FERTILITETSBEVARING VED SEKSJON FOR ASSISTERT BEFRUKTNING

Transkript

1 Kategori: [ ] Gyldig fra: Organisatorisk plassering: HVRHF - Helse Bergen HF - Kvinneklinikken - Seksjon for assistert befruktning Informasjon Dok. eier: Siren Skrede Dok. ansvarlig: Siren Skrede FERTILITETSBEVARING VED SEKSJON FOR ASSISTERT BEFRUKTNING Kontaktinformasjon Seksjon for på Kvinneklinikken ved Haukeland universitetssjukehus. Vi held til i underetasjen på Kvinneklinikken. Opningstider Måndag til fredag kl Viktige telefonnummer Sekretær: Sjukepleiar: (Alle dagar kl , måndag og tysdag kl ) Laboratorium: Fax: E-postadresse assistert.befruktning@helse-bergen.no Nettadresse assistert-befruktning Besøksadresse: Kvinneklinikken Jonas Lies vei Bergen Postadresse: Postboks Bergen Velkomen til oss Vi veit at de som kjem til oss har eit stort behov for informasjon og vi ynskjer at de opplever å bli godt ivaretatt, føle tryggleik og at vi får ein god dialog gjennom heile behandlingsprosessen. Vi håper at denne brosjyren kan gje svar på nokre av spørsmåla de sitt med og vil gjerne at de skriv ned fleire spørsmål og tar dei med når vi møtast, så skal vi gjere vårt beste for å svare. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 1 av 10 Bedriftsnavn: Helse Bergen

2 Ulike tilbod for fertilitetsbevaring For menn: Cryopreservering av spermiar Menn som skal gjennom medisinsk behandling som kan øydelegge eller redusere fertiliteten deira, kan få frose ned spermiar som kan nyttast til framtidig behandling med assistert befruktning. Utfyllande informasjon finnes i vedlegget heilt bak i dette heftet For kvinner: Lagring av eggstokkvev Uttak av eggstokkvev kan utførast ved Gynekologisk avdeling, Kvinneklinikken, Haukeland Universitetssjukehus, og transporterast og frysast ned ved Reproduksjonsmedisinsk seksjon, Gynekologisk avdeling, Oslo Universitetssykehus (OUS), Rikshospitalet. Alternativt kan både uttak og nedfrysing skje ved OUS. Utfyllande informasjon finnes i vedlegget heilt bak i dette heftet Lagring av ubefrukta egg Denne behandlinga inneber at ein tek ut modne egg frå eggstokkane og frys ned egga til seinare bruk utan at dei er befrukta. Uttak og nedfrysing skjer ved Oslo Universitetssykehus, men ultralydmonitorering før uttak kan finna stad ved seksjon for, Kvinneklinikken, Haukeland Universitetssjukehus. Lagring av befrukta egg (embryo) a) In Vitro Fertilisering (IVF) In vitro betyr utafor kroppen og fertilisering betyr befruktning. Denne behandlinga inneber at vi tek ut egg frå eggstokkane og befruktar desse med sædceller frå partnar. Befruktninga skjer i laboratoriet på avdelinga. b) Microinjeksjon (ICSI) Denne metoden nyttast ved nedsett sædkvalitet eller om ein ikkje har lukkast med fertilisering ved hjelp av IVF. På same måte som ved IVF, hentar vi ut egg frå eggstokkane, men ved ICSI tek vi ei sædcelle og fører den direkte inn i egget ved hjelp av ei tynn glaspipette. Om det er befrukta egg med god kvalitet etter egguthenting, blir desse frose ned og lagra til seinare bruk. De vil då få tilsendt brev i etterkant av egguthentinga om talet på embryo som er frose ned. Embryo kan lagrast i inntil 5 år på avdelinga. Samtykke til behandling Før kvar behandling må de signere eit samtykkeskjema. Ha derfor alltid med legitimasjon når de kjem til oss. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 2 av 10

3 Undersøking før fertilitetsbevaring hos kvinne - vårt første møte Til forundersøkinga er det satt opp samtale med lege for pasienten og eventuell partner, og det er viktig at de informerer om eventuell medisinbruk/allergiar. Kvinner skal gjennom ein gynekologisk undersøking og menn må levere sædprøve. Ein sjukepleiar vil fortelje om rutinane på avdelinga og kva som er vanleg behandlingsløp ved assistert befrukting. Under samtalen med sjukepleiaren må de signere ein avtale om assistert befruktning. Hugs å ta med legitimasjon, for det må visast fram i samband med underskrivinga. Kvinner vil også få opplæring i bruk av sprøyter som ein skal sette sjølv under behandlinga. Forundersøkinga tar om lag to timer totalt, men før de drar frå sjukehuset skal de ta blodprøver ved laboratoriet på KK. Det ligg også i underetasjen i bygget og er tydeleg skilta. Dersom det oppstår medisinske problemstillingar som ikkje var kjent ved forundersøkinga, (t.d. nye medikament) må de ta kontakt med seksjonen for å avklare vidare behandling. SÆDPRØVE Han kan velje om han vil ta den heime og levere den når de kjem til avdelinga, eller ta den på et eige rom knytt til avdelinga. Om sædprøven blir tatt heime, bør det ikkje gå meir enn ein time før den blir levert på avdelinga, og den må fraktast inntil kroppen for å halde på temperaturen. Før sædprøven blir tatt, bør det ikkje vere meir enn to til tre dagar sidan førre sædavgang. Behandlingsprotokoll Det fins fleire alternativ for korleis kvinna må bli behandla før de får hjelp med assistert befruktning, men her skisserer vi den mest vanlege metoden. Kort protokoll, utan nasespray Hormonstimuleringa startar første til tredje syklusdag ved hjelp av sprøyter. Dei ulike legemidlane som blir brukt til hormonstimulering er blant anna Puregon, Gonal F, Bemfola og Fostimon. Desse legemidlane blir nytta i om lang 10 dagar. I tillegg bruker du medikamentet Orgalutran eller Cetrotide slik at vi får kontroll over når eggløysing skal skje. Då startar du femte stimuleringsdag og denne sprøyta skal settast på same måte og parallelt med hormonstimuleringssprøyta. Denne skal hindre for tidleg eggløysing. Reseptane blir sendt elektronisk, og kan hentast ut på alle apotek i Noreg. Reseptane blir aktivert ved personleg frammøte og identifikasjon må visast. Medisinane må bestillast nokre dagar før start av behandling. Dersom du vil sjekke om e-reseptane er sendt til deg, eller kva medisin legen har rekvirert, kan du gå inn på no og følgje instruksa der. Ring oss dersom noko er uklart. Ultralyd Vi følgjer med utvikling og vekst av folliklane/eggposane ved hjelp av ultralydundersøkingar. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 3 av 10

4 Eggløysingssprøyte (Ovitrelle /Gonapeptyl) På ultralydundersøkinga kan legen sjå kor tid folliklane har nådd ønska storleik og då får du beskjed om når du skal sette eggløysingssprøyta. Det er svært viktig at du tar eggløysingssprøyta til rett tid; kl , to dagar - dvs. 36 timar før egguthenting! Egguthenting (OPU) På denne dagen skal de møte opp ved seksjon for på Kvinneklinikken ca. kl (nøyaktig tidspunkt for oppmøte blir gitt ultralyddagen). Då vil de måtte signere avtale om behandling og vise fram ID-kort. Ved planlagt cryopresevering av ubefrukta egg, skal du møte opp ved Reproduksjonsmedisinsk avdeling, Oslo Universitetssykehus ca. kl (nøyaktig tidspunkt for oppmøte blir avtalt direkte). Då vil du måtte signere avtale om behandling og vise fram ID-kort. For deg som skal til Oslo Universitetssykehus gjelder egne rutinar for smertestillande medikament og forløp. Du får informasjon om dette når de er i direkte kontakt med sjukehuset. Anbefalt lesing på nett (Forening for ufrivillig barnløse) Det finns fleire videoar med instruksjon for bruk av injeksjonspennar på nettet. Søk på legemiddelet du skal nytta. Kva skjer ved egguthenting ved Haukeland Universitetsjukehus? Kvinna: Et ein lett frukost utan kaffi Ta 2 gram Paracet (= 4 tablettar á 500 mg) ein halv time før oppmøte. Når de kjem får du ei seng du kan ligge i, i tillegg til smertestillande og avslappande medisin. Du kan ikkje køyre bil denne dagen! Du får lokalbedøving i skjeden som blir gitt av legen rett før egguthentinga startar. Sjølve egguthentinga tar min. Grad av smerte ved egguttak varierer frå kvinne til kvinne, men dei fleste beskriv smerten som menstruasjonsliknande smerte som strålar bak i korsryggen. Du må ligge til observasjon i ½-1 time hjå oss før du får reise heim frå sjukehuset etter egguthentinga. Nokon opplever smerter i magen same ettermiddag/kveld, men det er som regel nok lindring i Paracet og varmeflaske. Du skal ikkje bruke Ibux eller Voltaren på grunn av økt fare for bløding Vi kan gi deg sjukemelding i inntil tre dagar etter egguthentinga Dagen etter egguthentinga vil laboratoriet ringe til deg mellom kl og (laurdagar ca. kl. 9.00) for å gi beskjed om kor mange egg eller embryo som har blitt frose ned. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 4 av 10

5 Mannen: Lever sædprøve, anten som du tar heime eller når du kjem på avdelinga (sjå tidlegare i teksten kva som er viktig å ta omsyn til i samband med sædprøve) Du kan vere med under egguthentinga dersom de begge ønskjer det. Du må følgje partnaren din heim etter at ho har vore gjennom uthentinga. I tillegg skal ho ikkje vere aleine dei første timane etter at de kjem heim, sidan ho har fått ulike smertestillande medisin. Vi anbefaler ikkje å ha samleie dei siste dagane før egguthentinga. Kvinna skal ikkje bruke tampong, ha samleie eller bade i basseng, badekar eller sjø dei to første vekene etter egguthentinga. Ein tilrår også redusert fysisk aktivitet i desse 2 vekene. Psykisk belasting For dei aller fleste er det ei stor psykisk belasting å gå gjennom behandling med assistert befruktning, og det er det greitt å vere førebudd på. Det har for mange allereie vore ei utfordrande tid fram mot sjølve behandlinga. Vi har erfart at ei optimistisk haldning er viktig for å meistre behandlinga, men samstundes må ein vere realistisk og vite at dessverre lukkast ikkje alle med behandlinga. Det er viktig at de viser kvarandre forståing for eventuelle ulike reaksjonar. Ein bør prøve å leve så normalt som mogleg sjølv om behandlinga skal og vil få mykje fokus. Vi som jobbar her vil vere tilgjengeleg dersom de har spørsmål til oss undervegs i behandlinga. Vit at de alltid er velkommen til å ringje oss! Moglege komplikasjonar av behandlinga Biverknader forårsaka av medisinar Alle medisinar har omtale av moglege biverknader i pakningsvedlegget. Medisinar som brukast i behandling med gjer ei kontrollert overstimulering av eggstokkane og overstyrer din eigen syklus. Vi kjenner til at dei mest vanlege biverknadene er: Hormonstimuleringa - smerter, kvalme, oppblåst mage, tyngdefornemming og stikking i underlivet, lett vektauke, auka mengde utflod. Overstimuleringssyndrom Overstimuleringssyndrom kan skje som følgje av hormonbehandlinga. I dei mest alvorlege tilfella, krev det innlegging på sjukehuset. Nokre kvinner kan reagere uventa kraftig på hormonstimuleringa og det blir danna for mange folliklar. Då kan det vere at behandlinga må avbrytast. Overstimulering kan skje frå du har satt eggløysingssprøyta og innan ei veke etter uthenting. Ta kontakt med oss dersom du får symptom som: oppblåst mage og smerte i underlivet, kvalme, oppkast, diare og ev. tungpust. Ring Gynekologisk avdeling post , evt KKB ekspedisjon dersom vår avdeling er stengd, eller ring nærmaste sjukehus. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 5 av 10

6 Allergiske reaksjonar I sjeldne tilfelle kan vi sjå allergiske reaksjonar på medisin som blir gitt i behandlinga. Kontakt avdelinga dersom det skjer. Infeksjon etter egguthenting Ein sjeldan gong kan det oppstå infeksjon etter egguthentinga. Symptom på infeksjon kjem innan tre dagar etter egguthenting og vil vere vedvarande og aukande magesmerte, i tillegg til feber. Då skal du ta kontakt med lege snarast. Bløding Bløding i bukhola i samband med egguthenting kan skje i sjeldne tilfelle, og det er derfor vi vil ha deg til observasjon på avdelinga i ½-1 time etter egguthentinga. Risiko for kreft? Det fins ingen dokumentasjon på at hormonstimulering i behandling med gir auka risiko for å utvikle eggstokkreft eller brystkreft. Kva kan eg gjere sjølv? Unngå tobakk - Røyking reduserer fruktbarheta hjå kvinner og kan redusere sædkvaliteten hjå menn. Reduser inntak av alkohol - Under behandlinga bør inntak av alkohol være så lågt som mogleg Reduser inntak av koffein - Koffein fins mellom anna i kaffi, te og cola. Du bør halde deg til eit moderat inntak av koffein. Meir enn fem koppar med koffeinhaldig drikke er definert som stort forbruk og kan vere med på å redusere sjansen for å oppnå graviditet. Hald normal vekt - Både overvekt og undervekt kan spele inn på sjansen for å bli gravid. Kostnader Mange har spørsmål om kor mykje det kostar å gå gjennom behandling med assistert befruktning på offentleg sjukehus. I forbindelse med første tilbakeføring av embryo betaler de ein eigenandel på 1500 kr. til Kvinneklinikken. Dette beløpet kan ikkje førast på kortet for eigenandel. Utgifter til legemiddel som overstig beløpsgrensa satt av HELFO (kr ,- pr mars 2018) blir dekka av folketrygda. For oppdatert informasjon om dekking av utgifter sjå nettsida til Hugs å ta vare på alle kvitteringar. Dei skal sendast til HELFO saman med stadfesting av behandlinga for at de skal få tilbakebetalt utgiftene innan seks månader etter de har nådd beløpsgrensa. De får stadfestinga hjå oss same dag som uthentinga skjer. Transport til Oslo Universitetssykehus og opphald blir dekket av pasientreiser. Ta kontakt med dei når de har fått time ved OUS for egguthenting. Pasientreiser ordnar med bestilling av transport. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 6 av 10

7 BEHANDLINGSFORLØP Kort protokoll 1. mens = 1. syklusdag Start hormonstimulering FSH Puregon, Gonal F eller Menopur syklusdag Eggløysingssprøyte Egguthenting Egginnsetting Graviditetstest 1 1/2 døgn 2-3 dagar 14 dagar Etterbehandling med progesteron Start Orgalutran / Cetrotide 5. stim u l er i ngsdag Ultralydundersøking 7. - u 9. stim l er i ngsdag Ultralydundersøking Ved graviditet: ultralydundersøking 5-6 veker etter egginnsettin g Informasjonsbrosjyre - Fertilitetsbevaring ved seksjon for Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 7 av 10

8 VEDLEGG A) Informasjon til pasientar om lagring av spermiar/sæd. Ved Seksjon for, Kvinneklinikken, Haukeland Universitetssjukehus, er det oppretta ein spermbiobank der sæd/spermiar kan lagrast i frosen tilstand. Dette er ein diagnostikk- og behandlingsbiobank. Materialet kan berre nyttast til framtidig behandling med av ektefelle/sambuar av menn som behandlast for kreft eller menn som av ulike medisinske årsaker har fråverande eller betydeleg nedsett evne til å levere fersk sædprøve av tilstrekkeleg kvalitet. Formålet med spermbiobanken er å nytta materialet til. Verksemda er følgjeleg regulert av bioteknologilova, biobanklova vil gjelde utfyllande. Det er behandlande lege ved verksemda som utfører som avgjer om eit par skal få tilbod om behandling. Dette vert gjort etter gjevne retningslinjer i bioteknologiloven og i samråd med naudsynt spesialkompetanse. Hjå menn som har fått kreftbehandling vil prognostiske faktorar være eit av fleire moment som inngår i vurderinga. Tilbod om lagring av sæd/spermiar gjev ingen automatisk rett til behandling med assistert befruktning. Normal lagringstid er 10 år med høve til ytterlegare 10 års lagring etter pasienten sitt eige ynskje. Materialet vil bli destruert ved utgått lagringstid, ved fylte 55 år, ved død eller etter skriftleg anmoding frå pasienten. Innhenting, lagring og behandling av sæd/spermiar frå pasientar krev samtykke frå gjevar. Seksjonen er pålagt å føra eit register over donorar, helseopplysningar for desse, donerte celler og vev og mottakarar av desse (donasjonsregister). Det er etablert sikre rutinar kva gjeld innsamling, behandling, lagring, utlevering og transport, samt destruksjon av lagra sæd/spermiar. Ved tidspunktet for avlevering av prøve skal analyse av HIV 1 og 2, Hepatitt B (HBsantistoff, HBs-antigen og HBc-antistoff IgG) og Hepatitt C vera utført og stadfesta. Sædprøven blir tatt ved masturbasjon/onani direkte i sterilt plastbeger (Urinprøveglas kan kjøpast på apotek eller hentast ved seksjon for ). Prøveglaset skal væra merka med namn og personnummer. Kondom må ikkje nyttast fordi dei inneheld sæddrepande stoff. Det bør væra minst 2 og ikkje meir enn 7 døgn sidan førre sædavgang. Dette kan fråvikast dersom det er naudsynt. Det kan bli aktuelt med frysing i fleire omgangar avhengig av kvaliteten på prøven. Ved fleire prøvar anbefalast ein periode på 2-3 dagar mellom kvar deponering. Sædprøven kan avleggjast ved behandlande avdeling, Haukeland Hotell (om ein bur der), heime eller ved seksjon for, KK, HUS. Den bør være levert innan 1 time etter sædavgang og verta halden ved romtemperatur (nær kroppen/innerlomme). Signert samtykke til langtidslagring av spermiar skal leggjast ved prøven. Pasienten vil få tilsendt kvittering for innlevert prøve til nedfrysing. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 8 av 10

9 B) Informasjon til pasientar om lagring av eggstokkvev Kvinner kan miste fruktbarheita i forbindelse med kreft eller annen sjukdom som blir behandla med cellegift og/eller stråling. Dette fordi slik behandling kan ha skadelige effektar på kvinna sine eggstokkar ved at egganlegga i varierande grad vert øydelagt. Dersom den aktuelle kreftbehandlinga har ein minst 50 % risiko for å redusere framtidig fruktbarheit, kan pasienten få tilbod om to ulike fruktbarheitsbevarande behandlingsmetodar. Dersom kvinna kan avvente cellegift - eller strålebehandlinga, kan ubefrukta eller befrukta egg (embryo) etter IVF-behandling (prøverørsbehandling) frysast ned og lagrast. For frosne befrukta egg er det ei femårs-avgrensing på kor lenge dei kan lagrast. Dersom behandlinga for kreftsjukdomen ikkje kan utsettast, eller hormona som blir brukt ved IVF-behandlinga kan påverke kreftsjukdomen på ein negativ måte, er nedfrysing av eggstokkvev einaste alternative metode. Det er kvinna sin behandlande lege og ein gynekolog som har erfaring med problemstillinga som skal informere pasienten og gje råd om tilbodet. Saman med pasienten tar ein stilling til om det er aktuelt å fryse ned eggstokkvev før ho startar behandling for sjukdomen. Uttak av ovarialvev skjer ved Gynekologisk avdeling, Haukeland universitetssjukehus. Nedfrysing og lagring av eggstokkvevet utføres ved Reproduksjonsmedisinsk seksjon, Gynekologisk avdeling, Oslo Universitetssykehus Rikshospitalet, som har landsdekkande funksjon for behandlinga. Både unge jenter og kvinner opp til og med 35 års alder, med eller utan fast partner, kan få tilbod om behandling. Sjølve operasjonen går føre seg i full narkose og deler av ein eggstokk eller heile eggstokken vert henta ut ved hjelp av kikholsoperasjon (laparoskopi). Vevet blir reinsa og kutta i små betar som så blir frose ned i små rør. Nedfrysinga skjer i ei frysemaskin og røra med eggstokkvev blir lagra i flytande nitrogen som held -196 C. Eggstokkvevet kan lagrast i fleire tiår. Dersom kvinna seinare blir erklært frisk og ikkje klarar å bli spontant gravid, kan det frosne eggstokkvevet tinast opp og transplanterast tilbake. Det tinte vevet blir då plassert i den attverande eggstokken eller i bekkenhola i det opprinnlege området for den fjerna eggstokken. Ved vellukka behandling kan vevet, etter nokre månader, ta opp att funksjon sin, og kvinna dermed få att ein naturlige menstruasjonssyklus. Kvinna har da moglegheit til å bli spontant gravid eller gravid ved hjelp av prøverørsbehandling. Det kan være nødvendig å gjennomgå fleire eggstokkvevs-transplantasjonar for å få tilbake ein normal eggstokkfunksjon. I nokre tilfelle vil det ikkje være nokon attverande eggstokk eller den vil være utilgjengeleg. Då kan eggstokkvevet transplanterast inn ein anna stad på kroppen, for eksempel i bukveggen. Da må det seinare gjerast IVF-behandling for å kunne bli gravid. Denne behandlingsmetoden er ikkje vellukka for alle pasientar, og det er berre født eit lite tal barn på verdsbasis etter slik behandling. Erfaringane er difor svært avgrensa. Tilbakesetting av vev kan ikkje foretas dersom det er betydelig risiko for at kreftsjukdomen kan bli tilbakeført til kvinna igjen gjennom det vevet som skal settast inn. Dette gjeld først og fremst blodkreft (leukemi). Desse pasientane skal få denne informasjonen frå sin behandlande lege eller gynekolog. I framtida vil det kanskje være mogleg å modne egg frå frose eggstokkvev i laboratoriet. På den måten vil ikkje kreftceller bli ført tilbake til kvinna. Dette er ein metode som er i eit tidlig forskingsstadium, og dersom mogleg, vil det ikkje være aktuelt på mange år. På bakgrunn av dette, er den øvre aldersgrensen 25 år for nedfrysing av eggstokkvev hos kvinner med slike sjukdomar. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 9 av 10

10 Eggstokkvev kan lagrast i fleire tiår, men i følgje Bioteknologiloven kan eggstokkvev berre lagrast så lenge omsynet til kvinna som har gitt materialet tilseier det, og det kan sjåast på som medisinsk forsvarleg. Det er dessutan ikkje lov å forlenge naturlig fruktbarhet ved å fryse egg eller ovarialvev utan sjukdomstilstand. Av omsyn til dette blir ikkje eggstokkvev tilbaketransplantert til kvinner over 45 år. For å få tilbake normal eggstokkfunksjon kan det være nødvendig å gjennomgå fleire ovarialvevstransplantasjonar, noko som forlenger behandlingsperioden. Derfor anbefalast kvinner som har lagra eggstokkvev å søke hjelp så tidlig som mogleg dersom ein ikkje oppnår spontan graviditet. Lagra eggstokkvev blir destruert ved 45 års alder eller ved kvinna sin død. Ref. nr.: Uoffisiell utskrift er kun gyldig på utskriftsdato Side 10 av 10