Handbok - skulevegring

Transkript

1 AURLAND KOMMUNE - det naturlege valet Handbok - skulevegring - Ein praktisk og fagleg rettleiar for grunnskulen i Aurland

2 Forord V 1,0 Skuleåret 2010/2011 fekk skulevegring uvanleg stort omfang ved Aurland barne-og ungdomsskule utan at det kunne påvisast spesielle årsaker. Rådmannen kalla derfor inn til møte med skuleleiinga og faginstansar som arbeidde med barn og unge i kommunen. Rektor ved ABU fekk i oppdrag å starte eit prosjekt for å sjå på kva som kunne gjerast for å førebygge skulefråvere, og handsame det på ein tenleg måte når skulevegring var ein realitet. Folkehelsekoordinator vart tidleg kopla på prosjektet, og hausten 2010 vart det sendt ut brev til både interne og eksterne faginstansar der dei vart bedne om å kome med innspel om korleis dei sjølve kunne bidra i skulevegringssaker. I januar 2011 vart innspela drøfta, og vegen vidare fastlagt. Planen var å lage ei handbok som skulle vere ferdig til påska Men etter gjennomgang av 1.utkastet vart det bestemt at målet med boka skulle endrast frå å vere ei informativ handbok om tenestene som kunne bidra i skulevegringssaker, til å bli ein fagleg rettleiar og ei verktøykasse. Dette kravde omfattande endringar, og målsettinga vart no at 1.utgåva skulle vere ferdig til skulestart i august Det faglege innhaldet i denne handboka, er i hovudsak henta frå Oslo kommune sin rettleiar, Skolevegring, en praktisk og faglig veileder. Andre frå Aurland kommune som har vore med å gjeve sitt bidrag. er: helsesøster, kommunelegen, ergoterapeut, fysioterapeut, psykiatrisk sjukepleiar og leiar i NAV. I tillegg har barnevernsleiar i Aurland og Lærdal, PPT Voss og BUP Sogn og Fjordane også gjeve bidrag. Me takkar alle for innspela dei har gjeve. Me ser for oss at handboka bør reviderast med jamne mellomrom etter kvart som kunnskapstilfang og erfaring om temaet aukar. Aurland 26. august 2011 Odd Mikalsen rektor/tenesteleiar Hallgeir Høydal folkehelsekoordinator INNHALD

3 Forord side 1 Innhald 2-3 Kap 1 Om handboka. 1.1 Innleiing Bakgrunn Målet med handboka Systematisk arbeidsprosess 5 Kap 2 Om skulevegring Kva er skulevegring Definisjon av skulevegring Kva funksjon har skulevegringa Kjenneteikn på skulevegring Risiko og vernande faktorar Skulevegringa og den vonde sirkel Grenser for bekymringsfullt fråvere 13 Kap 3 Korleis arbeide i praksis Grunnleggande prinsipp Kartlegging Samarbeid Tiltaka Gjennomføring av tiltaka 21 Kap 4 Korleis førebygge skulen sin rolle Rutinar ved fråvere Eleven sitt psykososiale læringsmiljø Samarbeid mellom skule og heim Strategiske planar Heim 25 Kap 5 Samarbeidspartar Samarbeidspartar Heim Skule Helsesøster Lege Ergoterapeut Fysioterapeut Psykiatrisk personale Barnevernet V 1,0

4 5.1.9 PPT Pedagogisk- psykologisk tenestekontor BUP Barne og ungdomspsykologi NAV Samarbeidsfora Teieplikt Avslutning V 1,0 Vedlegg Vedlegg 1 Vedlegg 2 Vedlegg 3 Vedlegg 4 Vedlegg 5 Vedlegg 6 Sjekkliste for kartlegging. Sjekkliste for informasjon frå eleven Sjekkliste for informasjon frå foreldre/føresette. Mal for samarbeidsavtale Sjekkliste for systemgjennomgang Eksempel på handlingsplan ved fråvere Litteratur Kjelder

5 V 1,0 Kap 1 Om handboka. 1.1 Innleiing Å lage ei handbok om skulevegring som skal vere eit hjelpemidel til å finne løysingar på vanskelege og samansette problem, har vist seg å vere ei utfordring. Når ein likevel har teke fatt på oppgåva, er det fordi Aurland kommune har behov for å dokumentere korleis ein systematisk bør arbeide for å førebygge skulevegring, og korleis ein bør arbeide med saker når dei likevel oppstår. Handboka skal vera eit verktøy som skal nyttast aktivt, og skal vera ein del av kommunen sitt system for kvalitetsvurdering og -sikring. 1.2 Bakgrunn Som det er sagt i forordet, er bakgrunn for å setje saman ei handbok om skulevegring at ein har fått aukande utfordringar på området. Fordi skulevegring oftast har samansette årsaker, kan det ofte vera utfordrande å finne gode løysingar. Skulevegring er som oftast ikkje berre skulen si utfordring sjølv om det kan høyrest slik ut. Omgrepet kan lett, for lett kanskje, føre til at ein konkluderar med at det er eigenskapar ved skulen som gjer at born vegrar seg mot å gå på skule. Sidan skulen er ein stad der alle barn pliktar å møte, vil det og vere der barnet sine utfordringar vert eksponert sjølv om årsaka kan ha eit heilt anna opphav. Handboka gir ei fagleg tilnærming til skulevegring og viser til konkrete måtar å arbeide på. Boka gir og oversikt over samarbeidspartar og kva dei kan bidra med. Gjennom samarbeid mellom heim, elev, skule og fagpersonar internt/ eksternt, vil målet vere å skape ei ramme som gjer at eleven evnar å vera på skulen. 1.3 Målet med handboka Målet med handboka er å vise korleis Aurland kommune vil arbeide med skulevegring, både førebyggande og konkret. Det har og vore eit mål å lage handboka utan bruk av mykje fagterminologi, slik at ho skal vere lett å lese og forstå for alle uavhengig av fagleg bakgrunn. Nokre gonger tillet me oss likevel å nytt enkelte faglege ord og omgrep. Handboka er meint å vera ein reiskap for grunnskulen. Ho er meint å gje personalet auka kompetanse i å førebygga og oppdaga elevar i risikosona, og i å utforma og gjennomføra tiltak før alvorleg skulevegring er eit faktum. Boka skal og vera ein reiskap i skulen sitt samarbeid med foreldre/føresette og eksterne instansar, og gir foreldre/føresette informasjon om skulen sitt faglege grunnlag i skulevegringssaker. Sjølv med ei handbok som grunnlag vil det alltid måtte nyttast skjønn i konkrete saker. Dette gjeld forståing og tolking av situasjonen så vel som tiltaka som skal settast i verk.

6 V 1,0 1.4 Systematisk arbeidsprosess Systematisk arbeid aukar sjansen for måloppnåing også i skulevegringssaker. Modellen som er vist i figur 1, kan nyttast for å strukturere arbeidet i konkrete saker på ein god måte. Fig. 1

7 V 1,0 Skulevegring Førebyggande arbeid - er utfordrande - må skje både generelt og konkret? Barnet møter ikkje på skulen Dokumentere situasjonen og event. historikk Informasjon Konklusjon Tilråde tiltak Undersøke Kartlegge Vurdere Iverksetje og fylgje opp tiltak Vurdere verknaden av tiltaket Tiltaket verkar ikkje Tiltaket verkar Barnet møter på skulen Evaluere - kva var løysinga Kap 2 Om skulevegring. 2.1 Kva er skulevegring.

8 V 1,0 I dette avsnittet vert det gjeve ei kortfatta fagleg plattform for å arbeide med skulevegringssaker. Opplysningane er henta frå ulike faglege kjelder som det vert vist til i klammer i teksten. Den faglege plattforma tek utgangspunkt i kognitiv teori( for eksempel Beck, Emery og Greenberg, 2005), læringsteori(kearny og Silvermann,1996), utviklingspsykologi, og systemtenking ( for eksempel Bronfenbrenner,1979). Kognitiv teori bidreg til ei forståing av skulevegring ved å framstille korleis tankar, kjensler og åtferd verkar på kvarandre. Kearney og Silvermann si tilnærming til skulevegring er bygd på læringsteori og viser korleis skulevegring vert oppretthalden over tid. For at ein skal kunne oppdaga skulevegring raskt, må ein vite kva teikn som kan observerast tidleg. Framstilling av skulevegring i form av definisjonar og risikofaktorar gjev eit grunnlag for å kjenna att skulevegring hjå elevar. Tidlege kjenneteikn på mogeleg utvikling av skulevegring, er byrjande fråvære, teikn på misstrivsel, eller bekymringsmelding frå foreldre/føresette. Kjenneteikna er ikkje einstydande med at det utviklar seg til skulevegring, men skulen bør uansett ha særleg merksemd retta mot elevar som viser slike teikn. I tillegg til konkrete observasjonar vil ofte den enkelte lærar si magekjensle og kunnskap om den enkelte elev vere ein god indikator på risiko for skulevegring. 2.2 Definisjon av skulevegring Under dette punktet er det viktig å peike på at litteratur og forsking definerar omgrepet skulevegring på ulikt vis. Å vegre seg tyder å nekte, å motsetje seg eller å ikkje vilja. Ut frå dette handlar skulevegring om å vera borte frå skulen ut over det som vert rekna som vanleg, godkjent og akseptert fråvere. Det er ulike omgrep og definisjonar av ugyldig fråvere. Mykje litteratur og forsking skil mellom skulkarar, som gjerne skjuler fråveret for føresette og har låg skulemotivasjon, og vegrarar. Ved skulking er fråveret motivert ut frå heilt andre grunnar enn det som ligg til grunn for skulevegring. Men skulking og skulevegring kan og sjåast på som to sider av same sak, - vegringsåtferd utløyst av positiv og/eller negativ forsterking. Me tek her med to ulike definisjonar som vektlegg ulike sider ved skulevegring. Vegring som er initiert av barnet mot å gå på skulen eller å bli der heile dagen, kan og vera ein kombinasjon av begge to (Kearney og Silvermann, 1996:345) Vanskar med å gå på skulen og som er assosiert med ubehageleg kjensle, spesielt angst og depresjon (King og Bernstein, 2001:197

9 V 1,0 Desse to definisjonane utelukkar ikkje kvarandre, men har ulik tilnærming til problemstillinga, og vektlegg ulike sider av skulevegring som fenomen. Definisjonen til Kearney og Silvermann vektlegg åtferd, medan definisjonen til King og Bernstein fokuserer på barnet sine kjensler. I tillegg til åtferd og kjensler bør eleven sine tankar, fysiske plager, og situasjonar der vanskane eksponerer visast særleg merksemd når ein skal danne seg eit bilete av flest mogleg sider ved skulevegringa. Eit bilete av skulevegring Situasjon: Vanskane kjem i situasjonar der det er krav om oppmøte og deltaking på skulen. Det kan vera å reise frå heimen om morgonen, eller spesifikke situasjonar på skulen. Det kan og vera det generelle ved det å vera på skulen. Åtferd: Å vegra seg vil seie at ein prøver å unngå, nekta, motsetja seg eller visa motstand mot noko. Skulevegringsåtferd kan framstillast i ei ubroten line som utviklar seg frå at eleven prøver å unngå skulen, eller kjem med grunnar og årsaker for ikkje å delta, til at eleven vert borte frå skulen i lengre tid. Kjensler: Eleven kan ha negative kjensler knytt til enkelte situasjonar på skulen, eller til å reise frå heimen. Det kan og vera negative kjensler knytt til skulesituasjon generelt. Hjå barn og unge som er utsett for å utvikle skulevegring ser ein ofte symptom på angst og av og til depresjon. Mange barn og unge med utvikla skulevegring har symptom på redsle, angst og depresjon som overlappar kvarandre. Dette er ein tilstand som kan beskrivast som negativ affekt eller emosjonelt ubehag. ( Kearney 2001:41). Tankar: Eleven kan ha negative tankar, oppfatningar og forventningar som knyter seg til enkelte situasjonar i skulen, reise frå heimen eller skulesituasjonen generelt. Substansen i dei negative tankane kan variere frå elev til elev. Ein kan sjå eit visst mønster ut frå alder. Yngre elevar vil i større grad ha negative oppfatningar av det å reise frå foreldre/føresette. Eldre elevar vil i større grad ha negative oppfatningar knytt til opplevinga av sosiale situasjonar og eiga meistring. ( Thambirajah,Grandison og De Hayes, 2008: 50-51). Fysiske plager: Ei undersøking viser at 66% av barn og unge med skulevegring seier at fysiske plager, eller symptom på dette, er ein av grunnane til at dei ikkje vil møte på skulen. (Stickney og Miltenberger 1998). Nokre born gjev uttrykk for at konkrete fysiske plager er årsaka til at dei ikkje vil gå på skulen. Fysiske symptom er også vanlege ved angstreaksjonar. Dei vanlegaste symptoma kan for eksempel vera hovudverk, sveitting, kvalme, oppkast, svimmelheit,magesmerter, ryggplager, brystsmerter eller pustevanskar. 2.3 Kva funksjon har skulevegringa

10 V 1,0 Kearney og Silvermann ( 1996) meinar at det kan vera nyttig å sjå på kva funksjon skulevegringa har for den enkelte elev. Kva er det som gjer at vanskane vert oppretthaldne, eller kva er det som motiverer eleven til å visa vegringsåtferd over tid? Dei delar skulevegringa sin funksjon i fire undergrupper basert på læringsteori. Læringsteori viser mellom anna korleis åtferd vert oppretthalden og forsterka som fylgje av dei konsekvensane åtferda gir. Positive konsekvensar kan vera å unngå negative opplevingar, eller få positive opplevingar. Vegringsåtferd kan ofte ha fleire funksjonar for ein elev. Ein elev kan oppleva angst knytt til sosiale situasjonar i skulen. Dersom eleven unngår desse situasjonane, får det ein positiv konsekvens. Eleven slepp å oppleve ubehaget som situasjonen gjev. Samstundes kan det hende at eleven får gode heime som også bidreg til å oppretthalde og forsterka vegringa. Kearney (2001) viser til at det er eit visst mønster i at funksjon 1 og 3( sjå nedanfor) oftast gjeld for yngre elevar, medan funksjon 2 og 4 er vanlegare for eldre elevar. Skulevegringa sin funksjon kan endre seg over tid for den enkelte elev. Skulevegringa sin funksjon 4 undergrupper Unngå negative opplevingar 1. Unngå stimuli som vekkjer generell negativ affekt eller emosjonelt ubehag. Vegringa er oftast ikkje knytt til spesifikke situasjonar, men eleven opplever eit generelt ubehag i skulesituasjonen. Dersom eleven unngår skulen, og med det unngår den negative opplevinga, vert åtferda oppretthalden og forsterka. I nokre høve er ubehaget knytt til bestemte situasjonar som eleven vil prøve å unngå, til dømes skuleplassen, brannalarmen, eller personar på skulen. 2. Unngå sosiale situasjonar eller evaluering som kan vera ubehagelege. Vegringa sin funksjon i denne samanheng er meir spesifikt knytt til det å unngå situasjonar der eleven må eksponere seg sjølv sosialt, eller bli evaluert. Eksempel kan vera å snakke høgt i klassen, snakka med medelevar, eller å ha prøvar.

11 Oppnå positive opplevingar V 1,0 3. Oppnå merksemd frå foreldre eller andre viktige personar. I dette høvet er ikkje vegringa sin funksjon å unngå ein negativ situasjon, men at ein opplever å få noko positivt i form av merksemd. Denne positive konsekvensen vil oppretthalde og forsterka eleven si vegring. 4. Oppnå gode utanfor skulen. Her er vegringa sin funksjon også å oppnå noko positivt. Meir spesifikt kan det vera premiering eller andre konkrete gode som for eksempel TV, dataspel, vera med vener, shopping eller rus. Typiske trekk i utviking av skulevegring vil ofte gå att og kan framstillast som ei ubroten line over tid. Nedanfor er det lista opp karakteristiske trekk ved dei uike fasane frå dei første teikna viser seg til eleven vert borte frå skulen over ei lengre periode. SKULEVEGRING FRAMSTILT SOM PROSESS Oppmøte på Tilbakevendande Tilbakevendande Periodevis fråvære Tilbakevendande Fullstendig Totalt skulen er hendingar med hendingar der eller fråvære hendingar med fråvære ein fråvære stressande, og vegringsåtferd eleven kjem for i enkelttimar. Fråvære, dagar bestemt frå eleven finn på morgonen seint på skulen. eller timar periode av skulen i påskot for der eleven kombinert med skuleåret. Ein lengre å ikkje møte prøver å unngå oppmøte. Periode. skulen.

12 V 1,0 2.4 Kjenneteikn på skulevegring Tidlege kjenneteikn på skulevegring kan vera: I byrjinga: Kjem for seint på skulen Sporadisk fråvære i enkelttimar eller dagar Teikn på misstrivsel hos eleven: Er ekstremt innadvendt eller sjenert Er svært utrygg ved skulestart eller etter skifte av skule, og ordinære tiltak for at eleven skal bli trygg ikkje er til hjelp. Snakkar aldri høgt i klassen. Snakkar ikkje med vaksne/medelevar, eller kun med utvalde vaksne/medelevar. Syner motstand mot å vera ute i friminutt, eller er avhengig av at bestemte vaksne eller medelevar er tilstades. Har ofte fysiske plager, til dømes vondt i hovudet eller i magen. Gjev nonverbalt eller verbalt uttrykk for at ein er nedtrykt eller redd, generelt eller i spesifikke situasjonar. Trekkjer seg tilbake frå sosial samhandling og /eller skulerelaterte aktivitetar. Syner utagerande åtferd som til dømes sinne i situasjonar der eleven vert utsett for krav i skulekvardagen. Syner motstand mot å delta eller gjer forsøk på unngå enkelte fag, situasjonar eller aktivitetar på skulen. Ringjer ofte heim i skuletida eller ynskjer å gå heim i løpet av dagen. Bekymring frå foreldre/føresette: Kontaktar skulen fordi barnet gjev uttrykk for at det ikkje vil på skulen. Blir verande lenge i leveringssituasjonen, eller må fylgje barnet inn i klasserommet, eller må vere der utanom vanlege rutinar. Må ringje barnet fleire gonger i skuletida for å sjekke at barnet har det bra.

13 V 1,0 2.5 Risiko og vernande faktorar Faktorar som vedrører både elev og omgjevnadar, kan bidra til å forsterka eller verna mot utvikling av skulevegring. Risikofaktorar kan medverke til negativ utvikling. Til fleire dei er til større risiko er det. Vernande faktorar bidreg til å minsek risiko for negativ utvikling.( Von Tetzchner 2001: 18). For å forstå skulevegring kan ein sjå på risiko og vernande faktorar hos eleven sjølv, i skulen og i heimen. Ein elev som er sårbar for stress, og er sjenert og innovervendt, kan ha risiko for å utvikle skulevegring. Eleven sitt lynne er likevel ikkje nok til å utvikle skulevegring. Risikofaktorar i både skule og heim vil spele inn. Dersom eleven til dømes opplever at det er eit dårleg psykososialt læringsmiljø på skulen og ustabil lærarsituasjon, kan dette forsterke risikoen for å utvikle skulevegring. Dersom skule og heim samarbeidar om å legge til rette for eleven, vil det virke som ein vernande faktor. Dersom det til dømes er høgt stressnivå i familien, og det er vanskar i relasjonane mellom foreldre og barn, kan det forsterke risikoen for skulevegring. Eigenskapar ved elev, skule og heim kan ha ulik tyngde som utløysande og/eller oppretthaldande faktorar i utviklinga av skulevegring. Utvikling av skulevegring. Eit barn utviklar seg gjennom gjensidig påverknad og samspel mellom barnet og omgjevnadane ( Bronfenbrenner 1979). Både i heimen og i skulen er det faktorar som påverkar barnet, og kan auke eller minske risikoen for skulevegring. Nedanfor er det liste opp faktorar som aukar risikoen, eller gjev eleven vern mot skulevegring hjå eleven sjølv, heimen og skulen. RISIKO OG VERNANDE FAKTORAR ELEV RISIKO: Ppsykiske vanskar, emosjonelle vanskar, sårbar for stress. Uro for ting utanom skulen. Ekstremt innovervendt, behov for svært mykje stadfesting og tryggleik, prestasjonsangst. Få eller ingen relasjonar med andre på same alder, mangelfull sosial kompetanse, sosialt umoden. Uoppdaga lærevanskar eller utviklingsmessige vanskar. Sjukdom eller diffuse fysiske plager. VERN: God sosial kompetanse og positiv sjølvhevding, minst ein god ven.

14 Gode meistringsstrategiar og positivt sjølvbilde. Skulefagleg meistring. ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: HEIM V 1,0 RISIKO: Psykiske vanskar eller lidingar hjå foreldre/føresette. Vanskar med samspelet i familien, vanskar med grensesetjing. Familien har lite støtte i sosialt nettverk. Store endringar i familiesituasjon, eks. sjukdom, dødsfall, skilsmisse, arbeidsløyse, flytting. Foreldre/føresette har negative røynsler med og/eller negative haldningar til skulen. VERN: God psykisk helse hjå foreldre/føresett. Tydeleg grensesetjing, godt samarbeid i familien, far og mor aktivt involvert i skulegangen til eleven. Støtte i sosialt nettverk. Foreldre/føresette samarbeidar godt med lærar og skule. SKULE. RISIKO: Mangelfulle rutinar og lite konsekvent registrering, handtering og haldning til fråvære. Dårleg klasse og læringsmiljø, mobbing, bruk av straff, lite føreseieleg og strukturert. Mangelfulle rutinar for skule heimsamarbeid. Lite kontinuitet i opplæringa, mykje lærarfråvere/skifte, tilfeldig overføring av informasjon. Mangelfull kompetanse på psykiske vanskar og angst hos barn. VERN: Gode rutinar for å fylgje opp fråvære. God klasseleiing, tilpassa opplæring, realistiske forventningar og klare faglege mål. Trygge og gode relasjonar mellom lærar og elev. God informasjonsutveksling ved overgang mellom barnehage og skule, ved lærarskifte og overgang mellom klassesteg. Handlingskompetanse på intervensjon ved skulevegring. Interne støttesystem på skulen, klar ansvarsdeling mellom kontaktlærar, sosiallærar og leiing. Etablerte samarbeidsrutinar med eksterne instansar. 2.6 Skulevegring og den vonde sirkel Å vera borte frå skulen er i seg sjølv ein faktor som opprettheld skulevegringa. Det at eleven er borte frå skulen over tid, gjer at eleven vert sosialt isolert og mistar tilhøyr med andre på same alder. Eleven blir gjerne hengjande etter med skulearbeidet og får heller ikkje avkrefta negative tankar om det å vera på skulen. Over tid vil eleven oppleva aukande angst og depresjonskjensle.

15 V 1,0 Desse konsekvensane av skulefråværet gjer at det blir vanskelegare og vanskelegare å kome tilbake til skulen. Fig. Nr. 2 Skulevegring Tap av vener og Blir hengjande Auka angst sosial isolering etter med og kjensle av depresjon skulearbeidet Auka angst når krav om å møte på skulen kjem Positive aktivitetar heime Auka skulevegring Eleven har ofte eit ynskje om å vere som alle andre, men opplever å misslukkast. Dette påverkar sjølvbiletet negativt. Mangel på meistring kan gjere det vanskelegare å kome tilbake til skulen, og kan medverke til å oppretthalde skulevegringa. Den negative sekundæreffekten av fråværet er hovudårsaka til at heimeundervisning i dei fleste høve ikkje vert tilrådd som tiltak ved skulevegring. (Thambirajah et. al 2008: 112). Heimeundervisning løyser ikkje vansken som er årsaka til skulevegringa, men kan i staden bidra til å oppretthalde vegringa. Kunnskap om den vonde sirkelen i skulevegringa har også andre konsekvensar for tenkinga om tiltak. To viktige tiltak i denne samanheng er å stø opp om eleven sine sosiale relasjonar til andre elevar på same alder, og å sikra kontinuitet i arbeidet med skulefaga. I tillegg vil det vera tenleg å kartleggje faktorar i heimen som kan vera med å oppretthalde skulevegringa, samt drøfte eventuelle tiltak for å minimalisere dei. 2.7 Grenser for bekymringsfullt fråvere

16 V 1,0 Å setje eksakte grenser for bekymringsfullt fråvere i tal timar og dagar kan vera vanskeleg, men alt fråvere som ikkje er godkjent, må i utganspunktet visast merksemd. (sjå vedlegg 5 Handlingsplan ved fråvere) Kap 3 Korleis arbeide i praksis. Dette kapittelet handlar om korleis ein kan hjelpe. Det gjev idear og råd om kartlegging, samarbeid, og tiltak i enkeltsaker. På relevante plassar i teksten vert det vist til vedlegga og korleis desse kan brukast som verktøy. Råda som vert gjevne, er bygt på den faglege plattforma i kap. 2. Skulen si tilnærming til arbeidet med skulevegring bør inkludere både tiltak for enkeltelevar og førebyggande tiltak som blir presentert i kap Grunnleggande prinsipp for intervensjon 1. Tiltak ved skulevegring krev mykje skreddarsaum. Elevar, skular og familiar kan vera svært ulike og tiltak må tilpassast. 2. Tidleg intervensjon er avgjerande for utfallet. Å fylgje intensivt opp på eit tidleg stadium vil i stor grad auke prognosen for løysing, og er svært ressurssparande på sikt. 3. Eleven skal hjelpast til å vera på skulen i størst mogeleg grad. I svært mange høve vil den viktigaste hjelpa vera å få eleven til å vera på skulen, og å oppretthalde daglege rutinar. 4. Dei fleste elevane med skulevegring ynskjer å gå på skulen, og vera som alle andre. Men dei greier det ikkje. Skulevegring handlar oftast ikkje om vond vilje eller latskap. Tiltak handlar om å fjerne hindringar som er for store, og å læra eleven å møta utfordringane på nye måtar. Øving gjer meister. 5. Krava må ofte senkast i starten. Etter kvart som eleven opplever meistringa kan krava aukast. 6. Tiltak vil ofte medføre at skulen i ein periode gjev eleven ei viss grad av særleg handsamin, og er fleksibel i høve vanlege skulerutinar. For eksempel kan eleven få sleppe å rekke opp handa i timen eller delta i gym. Den særlege handsaminga vert rettferdiggjort ved at dette skal skje i ein avgrensa periode, og at det tenar hovudmålet som er at eleven skal vere på skulen. 7. Arbeid med skulevegring krev tett samarbeid og god flyt av informasjon mellom elev, skule, heim og eventuelt eksterne instansar. 8. Skulen må snarast ta kontakt med eksterne hjelpeinstansar ved behov. Dette gjeld rettleiing til utforming av tiltak, eller dersom ein ser at eleven eller familien har behov som ikkje kan fylgjast opp av skulen.

17 3.2 Kartlegging For å kunna planleggja og gjennomføra gode tiltak må skulen kartlegge situasjonen. Informasjon kan hentast gjennom samtalar, observasjon og loggføring. Skulen har i dei fleste høve ha eit godt utgangspunkt for å gjennomføre ei kartlegging, fordi det allereie er etablerte relasjonar med eleven og eleven sin familie. Ved behov kan skulen drøfta kartlegginga med relevante samarbeidspartar V 1,0 I vedlegga 1 til 3 er det teke med tre sjekklister som kan brukast som verktøy i kartlegginga. Den fyrste lista kan brukast til å kartlegge skulesituasjonen, den andre til elevsamtale og den tredje til foreldresamtale. Det må brukast fagleg skjønn i vurderinga av kva punkt på listene som er relevante i kvar enkelt situasjon. Kvar liste har ein rubrikk for forslag til tiltak som kan nyttast til å vurdere relevante tiltak. Målet med kartlegginga er mellom anna å : Avklare kva vanskar som syner seg hos eleven. Handlar det om skulevegring, eller er det andre mogelege forklaringsmodellar som høver betre? Samle informasjon om de ulike faktorane hos eleven, skulen og heimen som kan tenkjast å bidra til skulevegring. Sette saman informasjon som utgangspunkt for å lage ein plan for tiltaka ( Thambirajah et.al 2008:59). Det kan vera ei utfordring å ha samtalar med elevar og føresette om eit så vanskelege tema som skulevegring. Dersom ein er usikker i møte med desse situasjonane, vil det vera naturleg å søkje støtte frå kollegaer eller leiinga. Personalet ved skulen vil ha mykje erfaring og kompetanse i å snakka med ulike barn og foreldre. Samtale med eleven. Elevsamtalen er ein viktig del av kartlegginga, men også eit viktig tiltak i seg sjølv. I kartleggingsfasen verkar samtalen som ein informasjonskanal. I tiltaksfasen som generell relasjonsskapande kontakten mellom lærar og elev. Ulike lærarar vil ha ulike måtar å samtale med ein elev, og det er ikkje nokon fasit på ein slik samtale. Å ta utgangspunkt i eleven sin alder, modning og individualitet vil kunne vere til god hjelp. Ein samtale med eleven kan vera planlagd eller spontan. Dersom ein skal snakke med eleven om vanskelege ting, er det viktig å vera i eit eige rom og ha god tid. I enkelte tilfelle vil det vera nødvendig å bruke tid på å bli kjent og snakka om daglegdagse ting før ein går over til å snakke om det som er vanskeleg. Å ta seg tid til ein samtale vil i seg sjølv verke positivt på relasjonane mellom lærar og elev.

18 Ein planlagd samtale der relasjonane er gode på førehand, kan starte med: V 1,0 Å fortelje at ein ynskjer samtalen, og kva som gjere at ein ynskjer det. Å fortelje kva ein har observert. Å få høyre kva eleven har å fortelje. Å finne ei løysing saman, slik at eleven får det betre. Ei slik innleiing er god fordi: Eleven forstår kva som er tema for samtalen Den viser at læraren har sett eleven, og at læraren bryr seg om korleis han opplever situasjonen. Den viser til konkrete observasjonar som grunnlag for læraren sin uro. Den gjev uttrykk for håp om betring. Den viser at eleven ikkje er åleine om å dette. Korleis snakke med elvar om vanskelege tema. Vedlegg 2, Sjekkliste for informasjon frå eleven gjev ei god framstilling av kva informasjon læraren bør prøve å få fram i samtalen. Forma på samtalen er viktig for at den skal styrke relasjonane og gi informasjon. Forma skal stø opp under eleven si oppleving av å bli sett og godteken,( Lund 2004 og Kinge 2006) og til at eleven sitt perspektiv kjem fram. Nedanfor er det lista opp nokre punkt som er viktige for at elevsamtalen skal fungere godt: Still opne spørsmål som gjer at eleven må svare meir enn ja eller nei, og som er undrande både i innhald og måten dei blir presentert på. Gje eleven nok tid til å svare. Godta at det kan bli litt stille. Samtalen kan vera ei utfordring for elevar som er svært stille og forsiktige. Når eleven har svart, bør ein stoppe opp og utforske nærare det som er sagt utan å måtte kome fram med eigne tankar og opplevingar. Summer opp med jamne mellomrom det eleven har sagt, slik at eleven kan stadfeste at ein har oppfatta rett. Dette gir eleven høve til å nyansere det som er sagt. For å hjelpe eleven til å fortelje om opplevingar og situasjonar, er det nyttig å ta utgangspunkt i konkrete situasjonar. Spørsmåla må vera meir og meir konkrete til yngre eleven er. For å hjelpe eleven til å fortelja samanhengande, kan det vera nyttig å teikne ei skisse av det eleven fortel. For å hjelpe eleven til å uttrykke si eiga oppleving kan det vera nyttig å presentera nokre alternative mogelege opplevingar, og late eleven velje det som passar. Bruk nok tid på å fokusere på det som fungerer, og på kva som gjer at det fungerar. Fokuser på eleven si meistring i situasjonane som vert framstilt.

19 Samtale med foreldre/føresette. Dersom skulen eller foreldre/føresette framleis er uroa for skulevegring, vert det tilrådd møte mellom kontaktlærar, eventuelt andre frå skulen, og føresette. Eit slikt møte vil gje grunnlag for vidare samarbeid og kan ha fleire føremål. Eit sentralt element vil vera å etablere gode samarbeidsrelasjonar. Det kan t.d. vera å ta seg tid til å lytta til føresette si uro, og gje uttrykk for forståing og støtte i situasjonen V 1,0 Dersom skulen er uroa for situasjonen, må føresette informerast om korleis situasjon er, og kvifor ein er uroa. Årsaka til uroa bør framstillast på ein open og tydeleg måte, og knytast til samtalar med eleven eller konkrete observasjonar. I tillegg vil det vera viktig å kartleggje situasjonen sett frå føresette sin ståstad, og få innspel på mål, forslag til løysingar og konkrete tiltak. I vedlegg 3 er det vist ei sjekkliste for informasjon frå føresette. 3.3 Samarbeid I skulevegringssaker er det særs viktig at det er godt samarbeid om og i prosessen. Det er viktig å bli samde om felles mål og tiltak, og korleis dette skal gjennomførast planmessig. Skule og heim kan ha ulike forklaringar på kva som er årsakene til at eleven vegrar seg for å gå på skulen. (Thambirajah et al.,2008). For eksempel kan det vera at skulen meinar at vansken ligg i manglande grensesetjing i heimen, medan føresette meinar at det skuldast ustabil lærarsituasjon. Tilhøve som eksempelet viser er viktig å kartleggje, men bør ikkje føre til ei konflikt som gjer samarbeidet vanskeleg eller umogeleg. Skulen,som er den profesjonelle parten, har eit ekstra ansvar for å oppretthalde samarbeidet. Eleven si deltaking i møta. Skulevegring krev at involverte partar møtest jamneleg for å planlegge og evaluere tiltaka. Eleven kan vera med på møta dersom føresetnadane for det er til stades. Eleven må oppleve situasjonen som trygg og forståeleg. For nokre elevar vil det sei at det er så få møtedeltakarar som mogeleg. Det skal ikkje vere usemje mellom møtedeltakarane når eleven er til stades, og eleven skal oppleve godt samarbeidsklima. Ein skal vera høfleg og visa respekt for kvarandre. Føremålet med eleven si deltaking: Eleven skal bli høyrd, og få snakka om saka frå sin ståstad. Eleven skal få informasjon om eventuelle tiltak. Eleven skal oppleva at det er samarbeid mellom føresette, skule og/eller andre instansar som deltek på møtet.

20 I møta kan eleven snakke for seg sjølv eller bli representert av ein vaksen som har hatt samtalar med han på førehand. Dersom eleven ikkje er til stades, er det viktig at ein vaksen person har kartlagd eleven sin ståstad og synspunkt, og kan formidle dette på ein god måte i møtet V 1,0 Samarbeidsavtale. Når ein elev syner teikn på skulevegring, bør det lagast ein skriftleg samarbeidsavtale mellom foreldre/føresette, skule og andre faginstansar som er involvert i saka. Avtalen må vere tydeleg og konkret. Ein slik avtale gjer at det som skjer blir føreseieleg og kan kontrollerast av eleven. Felles mål vert tydelege og ansvar klart fordelt. Ein skriftleg avtale kan vera ei god hjelp til å halde fast på eit framtidsretta og løysingsorientert fokus i møta. Det er ikkje naudsynt med semje mellom partane om årsaka til skulevegringa for å lage ein slik plan saman. Planen kan vera utforma som ein kontrakt eller som ein arbeidsreiskap. I vedlegg 4 er det vist ein mal for samarbeidsavtale mellom føresette, skule og evt andre fagppersonar. 3.4 Tiltaka Tiltaka som vert omtalt i dette avsnittet, kan gjennomførast av personalet på skulen og/eller føresette. Det vil variere frå sak til sak kva tiltak som er relevante. Ein må velje tiltak med bakgrunn i kartlegging og fagleg skjønn. I nokre høve vil det vera behov for meir spesialisert kompetanse, for eksempel dersom eleven strevar med alvorleg angst. Det kan og vera naudsynt med tverrfagleg rettleiing og assistanse ved gjennomføring av tiltak i skule og heim. Tiltak ved skulevegring vil ofte føre med seg ei opptrapping med gradvis aukande utfordringar for eleven (Thambirajah et al. 2008). Ein opptrappingsplan tek utgangspunkt i kva situasjonar, fag eller aktivitetar eleven opplever som vanskelege eller utfordrande. På område der eleven har vanskar vert krava sett ned på eit nivå ein er viss på at eleven meistrar. Etter kvart som eleven meistrar meir kan krava aukast gradvis. Det er viktig å starte med så låge krav at ein er sikker på at eleven meistrar dei. Ein må heller ikkje auke for raskt. Dersom eleven misslukkast, kan neste forsøk bli vanskelegare. Å setje ned krava kan t.d. vere at ein fritek eleven for enkelte aktivitetar, gje eleven auka støtte i vanskelege situasjonar, eller setje ned krava til oppmøte på skulen i ein periode. Krav til å møte opp bør berre setjast ned dersom eleven har hatt ein lengre periode med fråvere. Tiltak sett frå eleven sin ståstad. For dei fleste barn og unge som er i grunnskulen, særleg mot slutten av barnsteget og oppover, er det viktig å ikkje skilje seg ut. Dei ynskjer å delta på skulen, og oppleve å meistre skulekvardagen på lik line med andre på same alder. Tiltak som vert sett i verk, må leggjast til rette på ein slik måte at eleven i minst mogeleg grad opplever å bli stigmatisert. Dette gjeld særleg tiltak i

21 V 1,0 skulesituasjonen, spesielt kva for informasjon som vert gjeven til medelevar. Det er viktig at den enkelte elev får uttale seg om si oppleving av tiltaka som skal gjennomførast, og at dette vert teke omsyn til i den grad det let seg gjere. Elevar med skulevegring deltek i gjennomføringa av tiltaka med varierande grad ut frå eigen motivasjon. Ein kan styrke motivasjonen ved å forklare korleis tiltaka skal bidra til å nå måla, og gje uttrykk for at ein håpar at den vanskeleg situasjonen betrar seg. For eksempel kan ein snakke med eleven om korleis det å delta i vanskelege situasjonar blir lettare til meir ein øver seg. Eleven sin motivasjon vil og verta styrka ved å bli sett, og ved å få delta i prosessen med å utforme og evaluere tiltaka. Dersom eleven er lite motivert for å gjennomføre tiltaka, må dei vaksne gje tydeleg uttrykk for at det er dei som avgjer om eleven skal på skulen eller ikkje. I dei høve der føresette ynskjer å legge press på eleven, er det viktig å finne ein balanse der ein tek på alvor eleven sine opplevingar. Press må i minst mogeleg grad virke krenkande, og det må kontinuerleg evaluerast om det fører til betring eller forverring av situasjonen. Til yngre elven er, til større rom er det for å nytte press som verkemiddel. Tiltak i skulesituasjonen.

22 Tiltak i skulesituasjonen har som mål å gjere eleven tryggare og gje støtte i vanskelege situasjonar. Dei har og som mål å auke opplevinga av meistring og trivsel på skulen. Tiltaka skal vidare bidra til å auke eleven sin sosiale og faglege omgang med andre. Aktuelle tiltak: Mobbing eller anna som fører til misstrivsel, må responderast på med ein gong. Skulen sin handlingsplan mot mobbing er viktig og må fylgjast, jmf opplæringslova 9a 3 som omhandlar eleven sitt psykososiale miljø. Styrke gode vaksenrelasjonar som eleven har på skulen. Det er svært viktig at dei vaksne som skal ha denne oppgåva, er personar som er viktige i eleven sin skulekvardag. Dei må samarbeidar godt og ha gode relasjonar til kvarandre. Skuleleiinga må gje støtte og prioritere tid til disposisjon til den eller dei som får denne oppgåva. Gjennomføre jamlege samtalar med eleven. Dette bør gjerast av ein vaksen som er viktig for eleven. I slike samtalar er det viktig å akseptere eleven si oppleving av det som er vanskeleg, og fokusere på meistring. Samtalen kan brukast til å førebu eleven på vanskelege situasjonar. Dette kan vera å gå gjennom kva som vanlegvis skjer i desse situasjonane, og planlegge kva som kan vera lurt å gjera neste gong ein slik situasjon skjer. Styrke gode relasjonar som eleven har til andre elevar på same alder. Syte for at eleven opplever at skulekvardagen er føreseieleg og strukturert. Syte for at skule, elev og foreldre/føresette er førebudd på mogelege utfordringar på førehand. Auka eleven si oppleving av skulefagleg meistring, kartlegge eventuelle fagvanskar og gje tilpassa opplæring. Styrke eleven sin sosiale kompetanse. Gje støtte til eleven i situasjonar som er utfordrande, og gradvis auke utfordringane. Dersom eleven opplever mykje angst, kan det vera naudsynt å avtale ei fluktrute der det er mogeleg for eleven å trekkje seg ut av vanskelege situasjonar. Å vite at det er ei lovleg fluktrute kan i seg sjølv vere med på å skape tryggleik. Slike tiltak skal vera ein del av ein plan der krava til eleven gradvis vert auka. Dersom skulesituasjonen i utgangspunktet krev støtte og nærvere av føresette, bør dette reduserast gradvis. I dei fleste tilfelle vil ein ikkje tilrå undervisning heime, fordi dette kan vera på å oppretthalde skulevegringa. Undervisning heime kan vurderast dersom eleven har tilleggsvanskar av medisinsk karakter som hindrar eleven i å reise på skulen. Det kan og vera aktuelt som mellombels løysing dersom eleven har hatt lengre samanhengande fråvere. Dersom det unntaksvis vert gjennomført undervisning heime, må det vera som ein del av ein plan for å få eleven tilbake på skulen. Tiltak i heimen. Nokre barn og unge viser ei åtferd heime som kan tyde på skulevegring. Om morgonen kan situasjonen bli negativ og vanskeleg, og føresette kan oppleve angst og håpløyse. Skulen og

23 andre involverte instansar skal bidra til at føresette lukkast med å få borna til skulen. Det må gjevast korrekt og tilstrekkeleg informasjon, m.a. om relevante tiltak i heimen. Viktig informasjon: Informere føresette om kva skulevegring er, kva som kan vera mogelege årsaker, og korleis ein slik prosess kan vera. Informere føresette om korleis skulen opplever at barnet har det på skulen. Aktuelle tiltak: Dersom barnet gjev uttrykk for at det har fysiske plager, bør føresette ta kontakt med lege. Dette for å få avklart om det er medisinske årsaker eller angstrelaterte plager. Det er viktig å setje av nok tid til barnet, slik at ein kan snakke om opplevingar som barnet har, gje støtte, og gje uttrykk for at ein forstår at det er vanskeleg. Føresette må vera tydelege på at det er dei som avgjer om barnet skal på skulen eller ikkje. Føresette som vil øve press, må vera trygge på seg sjølv og situasjonen. Dei må og vite at barnet vert fylgd opp på ein tilfredsstillande måte på skulen. Dersom føresette av ulike grunnar ikkje kjenner seg trygge på å skulle øve press, er det viktig å søkje hjelp hjå instansar som er involvert i saka. Barnet sitt oppmøte på skulen må vera føreseieleg og gje størst mogeleg grad av tryggleik og struktur. Begge føresette bør vera involvert i tiltaka og gje uttrykk for at det er semje om mål og tiltak. I situasjonar som er fastlåst, bør ein vurdere å ta i bruk nye strategiar. Det bør gjevast ros og positive tilbakemeldingar, like mykje på innsats og gjennomføring som på prestasjonar. Fokuser på nådde delmål. Eit system for premiering kan fungere godt dersom det vert gjennomført i tråd med prinsippa for slike system. Det er eit viktig prinsipp at premieringa skjer etter at barnet har klart å nå eit konkret og avtalt delmål. Premiar som barnet har oppnådd, må ikkje trekkast tilbake om det ikkje klarer å delmålet ved neste høve. Er barnet heime frå skulen bør ein unngå å gje barnet positive opplevingar som fører til at skulevegringa vert oppretthalden. Barnet må oppmuntrast til å møte vener/andre på same alder, og halde fram med fritidsaktivitetar utan omsyn til om barnet møter på skulen eller ikkje. Set av fritid til samvere i familien slik at ein gjera kjekke ting saman. Dette kan motverke at skulevegringa blir eit tema som tek all merksemd og pregar samspelet i familien. Føresette bør vurdere å søkje støtte eller avlastning hos familie og vener. Føresette har ansvar for at barnet kjem på skulen. I særlege høve der dette ikkje fungerer, kan det vera aktuelt at andre instansar, t.d. skulen eller barnevernet, hentar barnet heime. Eit slikt tiltak bør berre gjennomførast som ein del av ein plan for å få barnet tilbake på skulen. 3.5 Gjennomføring av tiltaka

24 Når det er laga ein samarbeidsavtale med mål og tiltak, kjem den verkelege jobben gjennomføring av planen. Det er nokre generelle prinsipp som gjeld for å få ei god gjennomføring. Skuleleiinga må gje naudsynt støtte til kontaktlærar og/eller andre som arbeidar med skulevegringa i det daglege. Det er særleg viktig at det vert sett av nok tid til å fylgje opp eleven i perioden tiltaka skal gjennomførast. Set opp møteplan, ofte møte i starten, slik at tiltaka kan evaluerast og justerast undervegs. Ein må vere konsekvent i gjennomføring av avtalar som ein er samd om, og ikkje endre reglane undervegs. Alle partar som er involvert, må plikte seg til å fylgje opp avtalen over tid. Saker vedrørande skulevegring krev oftast stort tolmod og vilje til å prøve på ny når det skjer tilbakeslag og oppstår uføresette hendingar. Sjølv når tiltaka fungerar bør eleven fylgjast opp med ekstra merksemd, slik at eventuelle endringar kan fangast opp raskt. Alle partar, også eleven, skal til ei kvar tid vite kva som er eksisterande plan for tiltak. Kap 4 Korleis førebygge skulen sin rolle Dette kapitlet seier noko om kva skulen kan gjera for å førebygga skulevegring. I teksten viser ein til vedlegg med relevante verktøy som skulen kan bruke i arbeidet. Kapitlet er mest relevant for skuleleiing og samarbeidspartar, t.d. PPT. Førebygging femner om tiltak som rettar seg mot alle elevane på ein skule/klassesteg/gruppe, eller elevgrupper som er utsette for risiko eller viser tidlege teikn på skulevegring. Medan tiltaka i kapitel 3 i stor grad føreset individuelle tilpassingar, er dei førebyggande tiltaka av meir generell karakter. Forslaga til tiltak byggjer på den faglege plattforma som vart omtalt i kapitel 2. Skulen kan bidra til å førebygge skulevegring på fleire måtar. Eit godt system for handtering av fråvere og tidleg intervensjon vil kunne førebygge utvikling av tunge skulevegringssaker. Systematisk arbeid med utvikling av eleven sitt psykososiale miljø kan vera ein strategi i det førebyggande arbeidet. I arbeidet med å etablere gode system og implementera tiltak sit skuleleiinga i ein nøkkelposisjon. Forankring av tiltak i leiinga, og tydeleg kommunikasjon til personalet om prioriteringar, står sentralt. Kulturen hos personalet når det gjeld å fylgje opp rutinar og

25 system, og personalet si oppleving av leiinga si støtte til gjennomføring av tiltak, spelar og inn. Med utgangspunkt i risiko og vernande faktorar er det laga ein mal som skulen kan bruke til å kartlegge og evaluere eige system og praksis for å førebygge skulevegring, sjå vedlegg 5. Ein systemgjennomgang kan med fordel gjennomførast i eit samarbeid med mellom skule, PPT, og andre relevante samarbeidspartar. 4.1 Rutinar ved fråvere Gode system for å registrere og fylgje opp fråvere er avgjerande for å oppdage mogeleg skulevegring tidleg. Dette er og ein føresetnad for å kunne intervenere raskt ved mistanke om utvikling av skulevegring. Skuleleiinga må prioritere å ha fokus på fråvere og kommunisere dette tydleg til personalet og til føresette. Det viser seg at mange elevar som utviklar skulevegring, ofte har hatt mykje sporadisk fråvere over tid ( Ingul 2005). Av den grunn er det viktig å vera merksam på fråvere i form av enkelttimar eller dagar. Skulen bør og ha rutinar for å ta kontakt med foreldre/føresette når eleven har fråvere over eit visst nivå, dette utan omsyn til om fråveret er godkjent eller ikkje. Dersom elven har diffuse fysiske plager og høgt sjukefråvere, bør eleven undersøkjast av lege. Skulen bør utarbeida ein handlingsplan for handtering av fråvere, som vert gjord kjend for personalet og føresette. Handlingsplan for fråvere bør innehalde. Rutinar for melding av fråvere og føresette sitt ansvar. Rutinar for føring av fråvere. Rutinar for kontakt mellom heim og skule for å fylgje opp fråveret. Rutinar for kven som skal følgje opp fråveret (kontaktlærar, leiing). Rutinar for skulen sine grenser for kva som må sjåast på som urovekkjande mykje fråvere. Rutinar for på intern drøfting av bekymringsfullt fråvere. Vedlegg 6 viser eit eksempel på ein skriftleg handlingsplan for fråveret. 4.2 Eleven sitt psykososiale læringsmiljø Eit godt psykososialt miljø for elevane ( jfm Opplæringslova 9a 3) kan bidra til å førebygga skulevegring. Relevante tiltak vil retta seg mot å auke kjensla av tryggleik, styrke kjensla av å høyre til på skulen, stanse eventuell mobbing og auka eleven sin sosiale kompetanse. Aktuelle tiltak. Systematisk implementering av program for førebygging av mobbing, opplæring i sosial kompetanse og arbeid med klasseleiing ( oversikt over relevante program er å finne på Rettleiar om utvikling av sosial kompetanse kan lastast ned frå Opplæring i sosial meistring for elevar som gjev uttrykk for at dei ikkje kjenner seg trygge i skulesituasjonen, eller er sosialt umodne. ( Eksempel på relevante

26 undervisningsopplegg er Undervisning i sosiale ferdigheter en håndbok ( Elliott og Gresham, 2002) og Steg for Steg) Legge til rette for aktivitetar slik at elevar i risikogrupper kan utvikle gode relasjonar til medelevar. ( for eksempel sjå ). Undervisning innafor temaet psykisk helse. ( ein oversikt over undervisningsopplegg er å finne på Engasjer elevane sjølve i arbeidet for å betre det psykososiale læringsmiljøet, t.d. gjennom elevråd Engasjere skulemiljøutvalet i arbeidet for å skape eit godt miljø på skulen. 4.3 Samarbeid mellom skule og heim Skulen skal legge til rette for samarbeid med heimen for å sikre at føresette er medvitne sitt medansvar i skulen. ( Læreplanverket for kunnskapsløftet 2006, Læringsplakaten) Ein open dialog med føresette er viktig for å førebygga skulevegring, hindre generelt høgt fråvere, og styrke det psykososiale miljøet ved skulen generelt. Aktuelle tiltak. Informere føresette på byrjinga av skuleåret om rutinar for handtering av fråvere, og vere tydeleg på korleis skulen praktiserer reglane for fråvere. Dialog med føresette på foreldremøte om kva som er godkjent og ikkje godkjent fråvere. Involvere føresette i tema som handlar om psykososialt miljø, fråvere og mobbing. Dette kan skje i utviklingssamtalar, i foreldresamtalar, på foreldremøte, og i skulen sine ulike samarbeidsorgan. Gjere merksam på føresette sin kompetanse og deira kunnskapar om kva som kan vera det beste for eige barn ( Eksempel på konkrete tiltak i skule heim samarbeidet kan ein finne mellom anna i Webster Strattons (2005) læreprogram Hvordan fremme sosial og emosjonell kompetanse hos barn ) Tiltak kan femne om tidleg involvering av føresette, gjerne før skulestart dersom det er behov for å fylgje eleven opp ekstra. Det kan og lagast avtalar om form og innhald i skule heim kommunikasjonen. 4.4 Strategiske planar I skulen sine planar kan tiltak for førebygging av sosio-emosjonelle vanskar, reduksjon av fråvere, og førebygging av skulevegring implementerast. Dette bør skje ut frå ei vurdering av dei behov skulen har. Eksempel på strategisk initiativ for å førebygge skulevegring Mål: Ein større del av elevane skal fullføra den 13-årige grunnutdanninga Strategiske initiativ

27 Utarbeida ein handlingsplan for fråvere. Tydeleg kommunikasjon til føresette og personalet om rutinar for handsaming av fråvere. Drøfte tiltak for å redusere urovekkjande fråvere med føresette på foreldremøte og ved involvering av FAU Klargjera rutinar for samarbeid mellom skulen, skulehelsetenesta og PPT om korleis ein skal fylgje opp elevar som har risiko for, eller har utvikla skulevegring. Mål: Elevar og lærlingar skal oppleve eit betre arbeids og læringsmiljø prega av ro, respekt og fagleg konsentrasjon. Strategiske initiativ: Vidareføre arbeidet med skuleprogram for sosial kompetanse Førebygg mot mobbing i heile skulen. Opprette jentegrupper. Kompetanseheving for personalet om skjult mobbing. Elevane sitt arbeidsmiljø skal vera eit eiget punkt på agendaen til alle elevrådsmøte og klassemøte Gje god informasjon ved lærarskifte og ved overgangar mellom klassesteg. 4.5 Heim Har ansvar for så tidleg som mogeleg å informere, melde tilbake og ta initiativ til at skulen blir kjend med tilhøve som kan vera viktige for barnet sin motivasjon for å gå på skule. Har ansvar for å informere skulen om helserelaterte tilhøve som kan ha konsekvensar for barnet sine føresetnadar for å oppleve meistring og glede i skulesituasjon. Har ansvar for å informere skulen om sosiale og psykososiale tilhøve som ein blir kjend med, og som har negative konsekvensar for barnet sin skulesituasjon. Skal medverke i ansvarsgrupper som ved behov vert oppretta for barnet. Har ansvar for å vurdere å gje samtykke til å løyse fagpersonell frå teieplikta når relevant informasjon om barnet kan vere viktig for utforming av tiltak mot skulevegring. Samtykket skal vera skriftleg, og både den enkelte faginstans og heimen har ansvar for å ta dette opp. Kap 5 Samarbeidspartar Kommunale og interkommunale faginstansar som skulen samarbeider med, har kome med innspel til handboka. Dei har sagt noko om eigne oppgåver slik dei kjem fram i lov og forskrift, og dei har gjeve innspel til korleis dei ser si eiga rolle i skulevegringssaker. Sidan heimen står sentralt i alle skulevegringssaker, startar me dette kapittelet med presiseringa i opplæringslova Samarbeidspartar Heimen