Er vi på rett veg? Er vi på rett veg? Er vi på rett veg? Er vi på rett veg? Er vi på rett veg?

Transkript

1 4.2 Utslepp av helse og miljøfarlege stoff skal stansast. Utsleppsmengder (og reduksjonar) av dei prioriterte kjemikala (prioritetslista) + Utsleppa betydeleg reduserte, men framleis gjenstår nokre utfordringar 1 Mengd og type radioaktivt avfall som er deklarert Mengd radioaktivt avfall deklarert 2 Mengd og type radioaktivt avfall som er endeleg deponert Mengd radioaktivt avfall endeleg deponert 3 Berekna risiko for utslepp frå utvalde utanlandske kjelder som kan påverke Noreg, Technetium 99 frå Sellafield + Cesium 137 frå Sellafield 5 4 Mengd farleg avfall med ukjent disponering, Mesteparten av det farlege avfallet behandlast forsvarleg 6 Miljømål 4.2 Utslepp av helse og miljøfarlege stoff skal stansast. Utsleppsmengder (og reduksjonar) av dei prioriterte kjemikala (prioritetslista) Utsleppa betydeleg reduserte, men framleis gjenstår nokre utfordringar Arsen (As) Benzotriazolbaserte UV-filter Bisfenol A (BPA) Bly (Pb) Bromerte flammehemmere Dekametylsyklopentasiloksan (D5) Dietylheksylftalat (DEHP) 1,2 dikloretan (EDC) Dioksiner (PCDD/PCDF) Dodekylfenol Heksaklorbenzen (HCB) Kadmium (Cd) Klorerte alkylbenzener (KAB) Side 1 / 8

2 Klorparafiner kortkjedete (SCCP) Klorparafiner mellomkjedete (MCCP) Krom (Cr) Kvikksølv (Hg) Muskxylen Nonylfenol, oktylfenol og deres etoksilater (NF, NFE, OF, OFE) Oktametylsyklotetrasiloksan (D4) Pentaklorfenol (PCP) PFHxS og PFHxS-relaterte forbindelser PFOA PFOS og PFOS-relaterte forbindelser Langkjedete perfluorerte syrer (C9-PFCA - C14-PFCA) Polyklorerte bifenyler (PCB) Polysykliske aromatiske hydrokarboner (PAH) Tensider (DTDMAC, DSDMAC, DHTMAC) Tetrakloreten (PER) TBT og andre organiske tinnforbindelser Triklorbenzen (TCB) Trikloreten (TRI) Triklosan Tris(2-kloretyl)fosfat (TCEP) 2,4,6 tri-tert-butylfenol (TTB-fenol) + Det er oppnådd store reduksjonar i bruk og utslepp av mange av miljøgiftene på prioritetslista. Resultata er oppnådde gjennom strengje utsleppskrav, reguleringar, krav til avfallsbehandling og opprydjingstiltak. Miljødirektoratet vurderer utviklinga for å nå målet som positiv, men ikkje tilstrekkelig for at målet kan nåast. Enno finst det bruk og utslepp av kjemikal som må reduserast, særleg for dei nyare stoffa på lista. Utsleppa av fleire prioriterte miljøgifter er vesentleg redusert For fleire av stoffa er utsleppa reduserte med meir enn 9 prosent: Side 2 / 8

3 tributyltinn-sambindingar (TBT/TFT) pentaklorfenol (PCP) tetra- (PER) trikloretylen (TRI) tensid muskxylen klorerte alkylbenzener (KAB) heksaklorbenzen (HCB) triklorbenzen (TCB) 1,2-dikloretan (EDC) nonyl-/oktylfenol polyklorerte bifenyler (PCB) Utsleppa av desse stoffa er reduserte med til saman over 1 tonn sidan Bruken av PFOS har stansa, men det er knytt bekymring til at PFOS framleis kan lekke ut frå forureina grunn. Framover er det viktig å føre tilsyn for å sikre at krav og regelverk blir overhaldne, og å følgje med på at det ikkje oppstår ny bruk av stoffa. Det er også utsleppsreduksjonar på meir enn 5 prosent for fleire andre miljøgifter, som til dømes: Bly Kortkjeda klorparafinar (SCCP) Kadmium Dioksin Kvikksølv PAH Det er forbode å bruke SCCP i produkt, men stoffet finst framleis i kommunalt avløp og slam frå tidlegare produkt. Trass reduksjonen er det framleis betydelege utslepp av PAH, noko som hovudsakleg skuldast vedfyring i private hushald. Utsleppa av bly er kraftig reduserte dei siste åra, på grunn av redusert bruk av bly i ammunisjon. Produkt er største kjelde til utslepp i 215 Det er framleis stor bruk av fleire av stoffa på prioritetslista, særleg i produkt som importerast til Noreg. Dette omfattar mange ulike produkt, og det er særleg vanskeleg å berekne bruks og utsleppsmengder av disse stoffene frå faste bearbeida produkt og produkt som ikkje er registrerte i produktregisteret. Siloksanar, mellomkjeda klorparafinar (MCCP) og ei ftalat-sambinding (DEHP) blir brukt og sloppe ut i miljøet i høge mengder og bruken synest å auke. Siloksanar blir mykje brukt i kroppspleieprodukt som hårpreparat og hudpleieprodukt. MCCP og DEHP blir hovudsakleg brukt som mjuknar i plast. Vedtekne og komande EU-reguleringar av siloksanane og DEHP vil bidra til at bruk og utslepp sannsynlegvis reduserast. Perfluorerte stoff og bromerte flammehemmare blir brukt i forbrukarprodukt som tekstilar, elektroniske produkt og forskjellige plastprodukt. Det er innført nasjonalt forbod mot den perfluorerte sambindinga PFOA i forbrukarprodukt. PFOA blir forboden i EU frå 22 etter initiativ frå Noreg og Tyskland. Det er prosessar for å regulere fleire perfluorerte stoff i EU og globalt. Fleire av dei bromerte flammehemmarane er no strengt regulert i EU og globalt. På initiativ frå Noreg er det fastsetje globalt forbod mot HBCD og deka BDE. Noreg har i fleire år hatt eit nasjonalt forbod mot deka BDE og har også fått gjennomslag for forbod mot stoffet i EU. I dag er det fortsatt store utslepp av krom og arsen frå det gamle CCA impregnerte trevirket som framleis er i bruk. Det vurderast samstundes ikkje som kostnytteeffektivt å skifte ut slikt trevirke i eksisterande konstruksjonar. Bruk av kjemikaliar framover Mange miljøgifter spreier seg over store avstandar med luft og havstraumar frå utslepp i produksjonsland. Dei spreier seg også via import av produkt. Målet om å kontinuerleg redusere bruken med intensjon om å stanse utslepp av dei prioriterte miljøgiftene er ambisiøst. Side 3 / 8

4 I tillegg til å jobbe med å stanse utslepp i Noreg må vi derfor arbeide internasjonalt for sikre at bruken av dei prioriterte miljøgiftene blir fasa ut. Miljødirektoratet arbeider aktivt gjennom globale konvensjonar og i EU, blant anna gjennom kjemikalregelverket REACH, for å få strenge reguleringar av stoffa på prioritetslista. Noreg har utarbeidt fleire forslag om strengare internasjonal regulering av stoff på prioritetslista som no er til behandling. Mengd og type radioaktivt avfall som er deklarert Mengd radioaktivt avfall deklarert Mengd radioaktivt avfall som er deklarert Tonn Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Det blei innført deklarasjonsplikt for radioaktivt avfall frå 211 på lik linje med farleg avfall. Det deklarerte avfallet kjem blant anna frå petroleumsverksemd, sjukehus, universitet og forskingsinstitusjonar. Den største avfallsgruppa er radioaktive jord og steinmassar, der mesteparten er alunskifer. Med data frå berre fem år, er det vanskeleg å gjere vurderingar av trendar. Målet med deklarering av radioaktivt avfall er at ein kjenner til kvar det finnast, og kvar det kjem frå. Mengd og type radioaktivt avfall som er endeleg deponert Side 4 / 8

5 Mengd radioaktivt avfall endeleg deponert Mengd radioaktivt avfall endeleg deponert i Gulen Tonn Kilde: Statens strålevern Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Målet med deponering av radioaktivt avfall er å handtere avfallet på ein forsvarleg måte. Det er tre deponi som tek imot radioaktivt avfall, dei ligg i Gulen, Langøya og Himdalen. Deponiet i Gulen, som drivast av Wergeland Halsvik, tek imot radioaktivt avfall frå petroleumsverksemda. I 215 blei det deponert om lag 271 tonn avfall. Deponiet på Langøya utanfor Holmestrand, som drivast av NOAH, er oppretta for å ta imot og handtere farlig avfall, forureina massar, sediment og riveavfall. Det er hovudsakleg alunskifer som blir levert til NOAH sitt anlegg. Deponiet i Himdalen som drivast av Institutt for Energiteknikk, tek imot radioaktivt avfall frå si eiga verksemd på Kjeller og Halden, avfall frå sjukehus, undervisnings og forskingsinstitusjonar, måleutstyr frå industrien som inneheld radioaktive delar og radioaktive delar frå røykvarslarar. Berekna risiko for utslepp frå utvalde utanlandske kjelder som kan påverke Noreg Side 5 / 8

6 Technetium 99 frå Sellafield Utslipp av technetium 99 til Irskesjøen fra Sellafield TBq Kilde: Ospar Commision, British Nuclear Group Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD), I første halvdel av 199 åra auka utsleppa av technetium 99 frå Sellafield til Irskesjøen frå nokre få TBq per år til 19 TBq i Utsleppa heldt seg relativt høge fram til 23/24, da ein ny reinsemetode som fjerna technetium 99 blei tatt i bruk. Utsleppa har vore på under 1 TBq dei siste åra, og i 214 var utsleppet på 1,3 TBq. Side 6 / 8

7 Cesium 137 frå Sellafield Utslepp av cesium 137 til Irskesjøen frå Sellafield TBq Kilde: Ospar Commision, British Nuclear Group Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) + Utsleppa av cesium 137 frå Sellafield var svært høge frå 1975 til 198. Det høgste utsleppet blei registrert i 1975 (52 TBq). Dette svarer til det totale nedfallet av cesium 137 i Austersjøen etter Tsjernobyl ulykka i Utsleppa ligg no på eit mykje lågare nivå. To nye reinseanlegg på Sellafield som blei sette i drift i 1986, førte til ein monaleg reduksjon av utsleppa. Dei årlege utsleppa til Irskesjøen ligg framleis på ca. 1 TBq cesium 137, og i 214 var utsleppet på 3 TBq. Mengd farleg avfall med ukjent disponering Side 7 / 8

8 Mesteparten av det farlege avfallet behandlast forsvarleg, Om lag 97 prosent av det farlege avfallet blir samla inn og teke forsvarleg hand om. Tal frå Statistisk sentralbyrå (SSB) viser at i 214 blei nesten 1,4 million tonn farleg avfall levert til godkjend behandling. Farlig avfall til godkjent og ukjent håndtering tonn Ukjent håndtering Godkjent håndtering Kilde: Statistisk sentralbyrå (SSB) Lisens: Norsk Lisens for Offentlige Data (NLOD) Om lag 43 tonn farleg avfall blei handtert på ukjend måte. Noko av det farlege avfallet som er blitt handtert på ukjend måte, kan ha blitt blanda med vanleg avfall, sleppt ut i kloakken eller dumpa direkte i naturen. Farleg avfall som blir levert til godkjend behandling, blir ikkje alltid registrert på rett måte. Vi reknar derfor med at delar av dei 43 tonna likevel kan ha blitt handtert ved godkjende behandlingsanlegg. Nye tal fra SSB kjem i desember 217. Miljøstyresmaktene arbeider for å redusere mengda av farleg avfall Farlege kjemikal i produkt endar før eller seinare opp som avfall. For å redusere mengdene av farleg avfall som oppstår, blir innhaldet av farlege kjemikal og miljøgifter i produkt regulert gjennom produktkontrollova med tilhøyrande forskrifter. Visse stoff og produktgrupper er forbodne, eller det er sett grenser for bruken av dei i forskrifter. I Noreg har vi innført ei substitusjonsplikt. Det inneber at produsentar har plikt til å erstatte farlege stoff med mindre farlege alternativ når det kan skje utan urimeleg kostnad eller ulempe. Miljøinformasjonslova gir alle rett til å få opplysningar om innhaldet av farlege kjemikal i produkt. Dermed kan forbrukarar, bedrifter og offentlege instansar lettare velje produkt som ikkje er helseskadelege og/eller skadelege for miljøet. Miljømerking er ei enkel form for miljøinformasjon og eit verkemiddel for å gjere produkta meir miljøvennlege. Side 8 / 8