4. Forureining. Er vi på rett veg? Er vi på rett veg? Er vi på rett veg? Side 1 / 43

Transkript

1 4. Forureining 4.1 Forureining skal ikkje skade helse og miljø., = 1 á 4.2 Utslepp av helse og miljøfarlege stoff skal stansast., á 4.3 Veksten i mengda avfall skal vere vesentleg lågare enn den økonomiske veksten, og ressursane i avfallet utnyttast best mogeleg gjennom materialgjenvinning og energiutnytting., 1 = 1 á 4.4 Å sikre trygg luft. Basert på dagens kunnskapsstatus blir følgjande nivå sett på som trygg luft: Årsmiddel PM1: 2 μg/m3 Årsmiddel PM2,5: 8 μg/m3 Årsmiddel NO2: 4 μg/m3 + 3 á 4.5 Støyplager skal reduserast med 1 prosent innan 22 i forhold til Talet på personar utsette for over 38dB innandørs støynivå skal reduserast med 3 prosent innan 22 i forhold til = 1 á Side 1 / 43

2 Innholdsfortegnelse Miljømål: 4.1 Forureining skal ikkje skade helse og miljø. Indikator: Indikator for utslepp av helse og miljøskadelege kjemikal Indikator: Mengd utvalte helse og miljøfarlege stoff som er handtert ved tildekking eller ved opptak (mudring) slik at dei ikkje lenger utgjer ein kjelde til alvorlege forureiningsproblem Indikator: Talet på kjende lokalitetar med alvorleg grunnforureining Indikator: Mengda operasjonelle utslepp av olje og andre miljøskadelege stoff i vatn frå petroleumsverksemd Indikator: Mengda operasjonelle utslepp av olje og andre miljøfarlege stoff frå skip og landbasert verksemd Indikator: Talet på og mengd akutte utslepp av olje og andre miljøfarlege stoff frå petroleumsverksemd, skip og landbasert verksemd Indikator: Nivå i miljøet av utvalde radioaktive stoff Indikator: Samla årleg utslepp av utvalde radioaktive stoff frå nasjonale kjelder Indikator: Areal med overskridingar av tolegrenser for forsuring Miljømål: 4.2 Utslepp av helse og miljøfarlege stoff skal stansast. Indikator: Utsleppsmengder (og reduksjonar) av dei prioriterte kjemikala (prioritetslista) Indikator: Mengd og type radioaktivt avfall som er deklarert Indikator: Mengd og type radioaktivt avfall som er endeleg deponert Indikator: Berekna risiko for utslepp frå utvalde utanlandske kjelder som kan påverke Noreg Indikator: Mengd farleg avfall med ukjent disponering Miljømål: 4.3 Veksten i mengda avfall skal vere vesentleg lågare enn den økonomiske veksten, og ressursane i avfallet utnyttast best mogeleg gjennom materialgjenvinning og energiutnytting. Indikator: Total mengd avfall generert pr. år sett i forhold til økonomisk vekst målt i BNP Indikator: Delen av ordinært avfall som går til gjenvinning, basert på totalt generert mengd avfall som går til kjent behandling 8 prosent av avfallet gjenvinnast Miljømål: 4.4 Å sikre trygg luft. Basert på dagens kunnskapsstatus blir følgjande nivå sett på som trygg luft: Årsmiddel PM1: 2 μg/m3 Årsmiddel PM2,5: 8 μg/m3 Årsmiddel NO2: 4 μg/m3 Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for PM1, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft. Fleire byar har for høge nivå av svevestøv PM1 Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for PM 2,5, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft. Fleire byar har for høge nivå av svevestøv PM2,5 Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for NO2, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft Miljømål: 4.5 Støyplager skal reduserast med 1 prosent innan 22 i forhold til Talet på personar utsette for over 38dB innandørs støynivå skal reduserast med 3 prosent innan 22 i forhold til 25. Indikator: Samla støyplage (SPI) frå alle kartlagde kjelder, spesielt SPI for industri, motorsport og skytebaner Indikator: Reell reduksjon i talet på personar som er utsette for over 38 db innandørs støynivå Side 2 / 43

3 4.1 Forureining skal ikkje skade helse og miljø. Indikator: Indikator for utslepp av helse og miljøskadelege kjemikal + Noko mindre bruk og utslepp av farlege stoff 1 Indikator: Mengd utvalte helse og miljøfarlege stoff som er handtert ved tildekking eller ved opptak (mudring) slik at dei ikkje lenger utgjer ein kjelde til alvorlege forureiningsproblem + Mykje forureina sjøbotn er rydda, mykje står att 2 Indikator: Talet på kjende lokalitetar med alvorleg grunnforureining + Lokalitetar med alvorleg grunnforureining 3 Indikator: Mengda operasjonelle utslepp av olje og andre miljøskadelege stoff i vatn frå petroleumsverksemd + Mindre utslepp av miljøfarlige stoff, stabile utslepp av olje 4 Indikator: Mengda operasjonelle utslepp av olje og andre miljøfarlege stoff frå skip og landbasert verksemd, Utslepp av olje og miljøfarlege stoff frå industri går ned 5 Indikator: Talet på og mengd akutte utslepp av olje og andre miljøfarlege stoff frå petroleumsverksemd, skip og landbasert verksemd + Akutte utslepp av olje og andre miljøfarlege stoff varierar 6 Indikator: Nivå i miljøet av utvalde radioaktive stoff + Cesium 137 i reindriftsutøvarar = Langsam nedgang av cesium-137 i sopp + Langsam nedgang av cesium-137 i villrein + Liten nedgang av radioaktivt cesium i jord, Reduserte nivå av technetium 99 og cesium 137 i sjøvatn Indikator: Samla årleg utslepp av utvalde radioaktive stoff frå nasjonale kjelder + Utslepp frå norske kjelder 12 Indikator: Areal med overskridingar av tolegrenser for forsuring + Redusert forsuring 13 Side 3 / 43

4 Miljømål 4.1 Forureining skal ikkje skade helse og miljø. Indikator: Indikator for utslepp av helse og miljøskadelege kjemikal Noko mindre bruk og utslepp av farlege stoff Bruk og utslepp av farlege stoff Relativt utsleppsnivå Indeks Stoff som kan gi kreft, reproduksjonsskadar og/eller arvestoffskadar Stoff som er farlege for vannmiljø med langtidsverknad Kilde: Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Kurvane for dei to faregruppene viser mogeleg eksponering for forbrukarar og profesjonelle brukarar (til dømes handverkarar og reinhaldarar). Mengdedata for stoffa er henta frå produktregisteret, som er styresmaktene sitt register over farlege kjemikal i Noreg. Vi har ikkje data for innhald av farlege stoff i faste produkt, som derfor ikkje er med i indikatoren. + Publisert av Miljødirektoratet Tal frå produktregisteret viser at den totale bruken av stoff som kan gi kreft, reproduksjonsskadar og/eller arvestoffskadar og stoff som er farlege for vannmiljø ikkje endrar seg vesentleg. Totalt sett har det vore ein svak reduksjon i bruken av stoff som kan gi kreft, reproduksjonsskader og/eller arvestoffskadar (CMRstoff). Det skuldast fyrst og fremst nedgang i bruken av slike stoff i måling, reingjeringsmidlar og løysemiddel. Bruken av stoff klassifisert som farleg for vannmiljøet med langtidsverknad har variert noko i perioden, men sett under eitt ligg den på omtrent same nivå som i 23. Miljødirektoratet arbeider for å redusere utsleppa av dei verste stoffa Gjennom internasjonalt reguleringsarbeid og nasjonal kravstilling arbeider vi kontinuerleg for å få strengje restriksjonar for dei mest helse og miljøfarlege stoffa. For miljøgiftene på prioritetslista blir det arbeidt med mange ulike tiltak for å nå målet om å stanse utsleppa innan 22. Les mer om kjemikalieregulering Indikator: Mengd utvalte helse og miljøfarlege stoff som er handtert ved tildekking eller ved opptak (mudring) slik at dei ikkje lenger utgjer ein kjelde til alvorlege forureiningsproblem Side 4 / 43

5 Mykje forureina sjøbotn er rydda, mykje står att Utvalde farlege stoff handtert ved opprydding av forureina sjøbotn NB Logaritmisk skala Kg Bly Kadmium Kvikksølv PAH16 PCB7 TBT Kilde: Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Figuren viser mengd utvalde helse og miljøfarlege stoff som er handtert ved å mudre/dekke til. Miljødirektoratet bereknar kor mykje miljøgifter som er handtert, og som derfor ikkje lenger utgjer kjelder til alvorlege forureiningsproblem. Berekningane brukast som ein nøkkelindikator for å vise framgang i arbeidet med forureina sjøbotn. Hold musepeikaren over søylene i figuren, eller sjå i tabellen under for å sjå kor mange kilo av dei ulike miljøgiftene som er handtert. Merk at skalaen er logaritmisk. Du kan også klikke på stoffnavn i teiknforklaringa for å leggje til eller fjerne stoff i grafen. Forskjellane i mengd har å gjere med at for eksempel bly er vanlegare enn mange andre miljøgifter i dei områda som har vore rydda opp. Utvalde farlege stoff handtert ved opprydding av forureina sjøbotn Akkumulert resultat NB Logaritmisk skala Kg Bly Kadmium Kvikksølv PAH16 PCB7 TBT Kilde: Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Figuren viser framdrifta i arbeidet med å rydde opp, presentert som mengder av utvalde helse og miljøfarlege stoff som er handterte i samband med oppryddingstiltak frå 22 til 214. Figuren viser akkumulert resultat frå utrekningar gjennomførte i 211, 212, 213 og 214, 216 og Side 5 / 43

6 + Publisert av Miljødirektoratet Gjennom fleire tiår med utslepp har miljøgifter hopa seg opp i sediment på sjøbotnen. Det tek oftast veldig lang tid før miljøgifter blir brotne ned. Sedimenta kan derfor innehalde store mengder med slike stoff, også lenge etter at tilførslane er blitt stansa eller kraftig reduserte. Forureina sediment kan skade dyr i havet og vere ei kjelde til spreiing av miljøgifter. Gjennom næringskjeda kan miljøgiftene frå sedimenta også bli tekne opp av menneske, gjennom sjømat som er forureina. Derfor er det viktig å rydde opp. Arbeidet med å rydde opp er godt i gong i fleire område, og mange område er ferdig rydda. Men mykje står att. Miljødirektoratet og fylkesmennene arbeider med å sørgje for at områda blir kartlagde og for at det blir rydda opp i prioriterte område med forureina sjøbotn. Miljøstyresmaktene legg særleg vekt på å undersøkje og setje i verk tiltak mot forureining ved industrifjordar, skipsverft og i store hamner. Indikator: Talet på kjende lokalitetar med alvorleg grunnforureining Lokalitetar med alvorleg grunnforureining + Publisert av Miljødirektoratet Opprydding i gamle forureiningar har gått føre seg i fleire tiår. I byrjinga vart arbeidet konsentrert rundt kartlegging, undersøkingar og om nødvendig opprydding på dei om lag 6 mest forureina lokalitetane. Fram til 211 har vi dessutan, i samarbeid med kommunane, sytt for opprydding av forureina grunn i barnehagar i ti store bykommunar og på fire store industriområde. I dag er kartlegging av forureina grunn er ein kontinuerleg prosess, der ein stadig finn fleire forureina område. Tala i indikatoren hentast frå databasen Grunnforureining, der forureiningsmyndigheitene Miljødirektoratet, fylkesmennene og kommunane registrerer forureina lokalitetar etter kvart som dei vert oppdaga. Talet på lokalitetar med alvorleg grunnforureining 6 Antall lokaliteter Skytebane Krigsetterlatenskaper Forurenset grunn Kommunalt deponi Deponi Kilde: Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Side 6 / 43

7 Forureiningane blir ofte oppdaga og registrert som ei følgje av at det skal gjennomførast andre byggje og gravetiltak i området, og som utløyser behov for undersøkingar av grunnen i forkant. Slike forureiningar vert rydda til akseptabel tilstand i samband med desse byggeprosjekta. Talet på kjende lokalitetar med alvorleg grunnforureining vil variere, blant anna som følgje av byggje og graveaktivitet. Ein auke i talet på kjende lokalitetar representerer med andre ord ikkje nødvendigvis ein auke i førekomsten av forureina grunn i Norge. Ein slik auke kan i staden tyde på at fleire av stadene med forureina grunn i Norge blir oppdaga og registrert. Utstrekning av lokalitetar med alvorleg grunnforureining Dekar Skytebane Krigsetterlatenskaper Forurenset grunn Kommunalt deponi Deponi Kilde: Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Den store auken i utstrekning av lokalitetar med alvorleg grunnforureining (talet på dekar) for 217, skuldast endra rapportering og ingen reell auke i alvorleg grunnforureining. I 217 blei ein ny versjon av databasen Grunnforureining sett i drift. Forureina areal ved tidlegare registrerte lokalitetar med forureining blir no rapportert som arealet av heile eigedomen. Indikator: Mengda operasjonelle utslepp av olje og andre miljøskadelege stoff i vatn frå petroleumsverksemd Mindre utslepp av miljøfarlige stoff, stabile utslepp av olje Side 7 / 43

8 Operasjonelle utslipp av olje 4 3 Tonn Drenasje Jetting Fortrengningsvann Produsert vann Kilde: Norsk olje og gass Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Utslipp av stoff i rød og sort kategori Tonn Kilde: Norsk olje og gass og Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) + Publisert av Miljødirektoratet Side 8 / 43

9 Operasjonelle utslepp av olje frå petroleumsverksemda har halde seg relativt stabile dei siste åra, mens utsleppa av miljøfarlege kjemikal blei kraftig reduserte fram til 25 og har halde seg på låge nivå sidan. Operasjonelle utslepp av olje er utslepp som oppstår ved ordinær drift av eit oljefelt. Dei totale oljeutsleppa frå verksemda på den norske kontinentalsokkelen auka frå 1993 til 25. Etter 25 har utsleppa vore relativt stabile, trass implementering av tiltak for å redusere utsleppa (nullutsleppsarbeidet på norsk sokkel). I 215 var det ein auke i mengda operasjonelle utslepp av olje. Det skuldast større utslepp av produsert vatn til sjø. Statfjord, Troll og Gullfaks er felta med størst utslepp av oljehaldig vatn. Fordi felta på norsk sokkel blir eldre, ventar ein at mengdene produsert vatn kjem til å auke i åra framover. Sidan produsert vatn er den største kjelda til operasjonelle oljeutslepp, ventar ein òg at dei operasjonelle utsleppa kjem til å auke. Behovet for vidare tiltak og eventuelle nye krav er derfor under vurdering. Målet for miljøfarlege kjemikal har i fleire år blitt vurdert som oppfylt, men det er framleis nødvendig å følgje opp olje og gassverksemda si handtering av kjemikal. Omsynet til sikkerheit og tekniske forhold gjer at det framleis vil vere noko utslepp av miljøfarlege kjemikal til sjø også i åra som kjem. Tala for 215 viser ein auke i utslepp av stoff i raud og svart kategori. Dette skuldast i hovudsak omklassifisering av natriumhypokloritt frå gul til raud kategori. Indikator: Mengda operasjonelle utslepp av olje og andre miljøfarlege stoff frå skip og landbasert verksemd Utslepp av olje og miljøfarlege stoff frå industri går ned Operasjonelle utslipp av miljøgifter til sjø fra landbasert industri Kg Bly Kadmium PAH Kilde: Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Side 9 / 43

10 Operasjonelle utslipp av kvikksølv til sjø fra landbasert industri 4 3 Kg Kilde: Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Operasjonelle utslipp av olje til sjø fra landbasert industri Tonn Kilde: Miljødirektoratet Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD), Publisert av Miljødirektoratet Side 1 / 43

11 Frå starten av 199 åra har det blitt arbeidt med å redusere utsleppa frå landbasert industri. Utsleppa frå dei største landbaserte verksemdene har blitt markant reduserte sidan da. Samtidig med at utsleppet frå kvar enkelt verksemd er redusert har det vore ein auke i talet på verksemder som rapporterer utsleppstala sine til styresmaktene. Rapporteringa har også stadig blitt betre. Det betyr at vi har riktigare tal no for kva som blir sloppe ut enn på starten av 199 talet, og at den reelle nedgangen i utsleppa har vore større enn det som går fram av grafane over. Landbaserte verksemder i Noreg har utslepp av ulike miljøgifter til sjø. Typiske miljøgifter industrien har utslepp av er tungmetall som bly, kadmium og kvikksølv, og organiske miljøgifter som polysykliske aromatiske hydrokarbon (PAH). Det er viktig å merke seg at også andre miljøgifter blir sloppe ut, men kva som blir sloppe ut varierer i stor grad mellom ulike typar industri. Dei to fyrste grafane viser utslepp av bly, kadmium, kvikksølv og PAH til sjø. Felles for desse miljøgiftene er at dei har blitt sloppe ut i lang tid frå industrien i Noreg. Dei er oppførde på prioritetslista og det er ei nasjonal målsetting å redusere utsleppa av dei så langt som mogeleg innan 22. Vi ser at utslepp av bly har blitt redusert med 78 prosent frå 24 til 215, mens utslepp av kadmium og PAH er redusert med 72 og 82 prosent. Utslepp av kvikksølv blei redusert med 9 prosent i den same perioden. Dei totale oljeutsleppa frå landbasert industri auka frå eit relativt lågt nivå i åra til eit høgare nivå i Årsaka til auken av utsleppa av olje på slutten av 199 åra kan vere at talet på verksemder med utslepp av olje til sjø auka. Etter år 2 har det blitt arbeidt kontinuerleg med å redusere utsleppa av olje til sjø, og grafen viser ein tydeleg nedgang etter 25. Indikator: Talet på og mengd akutte utslepp av olje og andre miljøfarlege stoff frå petroleumsverksemd, skip og landbasert verksemd Akutte utslepp av olje og andre miljøfarlege stoff varierar Side 11 / 43

12 Antall akutte utslipp 8 6 Antall Kilde: Kystverket Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Mengde akutte utslipp fordelt på kilde 6 4 m Offshorebasert Uidentifiserte oljeflak Skipsbasert Landbasert Kilde: Kystverket Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) + Publisert av Miljødirektoratet Tal frå Kystverket viser at dei totale akutte utsleppsmengdene var om lag 144 kubikkmeter i 215. Dei største mengdene kom frå petroleumsverksemda. Mengdene som blir sloppe ut ved uhell frå ulike kjelder varierer mykje frå år til år, men har totalt sett halde seg på eit relativt stabilt nivå dei siste åra. Den store mengda av olje frå akutte utslepp frå petroleumsverksemda i 27 kom i hovudsak av eit utilsikta utslepp på Statfjordfeltet, der eit brot på ein lasteslange førte til at rundt rekna 44 kubikkmeter stabilisert råolje blei pumpa ut i havet. Indikator: Nivå i miljøet av utvalde radioaktive stoff Side 12 / 43

13 Cesium 137 i reindriftsutøvarar Cesium 137 i reindriftsutøvere i ulike regioner Bq/kg Kautokeino Røros regionen Snåsa regionen Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) + Publisert av Miljødirektoratet I Kautokeino blei dei høgste konsentrasjonane av radioaktivt cesium i reindriftsutøvarar målt i Sidan har konsentrasjonane gått jamt nedover, med unntak av ein auke etter Tsjernobyl-ulykka i I heile perioden etter denne ulykka har konsentrasjonane i Kautokeino vore mykje lågare enn i Midt Noreg. Undersøkingane av radioaktivt cesium i reindriftsutøvarane i Snåsa regionen gjennom det siste tiåret tyder på at nedgangen i konsentrasjonane har vore liten. Årsaka er truleg at færre personar bruker mottiltak no enn tidlegare, sidan konsentrasjonane i reinkjøt i dei fleste reinbeitedistrikt er under tiltaksgrensa for omsetning (3 Bq/kg). Konsentrasjonane i reinkjøtet i Snåsa regionen har endra seg relativt lite sidan sist i 199 åra. I Kautokeino og i Røros regionen går verdiane i reindriftsutøvarane jamnare nedover, i takt med reduksjonen av forureininga i reinsdyra. Side 13 / 43

14 Langsam nedgang av cesium-137 i sopp Cesium 137 i sopp fra Lierne i Nord Trøndelag 4 3 Bq/kg ferskvekt Brunskrubb Kantarell Rimsopp Rødskrubb Skjeggriske Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) = Publisert av Miljødirektoratet Det har vore liten nedgang av radioaktivt cesium i sopp dei siste ti åra. Sopp tar effektivt opp radioaktivt cesium frå jorda. Sidan cesium 137 har ei halveringstid på tretti år, er dette stoffet framleis til stede i naturen. Viltvoksande sopp inneheld framleis meir radioaktivt cesium enn andre matvarer. Ulike soppartar tek opp ulik mengd radioaktivitet, og det store geografiske variasjonar som reflekterer den ujamne fordelinga av radioaktivt nedfall frå Tsjernobyl ulykka i Noreg i I dei mest utsette områda ventar ein at radioaktiviteten etter Tsjernobyl ulykka vil finnast i sopp i minst femti år framover. Sopp som bli seld i butikk har ein grenseverdi på 6 Bq/kg ferskvekt av cesium 137. Grenseverdien gjeld ikkje for til eige konsum. Nivåa i viltvoksande sopp er fleire stader høgare enn fastsette grenseverdi for omsetning til butikk. Langsam nedgang av cesium-137 i villrein Side 14 / 43

15 Cesium-137 i villrein fra Rondane 15 1 Bq/kg ferskvekt Høstprøvetaking Vinterprøvetaking Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Cesium-137 i villrein i sentrale deler av Norge 25 2 Bq/kg ferskvekt Forollhogna Hardangervidda Nord-Ottadal Nord-Rondane Setesdal-Ryfylke Snøhetta Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) + Publisert av Miljødirektoratet Villrein inneheld framleis mykje cesium 137 i enkelte område, og i dei siste ti åra har det vore liten nedgang i nivåa. Dette skuldast at cesium 137 framleis er til stades i naturens sidan stoffet har lang halveringstid og blir tatt opp frå jord av sopp og andre beiteplanter. Målingar av cesium 137 i villreinkjøtt viser store variasjonar mellom område. Det radioaktive nedfallet frå Tsjernobyl ulykka var ulikt fordelt i landet, og dette gjer seg utslag i skilnader mellom villreinstammar frå område med ulik radioaktiv forureining. Det kan vere store variasjonar mellom år i same villreinområde. Dette skuldast lokale forskjellar i mengde sopp. Sidan sopp tek opp meir radioaktivt cesium frå jorda enn grøne planter, vil år med mykje sopp gje høgare nivå av cesium 137 i reinsdyr. Grenseverdi for cesium 137 i reinsdyrkjøtt som skal omsettast i butikk er 3 Bq/kg våtvekt. Det er ingen grenseverdi for jakta vilt til eige konsum. Side 15 / 43

16 Liten nedgang av radioaktivt cesium i jord Kartet viser konsentrasjon av cesium 137 i jord, bygd på landsomfattande prøvetakingar gjennomførte i 1986, 1995 og 25. Kjelde: Statens strålevern og Noregs teknisk naturvitskaplege universitet. Grafisk framstilling ved Miljødirektoratet. + Publisert av Miljødirektoratet Cesium 137 har ei fysisk halveringstid på 3 år. Det er derfor framleis høge nivå av radioaktivt cesium i ein del område i Noreg. Nivåa av cesium 137 i dei øvste tre cm med jord har minka sidan Tsjernobyl ulykka, men nedgangen er no svært langsam. Tsjernobyl-ulykka førte med seg mest radioaktivt nedfall i fjellstrøka i Sør Noreg, i Nord Trøndelag og i sørlege delar av Nordland. Reduksjonen har gått raskare i kystområda og på Sørlandet enn i innlandsområda. Dette skuldast påverknad frå regn og sur nedbør i kystområda og på Sørlandet som har resultert i utvasking av radioaktivt cesium ned i jorda. Mengde cesium 137 og den kjemiske samansetnaden i jorda avgjer kor mykje cesium 137 som blir tatt frå jord av sopp og planter og overført i næringskjeda. I landbruksjord er opptaket frå jord til planter redusert gjennom gjødsling og pløying. Side 16 / 43

17 Reduserte nivå av technetium 99 og cesium 137 i sjøvatn Technetium 99 and cesium 137 i sjøvann Målt ved Hillesøy i Troms Bq/m Cesium-137 Technetium-99 Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD), Publisert av Miljødirektoratet Nivåa av technetium 99 i sjøvatn utanfor norskekysten har minka etter 1999 og vist ein stabil reduksjon dei seinare åra. Dette heng saman med at utsleppa av technetium 99 frå Sellafield er redusert sidan Det tek tre til fire år før utslepp frå Sellafield når sjøvatnet utanfor Noreg og ein ser effektane her. Det siste ureinsa utsleppet av technetium 99 skjedde i april 23. Ein ventar derfor at konsentrasjonen av technetium 99 i sjøvatn kjem til å bli ytterlegare redusert i tida framover. Nivået av cesium 137 i sjøvatnet utanfor Tromsø har også vore relativt stabilt dei seinare åra. Dei årlege utsleppa av cesium 137 frå Sellafield har lege på same nivå dei siste ti åra. Mengdene av cesium 137 frå Tsjernobyl ulykka og atmosfæriske atomprøvesprengingar i 195 og 196 åra blir også reduserte med tida, etter kvart som stoffet blir brote ned. Ein del av det cesium 137 som i dag finst i havet, kan også feste seg til partiklar og søkke til botnen. Indikator: Samla årleg utslepp av utvalde radioaktive stoff frå nasjonale kjelder Side 17 / 43

18 Utslepp frå norske kjelder Utslipp av radioaktive stoffer fra norsk olje- og gassindustri 8 2 Utslipp fra olje. og gassindustri (GBq) Produsert vann i offshore (Millioner m3) Ra-226 Ra-228 Utslipp av produsert vann Kilde: Norsk olje og gass Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) + Publisert av Miljødirektoratet Utslepp frå olje og gassindustri I 214 blei det totalt slept ut 141 millionar kubikkmeter produsert vatn til havet frå norsk olje og gassindustri. Utsleppa av produsert vatn har lege på eit ganske jamt nivå dei siste åra. Likevel har utsleppa av radium 226 gått litt ned. Samanlikna med sjøvatn, inneheld produsert vatn omtrent 1 gangar høgare aktivitetskonsentrasjonar av dei naturlege radioaktive nuklidane radium-226 og radium-228. Utslepp frå sjukehus og forsking Utslepp frå norske kjelder til det terrestre miljøet kjem frå sjukehus og forskingsverksemd. Dei vanlegaste nuklidane er technetium 99m og jod-131. Desse har kort halveringstid (6 timar for technetium-99m og 8,1 dagar for jod-131) og utgjer truleg inga stor ureiningskjelde. Utslepp frå forsøksreaktorar Institutt for Energiteknikk (IFE) driv to forsøksreaktorar, ein på Kjeller og ein i Halden. Alvorlege uhell kan føre til lokale utslepp av radioaktivitet til luft, men store miljø og helseskadar er lite truleg. Likevel finst det beredskapsplanar for slike hendingar. Indikator: Areal med overskridingar av tolegrenser for forsuring Redusert forsuring + Side 18 / 43

19 Publisert av Miljødirektoratet Areala med overskridingar av tolegrensene for forsuring av vatn har gradvis minka i Noreg. Tilførslane av forsurande gassar, som svoveldioksid og nitrogenoksid, frå andre land i Europa var størst kring 198. Då var tolegrensene overskridne på om lag 3 prosent av det norske landarealet. Utsleppa i Europa har gått ned sidan då, og dermed er òg belastninga på norsk natur redusert. Side 19 / 43

20 I 25 var arealet med overskriding av tolegrensene redusert til 1 prosent av det norske landarealet. I 21 hadde arealet minka til 8 prosent. Side 2 / 43

21 Areal med overskridelser av tålegrense for forsuring i overflatevann Prosent 2 6 km Areal i prosent Areal i km2 Kilde: Norsk institutt for vannforskning (NIVA) Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Data blir oppdatert kvart femte år, neste oppdatering er desember 217. Utrekningar ved hjelp av modellar viser at jamvel om den nye Gøteborgprotokollen blir etterlevd, kjem dei innsjøane i Noreg som er mest kjenslege for forsuring framleis til å ha problem knytte til forsuring. Vi er derfor framleis ikkje heilt i mål. Les meir i rapportane: Overskridelser av tålegrenser for forsuring og nitrogen for Norge. Oppdateringer med perioden (PDF) Impacts of Air Pollution on Freshwater Acidification under Future Emission Reduction Scenarios; ICP Waters contribution to WGE report (212) Side 21 / 43

22 4.2 Utslepp av helse og miljøfarlege stoff skal stansast. Indikator: Utsleppsmengder (og reduksjonar) av dei prioriterte kjemikala (prioritetslista) + Utsleppa betydeleg reduserte, men framleis gjenstår nokre utfordringar 14 Indikator: Mengd og type radioaktivt avfall som er deklarert Mengd radioaktivt avfall deklarert 15 Indikator: Mengd og type radioaktivt avfall som er endeleg deponert Mengd radioaktivt avfall endeleg deponert 16 Indikator: Berekna risiko for utslepp frå utvalde utanlandske kjelder som kan påverke Noreg, Technetium 99 frå Sellafield + Cesium 137 frå Sellafield Indikator: Mengd farleg avfall med ukjent disponering, Mesteparten av det farlege avfallet behandlast forsvarleg 19 Side 22 / 43

23 Miljømål 4.2 Utslepp av helse og miljøfarlege stoff skal stansast. Indikator: Utsleppsmengder (og reduksjonar) av dei prioriterte kjemikala (prioritetslista) Utsleppa betydeleg reduserte, men framleis gjenstår nokre utfordringar Arsen (As) Benzotriazolbaserte UV-filter Bisfenol A (BPA) Bly (Pb) Bromerte flammehemmere Dekametylsyklopentasiloksan (D5) Dietylheksylftalat (DEHP) 1,2 dikloretan (EDC) Dioksiner (PCDD/PCDF) Dodekylfenol Heksaklorbenzen (HCB) Kadmium (Cd) Klorerte alkylbenzener (KAB) Klorparafiner kortkjedete (SCCP) Klorparafiner mellomkjedete (MCCP) Krom (Cr) Kvikksølv (Hg) Muskxylen Nonylfenol, oktylfenol og deres etoksilater (NF, NFE, OF, OFE) Oktametylsyklotetrasiloksan (D4) Pentaklorfenol (PCP) PFHxS og PFHxS-relaterte forbindelser PFOA PFOS og PFOS-relaterte forbindelser Langkjedete perfluorerte syrer (C9-PFCA - C14-PFCA) Polyklorerte bifenyler (PCB) Polysykliske aromatiske hydrokarboner (PAH) Tensider (DTDMAC, DSDMAC, DHTMAC) Tetrakloreten (PER) Side 23 / 43

24 TBT og andre organiske tinnforbindelser Triklorbenzen (TCB) Trikloreten (TRI) Triklosan Tris(2-kloretyl)fosfat (TCEP) 2,4,6 tri-tert-butylfenol (TTB-fenol) + Publisert av Miljødirektoratet Det er oppnådd store reduksjonar i bruk og utslepp av mange av miljøgiftene på prioritetslista. Resultata er oppnådde gjennom strengje utsleppskrav, reguleringar, krav til avfallsbehandling og opprydjingstiltak. Miljødirektoratet vurderer utviklinga for å nå målet som positiv, men ikkje tilstrekkelig for at målet kan nåast. Enno finst det bruk og utslepp av kjemikal som må reduserast, særleg for dei nyare stoffa på lista. Utsleppa av fleire prioriterte miljøgifter er vesentleg redusert For fleire av stoffa er utsleppa reduserte med meir enn 9 prosent: tributyltinn-sambindingar (TBT/TFT) pentaklorfenol (PCP) tetra- (PER) trikloretylen (TRI) tensid muskxylen klorerte alkylbenzener (KAB) heksaklorbenzen (HCB) triklorbenzen (TCB) 1,2-dikloretan (EDC) nonyl-/oktylfenol polyklorerte bifenyler (PCB) Utsleppa av desse stoffa er reduserte med til saman over 1 tonn sidan Bruken av PFOS har stansa, men det er knytt bekymring til at PFOS framleis kan lekke ut frå forureina grunn. Framover er det viktig å føre tilsyn for å sikre at krav og regelverk blir overhaldne, og å følgje med på at det ikkje oppstår ny bruk av stoffa. Det er også utsleppsreduksjonar på meir enn 5 prosent for fleire andre miljøgifter, som til dømes: Bly Kortkjeda klorparafinar (SCCP) Kadmium Dioksin Kvikksølv PAH Det er forbode å bruke SCCP i produkt, men stoffet finst framleis i kommunalt avløp og slam frå tidlegare produkt. Trass reduksjonen er det framleis betydelege utslepp av PAH, noko som hovudsakleg skuldast vedfyring i private hushald. Utsleppa av bly er kraftig reduserte dei siste åra, på grunn av redusert bruk av bly i ammunisjon. Produkt er største kjelde til utslepp i Side 24 / 43

25 Det er framleis stor bruk av fleire av stoffa på prioritetslista, særleg i produkt som importerast til Noreg. Dette omfattar mange ulike produkt, og det er særleg vanskeleg å berekne bruks og utsleppsmengder av disse stoffene frå faste bearbeida produkt og produkt som ikkje er registrerte i produktregisteret. Siloksanar, mellomkjeda klorparafinar (MCCP) og ei ftalat-sambinding (DEHP) blir brukt og sloppe ut i miljøet i høge mengder og bruken synest å auke. Siloksanar blir mykje brukt i kroppspleieprodukt som hårpreparat og hudpleieprodukt. MCCP og DEHP blir hovudsakleg brukt som mjuknar i plast. Vedtekne og komande EU-reguleringar av siloksanane og DEHP vil bidra til at bruk og utslepp sannsynlegvis reduserast. Perfluorerte stoff og bromerte flammehemmare blir brukt i forbrukarprodukt som tekstilar, elektroniske produkt og forskjellige plastprodukt. Det er innført nasjonalt forbod mot den perfluorerte sambindinga PFOA i forbrukarprodukt. PFOA blir forboden i EU frå 22 etter initiativ frå Noreg og Tyskland. Det er prosessar for å regulere fleire perfluorerte stoff i EU og globalt. Fleire av dei bromerte flammehemmarane er no strengt regulert i EU og globalt. På initiativ frå Noreg er det fastsetje globalt forbod mot HBCD og deka BDE. Noreg har i fleire år hatt eit nasjonalt forbod mot deka BDE og har også fått gjennomslag for forbod mot stoffet i EU. I dag er det fortsatt store utslepp av krom og arsen frå det gamle CCA impregnerte trevirket som framleis er i bruk. Det vurderast samstundes ikkje som kostnytteeffektivt å skifte ut slikt trevirke i eksisterande konstruksjonar. Bruk av kjemikaliar framover Mange miljøgifter spreier seg over store avstandar med luft og havstraumar frå utslepp i produksjonsland. Dei spreier seg også via import av produkt. Målet om å kontinuerleg redusere bruken med intensjon om å stanse utslepp av dei prioriterte miljøgiftene er ambisiøst. I tillegg til å jobbe med å stanse utslepp i Noreg må vi derfor arbeide internasjonalt for sikre at bruken av dei prioriterte miljøgiftene blir fasa ut. Miljødirektoratet arbeider aktivt gjennom globale konvensjonar og i EU, blant anna gjennom kjemikalregelverket REACH, for å få strenge reguleringar av stoffa på prioritetslista. Noreg har utarbeidt fleire forslag om strengare internasjonal regulering av stoff på prioritetslista som no er til behandling. Indikator: Mengd og type radioaktivt avfall som er deklarert Side 25 / 43

26 Mengd radioaktivt avfall deklarert Mengd radioaktivt avfall som er deklarert Tonn Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Publisert av Miljødirektoratet Det blei innført deklarasjonsplikt for radioaktivt avfall frå 211 på lik linje med farleg avfall. Det deklarerte avfallet kjem blant anna frå petroleumsverksemd, sjukehus, universitet og forskingsinstitusjonar. Den største avfallsgruppa er radioaktive jord og steinmassar, der mesteparten er alunskifer. Med data frå berre fem år, er det vanskeleg å gjere vurderingar av trendar. Målet med deklarering av radioaktivt avfall er at ein kjenner til kvar det finnast, og kvar det kjem frå. Indikator: Mengd og type radioaktivt avfall som er endeleg deponert Side 26 / 43

27 Mengd radioaktivt avfall endeleg deponert Mengd radioaktivt avfall endeleg deponert i Gulen Tonn Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Publisert av Miljødirektoratet Målet med deponering av radioaktivt avfall er å handtere avfallet på ein forsvarleg måte. Det er tre deponi som tek imot radioaktivt avfall, dei ligg i Gulen, Langøya og Himdalen. Deponiet i Gulen, som drivast av Wergeland Halsvik, tek imot radioaktivt avfall frå petroleumsverksemda. I 215 blei det deponert om lag 271 tonn avfall. Deponiet på Langøya utanfor Holmestrand, som drivast av NOAH, er oppretta for å ta imot og handtere farlig avfall, forureina massar, sediment og riveavfall. Det er hovudsakleg alunskifer som blir levert til NOAH sitt anlegg. Deponiet i Himdalen som drivast av Institutt for Energiteknikk, tek imot radioaktivt avfall frå si eiga verksemd på Kjeller og Halden, avfall frå sjukehus, undervisnings og forskingsinstitusjonar, måleutstyr frå industrien som inneheld radioaktive delar og radioaktive delar frå røykvarslarar. Indikator: Berekna risiko for utslepp frå utvalde utanlandske kjelder som kan påverke Noreg Side 27 / 43

28 Technetium 99 frå Sellafield Utslipp av technetium 99 til Irskesjøen fra Sellafield TBq Kilde: Ospar Commision, British Nuclear Group Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD), Publisert av Miljødirektoratet I første halvdel av 199 åra auka utsleppa av technetium 99 frå Sellafield til Irskesjøen frå nokre få TBq per år til 19 TBq i Utsleppa heldt seg relativt høge fram til 23/24, da ein ny reinsemetode som fjerna technetium 99 blei tatt i bruk. Utsleppa har vore på under 1 TBq dei siste åra, og i 214 var utsleppet på 1,3 TBq. Side 28 / 43

29 Cesium 137 frå Sellafield Utslepp av cesium 137 til Irskesjøen frå Sellafield TBq Kilde: Ospar Commision, British Nuclear Group Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) + Publisert av Miljødirektoratet Utsleppa av cesium 137 frå Sellafield var svært høge frå 1975 til 198. Det høgste utsleppet blei registrert i 1975 (52 TBq). Dette svarer til det totale nedfallet av cesium 137 i Austersjøen etter Tsjernobyl ulykka i Utsleppa ligg no på eit mykje lågare nivå. To nye reinseanlegg på Sellafield som blei sette i drift i 1986, førte til ein monaleg reduksjon av utsleppa. Dei årlege utsleppa til Irskesjøen ligg framleis på ca. 1 TBq cesium 137, og i 214 var utsleppet på 3 TBq. Indikator: Mengd farleg avfall med ukjent disponering Side 29 / 43

30 Mesteparten av det farlege avfallet behandlast forsvarleg, Publisert av Miljødirektoratet Om lag 97 prosent av det farlege avfallet blir samla inn og teke forsvarleg hand om. Tal frå Statistisk sentralbyrå (SSB) viser at i 214 blei nesten 1,4 million tonn farleg avfall levert til godkjend behandling. Farlig avfall til godkjent og ukjent håndtering tonn Ukjent håndtering Godkjent håndtering Kilde: Statistisk sentralbyrå (SSB) Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Om lag 43 tonn farleg avfall blei handtert på ukjend måte. Noko av det farlege avfallet som er blitt handtert på ukjend måte, kan ha blitt blanda med vanleg avfall, sleppt ut i kloakken eller dumpa direkte i naturen. Farleg avfall som blir levert til godkjend behandling, blir ikkje alltid registrert på rett måte. Vi reknar derfor med at delar av dei 43 tonna likevel kan ha blitt handtert ved godkjende behandlingsanlegg. Nye tal fra SSB kjem i desember 217. Miljøstyresmaktene arbeider for å redusere mengda av farleg avfall Farlege kjemikal i produkt endar før eller seinare opp som avfall. For å redusere mengdene av farleg avfall som oppstår, blir innhaldet av farlege kjemikal og miljøgifter i produkt regulert gjennom produktkontrollova med tilhøyrande forskrifter. Visse stoff og produktgrupper er forbodne, eller det er sett grenser for bruken av dei i forskrifter. I Noreg har vi innført ei substitusjonsplikt. Det inneber at produsentar har plikt til å erstatte farlege stoff med mindre farlege alternativ når det kan skje utan urimeleg kostnad eller ulempe. Miljøinformasjonslova gir alle rett til å få opplysningar om innhaldet av farlege kjemikal i produkt. Dermed kan forbrukarar, bedrifter og offentlege instansar lettare velje produkt som ikkje er helseskadelege og/eller skadelege for miljøet. Miljømerking er ei enkel form for miljøinformasjon og eit verkemiddel for å gjere produkta meir miljøvennlege. Side 3 / 43

31 4.3 Veksten i mengda avfall skal vere vesentleg lågare enn den økonomiske veksten, og ressursane i avfallet utnyttast best mogeleg gjennom materialgjenvinning og energiutnytting. Indikator: Total mengd avfall generert pr. år sett i forhold til økonomisk vekst målt i BNP = Avfallsmengda aukar meir enn BNP 2 Indikator: Delen av ordinært avfall som går til gjenvinning, basert på totalt generert mengd avfall som går til kjent behandling, 8 prosent av avfallet gjenvinnast 21 Side 31 / 43

32 Miljømål 4.3 Veksten i mengda avfall skal vere vesentleg lågare enn den økonomiske veksten, og ressursane i avfallet utnyttast best mogeleg gjennom materialgjenvinning og energiutnytting. Indikator: Total mengd avfall generert pr. år sett i forhold til økonomisk vekst målt i BNP Side 32 / 43

33 Avfallsmengda aukar meir enn BNP = Publisert av Miljødirektoratet Vi har ei nasjonal målsetjing om at veksten i den totale avfallsmengda skal vere vesentleg lågare enn den økonomiske veksten (veksten i BNP målt i faste prisar). Frå 1995 til 214 auka dei totale avfallsmengdene med om lag 6 prosent, medan BNP auka med under 5 prosent. Utvikling i avfallsmengd og BNP Indeks (1995=1) tonn BNP i faste priser Relativ vekst i avfallsmengd Total avfallsmengd (1 tonn) Kilde: Statistisk sentralbyrå (SSB) Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Frå 213 til 214 auka avfallsmengda med sju prosent, medan BNP auka med litt over to prosenthttp:// Målet er altså ikkje nådd. Nye tal kjem i november 217. Mellom 27 og 29 var veksten i avfallsmengdene lågare enn den økonomiske veksten, men etter 29 har avfallsmengda igjen auka meir enn BNP. Dei siste åra har óg avfallsmengda frå hushalda auka. Kvar av oss kasta 438 kilo avfall i 214http:// Vi vil gjere merksam på at Statistisk sentralbyrå (SSB) endra metodane for statistikken frå og med 212. Endringa gjer at det blir eit brot i tidsserien, men tala for totalmengder avfall skal grovt sett vere samanliknbare. Nye tal fra SSB kjem i september 217. Verkemiddel fører til reduserte utslepp Miljøstyresmaktene arbeider kontinuerleg for å møte utfordringane på avfallsfeltet. Det skjer gjennom verkemiddel som sikrar ein samfunnsøkonomisk god balanse mellom den avfallsmengda som oppstår, og dei mengdene som blir gjenvunne og sluttbehandla. Dei verkemidla som er blitt innførte, medverkar i positiv lei, særleg når det gjeld å oppnå reduserte utslepp frå avfallsbehandlinga. Det tek likevel tid før den fulle effekten av nye verkemiddel slår inn. Det gjeld spesielt verkemiddel som krev ei omlegging av rutinane i kommunane og i næringslivet, og i vanane hos folk flest. Indikator: Delen av ordinært avfall som går til gjenvinning, basert på totalt generert mengd avfall som går til kjent behandling Side 33 / 43

34 8 prosent av avfallet gjenvinnast, Publisert av Miljødirektoratet I 214 blei 8 prosent av avfallet gjenvunne. Farleg avfall, forureina massar og avfall der behandlingsforma er ukjend, er ikkje med i desse talahttp:// Andel avfall til gjenvinning 1 75 Prosent Avfall til gjenvinning Kilde: Statistisk Sentralbyrå (SSB) Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Nye tal fra SSB kjem i november 217. Miljøstyresmaktene arbeider kontinuerleg for å møte utfordringane på avfallsfeltet gjennom verkemiddel som sikrar ein samfunnsøkonomisk god balanse mellom den avfallsmengda som oppstår, og dei mengdene som blir gjenvunne og sluttbehandla. Frå 1. juli 29 blei det forbode å deponere avfall som lèt seg bryte ned. Slikt avfall passar ofte godt både til materialgjenvinning og til forbrenning med utnytting av energien. Forbodet har vore viktig for å redusere deponeringa. Side 34 / 43

35 4.4 Å sikre trygg luft. Basert på dagens kunnskapsstatus blir følgjande nivå sett på som trygg luft: Årsmiddel PM1: 2 μg/m3 Årsmiddel PM2,5: 8 μg/m3 Årsmiddel NO2: 4 μg/m3 Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for PM1, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft. + Fleire byar har for høge nivå av svevestøv PM1 22 Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for PM 2,5, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft. + Fleire byar har for høge nivå av svevestøv PM2,5 23 Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for NO2, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft + NO2 i lufta er eit problem i dei største byane 24 Side 35 / 43

36 Miljømål 4.4 Å sikre trygg luft. Basert på dagens kunnskapsstatus blir følgjande nivå sett på som trygg luft: Årsmiddel PM1: 2 μg/m3 Årsmiddel PM2,5: 8 μg/m3 Årsmiddel NO2: 4 μg/m3 Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for PM1, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft. Fleire byar har for høge nivå av svevestøv PM1 + Publisert av Miljødirektoratet Dei nasjonale måla for luftkvalitet gjeld for heile landet, men problema med luftureining er størst i byane. Målingar viser at innhaldet av svevestøv PM1 i lufta er eit problem i fleire byar. Det nasjonale målet for PM1 blir overskride i fleire byar, både større og mindre byer. Fram mot 21 var det ei tydeleg reduksjon av nivåa, men gjennom dei siste fem åra har nivåa vore stabile dei fleste stader. Årsmiddelkonsentrasjon av PM1 4 3 µg/m3 2 1 Bergen Bærum Drammen Fredrikstad Grenland Kristiansand Lillehammer Mo i Rana Oslo Stavanger Ålesund Trondheim Nasjonalt mål Kilde: Sentral database for luftovervåkningsdata Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Årsaka til at fleire norske byar har nivåar over dei nasjonale måla for PM1 varierer fra stad til stad. Dei viktigaste kjeldene er som regel vegstøv på grunn av slitasje på asfalt, dekk og bremsar. Variasjonar mellom byane skuldast forskjellar i talet på bilar med piggdekk, gjennomføring av støvdempande tiltak på vegane, andre lokale kjelder som industri, i tillegg til storleik på byen og dei klimatiske forholda. Vedfyring og langtransportert luftureining er også betydelege kjelder. Framtidig PM1 nivå Det nasjonale målet for svevestøv PM1 kjem sannsynlegvis til å bli overskride i åra som kjem, dersom lokale tiltak mot vegstøv ikkje intensiverast. Ein nedgang i nivåa er avhengig av at bruken av piggdekk blir redusert og at alle byar gjennomfører effektive støvdempande tiltak tilpassa lokale forhold. Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for PM 2,5, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft. Fleire byar har for høge nivå av svevestøv PM2,5 Side 36 / 43

37 Fleire byar har for høge nivå av svevestøv PM2,5 + Publisert av Miljødirektoratet Dei nasjonale måla for luftkvalitet gjeld for heile landet, men problema med luftureining er størst i byane. Målingar viser at innhaldet av svevestøv PM2,5 i lufta er eit problem i fleire byar. Det nasjonale målet for PM2,5 blir overskride i fleire byar. Nivåa er lågare enn før, men lokale meteorologiske variasjonar gjer at det er skilnader fra år til år. Årsmiddelkonsentrasjon av PM2, µg/m3 1 5 Bergen Grenland Lillehammer Oslo Stavanger Trondheim Nasjonalt mål Kilde: Sentral database for luftovervåkningsdata Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Det er fleire årsakar til at mange norske byar har nivåar over dei nasjonale måla for PM2,5. Den viktigaste kjelden er langtransportert luftureining. Av lokale kjelder er det som regel vedfyring som betyr mest. I tillegg gjer vegtrafikk eit bidrag, og industriutslepp kan bety noke enkelte stader. Framtidig PM2,5 nivå Dersom ein ikkje innfører nye tiltak mot vedfyring, kommer det nasjonale målet for PM2,5 til å bli overskride i enkelte byar i åra som kjem. I tillegg til tiltak mot vedfyring er det viktig at dei internasjonale avtalane mot luftureining oppfyllar dei europeiske måla, slik at den langtransporterte ureininga reduseras ytterlegare. Indikator: Utviklinga i årsmiddelkonsentrasjonen for NO2, med fokus på dei stader der verdiane overskrider nivå sett på som trygg luft Side 37 / 43

38 NO2 i lufta er eit problem i dei største byane + Publisert av Miljødirektoratet Dei nasjonale måla for luftkvalitet gjeld for heile landet, men problema med luftureining er størst i byane. I Noreg bidrar svevestøv og NO2 mest til lokal luftureining. Innhaldet av NO2 i lufta er eit problem i fleire byar, men det nasjonale målet for NO2 som tilsvarer grenseverdiane i ureiningsforskrifta blir berre overskride i dei største byane. Årsmiddelkonsentrasjon av nitrogendioksid (NO2) i byer 8 6 µg/m3 4 2 Bergen Bærum Drammen Lillehammer OSLO Stavanger Trondheim Fredrkstad Gjøvik Grenland Kristiansand Tromsø Ålesund Nasjonalt mål Kilde: Sentral database for lokal luftkvalitet (SDB) Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Sida 214 har dei nasjonale måla berre vore overskride i Oslo og Bergen. I åra rundt 21 var nivåa også for høge i Trondheim, Stavanger og Drammen. Det er for tidleg å konkludere om nedgangen i alle desse byane er vedvarande. Årsakene til at fleire norske byar har nivåar over dei nasjonale måla er auka trafikkmengd og overgang frå bensin til diesel som drivstoff i bilar. Lokale meteorologiske variasjoner gjer at det vil vere høgare nivå enkelte år. Til dømes var 21 eit ekstremt år i Bergen. Framtidig NO2 nivå Med mindre det blir innført omfattande trafikkregulerande tiltak, kjem det nasjonale målet for NO2 til å bli overskride i dei største byane dei neste åra. Nivåa av NO2 avheng mykje av storleiken på byane, og det er derfor særleg Oslo som vil ha utfordringar. Nye krav i EU regelverket vil redusere utsleppa frå kvart enkelt køyretøy, men effekten på NO2 nivåa vil ta tid og reduksjonen blir motverka dersom voksteren i trafikkomfang fortset som før. Side 38 / 43