Velferdteoremet - vilkår for at marknaden skal fungere bra.

Transkript

1 Velferdteoremet - vilkår for at marknaden skal fungere bra. Coase-teoremet - kva slags institusjonelle forhold som må vera på plass for at marknader skal fungere. - marknad med fri konkurranse? Ofte snakk om forhandlingar mellom nokre få - ikkje matematisk formulert. teorem.

2 Eksterne verknader Negativ ekstern verknad: ein kostnad i produksjon eller forbruk har ikkje blitt teke omsyn til Eks. bedrift produserer papir Bedriftsrekneskap: Inntekt: pris x omsatt kvantum Utgifter: løn innkjøp av tømmer kostnad ved lokale, maskiner o.a. utstyr Ekstern effekt: Bedrifta forureinar elva, men må ikkje betale for det (tapt rekreasjonsverdi). p = bedriftsøk marg.kostnad > samfunnsøk marg.kostnad Kostnaden ved den eksterne effekten er ikkje reflektert i marknadsprisen. Produsenten får for godt betalt i marknaden slik at produserer for mykje. kr T E T x* x Forureining

3 Positiv ekstern verknad: ein gevinst i produksjon eller forbruk har ikkje blitt teke omsyn til produsenten får for lite betalt i marknaden slik at produserer for lite kr T E T x x* Birøkting nær

4 Korleis kan ein korrigere for eksterne effektar? 1. Skattar eller subsidier kr T E T x* x Forureinin p k konsumentpris p p produsentpris p p = p k - t Negativ ekstern verknad: t > 0 skatt per eining, tilsvarande kostnaden den eksterne effekten representerer. p p går ned tilbod går ned p k går opp etterspørsel går ned.

5 Positiv ekstern verknad: t < 0 Merk: Skattar som korrigerer for eksterne effektar betrar effektivitet Men Administrative kostnader Offentlege styresmakter må ha informasjon om kostnad/gevinst ved ekstern effekt.

6 2. Samanslåing Eksterne verknader mellom to bedrifter blir teke omsyn til dersom dei slår seg saman. Eksempel: Birøkt og fruktdyrking Problem: Kostnad ved store organisasjonar Ikkje aktuell løysing for alle typer ekst. effektar. T.d. forureining av ein kollektiv ressurs. 3. Ein marknad for eksterne verknader Kva ein eigedomsrett betyr Ronald Coase. The Problem of Social Cost, 1960 Nobel-prisen i økonomi 1991 Definerer ein rett knytta til det å kunne utøve den eksterne verknaden. rettighetsmarknad. Eksempel: rett til å forureine ein innsjø. Kven eig innsjøen? i) Bedrifta Innbyggarane rundt innsjøen kan betale bedrifta for at ho gir frå retten til å forureine, eller retten til å forureine meir enn ei viss mengde. ii) Innbyggarane rundt innsjøen Bedrifta kan betale innbyggarane for å få rett til å forureine opp til ei viss mengde.

7 kr Verdi for bedrift Skade for innbyggarar A B Mengde forureining

8 Ein marknad for rettighetar. a) Effektiv mengde forureining: A Samfunnet si nytte ved ei ekstra eining = Kostnaden for samf. ved ei ekstra eining b) Inga tildeling av rettar: B Bedrifta produserer forureining så lenge det har verdi for bedrifta. Meir forureining enn det samfunnsøkonomisk optimale. c) Marknad: Bedrifta har rett til å forureine Denne retten er omsetjeleg. Innbyggarane kjøper forureiningsrettar så lenge prisen på slike rettar (per eining forureining) < den skaden ei eining forureining utgjer for innbyggarane Innbyggarane kjøper retten til å forureine meir enn A. Dei må (minst) kompensere bedrifta for tapet bedrifta har ved ikkje å sleppe ut B A ekstra einingar. Alternativt: Innbyggarane sitt med retten til å forureine Bedrifta kjøper retten til å forureine så lenge prisen er lågare enn verdien av forureininga for bedrifta Bedrifta kjøper retten til å forureine A einingar

9 Coase-teoremet Å tilordne eigedomsrettar for eksternalitetar til aktørar i økonomien gir eit effektivt utfall. Det som krevst er: at eiendomsrettane er definerte, og tildelt aktørane i økonomien at de kan handhevast, og dei blir håndheva at forhandlingene mellom partane er effektive Det som ikkje krevst, er at rettane er fordelte mellom aktørane på ein bestemt måte fordi marknaden eller forhandlingar vil omallokere. To kritiske punkt: 1. Er forhandlingar effektive? Informasjon Antall partar 2. Er eigedomsrettane definerte, fordelte, omsetjelege, og blir rettane handheva?

10 1. Er forhandlingar effektive? Privat informasjon forhandlingar bryt saman. - kvar part har interesse av å late som gevinst ved avtale er mindre enn den er. Viss mange partar, så er problemet større.

11 2. Er eigedomsrettane definerte, fordelte, omsetjelege, og blir rettane handheva? Er eigedomsrett til alle ressursar fordelt? Eksempel: Luft, vatn, fisk... Om det var det, kor lett vil det vera å handheve denne retten i desse tilfella? Blir eigedomsrett respektert? Økonomiske insentiv i eit land utan lov og orden... Er handel med rettar mogleg? Kva slags funksjon har tinglysing? Bør handel med alle rettar vera mogleg? Slaveri Fotball før Bosman Er det mogleg å handheve eigdedomsrettar? Ufullstendige kontraktar.