RAPPORT ARKEOLOGISK UTGRAVNING

Transkript

1 RAPPORT ARKEOLOGISK UTGRAVNING Busetjingsspor KULTURHISTORISK MUSEUM UNIVERSITETET I OSLO FORNMINNESEKSJONEN Postboks 6762, St. Olavs Plass 0130 Oslo ÅBY, 47/1 BAMBLE KOMMUNE, TELEMARK FYLKE Anne Skogsfjord / Zanette Tsigaridas Glørstad Oslo 2009

2 KULTURHISTORISK MUSEUM UNIVERSITETET I OSLO Gårds-/ bruksnavn Åby 47/1 Kommune Bamble Saksnavn Reguleringsplan for E18 ved Åby Saksnummer (arkivnr. Kulturhistorisk museum) G.nr./ b.nr. Fylke Telemark Kulturminnetype Busetjingsspor Tiltakskode/ prosjektkode 2008/ / Eier/ bruker, adresse Tidsrom for utgravning ØK-kart Tiltakshaver Statens vegvesen region sør M 711-kart/ UTM-koordinater/ Kartdatum (23) UTM sone 33 (EUREF89/WGS84), Nord: Øst: ØK-koordinater A-nr. C.nr. 2008/235 C56654 ID-nr (Askeladden) Negativnr. (Kulturhistorisk museum) Cf33986 Rapport ved: Dato: Anne Skogsfjord Saksbehandler: Prosjektleder: Zanette Tsigaridas Glørstad Zanette Tsigaridas Glørstad SAMMENDRAG Lokaliteten vart registrert av Telemark fylkeskommune i mai og juni Det vart da funne ein del strukturar som vart tolka som stolpehol, to av desse blei datert til yngre bronsealder. Ein struktur som vart tolka som eldstad blei datert til merovingertid. Ved utgravinga i september 2008 blei det raskt klart at dei fleste strukturane som fylkeskommunen hadde registrert var restar etter ein større rotbrann. Alle strukturane vart avskrivne eller tolka som svært usikre. Det vart kun funne to nye strukturar ved utgravinga, ei kokegrop S1 er datert til AD og ei nedgraving til BC. Dateringane viser at det har vore ein liten aktivitet på staden i ulike periodar av forhistorien. Kulturhistorisk museum,, Universitetet i Oslo Postboks 6762, St. Olavs plass, 0130 Oslo

3 INNHOLD 1. BAKGRUNN FOR UNDERSØKJINGA DELTAKARAR, TIDSROM FORMIDLING LANDSKAPET - FUNN OG FORNMINNE UTGRAVINGA Problemstillingar prioriteringar Utgravingsmetode Utgravingas gang Kjeldekritiske forhold Utgravinga Funnmateriale Strukturar Naturvitskapelege prøver Datering Vurdering av utgravingsresultata, tolking og diskusjon KONKLUSJON LITTERATUR VEDLEGG Strukturliste Funn og prøver Teikningar Fotoliste Analyser Kart Tilveksttekst

4 RAPPORT FRA ARKEOLOGISK UTGRAVNING ÅBY, 47/1, BAMBLE KOMMUNE, TELEMARK FYLKE ANNE SKOGSFJORD 1. BAKGRUNN FOR UNDERSØKJINGA I samband med Statens vegvesen region sør sine planer for kryssutbetring på E18 ved Åby, gjorde Telemark fylkeskommune ei registrering av planområdet i mai og juni 2007 (Meyer 2007). På lokaliteten ID vart det påvist 12 strukturar, av desse blei fire tolka som stolpehol og ein som eldstad. Tre av strukturane vart datert, to antatte stolpehol til yngre bronsealder, og ein antatt eldstad (S11) til merovingertid. I brev av 17. desember 2007 til fylkeskommunen, gav Riksantikvaren løyve til inngrep på lokaliteten med vilkår om ei arkeologisk undersøkjing. 2. DELTAKARAR, TIDSROM Utgravinga vart gjennomført i perioden september Anne Skogsfjord var feltleiar, John C. Sharpe og Lars Thorgersen var feltassistentar, til saman 15 dagsverk. Einar Bjordam og Torbjørn Bratsberg frå Trafikk og Anlegg AS kjørte gravemaskin, til saman 2 ½ dagsverk. Feltet var innmålt 12. september av Ole Christian Aslaksen frå KHM. 3. FORMIDLING Gunnar Myhra frå Trafikk og Anlegg AS, og Tommy Paulsen frå Statens vegvesen besøkte feltet. 4. LANDSKAPET - FUNN OG FORNMINNE Ein veit relativt lite om forhistorien i Bamble. Det er registrert 14 røyser eller røysfelt frå bronsealder (Groseth 2001). Ein skålgropstein (ID53402) ligg ned mot Sauøysund øst for Esse, men ellers er det ikkje kjente funn av bergkunst i Bamble. Det er heller ikkje kjente bronsegjenstander frå området. Det er gjort enkelte lausfunn av steinøkser frå den tidlege jordbruksperioden (Mikkelsen 1989; Groset 2001). Ei pollensøyle frå Skogtjern 1,5 km aust for Åby viser at 2

5 jordbruket i området kan gå tilbake til 3000 f.kr. (Mikkelsen 1989:124). Jens Storm Munch (1965:99) nevner 150 gravhaugar der 18 har gravfunn. Fem av desse er frå eldre jernalder, og 13 frå yngre jernalder. Området rundt Bamble kyrkje er, og har truleg vore, sentralt ut frå mange gravminne på gardane rundt. Funna som er gjort går bare tilbake til merovingertid, men gardsnavn og eit tapt gravfunn tyder på at busetjinga er eldre (Glørstad 2008). Området på Åby før avdekkjing. Dei registrerte strukturane låg framom bergknausen (Cf33986_03). 5. UTGRAVINGA 5.1. PROBLEMSTILLINGAR PRIORITERINGAR Problemstillingar som var aktuelle for den arkeologiske undersøkjinga på Åby var: Kan det skiljast ut klare huskonstruksjonar? Er det fleire faser i busetjingsspora? Datering og funksjon? Er busetjingsspora på lokaliteten samanfallande i tid, eller har dei ulik bruksperiode? 5.2. UTGRAVINGSMETODE Lokaliteten vart undersøkt ved maskinell flateavdekkjing (sjå Løken, Pilø og Hemdorff 1996). Metoden går ut på å fjerne matjordlaget gradvis ved hjelp av gravemaskin, og krafse for å avdekkje strukturar i undergrunnen. Undergrunnen besto av leire. Tre nye strukturar blei markert med spiker og nummerert etter at 3

6 heile feltet var avdekt. Strukturane blei fotografert, innmålt og snitta. Det blei tatt 14 C prøver frå to av strukturane. Heile feltet blei digitalt innmålt av Ole Christian Aslaksen UTGRAVINGAS GANG Det var regnvêr i heile perioden som den arkeologiske undersøkjinga vart gjennomført, dette gjorde arbeidet vanskeleg. Undergrunnen bestod av leire og området var svært fuktig og dårleg drenert, trass i mange dreneringsgrøfter. Flateavdekkjinga med maskin var krevjande ved at det var vanskeleg å finne rett nivå, og det var også tungt å krafse dei våte massene. Etter nokre timar med avdekkjing fann vi ut at gravemaskinføraren ikkje klarte å grave fint nok, eller finne rett nivå, han blei derfor bytta ut. Etter at vi hadde fått ny gravemaskinsjåfør gjekk avdekkjinga raskt, men sidan det kom stadige regnbyger vart det vanskeleg å finne strukturar. Strukturane som fylkeskommunen hadde funne var dekt med duk, og desse var derfor godt bevart. Etter at vi hadde avdekt området blei det klart at det var store område med brente røtar, enkelte av desse var tolka som forhistoriske busetjingsspor av fylkeskommunen. Strukturen som fylkeskommunen haddde tolka som ein eldstad (S11) viste seg å vera del av ein større rotbrann, og strukturen blei avskrive som natur. Også fylkeskommunens strukturar som vart tolka som stolpehol var også tvilsame. Alle strukturane vart funne att, og alle vart avskrivne eller vurdert som svært usikre. Fylkeskommunens struktur som var tolka som eldstad, var del av ein større rotbrann (Cf33986_34). 4

7 Fylkeskommunens S11 etter snitting. Strukturen vart avskriven som eldstad (Cf33986_39). På grunn av stadig nedbør blei det grave ei dreneringsgrøft øverst på feltet, denne hindra at det stadig rann bekkar over feltet. Etter ei stund blei det mogeleg å krafse over den delen av feltet med mest potensiale. Området med brente røtar blei tydeleg, og det var i dette området fylkeskommunen hadde funne alle sine strukturar. Kun tre nye strukturar vart funne, dette var ei kokegrop, og to nedgravingar. Ved snitting vart den eine nedgravinga avskriven som natur. Reinsing av feltet (Cf33986_15). 5

8 Drenering og reinsing på feltet (Cf33986_13). Feltet etter avdekkjing. Området med brente røtar var tydeleg (Cf33986_25). Utgravinga vart avslutta etter ei veke, sjølv om det var lagt opp til at undersøkjinga skulle vare i to. 6

9 5.4. KJELDEKRITISKE FORHOLD Utgravinga vart gjennomført i ein periode med mykje regn. Fylkeskommmunens undersøkjing vart gjort i ein tørr periode med gode ljosforhold. Fylkeskommunens strukturar var i utgangspunktet usikre, og ved avdekkjing av eit større område vart det klart at dei fleste var del av ein større rotbrann. Det er derfor sannsynleg at ei utgraving under andre vêrforhold ikkje ville ha gitt andre resultat. Eit moderne gjerde stod fortsatt på feltet då vi starta avdekkinga. Ein telefonstolpe ser ut til ha blitt kappa av og blitt brukt som ein gjerdestolpe. Enkelte nedgravingar på feltet kan vera restar av gjerdestolpar som har blitt bytta ut. Det blei observert rekkjer med staur i fleire område. Området har blitt drenert i nyare tid. Dreneringsgrøftene gjekk på kryss og tvers over heile feltet. Det er tydeleg at området er fuktig, og drenerar dårleg. Det er derfor lite sannsynleg at ein ville bygge eit hus her i forhistorisk tid UTGRAVINGA FUNNMATERIALE Det vart funne ein flintbit (F1) ved oppreinsking av kokegropa, S1. Flintbiten er tolka som ein mogeleg eldflint STRUKTURAR Det vart funne ei kokegrop, S1. Strukturen var 80 cm i diameter og 18 cm djup. Strukturen er datert til AD. S1 før snitting (Cf33986_28). 7

10 S1 etter snitting. Strukturen ser ut til å vera ei ordinær kokegrop (Cf33986_30). S2 var ei nedgraving med ukjent funksjon. Massa i strukturen var svært kolhaldige. Strukturen var tydeleg avgrensa i plan og profil. Strukturen er datert til BC. S2 etter snitting(cf33986_31). S3 var ein avgrensa mørk flekk i undergrunnen. Ved snitting vart denne avskrive som natur NATURVITSKAPELEGE PRØVER To prøver vart sendt til Helge I. Høeg for vedartsanalyse (sjå vedlegg) DATERING To prøver vart sendt til datering ved Beta (sjå vedlegg). S1 er datert til AD, dvs. yngre romertid-folkevandringstid. S2 er datert til BC, dvs. eldre bronsealder. 8

11 Atmospheric data from Reimer et al (2004);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron] S1 kokegrop 1650±60BP S2 nedgraving 3130±40BP 2000CalBC 1000CalBC CalBC/CalAD 1000CalAD Calibrated date 5.6. VURDERING AV UTGRAVINGSRESULTATA, TOLKING OG DISKUSJON. Fylkeskommunens strukturar vart alle avskrivne eller tolka som svært usikre. Eldstaden vart avskriven som brente røtar ved utgravinga. Dei fleste strukturane som fylkeskommunen hadde registrert som stolpehol var også del av eit rotsystem som hadde brunne. Det vart ikkje funne fleire strukturar som kunne tolkast som stolpehol, og det kunne derfor ikkje påvisast hus. Det vart kun funne to nye strukturar ved utgravinga, ei kokegrop S1 er datert til AD og ei nedgraving S2 til BC. Dateringane viser at det har vore ein liten aktivitet på staden i ulike periodar av forhistorien. Ved registreringa vart det lagt sjakter over heile det berørte planområdet, dei aller fleste av desse var tomme. Det er derfor sannsynleg at området har hatt liten aktivitet i forhistorien. 6. KONKLUSJON To strukturar var funne under utgravinga, ei kokegrop og ei nedgraving. Kokegropa er datert til yngre romertid folkevandringstid og nedgravinga til eldre bronsealder. Dateringane viser at strukturane ikkje høyrer til same periode i forhistorien, og derfor ikkje har samanheng med kvarandre. 9

12 7. LITTERATUR Glørstad, Zanette Tsigaridas 2008 Prosjektbeskrivelse. Akreologisk undersøkelse av automatisk fredete kulturminner (id , steinalderboplass og , bosetningsspor fra bronsealder/ jernalder. Reguleringsplan for E18 ved Åby. Åby 47/1, 2 og 3, Bamble kommune, Telemark. Kulturhistorisk museum, Oslo. Groseth, Lars 2001 Å finne sted Økonomiske og rituelle landskap i Telemark i sen neolittikum og bronsealder. Varia 53. Universitetets kulturhistoriske museer, Oldsaksamlingen, Oslo. Løken, T, L. Pilø og O. Hemdorff 1996 Maskinell flateavdekking og utgraving av forhistoriske jordbruksboplasser. En metodisk innføring. AmS-Varia nr. 26. Arkeologisk museum i Stavanger. Meyer, Åsne Dolve 2007 Kulturhistorisk registrering. Bamble kommune, E18 Åby. Gnr.47, bnr.1,2 og 3. Telemark fylkeskommune. Mikkelsen, Egil 1989 Fra jeger til bonde. Utviklingen av jordbrukssamfunn i Telemark i steinalder og bronsealder. Universitetets Oldsaksamlings Skrifter. Ny rekke. Nr.11. Oslo. Munch, Jens Storm 1965 Borg og bygd. Studier i Telemarks eldre jernalder. Universitetets Oldsaksamlings Årbok VEDLEGG 8.1. STRUKTURLISTE Str.nr. Type Form Dimensjon Dybde Element/fyll Kom. S1 Kokegrop Rund 80 cm 18 cm 5 liter varmepåvirka stein F1 eldflint S2 Nedgraving Rund 75x65 cm 19 cm S3 Avskrive Brente røtar 8.2. FUNN OG PRØVER C-nr. Funn-nr. Kontekst/ struktur Gjenstand St. mål Materiale Kommentar C56654/1 F1 S1 kokegrop Eldflint 3x2,5 cm Flint C-nr. Prøve-nr. Kontekst Gram Treslag Beta Lab.nr. C14-dat. C56654/2 KP1 S1 kokegrop 35,7 Bjørk, hassel, lind, selje, AD vier/osp, eik, furu C56654/3 KP2 S2 nedgraving 9,3 Bjørk, eik BC 10

13 8.3. TEIKNINGAR 11

14 8.4. FOTOLISTE. Fotonr. Motivbeskrivelse Retning_Sett_Mot Utfyllende_Info Saksnummer: 2008/5816. Cf33986_01.JPG Oversiktsbilde. Ø Fotograf: Anne Skogsfjord Cf33986_02.JPG Oversiktsbilde. NØ Fotograf: AS Cf33986_03.JPG Oversiktsbilde. Ø Fotograf: AS Cf33986_04.JPG Oversiktsbilde. NNØ Fotograf: AS Cf33986_05.JPG Oversiktsbilde. NV Fotograf: AS Cf33986_06.JPG Oversiktsbilde. NV Fotograf: AS Cf33986_07.JPG Oversiktsbilde, avdekking. S Fotograf: AS Cf33986_08.JPG Oversiktsbilde, avdekking. S Fotograf: AS Cf33986_09.JPG Oversiktsbilde, avdekking. SSØ Fotograf: AS Cf33986_10.JPG Oversiktsbilde, avdekking. SØ Fotograf: AS Cf33986_11.JPG Oversiktsbilde, avdekking. Ø Fotograf: AS Cf33986_12.JPG Arbeidsbilde. Gjørme. Ø Fotograf: Lars Thorgersen Cf33986_13.JPG Arbeidsbilde. SØ Fotograf: LT Cf33986_14.JPG Arbeidsbilde. John C. Sharpe krafsar i gjørma. N Fotograf: LT Cf33986_15.JPG Arbeidsbilde. Drenering og reinsing av feltet. NØ Fotograf: LT Cf33986_16.JPG Arbeidsbilde. Vassdam på feltet. Ø Fotograf: LT Cf33986_17.JPG Arbeidsbilde. Gjørme. Anne Skogsfjord og John C. Sharpe. Ø Fotograf: LT Cf33986_18.JPG Struktur som blei snitta av fylkeskommunen under registreringa, fylt med vatn. N Fotograf: LT Cf33986_19.JPG Struktur 11 som FK tolka som eldstad. NØ Fotograf: LT Cf33986_20.JPG FK S11 er del av eit større rotsystem. NØ Fotograf: LT Cf33986_21.JPG Fylkeskommunens S11. NØ Fotograf: LT Cf33986_22.JPG Arbeidsbilde med gjerdestokk. Ø Fotograf: LT Cf33986_23.JPG Arbeidsbilde. Ø Fotograf: LT Cf33986_24.JPG Struktur 11 som del av eit større rotsystem. SØ Fotograf: LT Cf33986_25.JPG Oversiktsbilde. SØ Fotograf: LT Cf33986_26.JPG Oversiktsbilde. SØ Fotograf: LT Cf33986_27.JPG Oversiktsbilde. NV Fotograf: LT Cf33986_28.JPG S1 kokegrop, plan. N Fotograf: John C. Sharpe Cf33986_29.JPG S2, nedgraving, plan. Ø Fotograf: LT Cf33986_30.JPG S1, profil. N Fotograf:JCS Cf33986_31.JPG S2, profil. NØ Fotograf:LT Cf33986_32.JPG S3, plan. Ø Fotograf: JCS Cf33986_33.JPG Fylkeskommunens S11, plan. N Fotograf: AS Cf33986_34.JPG Fylkeskommunens S11 med røttar omkring. NØ Fotograf: AS Cf33986_35.JPG Brente røttar på feltet. S Fotograf:AS Cf33986_36.JPG Fylkeskommunens S2, snitta. N Fotograf: LT Cf33986_37.JPG Fylkeskommunens S2, profil. N Fotograf: LT Cf33986_38.JPG Fylkeskommunens S11, profil. N Fotograf: AS Cf33986_39.JPG Fylkeskommunens S11, profil. N Fotograf: AS Cf33986_40.JPG S1, fylt med vatn etter snitting. N Fotograf: AS 12

15 8.5. ANALYSER 13

16 14

17 8.6. KART 15

18 8.7. TILVEKSTTEKST C56654/1-4 Boplassfunn fra eldre bronsealder/yngre romertid/folkevandringstid fra AABY (47/1), BAMBLE K., TELEMARK. I samband med Statens vegvesens planer om utbetring av krysset med avkjørsel til Valle, blei området registret av Telemark fylkeskommune i 2007 (Meyer 2007). Det blei funne fleire antatte stolpehol, to av desse blei datert til yngre bronsealder. Det blei også funne ein antatt eldstad med datering til merovingertid. KHM utførte ei utgraving av lokaliteten i september 2008 (Skogsfjord 2009). Alle strukturane som fylkeskommunen hadde registrert blei avskrivne, eller tolka som svært usikre. Strukturane såg ut til å vera restar av røttar som hadde brenne. Det blei funne to nye strukturar av forhistorisk karakter, ei kokegrop og ei nedgraving. I overflata på kokegropa vart det funne ein flintbit som blei tolka som ein eldflint. Ei kolprøve frå kvar av strukturane vart samla inn, prøvene blei vedartsbestemt av Helge I. Høeg og datert ved Beta (i Skogsfjord 2009). Funn og prøver, samt eit keramikkskår som vart funne under fylkeskommunens registrering er magasinert. 1)Ildflint. Flintbit med slitespor på to sider. Del av cortex er bevart. Mål: L: 3,0 cm. B: 2,5 cm. T: 1,5 cm. Vekt: 13,2 g. Strukturnr: S1 Kokegrop. 2)Kullprøve. Fra S1 kokegrop. Vekt: 35,7 g. Prøva er vedartsbestemt til bjørk, hassel, lind, selje, vier/osp, eik og furu. Prøva er radiologisk datert på bjørk, hassel, lind, selje, vier/osp til 1650+/-60 BP, calad (Beta ). 3)Kullprøve. Fra S2 nedgravning. Vekt: 9,3 g. Prøva er vedartsbestemt til bjørk og eik. Prøva er radiologisk datert på bjørk til 3130+/-40 BP, calbc (Beta ). 4)1 skår fra et kar. Lysebrunt gods, fint magra med glimmerstein. Utside og innside bevart. Innsida er svart og sota, mogeleg matskorpe. Mål: L: 1,2 cm. B: 1,1 cm. T: 0,8 cm. Strukturnr: S2 (FKnr.) Funne under Telemark fylkeskommunes registrering ved snitting av S2 stolpehol. Strukturen er datert til BC. Orienteringsoppgave: Lokaliteten ligg i dyrka mark aust for E18 ca 100 meter før avkjøringa til Valle når ein kjem sørifrå. Lokaliteten ligg nær ein bergvegg med utsikt mot vest. Kartreferanse: Projeksjon: EU89-UTM; Sone 33, N: , Ø: LokalitetsID: Litteratur: Meyer, Åsne Dolve, 2007, Kulturhistorisk registrering. Bamble kommune E18 Åby. Gnr. 47, bnr. 1,2 og 3 Skogsfjord, Anne, 2009, Rapport frå arkeologisk utgraving, Åby 47/1, Bamble, Telemark. Innberetning i Top.Ark. 16