg saman med at kraftfôret som vart nytta på Øksnevad (Favør 40) hadde høgare innhald av både FEm og AAT enn kraftfôret på Mære (Favør 10). Lågare feitt-% ved høgt kraftfôrnivå enn ved lågt kraftfôrnivå i Forsøk IV har truleg samanheng med at innhaldet av fiber (NDF) var noko lågt i totalrasjonen (Favør 40; 16,3%, beitet: 45%). Innhaldet av NDF er noko høgare i Favør 10 enn i Favør 40 og kan forklare at det ikkje var forskjell i feitt-% mellom høgt og lågt kraftfôrnivå i Forsøk III. Det var ikkje sikker samspeleffekt mellom kraftfôrnivå og beitetilbod verken for avdrått, (kg mjølk, EKM), feitt eller protein i Forsøk III. Utbyttet (kg mjølk kg kraftfôr -1 ) var såleis 0,4 i Forsøk III og 0,7 i Forsøk IV. Dette er godt i samsvar med det som er funne i andre beiteforsøk her i landet (Höglind & Johansen 2001). Dette betyr at det gjekk med høvesvis 2,0 kg og 1,25 kg kraftfôr for å auke produksjonen med 1 kg mjølk i desse forsøka. Økonomisk sett var det såleis ikkje rekningssvarande å auke kraftfôrtildelinga frå 4 til 7-8 kg, sjølv når ein tok omsyn til den positive effekten ekstra kraftfôr hadde på protein-% i forsøk IV. Tabell 3. Dagleg mjølkeavdrått og innhald av feitt og protein (%) i mjølk i beiteforsøk med høgt og lågt beitetilbod og to kraftfôrnivå. Tal i same kolonne med ulike bokstavar etter er signifikant forskjellige innan hovudeffekt. Resultata frå Forsøk IV er gjennomsnittstal frå dei første fem vekene av forsøket og materialet er ikkje behandla statistisk. Dyr -1 dag -1 Kg mjølk Kg EKM Feitt, % Protein, % Forsøk III Lågt beitetilbod 21,6a 21,8a 4,09a 3,23 Høgt beitetilbod 23,0 23,4b 4,27b 3,22 4 kg Favør 10 21,7a 22,3 4,22 3,23 7 kg Favør 10 22,9b 23,0 4,14 3,22 Forsøk IV Lågt beitetilbod 24,0 24,0 4,07 3,32 Høgt beitetilbod 24,8 24,6 4,00 3,33 4 kg Favør 40 23,0 23,2 4,18 3,25 8 kg Favør 40 25,8 25,4 3,89 3,40 Registreringane av dyra sin beiteåtferd avslørte at dyra på Øksnevad brukte ein større del av den totale beitetida til aktiv beiting, samanlikna med dyra på Mære som hadde mykje lediggang (Figur 1). Resultata indikerer at dyra til ein viss grad kan kompensere avgrensa beitetid med meir effektiv beiting den tida dei er ute. I

7 41 praksis betyr dette at dyra ikkje treng å vere ute heile døgnet for å oppnå eit høgt beiteopptak. Det må understrekast at dyra på Øksnevad hadde avgrensa tilgang på fôr medan dei sto inne. Både på Mære og Øksnevad såg det ut til at dyr som fekk høgaste kraftfôrnivå brukte litt mindre tid på beiting, og meir tid til drøvtygging samanlikna med dyr som fekk mindre kraftfôr. Beiteopptaket er påverka av kor mykje tid dyra bruker til beiting. Talrike undersøkingar har synt at beiteopptaket minkar med aukande tildeling av kraftfôr, og denne effekten aukar med stigande beitetilbod (McGilloway & Maynes 1996, Peyraud & Rodríges 2001). Stockdale (2000) kom derimot fram til at utbyttingseffekten var mindre på kløverbeite enn på grasdominerte beite. Registreringane av beiteåtferd som her er utført gav ikkje grunnlag for å tolke eventuelle samspelseffektar mellom beitetilbod og kraftfôrtildeling. Vi treng meir erfaring både med bruken av instrumenta og analysane av innsamla data før vi fullt ut kan bruke slike registreringar som støtte i tolkinga av produksjonsresultata, slik meininga er på sikt. Figur 1. Beiteåtferd hjå dyr i forsøk III og IV basert på automatiske registreringar ved hjelp av IGER Grazing Behaviour Recorders. Beitetilbod; L=12 kg TS dyr -1 dag -1, H=18 kg TS dyr -1 dag -1 ), kraftfôrnivå; L=4 kg, H=7-8 kg.

8 42 A. Johansen og M. Höglind / Grønn kunnskap 9 (3): Konklusjon I desse forsøka var det mindre utbytte enn venta av å auke beitetilbodet frå 12 til 18 kg TS dyr -1 og dag -1, både med omsyn til beiteopptak og mjølkeproduksjon. Det var også uventa at responsen i beiteopptak var større ved å auke beitetilbodet ytterlegare, dvs. frå 18 til 24 kg TS dyr -1 og dag -1. Det kan tyde på at utbyttet av å auke kraftfôrtildelinga frå 4 til 7-8 kg er for lite til at det er økonomisk rekningssvarande. Sommaren 2005 vil etter planen eit nytt produksjonsforsøk bli gjennomført ved Mære landbruksskole. Vi ventar også på resultat frå studiar av nedbrytingskarakteristikken til gras/kvitkløverbeite ved NLH i 2004 og fleire analysar av beiteåtferdsregistreringane før endelege konklusjonar vert trekt. Det vil også verte viktig å halde saman desse resultata med dei som har kome fram frå undersøkingar av avlingspotensialet og avbeitingsgrad av gras/ kvitkløverbeite med ulike kvitkløversortar og gjødslingsnivå som vert gjort greie for av Höglind & Johansen (2005). Takk -til forsøksteknikarane Anne Langerud på Kvithamar og Yitzak Drozdik på Særheim som har vore med både i den praktiske gjennomføringa av forsøka og hatt ansvar for åtferdsstudiane og analysane av desse. Forfattarane vil også takke staben ved dei to landbruksskulane for innsatsen under gjennomføringa av forsøka. Referanser Beaver, D.E. og Thorp, C Advance in the understanding of factors influencing the nutritive value of white clover. Br. Grassl. Soc. Occasional Symposium 30: Dove, H. og Mayes, R.W The use of plant wax alkanes as marker substances in studies of the nutrition of herbivores: A review. Austr.J. Agric. Res. 42: Dillon, P The use of n-alkanes to estimate herbage intake and diet composition by dairy cows offered a perennial ryegrass/white clover mixture. Grass and Forage Science, 53: Höglind, M. og Johansen, A Strategiske valg for mjølkeproduksjon på beite. Grønn forskning (5), 4: Höglind, M., Johansen, A., og Langerud, A Kvitkløver som beitevekst Avlingspotensiale og avbeitingsgrad av tre kvitkløversortar. Kvithamardagene 2005,Grønn forsking, in press. Johansen, A. og Höglind, M Råd om beiting.

9 43 Mould, F Use of a modified rising-plate meter to assess changes in sward height and structure. Norw. J. Agric. Sci. 6: McGilloway & Mayne, C.S The importance of grass availability for the high genetic merit cow. In: Garnsworthy, P.C, Wiseman, J. & Haresign, W. (eds) Recent Advances in Animal Nutrition: Peyraud,J.L og Gonzalez-Rodriges, A Relations between grass production, supplementation and intake in grazing cows. Proceedings of the 18th General Meeting of the European Grassland Federation Aalborg, Denmark May: Rutter, S.M Graze Users Guide. A program for analysing recordings of foraging behaviour in ruminants. Documentation version 1.0 for Program version 0.80, 34 pp. IGER Norwth Wyke, Okehampton, Devon UK. Rutter, S.M., Orr, R.J. og Rook, A.J Dietary preference for grass and white clover in sheep and cattle: an overview. In: Rook, A.J. & Penning, P.D. (eds.) Grazing Management. BGS Occasional Symposium 34: Stockdale, C.R Levels of pasture substitution when concentrates are fed to grazing dairy cows in northern Victoria. Austr. J. Expt. Agric, 40/7: