Rutinar for kommunalt tilsette

Transkript

1 Illustrasjon: Borghild Rud (1979) HANDLINGSRUTINAR Kva du skal gjere når du har mistanke, eller er gjort kjend med at barn blir eller har vore utsette for seksuelle overgrep, vald, eller har vore vitne til vald i nære relasjonar. Rutinar for kommunalt tilsette

2 INNHALDSLISTE Forord... 3 Konsultasjonsteamet... 4 Kontaktinformasjon... 5 Del 1: Kva du skal gjere... Rutineomtale ved mistanke om seksuelle overgrep/vald/ er vitne til vald... 6 Rettleiar ved dokumentasjon av bekymring... 7 Del 2: Kva bør du vite... Om seksuelle overgrep... 8 Vald / Vitne til vald... 9 Symptom Referansar HANDLINGSRUTINAR

3 Forord Den konkrete bakgrunnen for føreliggjande handlingsrutinar er ei særs trist og alvorleg sak i Tysvær-samfunnet, der ein tilsett i Tysvær kommune over eit lengre tidsrom har gjort seksuelle overgrep mot mindreårige. Overgriparen var ein betrudd person som arbeidde med barn og ungdom så vel i skule som i fritidssamanheng. Med jamne mellomrom, og faktisk rett ofte for tida, dukkar det opp overgrepssaker i det norske samfunnet. Det gjeld vaksne, og det gjeld barn. Det skjer i alle samfunnslag og førekjem overalt i landet, det vera seg i mindre bygdelag så vel som i byar og tettstader. Forsking fortel oss at vald i nære relasjonar er eit alvorleg og til dels skjult samfunnsproblem. Etter kvart har det blitt tydelegare at vi som samfunn ikkje godt nok har klart å møte desse utfordringane, det viser seg vanskeleg å snakke om sakene, og mange er særs usikre på kva ein kan og bør gjera når slike situasjonar dukkar opp. Overgrepssaka i Tysvær har reist mange spørsmål, m.a. om tilsette sitt ansvar og om kommunen sitt ansvar. Det er ikkje mogleg å gi gode svar på spørsmåla i dag, meir arbeid krevst for å få ein betre oversikt over det som har passert. Kommunen vil som ansvarleg samfunnsaktør for sin del forplikta seg på å gjera det beste ein kan for å forhindra at det skjer nye overgrep og vald mot barn og unge. I tillegg til kunnskapsoppbygging og informasjon til dei tilsette, vil vi no setja eit sterkt fokus på den utfordringa som ligg på handling. På bakgrunn av våre smertelege erfaringar i Tysvær vil vi at kvar tilsett skal vita heilt konkret kva han/ho skal gjera når ein blir kjend med at barn/unge er, eller har vore utsette for seksuelle overgrep, vald eller har vore vitne til vald i nære relasjonar. Derfor har vi laga desse handlingsrutinane, for på den måten å sikra ein beredskap for å hindra at barn og unge skal lida overlast i framtida. Det skal ikkje vera tvil - det skal meldast frå! Kommuneleiinga ber med dette om at kommunen sine tilsette gjer seg grundig kjende med dette dokumentet. Harald Stakkestad Ordførar Arvid S. Vallestad Rådmann HANDLINGSRUTINAR 3

4 Konsultasjonsteamet Arbeidet med barn og unge som er utsette, eller der ein mistenkjer dei vert utsette for overgrep, er vanskeleg og samansett. Arbeidet involverer innsats frå fleire hjelpeinstansar, og kommunen har difor eit eige tverrfagleg team som skal jobbe målretta i forhold til denne problematikken. Teamet har namnet: Konsultasjonsteam mot seksuelle overgrep/vald/vitne til vald (tidlegare SO-team), heretter kalla S.O.V Teamet er lovmessig forankra i barnevernlova og blir difor leia av barnevernsleiar. Det er elles sett saman av fagpersonar frå etablerte hjelpetenester med utgangspunkt i kompetanse. S.O.V er eit konsultativt og rådgjevande organ utan formelt mynde. Barneverntenesta har det overordna ansvaret for dette arbeidet. Mandat og målsetting 99S.O.V skal vere eit konsultativt team som tilsette og andre kan bruke når det ligg føre mistanke om at barn er utsette for seksuelle overgrep, vald eller er vitne til vald. I saker kor ein veit at barnet er utsett tek ein direkte kontakt med barneverntenesta. 99S.O.V skal koordinera generelt forebyggjande og oppfølgjane tiltak retta mot seksuelle overgrep/vald/vitne til vald. 99Fagpersonane som utgjer S.O.V skal halde seg fagleg oppdaterte på kunnskap om seksuelle overgrep/vald/vitne til vald mot barn, slik at kommunen blir betre til å takle desse sakene. 99S.O.V skal jobbe systematisk med å spreie kompetanse om temaet ute i barnehagar, skular og andre samarbeidande instansar, og bistå desse i å utarbeide gode rutinar for å handtere slike saker. Handlingsrutinane er eitt steg i retning av at vi skal bli betre til å finne dei barn/unge som lever under særdeles vanskelege kår. Samstundes skal desse rutinane gjere oss betre i stand til å handle rett når det blir nødvendig. 4 HANDLINGSRUTINAR

5 Kontaktinformasjon Teamet kan kontaktast pr telefon via Barneverntenesta v/leiar / Kommunen sitt sentralbord Elles finn du til ei kvar tid oppdatert kontaktinformasjon om konsultasjonsteamet S.O.V sine fagpersonar på kommunen sine intra- og internettsider Her finn du kontortelefon, mobilnummer og e-postadresser. HANDLINGSRUTINAR 5

6 Del 1: Kva du skal gjere Rutineomtale ved mistanke om seksuelle overgrep/ vald/vitne til vald Ta i mot det som blir sagt, repeter det barnet seier og sei: Fortel meir om det! (bruk opne spørsmål/setningar). Sei det var bra barnet sa frå om dette, og at dette må vi snakka meir om seinare. Skriv ned det du observerer/det som blir sagt av barnet på ein så objektiv måte som mogleg. Noter dato og stad for observasjon/samtale. Sjå rettleiing side 7. Dette er viktig med omsyn til dokumentasjon og truverde! Drøft eventuelt saka med kollega/samarbeidspartnar som også kjenner barnet Informer leiar om mistanken Ved mistanke eller uttalte rykte om seksuelle overgrep/vald/vitne til vald skal verksemdleiar eller næraste fagleg leiar kontakte S.O.V. NB! Det vert ikkje stilt krav til dokumentasjon av mistanke, det vil seie at magekjensle er tilstrekkeleg til å setje i gong drøfting! Det er verksemdleiar sitt ansvar å melde vidare/representere verksemda. Dersom leiar ikkje melder frå, har den tilsette eit sjølvstendig ansvar for sjølv å kontakte S.O.V. Det vert her vist til opplysningsplikta til barnevernet. (Sjå brosjyre utgitt av barne og likestillingsdepartementet, publikasjonskode Q-1094B, utgitt og rundskriv Udir ) I dei tilfella det er knytt uvisse til om barnet kan vere utsett for overgrep frå foreldre/fosterforeldre/søsken/stesøsken, skal det IKKJE takast kontakt med foreldre/føresette. S.O.V vil saman med den som kjem med bekymringa drøfte saka, og i fellesskap vurdere vidare handling/tiltak. Ved akutte situasjonar kor barn har vore utsatt for seksuelle overgrep/vald/vitne til vald, tar ein direkte kontakt med barnevernleiar. Definisjon akutt: Ein situasjon som oppstår, kor det er uforsvarleg å sende barnet heim etter endt barnehage/skule, eller kor det er heilt nødvendig å handle der og då for å sikre bevis. Her må gjerast ei grundig risikovurdering av barneverntenesta. Verksemda har ansvar for vidare framdrift. Det skal vera klart for alle kven som skal gjera kva. 6 HANDLINGSRUTINAR

7 S.O.V vil i nye møter evaluere tidlegare saker for å sikre at verksemda har følgt saka forsvarleg opp. Når mistenkt overgripar er ein kollega/tilsett, følg rutiner som i andre saker ifht samtale med barn og kontakt med S.O.V. Håndteres for øvrig i samsvar med: Veileder: Barne- og familiedepartementet og Utdannings- og forskningsdepartementet Q-1047 Veileder for utarbeidelse av plan for krisehåndtering Rettleiiing for dokumentasjon av bekymring for at barn/unge er utsette for seksuelle overgrep/vald/ vitne til vald Skriv ned ei detaljert skildring av kva som gjorde at du vart bekymra for at barnet kan ha vore utsett for seksuelle overgrep/vald/vitne til vald. 1) Kva var det som først gjorde deg bekymra for at barnet kan vere utsett for seksuelle overgrep/vald/vitne til vald? Kva skjedde? Var det noko barnet sa eller gjorde? - Kva sa barnet? (ordrett om mogeleg) - Kva gjorde barnet? (konkret beskriving av åtferd) - Korleis var kroppsspråket/ansiktsuttrykket? - Fysiske teikn (t.d. blåmerke, prøv å få sjå meir av kroppen ver kreativ) 2) Når skjedde det? 3) Kor skjedde det? 4) Var det andre til stades? 5) Kva hende før barnet røpte seg? 6) Korleis reagerte du (eventuelt andre) på det barnet sa/gjorde? - Kva sa du til barnet? - Kva gjorde du heilt konkret? 7) Har du snakka med barnet om dette seinare? 8) Kven er informert om uroa di? HANDLINGSRUTINAR 7

8 Del 2: Kva du bør vite Om seksuelle overgrep Med seksuelle overgrep eller seksuell utnytting meinar vi at avhengige og utviklingsmessig umodne barn og ungdomar vert trekt inn i seksuelle handlingar dei ikkje heilt forstår, som dei ikkje kan komme ut av, eller som dei ikkje har tilstrekkeleg kunnskap eller erfaring til å gi sitt begrunna samtykke til, eller som krenkar familierolla sine sosiale tabu (st.meld ). Seksuelle handlingar kan vere alt frå kjærteikn, kyss, verbale seksuelle ytringar/forslag til berøring av intime kroppsdelar, samleie m.m. Førekomst: Avhengig av kva definisjon som vert lagt til grunn, får ein ulike tal på førekomst. I ei stor norsk undersøking utført av Sætre, Holter & Jebsen (1993) fann ein at 16 % av den norske befolkninga har opplevd å bli misbrukt før fylte 18 år. 19 % av jentene og 14 % av gutane. Her la ein til grunn det personane sjølv opplevde som overgrep. Ved bruk av ein meir snever definisjon, som omhandlar gjentekne alvorlege overgrep, blir talet på førekomst av seksuelle overgrep mot barn 5 %. Kjenneteikn: Det er ikkje spesielle kjenneteikn ved barn som blir utsette for overgrep. Alle barn kan bli utsett. Likevel ser det ut til at nokre livssituasjonar gjer at einskilde barn kan vera meir sårbare enn andre. Dette kan vera barn med foreldre eller besteforeldre som sjølv er blitt utsette for overgrep, søsken til barn som har vore misbrukte i heimen, barn med stefedre, barn som er utsette for mishandling og omsorgsvikt, barn til kvinner som blir mishandla av mannen, barn med mødre som har psykiske lidingar og barn med fysiske eller psykiske funksjonshemmingar. Skadeverknadar: Barn som vert utsette for seksuelle overgrep blir skada på område som er heilt sentrale for deira utvikling, derfor kan skadane sjåast på eit uendeleg antal måtar. Når skadeverknadane rammar sentrale område for menneskeleg utvikling, har omfanget også ein tendens til å auke i takt med barnet si utvikling. Traumatisk seksualisering, manglande tillit til andre menneske, stigmatisering, maktesløyse og utvikling av lågt sjølvbilete og forakt for seg sjølv, kan føre til prostitusjon, rusmisbruk, kriminalitet og sjølvmord. 8 HANDLINGSRUTINAR

9 Vald Vold er enhver handling rettet mot en annen person, som gjennom at denne handlingen skader, smerter, skremmer eller krenker, får den personen til å gjøre noe mot sin vilje eller slutte å gjøre noe den vil. (Per Isdal; Meningen med volden, 2000). Vitne til vald Med vitne til vald meiner ein barn som på ulike måtar blir eksponerte for vald innanfor dei nære relasjonane. Anten ved å vere direkte tilstades, gjennom å høyre valden, og/ eller gjennom å oppleve følgjene av valden. Å vere vitne til vald er like skadeleg som å vere direkte utsett. Internasjonal forsking viser at barn er tilstades i % av valdsepisodane mellom foreldre. Å leve med vald er øydeleggjande for utvikling, helse, sjølvkjensle, tryggleik, livskvalitet og evne/høve til å ha styring med eige liv. Bruk av vald strir mot norsk lov og krenkjer grunnleggjande menneskerettar. Vald kan ha ulike uttrykksformer, fleire enn spark og slag som mange først tenkjer på. Fysisk vald: Fysisk vald er eit vidt spekter av handlingar som t.d. slå, sparke, halde fast, dytte, klype, bite, riste, kvele, bruk av våpen. Psykisk vald: Psykisk vald kan vera: a) truslar; direkte truslar om fysisk vald, drap, sjølvmord m.m. eller indirekte truslar Eg veit kor du bur. b) nedvurderande/krenkjande utsegn; Hore, Du er ubrukeleg og feit. c) kontroll; å innskrenke andre sin fridom ved å styre kva aktivitetar personen skal delta i, kva sosial kontakt, påkledning, åtferd og vanar ein person skal ha, avgrense personen sin tilgang til pengar. d) isolering; å avgrense fridomen til eit anna menneske, t.d. ved å hindre ein person å ha kontakt med naboar, vener og familie, eller å ha ein jobb. Materiell vald Materiell vald er å gå laus på gjenstandar eller ting, t.d. å knuse ting, slå i veggen/ bordet, sparke i døra, rive i stykker klede, kaste ting m.m. Slik åtferd er ofte skremmande for de fleste, men spesielt for vaksne og barn som lever med fysisk vald. Seksuell vald Seksuell vald strekk seg frå seksuell trakassering og krenkingar via press til å utføre seksuelle handlingar og opp til brutal valdtekt. Omgrepet vald omfatter også tvangsekteskap og kjønnslemlesting. HANDLINGSRUTINAR 9

10 Symptom Det finst ikkje noko eintydig symptombilde hjå barn som er utsette for seksuelle overgrep, vald/vitne til vald. Mange av dei symptoma ein kan sjå hos barn som har vore utsette for overgrep, kan ein og sjå hos barn som av andre årsaker ikkje har det bra. Mange barn som har vært utsette for seksuelle overgrep, syner dessutan ingen tydelege symptom. Førskulebarn: Barn i førskulealder er som oftast dei som syner mest direkte kva dei har vore utsette for. Kan vise seg i form av seksuelt prega leik, språk og samspel, eller ved teikningar. Dei kan vere sinte og vise mistillit. Dei kan vegre seg mot å gå heim, ete eller å kle av seg. Desse barna er så små at dei har vanskar med å halda på løyndomar. Nokre gonger har dei heller ikkje forstått kor viktig det er å ikkje avsløre overgrepa. Skulebarn: Skulebarna er flinkare til å kamuflere problema sine. Symptoma dei har er ofte diffuse og vanskelege å tyde. Samstundes er skulebarna store nok til å forstå dei sosiale tabua og at overgrepa må haldast hemmelege, men for små til å sjå ei løysing eller sjølv skaffe hjelp. Typisk er dårleg sjølvkjensle og sjølvbilete, preg av skam, innelukka, psykosomatiske smertetilstandar, konsentrasjonsproblem, dårlege skuleprestasjonar og tendens til å isolera seg. Dei kan vere urolege, utagerande, sinte og ofte komme i konfliktar. Skulebarna er dei som sjeldnast avslører overgrep. Dei forstår det katastrofale ved ei avsløring, og dei er redde for å ikkje bli trudde. Skulebarna er dei som i minst grad vert fanga opp. Dei er gode til å skjule og for små til å sjå løysingar. Ungdom: Ungdom syner enno tydelegare teikn på dårleg sjølvbilete. Dei blir anten meir tilbaketrukne, inneslutta eller forvirra, eller dei kan bli sterkt utagerande. Dei kan komme med halvkveda utsegn om at noko er gale, som dei i neste øyeblikk trekkjer tilbake. Dei kan variera mellom å vere innelukka og utagerande. Skulking, rømming, bruk av rusmiddel og seksuelle forhold er andre symptom som må reagerast på. Ungdom kan avsløre overgrep fordi dei har bestemt seg for å få slutt på dei. Dei er derimot svært redde for å ikkje bli trudde, og har ofte ein lang fase kor dei prøver deg ut for å sjå om du tåler å høyre og er villig til å hjelpe. NB! Som nemnt i første avsnitt, barn som ikkje er utsette for seksuelle overgrep/vald/ er vitne til vald kan og vise symptom som er nemnt over. Det er derfor viktig å ikkje trekkja raske konklusjonar om kva som skjer/har skjedd med eit barn. Like viktig er det å ta inn over seg at når eit barn syner slike symptom, er det eit signal på at noko ikkje er som det skal/bør vere, og det må ein ta på alvor og finne ut av! 10 HANDLINGSRUTINAR

11 Referansar Strategi mot seksuelle og fysiske overgrep mot barn ( ). Barne og likestillingsdepartementet. Seksuelle overgrep mot barn. En veileder for hjelpeapparatet. Sosial og helsedirektoratet Seksuelle overgrep mot barn. Bistandsteamet, Barne og familieetaten i samarbeid med Seksjon for sosialpediatri, Ullevål sjukehus, Rutinebeskrivelse ved seksuelle overgrep. Nøtterøy kommune, Retningslinjer for samarbeid. Bekymring for at barn har blitt utsatt for seksuelle overgrep og/eller vold. Barneverntjenesten i Asker kommune, Retningslinjer for saker der det er bekymring for at barn lever med vold. Barneverntjenesten i Asker, Psykososial oppfølging etter kriser og katastrofer. Seksuelle overgrep mot barn. Kriser.no Veileder for utarbeidelse av plan for krisehåndtering. Mistanke om ansattes seksuelle overgrep mot barn. Barne- og familiedepartementet og Utdannings- og forskningsdepartementet. Q-1047, Per Isdal; Meningen med volden, Opplysningsplikten til barnevernet. Publikasjonskode Q-1094B, utgitt Som eit ledd i kvalitetssikringa av rutinane har kommunen søkt konsultasjon/veiledning hjå eksterne verksemder. Her skal nemnast Barnehuset i Stavanger, Haugaland og Sunnhordaland politidistrikt og RVTS-vest. Ei særskild takk til Barnehuset! HANDLINGSRUTINAR 11

12 Kopibeskytta Dette dokumentet kan ikkje kopierast utan løyve frå Tysvær kommune Grafisk utforming: Trond Tindeland, TK