Vil tradisjonsbåten overleve?

Transkript

1 Vil tradisjonsbåten overleve? Er han i hardt vêr? Kva er ein båt? Kva er ein tradisjonsbåt? Kva kan overleve? Handverket og kunnskapen å bruke? Foredrag på KYSTEN sitt seminar i Tromsø mars 2014 Ved Jon Bojer Godal

2 Driftsformer og samferdsel skifter Vi køyrer bil i staden for å ro når vi skal nokon stad. Fiskefarkostane blir stadig større og alle har motor. På dei største er det filétfabrikkar ombord. Reiskapen vi brukar er industrielt framstilt ein eller annan stad i verda. Elektronikk vi knapt nok forstår, men som vi har vent oss til å bruke, styrer oss både i leia og på fiskeplassane. Kjennskap til mé og lei vert ikkje fornya. Dei båtane, med det framdriftsutstyret og den reiskapen som var dominerande fram til først på talet var til dels i bruk slik at dei høyrer barndomen vår til. No er alt dette definitivt ute av det som er vår tids tradisjonar på havet. Det vi kallar tradisjonsbåtar er ikkje lenger tradisjon. Dei har gått inn i nye samanhengar der dei opphavlege samanhengane kan vera ganske tynne. Tradisjonsbåtane er i hardt vêr.

3 Vi kan forstå båten på fleire måtar:. 1. Som eit skrog. 2. Som ei eit skrog med framdriftsmiddel (årer segl og/eller motor). 3. Som eit skrog med framdriftsmiddel og børnskap. 4. Som eit skrog med framdriftsmiddel, børnskap og all bunad. 5. Som eit skrog med framdriftsmiddel, børnskap, all bunad og naust med stø, eventuelt kai og bryggje. 6. Som ein serie av skrog med framdriftsmiddel, børnskap, all bunad og naust med stø, eventuelt kai og bryggje. Vi talar då om ein type båt. 7. Som alt det ovanståande og saman med den kunnskapen, den innsikta og den levande tenkinga som er føresetnad for å lage og bruke. Då er det eit system av storleikar og individuelle tilpassingar til behov og som båtbyggjaren forstår vi talar om. Når vi talar om båtbygging som immateriell kulturarv er det først og fremst punkt 7 vi har i tankane. Heile produksjonssystemet er det vanskeleg å dra med seg i dag. Om vi likevel greier å dra med seg båttypen som system har vi berga mykje. Det vil i praksis seia at vi lyt byggje og bruke eit breitt spekter av storleikar og bruke dei til meir enn å segle på søndagstur ein vakker sommardag i juli.

4 Det blir ikkje lettare om vi dreg inn ordet tradisjon: Tradisjon kjem av trade, tradere, overføre. Det blir tradisjon når skikk, handlingsmønster og talemåtar blir overførde frå ein generasjon til ein annan. Vi set gjerne ei grense på 35 år for at noko kan bli kalla tradisjon. Med overføring meiner vi som oftast direkte overføring frå eitt menneske til eit anna. Litterær overføring er såleis ikkje rekna som tradisjon, medan det å overføre litterært kan vera det. Ein båttype er då tradisjon når han er overført frå ein generasjon til ein annan og når overføringa skjer ved direkte kontakt mellom menneske og ikkje via omvegar i form av skrift, teikning eller film. Skal vi tala om tradisjon lyt vi med andre ord syte for at vi får ei levande overføring. Vi kan ikkje putte handlingsboren kunnskap på boks eller nøye oss med å filme og skrive. Vi lærer å byggje båt ved å byggje. Vi lærer å segle ved å segle. Handlingsboren kunnskap lyt på ein eller annan måte levast.

5 All kunnskap bur i streken, hermer Gunnar Eldjarn etter ein portugisisk båtbyggjar, streken på emnet, - ikkje på papir. Båtbyggjarane brukte ikkje teikning, dei rekna i brøk. Spørsmål å stille Er det overføring av tradisjon når vi granskar gamle båtar og hermer utføringa av dei utan direkte kontakt med ein tradisjonsberar? Bryt vi prinsippet om tradisjon når vi skriv om båtar og bruken av dei? Bryt vi tradisjonen når vi teiknar båtar? Skulle vi kan hende berre dokumentere med å spikke båtmål? Kor smalt felt kan vi ta for oss før vi er så langt ute av den kulturelle samanhengen at vi lyt seia at tradisjonen er broten?

6 Gunnar Eldjarn bygde for nokre år sidan ein oselvar. Det var ein færing. Han hadde ingen tradisjonsberar med seg å spørje, men derimot ein båt som ein tradisjonsberar hadde bygd. Han kopierte etter beste evne. Båten blei ganske lik den han såg etter. Vel ferdig skreiv han ein artikkel der han stilte spørsmålet om det var ein oselvar han hadde bygd. Poenget var at ein båt i tradisjon er ein intensjonalitet. Båtbyggjaren har ei meining med den forma han gir til båten. Ei rein kopiering gir ikkje intensjon til form. Slik var den oselavaren Gunnar bygde er ikkje å forstå som ein oselvar, men som kopi av ein oselvar. Vi fører altså ikkje ein tradisjon vidare, vi held ikkje oppe ein båttype som tradisjon i formgjeving, ved berre å kopiere. Det skal meir til. Ved å kopiere fleire båtar, analysere dei og finne fram til logikk bak endringar, nærmar vi oss tradisjonen. Likevel vil det berre vera ved på ein eller annan måte få tak i noko av det som har levd i hovud og hender hos dei som bar tradisjonen fram at vi kan tala om at båtane vi byggjer er tradisjonsbåtar i eigentleg forstand. Kor mykje dette noko skal vera finst det ikkje eksakte svar på.

7 Er dette ein tradisjonsbåt, eller der det kopi av ein? Poenget så langt er at ein tradisjonsbåt er meir enn ein fysisk gjenstand. Han er knytt til ein immateriell kulturarv, ein tradisjon. Ikkje to er heilt like. Kvar einskild båt er ein intensjon. Denne intensjonaliteten er ein avgjerande del av tradisjonen. Konsekvens av dette er at tradisjonsbåten ikkje kan overleve å annan måte enn ved at vi byggjer og brukar og på ein slik måte at vi lever vidare tenkinga som dei står for. Ei tenking er uttrykk for eit kunnande. Det lyt vi sjå nærare på.

8 Kunnskap knytt til bygging og bruk omfattar: Forståing av tingen, bruken av han og samanhengen han står i. Den ibuande kunnskapen som båten uttrykkjer, intensjonen som handverkaren prøvde å uttrykkje då han bygde båten er synleg berre for den som har innsikt gjennom praktisk røynsle og kommunisert forståing. Språk, - språket er berar av informasjon og vi brukar båtord i mange overførde tydingar. Tydinga av orda blir fyldige for den som er nær det som orda står for. Ervde handlingsmønster, - handlingsmønster representerer ofte komprimert innsikt. Difor talar vi om handlingsboren kunnskap. Det komprimerte vitande er teken vare på i det vi av og til kallar rekkjefølgjekunnskap, men som omfattar langt meir enn prosedyrar i snever forstand. Det er også knytt til intens sansing. Aktiv bygging og bruk i kulturell samanheng og kontinuitet. Utan å knytte det heile opp mot aktivitet, mot noko vi gjer, mot eit utøvande, utelet vi oss frå ei djupare forståing av samanhengar så vel som av detaljar. Det er i koplinga mellom eigne røynsler og overførte mønster og tankar at vi får innsikt.

9 Denne kunnskapen har både med samfunnsverdiar og eksistensielle verdiar å gjera: Båten har med identitet å gjera. Båten står for ein djuptgåande del av vår kultur. Knytt til yrke som båtbyggar er det smalt, men som allmenn del av vår kultur er det langt på veg allment. Når kronprinsen kom til Rissa fekk han segle i fembøring og når han kom til Halsa vart han rodd i geitbåt. Kulturell identitet er eit samfunnsansvar. Vi har alle samfunnsansvar. Det er i samfunn vi lever. Det å byggje båt uttrykkjer kunnskap. Sikre og føre vidare kunnskap det har teke lang tid å vinne er ansvar for forvaltinga. Opprettinga av Handverksregisteret, no Norsk handverksinstitutt uttrykte ei aktiv forvalting av kunnskap. Der er det samla inn kunnskap der den levande overføringa har vore det sentrale motivet. Stønad frå Møre og Romsdal fylke til Husasnotra, avdelinga av Geitbåtmuseet som eg er knytt til skjer ut frå det erklærte føremålet å ta vare på og føre vidare handlingsboren kunnskap. UNESCO konvensjonen om å sidestille immaterielt kulturvern med det materielle er noko vi har forplikta oss til, men som hittil har fått altfor få konkrete nedslag.

10 Å leva den eksistensielle dimensjonen. Å byggje båt er å leva intenst. Det er hyggjeleg å ro. Å dra mat til eige bord opp av havet gjev nærvær. Det er moro å segle. Å gli stille inn i ei logn vik gjev sinnsro. Å feste blikket mot glede, å stimulere livslyst, er vår første plikt både andsynes oss sjølve og andsynes dei vi lever saman med. Livsglede og ansvar for jorda vi lever på, samfunnet vi lever i, kulturen vi forvaltar, er fire sider av same sak. Dei gjev livet meining. Vi kan ikkje oppbevare språk på boks. Vi lyt bruke det for å kunne ha det. Bakgrunnen for at vi talar om handlingsboren kunnskap er at vi lyt bruke han for å ha han. Vi lærde språket ved å herme og bruke. Trening og atter trening. Dei fleste av oss gjennomførde denne treninga så tidleg at vi ikkje minnest at vi lærde. Av di vi ikkje minnest at vi fekk tak i språket og dei ordborne tankane som følgjer av dette, har vi også gløymt ein vesentleg dimensjon ved det å ha og få kunnskap. Vi tenker ikkje over at vi i realiteten har mange språk og at dei alle lyt lærast ved herming og trening. Samværsskikk er eitt slikt. Å bu i hus er eit anna. Å byggje båt er eit tredje.

11 Båtbyggjaren uttrykkjer seg primært på annan måte enn i ord. Han har eit indre bilde av den båten han bygger. Vi kan kalle det ein abstraksjon. Det han uttrykkjer er ein tanke om noko han skal oppnå. Handverkaren uttrykkjer eit tenkjande. Dei tankane som han fremjar står mellom anna for fysisk form og funksjon. Det vi kan kalle orda i denne samanhengen er det indre biletet han har av det han nyttar seg av i det byggjande arbeidet: Material, verkty, rørsler. Rørslene byggjer seg saman til faste handlingsmønster som han ofte tyr til. Tankane kan vi dels samanlikne med måten å arbeide på, til dømes rekkjefølgjene i arbeidsprosessen og den båttypen han nyttar seg av. Først og fremst held handverkaren fast eit indre bilete av det han skal oppnå i ytre form. Båtbyggjaren ser for seg båten i fart under segl, eller under bruket i liten kuling. Dette bildet kan han ha for seg når han set strekar på ein hals. Situasjonen han tenker ut frå er dregen temmeleg langt bort frå det fysiske som han gjer. Som prinsipp ser vi såleis at å byggje båt er noko svært abstrakt, samstundes som det er nært.

12 Prinsipp for å ta ut ein overhals av ein fire tommar tjukk plank. Handlingsboren kunnskap er den summen av røynsle og kunnande uttrykt ved handlag, handlingsmønster, trena sansing og oppfatning av form som går i arv frå ein generasjon til ein annan i eit kunnskapsberande arbeidsfellesskap. Ved overføring av handlingsboren kunnskap er den grunnleggjande læreforma herming av mønster i handling. Oppstrekinga av halsen på emnet er eit slikt mønster. Det er lik eins som når vi lærer å tala. Born hermer. Ved dette får dei språket så vel som den kunnskapen og den evne til å tenkje som språket direkte og indirekte formidlar. Mønsteret er inngangsbilletten til å forstå. Den oppstreka halsen er på tilsvarande vis som språket den døra som båtbyggjaren lyt 12 gå gjennom for å kome inn i tenkinga.

13 Ord er viktige for tanken Handlingsmønster, trena sansing og oppfatning av form like eins. Det er ingen prinsipiell skilnad på desse inngangane til ei tenking, men det er ein skilnad. Skilnaden ligg i at dei fleste orda kommuniserer i ein vid kulturkrins. Handlingsmønster, trena sansing, oppfatning av form kommuniserer berre mellom dei spesielle som kan desse særlege orda. Det er likt med høgre matematikk som også berre er for spesialistar. Språkleg fridom har vi når vi har orda og kan dei godt etter lang tids bruk. Då er forståinga av det einskilde ordet fyldig. Det gjer at den tanken vi skal uttrykkje blir tydeleg. Vi kan leike oss med dei ordborne tankane våre på ein nyansert og nøyaktig måte. Sin største fridom til å forme ting har handverkaren når han har nok og godt verkty, nok av høvelege materialar, og han har lang trening i å bruke dei, når han kan å byggje og han har eit tydeleg indre bilete av det han skal lage. Handverk er ein måte å uttrykkje seg på som er sidestilt med den språklege. 13

14 Typisk for språk er at vi uttrykkjer oss med ord i stadig nye samanhengar. Jamvel om vi har ein del faste munnhell, er det å tala identisk med å improvisere. Det er når vi kan at vi er i stand til å improvisere og dette som vi kan bur i oss som indre bilete. Desse bileta er dregne bort frå (abstrahert) frå det konkrete slik at vi kan tilpasse dei til stadig nye samanhengar. Det er som talaren. Han har sitt eige målføre og han er bunden av orda og tydinga av dei. Han er bunden av grammatikk, logikk, assosiasjonskrins og mønster for taler i den kulturen han er del av. Det er ikkje ved å bryte med dette at han har fridom som talar, men ved å bruke språket og skikkane slik som dei er. Båtbygging skil seg på denne måten lite frå å halde tale. Det dreiar seg i høg grad om material, verkty, teknikk, prosedyrar, system og formskikk. Likevel er forma på tala og forma på båten ganske ulike. Båten er først og fremst svært kompleks. Han er ikkje berre ein arbeidsplass for fiskaren og lasterom med plass for bruk og fangst. Han skal også vera bergeleg i sjøen og vera lett å drive fram med årer og/eller segl. Krava til form, material og teknisk utføring av ein båt er meir samansett enn for den som skal halde ei tale. Om vi sluttar å byggje båt, misser vi eit språk og som i vårt land har mange målføre (dialektar). 14

15 Båtbyggjaren treng sansane sine. Båtbyggjar Johan Hårstad siktar. Han legg seg ned i spondungen for å kontrollere form. Både kjøl og hals skal ha visst avvik frå bein line. På kjølen er avviket frå den beine lina ¼ tomme, 6 mm over ein strekning på 3,5 meter. Dette avviket har med viktige eigenskapar i båten å gjera og det kan endrast etter behov. 15

16 Vi ser inn i ein nybygd geitbåtfæring. Det er når borda er lagde, men før banda er komne i at det kan sjå slik ut. Denne vanvittig komplekse og plastiske forma held båtbyggjaren fast i sitt indre. Hjelpemidlane i det å definere forma er ein pinne med hakk i, nokre brøkar og ein del faste mål. 16

17 Slik ser båten ut i ei projeksjonsteikning. Forma er meir kompleks enn dei ei teikning kan uttrykkje. Her er forma uttrykt i vertikal og horisontal projeksjon. For å oppnå intendert form måler båtbyggjaren ofte på skrå. Dertil er det ein målte avvik frå beine liner i tillegg til at sikting er viktig metode for å styre forma. Målt med tradisjonen sine augo er bygging etter teikning både plundresamt og unøyaktig. 17

18 Stamn atter, lodd atter Kjøl lodd fremmer stamn fremmer Framhalsodd Stamnsjerv atter Kverk atter Midt i båt Kverk fremmer Stamnskjerv fremmer Blå piler syner måling tvers på bord i botn. Grøne strekar syner kor vi tek rónmål. Brune piler syner kor vi tek skottmål (eitt båtmål langsetter bordbrun og derifrå kortaste veg til snor). Gul pil syner kor vi tek sidemålet

19 Det er ingen stor skilnad på å vurdere ein forfattar berre ut frå korleis han oppfører seg med pennen og båtbyggjaren ut frå korleis han oppfører seg med øks, sag og tappjarn. For å forstå forfattaren lyt vi inn i den verda han skriv om. For å forstå båtbyggjaren lyt vi inn den verda av vurderingar som båten er eit uttrykk for. Det er likevel ein skilnad. Handverkaren lyt både vera abstrakt og konkret. Forfattaren kan nøye seg med å vera abstrakt. Denne skilnaden er likevel til ein viss grad ytleg. Om ikkje skribenten kan handverket sitt med ord, setningsbygning og utvikling av hendingar, hjelper det ikkje om han har eit indre bilete av kva han skal fram til. Til betre han kan dette handverket, til meir kan han rette blikket mot det han vil fortelje. Til meir av seg sjølv arbeidet går til meir kan båtbyggjaren rette blikket sitt mot det uføresette og det individuelle som skal uttrykkjast. Til meir arbeidet gli som ei samanhengjande rytme av innøvde handlingsmønster til friare står handverkarane i det å forme byggverket som ein individualitet med så og seia personlege eigenskapar.. 19

20 Vi får den paradoksale situasjonen at den bundne forma og det bundne arbeidsmønsteret er vilkår for at båtbyggjaren skal vera fri i si forming. Utan at heile prosessen med å byggje blir ein reiskap, kan ikkje båtbyggjaren få til det han vil. Byggjarane planlegg kvart byggverk for seg. Kvart eitt er nytt. Det er i prinsippet ein improvisasjon, men over eit tema som dei kjenner svært godt og som dei såleis er i stand til å endre utan å gå ut over det som krava til dei totale rammene for godt resultat stiller. Spelet mellom bunden og fri form tillet at kvart einskild byggverk etter ein medviten intensjon blir ein individualitet. Ikkje ei villflokse, men ein så og seia integrert personlegdom. Det er grunn til å leggje vekt på at båten uttrykkjer ein intensjon og som er tilpassa ein viss situasjon. Det kan gjelde i høve ein viss fiskar for eit visst fiske på eit visst hav. Dette uføresette og/eller særskilte lyt passast inn i totaliteten. Det er ved å kunna det heile svært godt og ved å ha ein så klart uttrykt intensjon som råd, at vi på ein ledug måte kan møte det individuelle, det særlege og det uføresette som heile tida dukkar opp. 20

21 Det heiter å skapa båt. Det er ikkje tilfeldig at ordet skip har sama rot i språket vårt som å skapa. Tenkearbeidet i denne skapingsprosessen skjer ikkje ved at prosedyrane det vi kallar rekkjefølgjekunnskap blir endra. Improviseringa skjer ikkje ved at systemet blir endra. Det skjer ikkje ved at teknikken, skikken eller synlege kjenneteikn blir endra. Så vel teknikk som prosess, som system og skikk er reiskap som handverkarane nyttar seg av i si frie forming. Det gjer at alle byggverka får ein viss likskap. Av og til er det berre den heilt kyndige som ser at kvart einskilt har ein individuell karakter. Det er i djupna vi finn personlegdomen. Ikkje ved at vi er rare på utsida. Vi kan slutte at handverk ikkje skil seg særleg mykje ut frå andre kunnskapsformer. Det grunnleggjande er tvert om ganske likt musikk, arkitektur, dans og film. Jamvel matematikk og filosofi har mykje felles med båtbygging når vi ser på grunnprinsippa attom. Såleis kan vi trøstig leggje båtbygging inn som universitetsfag 21

22 No er det ikkje lenger formelle skrankar som står i vegen. Så langt fram som til og med 2013 stoppa den formelle utdanninga som handverkar ved sveinebrevet, ved avslutta vidaregåande skole. Vi har mange svært dyktige handverkarar og som trass i systemet har eit kunnskapsnivå som svarar både til master og PhD, men dei manglar formell annerkjenning. I offentleg sektor blir dei underordna personar med formell status. Frå hausten 2014 er det oppretta studium ved HiST for utøvande i tradisjonelt bygghandverk. Det er eit gjennombrott og som bør føre til at ein heil del høgskolar og universitet kjem på banen. I forkant av denne utdanninga har vi hatt gåande eksperiment med noko vi kallar næmingar. Dei får tre heile kalenderår opplæring i handverk ut over sveinebrev. Kull nr 3 er i gang. Nivået dei oppnår ligg truleg å vippar ein stad mellom bachelor og master. Ved Norsk handverksinstitutt har vi hatt fire kull med stipendiatar. Nivå og arbeidsform for desse svarar til ein stad mellom master og PhD. Mellom dei uteksaminerte har vi ein båtbyggjar. Det er Einar Borgfjord. Elles har vi to tømrarar, to målarar, ei på tekstil, ein på tørrmur, to smedar og ein på tårnur.

23 Når handverk skal inn i høgre opplæring, Då blir det spørsmål om form og rammer Ved at båtbygging er eit utøvande fag lyt det leggjast til verkstader der det kan byggjast båtar. Ved at vi har ei lang rad med båtbyggingstradisjonar her i landet, lyt desse verkstadene knytast opp mot ein geografi der båtane høyrer heime. Det blir altså spørsmål om å opprette, leggje opp visse retningsliner for og å organisere eit samarbeid mellom ulike byggjeplassar som er eller vert oppretta med eit kunnskapsforvaltande og pedagogisk siktemål. Vi har drøftingar i gang når det gjeld modellar for slike verkstader. Førebels tittel er bygghytte. Det er i samband med oppretting av fag i utøvande bygningshandverk at tanken om bygghyttene er utvikla. Vi ser for oss at bygghyttene blir lokalisert i eit kulturgeografisk perspektiv.

24 Den avgjerande føresetnaden for ei formidling av kunnskap, for læring og sosialisering er at vi skaper eit læringsmiljø. Læringsmiljøet lyt vera stimulerande. Det heiter å lære seg. Motivasjon er avgjerande føresetnad for god læring Den kunnskapen vi talar om lyt få uttrykkje seg hos den som går føre og utvikle seg i den som skal lære. Vi lyt altså vita kva det er vi skal formidle. Det tek lang tid å bli dyktig. Det er som i musikk og i idrett, det tek timar å nå toppen. Handverk er noko svært komplekst og som det ikkje er mogleg på ein uttømmande måte å forklare i korte ordelag.

25 Skal vi ha høgre opplæring i handverk, treng vi bygghytter. Omgrepet bygghytte har tradisjon attende til mellomalderen som verkstad ved sidan av store byggverk og der det heile tida har vore opplæring. Poenget er at vi for å lære å byggje lyt vi byggje. For å få tak i breidder og djupner i faget lyt vi ha produksjon. Læreplass i handverk utan produksjon kan fortelje om handverk, men ikkje gi opplæring i. For at vi skal lære lyt denne produksjonen ha eit pedagogisk perspektiv. Vi står heile tida andsynes nye spørsmål. Det pedagogiske perspektivet krev difor at vi har eit kunnskapsutviklande siktemål. Vi lyt ha produksjon, formidling og forsking samstundes. Det er eit oppdragsinstitutt, verkstad, smie, snotre eller kva vi finn for namn som produserer og dertil har eit erklært pedagogisk og kunnskapsutviklande siktemål som vi har kalla bygghytte. Slike bygghytter lyt utviklast knytt til opplæring i utøvande handverk som no er på trappane i fleire fag.

26 Fagleg og pedagogisk leiing. Kanskje så mange som seks i alt i Noreg i første omgang. Kritisk faktor Det handlar om å ta handverkskunnskapen på alvor Utøvande opplæring krev produksjon. Nybygg er avgjerande. Restaurering der etter. Rådgjeving er viktig del av det å skaffe oppdrag Krav til organisering Krav til plass Omfattande opplæring ut over sveinebrev i ei Bygghytte Byggjer på handverksforsking Som er dokumentasjon, tolking og utprøving. Avgjerande føresetnad Samlokalisering Handverskforsking og opplæring dreg med seg behov for arkiv av bygningsdelar. Vilkår Nybygg/handverksforsking krev at vi på kvar plass lagrar byggverk, nye og gamle. Vilkår Vil også verta museum og stemneplass

27 Innhaldet vil setje krav til fysiske og formelle føresetnader Ei bygghytte for båtar vil trenge fysiske føresetnader. I desse kan det gå inn slikt som: Produksjonslokale som er produksjonshall og eller seglmakarloft, med turvande maskiner, lagerplass, opphaldsrom og kontorplass. Det bør også vera, sliperom, smie og rom for tilverking av måling. Uteareal for tørking og lagring av material, og for å kunne utføre utearbeid på båtar. Sag for tilverking av eigen material. Nærleik til skog er stor fordel. Lokalisering i fylke/ region som hytta skal dekkje dimed kor det skal hentast oppdrag frå. Bygg eller institusjon i nærleiken som som kan hyse båtar og arkiv for bygningsdelar.

28 Tromsø Universitet er føregangs og ved at Gunnar Eldjarn sin verkstad alt langt på veg ei bygghytte. Vidare i fleng: Båtskott ved Museet Kystens Arv i Rissa, Husasnotra ved Geitbåtmuseet i Halsa og Oselvarverkstaden i Os. Dei tre Fartyvernsentrene kan bli bygghytter når det å byggje nytt og det å føre vidare ein fagtradisjon i fartybygging blir sentral del av aktiviteten. Hardanger Fartyvernsenter ligg såleis langt framme i løypa. Når vi ser landet i samanheng ser vi at det er store delar av kysten så vel som av innlandet der det lyt arbeidast for å etablere tradisjonsberande båtbygging. For å dekkje landet lyt slike bygghytter vera fordelt på ulike stader i landet. Til båtbygginga høyrer det også ein del annan slags produksjon. Der er seglmaking så vel som, legging av snøre og tau sentrale. Seglloftet på Gjøa er ein berebjelke i samanhengen. Taulegginga i Norheimsund like eins. Desse verkstadene bør for all del inn i omgrepet bygghytte og få status i høve båtbygging og vidareføring av immateriell kulturarv. Det bør falle inn under omgrepet bygghytte. Vi har også enkeltståande tradisjonsberarar og verkstader. Kor vidt og breitt desse skal dragast inn i eit organisert opplegg lyt vurderast etter kvart og av dei som eventuelt får i oppdrag i ein slik samanheng

29 Vi treng også stipendiatar og lausare tilknytte fagfolk Det finst eldre tradisjonsberarar som kan ha mykje å tilføre utan at dei direkte vert knytt til ei bygghytte. Det finst pensjonistar som burde bli stimulert til å ta del i faglege miljø. Det finst eldsjeler som på uavhengig vis har skaffa seg kunnskap, innsikt og røynsler som kan vera av verdi. Det finst personar som er der dei er, og som likevel bør dragast inn i eit fagmiljø. Ingen nemnt og ingen glemt. For å kunne dra dette tilfanget med seg i arbeidet med å føre tradisjonar vidare trengst det ein porsjon lause midlar. Somme Kan få stipend, andre kan knytast til det å ta vare på tradisjonen på anna vis. Kva vil det koste? Ved Oselvarverkstaden utgjer salet av båtar i alt kring 35% av omsetnaden per år. Om vi då seier at ei bygghytte for båtar minst skal ha tre tilsette for å kunne fungere rimeleg trygt og på lengre sikt, trengst det at to av tre båtbyggjarar + 2 / 3 av andre kostnader er dekt ved tilskott. Vi reknar med at det kostar kring ,- per år å halde ein person med løn og verkstad. Kvar bygghytte treng med andre ord eit tilskott på 1,2 mill for at dei skal fungere økonomisk tilsvarande som Oselvarverkstaden. Ut over dei ordinære driftsmidlane og i samråd med Norsk handverksinstitutt bør det stillast til rådvelde midlar for innhenting av tradisjon, som stipend, eller på annen og mindre formell vis. Noreg har eit variert landskap. Om kvar bygghytte fekk til slike lausare driftsmidlar for innhenting av tradisjon, ville vi kunne få gjort mykje.

30 Tradisjonsbåtar kan overleva om vi vil. Vi klarer ikkje å ta vare på alle. Om vi skal ta vare på nokon av dei, trengst det ein samordna innsats. Universitet og/eller høgskolar lyt trø til. Som kunnskapsinstitusjonar og representantar for Kunnskapsdepartementet lyt dei syne at dei er på banen. Det gjeld i sær den mest sårbare delen av den kunnskapsstraumen vi har for oss her; båtbygging. Båtar og bruken av dei er sentral av vår kultur. Såleis bør også vertsfylke og store kommunar finne midlar i kulturbudsjetta sine. Som departement med særleg ansvar for immateriell kulturarv, bør Kulturdepartementet sjå ansvaret sitt. Som forvaltingsorgan for lov om kulturminne der båtar er særskilt nemnt har også Miljøverndepartementet ansvar. Dei friviljuge organisasjonane kan heller ikkje fri seg. Forbundet KYSTEN har eit særleg ansvar når det gjeld å stimulere bruken av båtane, til roing, til segling, til fiske, til bruk av mé, til kjennskap til leier og hamner, til binding, rigging og bruk av tradisjonell reiskap for fiske. Til dette trengst mellom anna båtar vi har lyst til å byggje og som vi bør byggje.

31 Vi kan, - om vi vil.