Vaagland samvirkelag

Transkript

1 Vaagland samvirkelag

2 Anløp Vågland Her på sjølve Vågland har det i løpet av dei siste 100 til 150 år vore drive handel på heile 7 stadar. Den første staden det har vore landhandel er i Bortistua. Der dreiv Olaus Liabø frå Norigarden på Liabø landhandel frå Han selde garden, og reiste til U.S.A. i Martinus Nilsen, far til sorenskrivar Vågland, kjøpte Hansstua i Kort tid etter bygde han ei steinkaie på eigedomen. Der sette han opp ei brygge, og starta opp med landhandel. Denne vart lagt ned i Brygga vart seld for flytting. Steinkaia står enno. I 1878 tok skreddarmeister Johannes O. Liabø opp tanken om å starte opp med handel her på Vågland. Halsa handelsforretning vart starta same året som eit andelslag. Det vart utarbeidd planer om å byggje eit bygg med butikk i første høgda, og bustad for styrar i andre høgda. Der var det også eit rom som bustad for butikkhjelp. Tomta var leigd av Kristoffer Vogland i Pestua. Mot aust vart det bygd brygge(lager) i to høgder. Handelen kom i gang i Første styrar var Johannes Sættem. Kaia vart bygd seinare. I 1946 vart Halsa handelsforretning omorganisert til samvirkelag med medlemskap i N.K.L. Første styraren var Rudolf Røstum, med ei årsløn på kr. 4000,00. I tillegg gratis bustad. På eit møte den 26.august 1948 vart det vedteke å starta ein filial i Betna. Det vart leigd hus hjå Anders J. Betten, med Ivar Ness frå Todalen som styrar. I 1895 kjøpte Lars J. Kvande tomt av Henrik O. Vogland på Våglandsneset, og bygde landhandel med bustadhus. Handelen kom i gang i Lars Kvande dreiv landhandelen fram til Sonen Leif tok over. Jula 1946 var det eit uvanleg uver med springflo. Floa gjekk så høgt at vatnet gjekk inn i første høgda både på samvirkelaget, og på butikken til Leif Kvande. Etter dette flytta Leif Kvande deler av bustaddelen opp i andre høgda. I 1971 selde Leif Kvande eigedomen til Odd Maridal. Odd selde eigedomen vidare til broren Rolf i Etter at samvirkelaget vart flytta til Liabø kjøpte Leif Kvande bygget der samvirkelaget hadde halde til. Kaia var også med i handelen. Seinare selde Leif Kvande både samvirkelagsbygget og kaia til Rolf Maridal. Båe bygga er bygd om og forandra med variert resultat. Dette etter kva augo som ser. Karl Langli frå Surnadal bygde ei brygge nedanføre der Maridal har utsal av byggvarer i dag. Langli var da styrar på Halsa Handelforretning. Brygga var ikkje bruka av Langli. Tore Kallset, som var gift med eldste dottera til lensmann Peder Seter, dreiv som handelsmann der. Brygga vart teke av stormen sist på I 1985 flytta Rolf Maridal handelen til nytt bygg der det i starten var kolonial og møbelutsal. I dag er bygget bruka til lager og utsal av bygningsmaterialar. Kvifor vart det slik aktivitet når det gjeld handel her på Vågland? Den eine grunnen kan vera at den gamle vegen som batt saman grender både til Valsøyfjord og Betna og vidare austover gjekk forbi gardane på Vågland og enda nede på Våglandnesset. Første vegkrysset låg 30 m. aust for Våglandselva og gjekk til Valsøyfjord. Vidare frå dette krysset gjekk vegen til Betna. Denne vegen var i bruk fram til 1917 då nyvegen vart teken i bruk. Ei annan grunn var at sjøvegen vart meir bruka i den tida enn kva den er i dag. Det var bygd tropp til sjøen på båe butikkane. Ein anna forandring er at hesten var bruka til frakting av både folk og varer. Båe butikkane hadde hestestall der dei som var på handel kunne setta inn hestane medan dei handla.

3 Vi som byrjar å dra litt på åra, og hugsar vareutvalet som var på lager på ein butikk som dette blir noko uvant med det som er i dag. Det var tauverk av så og seia alle variasjonar. Der kunne ein få smurningsolje så og seia av alle sortar. Spikar og skruvboltar. Linolje og tran og fargar av dei fleste farger for å blanda måling sjølv. Grimer av både tauverk og ler fann ein og ler til skosolar og overler. Eit døme på dei endringane som har vore: Sirup kom på store tønner med tappekran. Var det kaldt kunne det taka lang tid å få med seg sirupen. Kveitemjøl kom som regel frå U.S.A eller Canada i sekkar av lerret. Desse sekkane kunne brukas til putevar og liknande. Det var også ein god del byttehandel. Egg, smør og sjøvottar vart bruka som betalingsmiddel. Gardbrukarane dreiv ein del heimeslakting både for sal og eige bruk. Skinna vart levert til landhandlaren. Vi som var born plukka bær både frå bærhagar og utmark. Denne leverte vi på butikken og fekk på denne måten kjærkomne lommepengar. Bæra vart sendt vidare til ymse saftprodusentar. Til dette vart det bruka tretønner. Litt om korleis butikken var innreia: Butikken hadde handledisk. Dette vart eit skilje mellom dei som skulle handla og seljaren. Mjøl, sukker, gryn av ymse slag var i laus vekt som det vart kalla. Dette fantes i skuffer på innsida av disken. Desse varene vart voge opp etter så mykje kunden ville ha. Spekepølse og anna pålegg, slik som gaudaost og gamalost var ikkje pakka slik som i dag. Dette måtte skjerast opp etter så mykje som kunden ville ha. Appelsinar, svisker, aprikos, fiken og kaviar var pakka i ymse former av trekassar, og vart voge opp i dei mengder kunden ville ha. Eg håper dette vil vise kva ein landhandel var for noko. Tekst av Sivert Botten i samband med kulturminnedagane 2012 i Halsa. Andre opplysningar: Ordet "landhandel" vert brukt på det som var av butikkar her på Vågland. Desse butikkane hadde eit vareutval som er totalt fråverande på ein moderne butikk. Eg har ei historie frå da Nils Aukan var styrar( ) som seier noko om dette. Ein gardbrukar kom på butikken og skulle handla noko som høyrde til eit gardsbruk. Eg veit ikkje kva, men han fekk til svar frå Aukan at her har vi alt kva ein bondemann behøver. Gardbrukaren svara at han skulle ha ein tallerken med skjøråbrød (surmjølk med flatbrød). Dette hadde ikkje Aukan.

4 Kartutsnitt Bilder/multimedia Brukerinfo Forfatter: Ragnhild Godal Tunheim Opprettet: Gardsnavn Vaagland Ytre GNR 36 Bruksnavn Strandtun BNR 56 Kulturminnetype Maritimt kulturminne Datering KulturminneID Synleg i terreng Godt synleg Opphaveleg funksjon Ferdsel/samferdsel, Noverande funksjon Ferdsel/samferdsel, Tillating av eigar Eigars tillating til registrering er innhenta Andre registreringer / dokumentasjon / kjelder Dateringskjelder Sivert Botten

5 Planstatus