Sensorrettleiing Tingsrett H 2016

Transkript

1 Sensorrettleiing Tingsrett H 2016 Temaet for denne oppgåva er spørsmål om eigedomsrett i vassdrag, under dette m.a. tolking av eigedomsgrenser i skylddeling og deklaratoriske reglar og godtru-kravet som vilkår for hevd. Dei ulike emna for oppgåva har vi vore innom på førelesing, men løysing av oppgåva krev også god kunnskap og forståing som må tileignast gjennom å lese den juridiske litteraturen i kurset. Alle tema er dekt i boka Falkanger og Falkanger, 8. utg., 2015, som inngår i tilrådd litteratur. I artikkelen til Ernst Nordtveit, Høgsteretts rolle ved utvikling av rettar til fast eigedom, i Høyesteretts jubileumsskrift, Jens Edvin A. Skoghøy m.fl, red, 2015, er det også mykje å hente for å kunne utvikle nødvendig forståing for reglar både om grenser og hevd. Studentane har tidlegare ikkje løyst øvingsoppgåver om rettar i vassdrag konkret, men bør kunne hente kunnskap frå oppgåver dei har løyst om tolking av skylddelingar ved parsellar som grensar til sjø. Del I er nok relativt vanskeleg fordi ein møter utfordringar som ein ikkje har øva på, medan Del II gjerne nok oppfattast som enklare samstundes som det her kan vere krevjande å gi solide svar utan tilgang til rettskjelder på eksamen. Det er likt for alle. Del 1. Praktikum. Spørsmål: Har Kirkerud eigedomsrett i elva Steindøla, og kvar går i så fall grensa mellom bnr. 1 og bnr. 5. Spørsmålet inneheld to problemstillingar: Først må studentane klargjere eigedomsgrensa i vest mellom Ås og Kirkerud, og dernest sjå på reglane om mellomgrenser i vassdrag. Om ein i det første spørsmålet kjem til at grensa i vest går i elva, blir det neste spørsmålet kvar i elva grensa i så fall går. Om ein på det første spørsmålet kjem til at Kirkerud sin eigedom ikkje strekk seg heilt ut til elva, må spørsmålet om mellomgrensa i vassdraget løysast subsidiært. Spørsmål om rettar i vassdrag er spreidd over fleire lover, og det kan vere vanskeleg å få oversikt. Reglar om eigartilhøve i vassdrag finn vi både i vassressurslova (LOV ), vassdragslova (LOV ) og avhendingslova (LOV ). Ingen av desse regelsetta er likevel avgjerande for når ei elv er grense mellom eigedomar. Kvar grenser mellom eigedomar går, er basert på avtale. Det første spørsmålet er om grensa mellom bnr. 1 og bnr. 5 går i elva, eller om det går i rett linje mellom merkesteinane i nordvest til sørvest, som hevda av Ås. 1

2 Alle kandidatane bør vere tydelege på at mellomgrenser er avtalebasert, og at det avgjerande er kva partane har meint ved inngåinga av skylddelinga, m.a.o. ei tolking av skylddelinga og etterfølgjande tilhøve, som kan kaste lys over kva som opprinneleg gjaldt. Anten innleiingsvis eller oppsummeringsvis, bør studentane ta stilling til Kirkerud sin anførsel om at det er ein presumsjon for at elva som eit naturgitt tilhøve dannar grensa mellom eigedomar. Denne påstanden kan kanskje ha noko for seg, men bør ikkje utan vidare forankrast i vassressurslova eller vassdragslova: Dei nemnde lovene om vassdrag har ingen reglar om at det er ein presumsjon for at elv er grense mellom eigedomar, men det kan kanskje vere eit poeng å vise til avhendingslova, 3-6 a) som legg til grunn ein presumsjon for at vassdrag følgjer med ved kjøp og sal av eigedom som «støyter til» vassdrag. Elva er ein del av eigedomsretten, jf. også vassressurslova 13, og fyl dermed normalt med ved overføring eller oppdeling av ein eigedom. I vårt tilfelle er likevel også arealet fram til elva på austsida omtvista, og det første spørsmålet er nettopp om vassdraget er grensa. Lovene gir då mindre rettleiing. I eit slikt tilfelle vil elva som eit naturgitt tilhøve kunne vere eit sentralt tolkingsmoment, med neppe ein slik, eller tilsvarande, klar rettsleg forankra presumsjon. E.m.m. kan det neppe vere nokon stor feil å leggje til grunn at det er ein presumsjon for at elva er grensa som hevda av Kirkerud men utfordringa då korleis ein forankrar dette rettsleg. Studentane har som nemnt ikkje løyst oppgåver om dette tidlegare, og det kan ikkje stillast for stenge krav. Alle bør raskt kome til at det avgjerande er konkrete vurderingar av ordlyd i stiftingsdokument, grensemerker, formål, etterfølgjande tilhøve m.m. Studentane må her bruke faktum i saka og påstandar frå partane. Startpunktet for drøftinga bør så vere ordlyden i skylddelinga. Det omtvista spørsmålet er bnr. 5 si grense i vest. I skylddelinga er denne grensa, på same måte som grensa mot nord og sør, skildra «mot bnr. 1». Spørsmålet er så kvar denne grensa mot bnr. 1 skal trekkjast; om den skal trekkjast i bein linje mellom merkesteinane, slik at det bnr. 1 også har ein teig på austsida av elva, eller om grensa skal trekkast langs/i elva. Ordlyden gir ikkje klare svar. Eit spørsmål er om det skulle ha vore skildra særskilt dersom det var meininga at bnr. 5 skulle eige heilt fram til elva, sml. tilsvarande problemstilling i LF Kva vekt skal ein leggje på at det er brukt ulik ordlyd i skylddelinga for dei tre hyttetomtene som er fråskild same dag? Var dette tilfeldig? Neppe. Skylddelinga lese i samanheng, talar nok e.m.m helst for at det ikkje har vore meininga at bnr. 5 skal grense i elva. Kva for vekt skal ein så leggje på merkesteinane? Dei 2

3 nedsette merkesteinane markerer parsellen si grense mot nord og sør, men gir nok lite rettleiing om grensa i vest. Ser ein på steinane isolert, kan det argumenterast for at grensa går heilt ut i elva. Ser ein derimot på ordlyden i skylddelinga - saman med plasseringa av merkesteinane -, kan det tale for at grensa for bnr. 5 skal trekkjast gjennom fire rette linjer mellom merkesteinane. Nokon peikar også på at arronderinga av bnr. 5, med klare grenser til bnr. 1 i nord og sør, trekk i retning av at bnr. 5, er ein parsell som var meint å skulle vere ein klart avgrensa, m.a.o at alt utmarksareal som ikkje er uttrykkeleg overført, framleis høyrer til hovudbruket som er ein næringseigedom. Dei fleste klarer å seie noko fornuftig om tolking av ordlyd og merkesteinar, men slik at nokre er meir treffsikre enn andre. Kva var målet med frådelinga? Det er tale om eit arveoppgjer, noko som nok kan trekkje i retning av at borna skal arve/få likt. Men kva er likt? Her kan ein sjå på storleiken på tomtene, men også på kva for utnyttingsmåtar som gjer seg gjeldande. Dersom ein ser på storleiken på tomtene, og då særleg ei samanlikning av bnr. 4 (der alle grenser framgår av skissa), kan det hevdast at dette kan tale for at bnr. 5 ikkje har eigedomsrett ut til elva, fordi det ville gi denne parsellen større areal enn dei andre. Viktigare enn arealet på parsellen, er likevel verdien på tomtene. Var det viktig for eigar av bnr. 5 å få rettar til elva tilsvarande som dei andre parsellane frådelt same dag? Tvilsamt. Sjølv om fritidsfiske nok kunne vere ein nyttig aktivitet for ein hytteeigar alt i 1893, så var nok dette neppe eit viktig mål bak frådelinga. Målet med ei hytte i 1893 var nok helst å ha ein plass å halde til i samband med dyrehald osb, men vi veit lite om dette. Nokre kandidatar er inne på at ein rett til elva for bnr. 5 var viktig for at dyra på beite skulle vere sikra rett til tilgang på vatn. Dette er forstandig og bra. På den andre sida kunne det også vere eit viktig for bnr. 1 å halde elva tilbake, for å sikre at ressursane i tilknyting til elva i framtida kunne utgjere ein del av næringsgrunnlaget for hovudbruket. Kva så med etterfølgjande tilhøve? Har det skjedd ein bruk av elva som kan kaste lys over kva partane har meint? Bnr. 1 har ikkje nytta elva i næring, og det kan nok tale for at bnr. 1 ikkje har sett seg som eineeeigar av elva i elvesvingen. Kva så med bnr. 5 sin bruk av elva? Det framgår av faktum at det har vore utøva sin viss bruk utover det som kan heimlast i allemannsretten. Alle bør sjå at det er tale om utøving av laksefiske, som er ein rett som berre grunneigarar kan utøve, jf. laksefiskelova 16 og 17 som er kodifisering av eldre rett. Ein må så vidare sjå at bnr. 5 ikkje er åleine om å utøve elva i strid med reglar om privat eigedomsrett, noko som reduserer også dette momentet si vekt. Dette kan tale for at andre sitt fiske i elva, kan ha vore ein form for tålt bruk. Dei fleste ser dette momentet. 3

4 Kva så med naturgitte tilhøve? «Tingene kan ofte tal for seg selv», som Falkanger og Falkanger seier i boka (på s. 113) og «svært ofte er en bekk eller en elv grensen mellom to eiendomer» (s. 117). Kirkerud er også av den oppfatninga at det må kunne stillast opp ein tolkingspresumsjon for at elva er grense, jf. over. Dette kan nok vere tvilsamt, men samstundes er det neppe så stor skilnad mellom kva som er eit sentralt tolkingsmoment og kva som er ein tolkingspresumsjon. Dei færraste får noko særleg ut av dette, men dei flinkaste kandidatane ser problemstillinga og drøftar forsvarleg. Under ei kvar omstende vil ein presumsjon berre vere noko ein kan falle attende på der det ikkje er haldepunkt for kva partane har meint, og det avgjerande er kva som er mest sannsynleg, jf. Rt s. 1345, Kaupanger og Rt s. 59, Kårbø. (Det kan nemnast at Rt s. 59, Kårbøsaka, er nemnt i F og F s. 120 og 121. ) Oppsummering/ mest sannsynleg eigedomsgrense mellom bnr. 1 og bnr. 5. Her vil det kunne vere ulike oppfatningar, men dei aller fleste kjem til at ordlyden i skylddelinga talar for at elva er halde tilbake, og at det ikkje føreligg andre argument som er tilstrekkeleg tungtvegande til at bnr. 5 har eigedomsrett heilt vest til elva. Dei fleste drøftar dermed det siste spørsmålet subsidiært. Kvar går grensa mellom eigedomane i elva? Det rettslege grunnlaget er her vassdragslova 2 og 6, der det heiter at: «Når elv eller bekk danner skillet mellom eiendommer, skal grensen gå etter djupålen i vassfaret, hvis ikke annet følger av særlig hjemmel» og vidare at «(o)ppgrunning eller forandring av vatnets løp endrer ikke eiendomsgrensene.» Ås sin påstand om at ingen kan ha «rettigheter i elven der det er brådypt» bør raskt setjast i samanheng med botnformasjonar som er relevante for vassdrag. Lange drøftingar av Spellsunddomen og slutningar frå yttergrenser i sjø til mellomgrenser vassdrag, må trekkje ned. Den aktuelle problemstillinga er grensa mellom eigedomane kan ha endra seg gjennom ein flaum som tilsynelatande har utvikla ein «djupål» på vestsida av vassdraget: Oppgåva kan løysast relativt enkelt, men det er også implikasjonar som ein kan ta tak i for å vise ei særleg oversikt og forståing. Dei fleste finn greitt fram til reglane i vassdragslova og tolkar desse forsvarleg. Det faktum at botnformasjonen i elva er endra, er ikkje omtvista. Dei fleste ser at det er botnprofilen slik elva såg ut før flommen på 50-talet, som er relevant ved trekking av eigedomsgrensa mellom eigedomane, jf. 6 første setning. Nokre flinke kandidatar 4

5 stiller spørsmål ved om ordlyden «oppgrunning eller forandring» gjeld både aktive inngrep elveeigar og flaum. Dette er skarpt og må få utelling, men det er ingen forventning i oppgåva eller litteraturen til kurset om å problematisere om 6 første setning gjeld direkte for slike tilhøve eller pr. analogi. (I NOU 1988: 18 s. 74 ser det ut til at ein ikkje bruker 6 direkte, men heller analogisk i slike situasjonar.) Det er heller ikkje nokon stor feil for dei som ikkje ser vassdragslova 6, men t.d. drøftar dette utifrå ein meir generell forståing for at mellomgrenser ligg fast, sml. F og F s. 120 om mellomgrenser i sjø. Men kvar var så eigedomsgrensa i 1893? Dei aller fleste nøyer seg med å konstatere at eigedomsgrensa på stiftingspunktet framleis står ved lag, og det må vere heilt greitt. Dei aller beste kandidatane tek likevel også tak i Kirkerud sin påstand om at grensa på dette tidspunktet er midt i elva. Kva for grense gjeld der det ikkje er ein tydeleg djupål? Her er lova taus, og ein må finne andre kjelder for å gi eit godt svar. Igjen eit vanskeleg spørsmål, der kandidatane må resonnere seg fram til fornuftige løysingar: I Rt s er det uttrykkeleg lagt til grunn at grensa går midt i vassdraget der det ikkje kan konstaterast ein djupål. Dei færraste studentane kjenner til denne dommen (som berre er nemnt i ein note i F og F) men kjem til det same resultatet basert på liknande reglar om grensetrekking i saker fritt midtstykke med flatt midtparti, eller rett og slett omsynet til kva som er ei rimeleg løysing i slike saker. (I tida før 1887 gjaldt midtlinjeprinsippet også for eigedom på ulik side av vassdrag) Under føresetnad av at Kirkerud har ein eigedomsrett i elva, går eigedomsgrensa midt i elva, og partane er lik rett til fisket. Ettersom elva ikkje har teke varig «nytt løp» er det ikkje naudsynt å drøfte 6 andre setning. Del II. Gjer greie for god tru som vilkår for hevd. Oppgåva er sentral i tingsrettskurset, og er drøfta både av F og F s. 364 flg. og i Nordtveit sin artikkel frå s Nemner her berre nokre sentrale problemstillingar, men flinke kandidatar klarer også å trekkje inn meir: Innleiing Oppgåva spør etter kravet til god tru. Ei framstillinga av alle vilkåra for hevd der «god tru» blir berre eit vurderingstema mellom fleire, er ikkje eit svar på oppgåva. I innleiinga kan likevel 5

6 alle dei tre hovudvilkåra for hevd nemnast: bestittelse og/eller bruk av ein ting over lang tid i aktsam god tru. Det kan også nemnast at god tru er eit vilkår også for alders tids bruk. Studentane bør få fram at hevd er ei særleg ervervsform, nemleg ekstinktivt erverv gjennom faktisk bruk. Innleiingsvis kan det også seiast noko om omsyn for og mot tap av rett ved hevd, og få fram at god tru er sentralt i ei avveging mellom den som faktisk har retten og den som i lang tid har gjort bruk av tingen utan å vere eigar/bruksrettshavar. Det bør nemnast at god tru som vilkår for hevd er utvikla gjennom rettspraksis, jf. t.d. Rt s. 273 og frametter. God tru Den som veit han ikkje eig tingen, hevdar ikkje, jf. hevdslova 4 første ledd. Vilkåret gjeld både hevd av bruksrett og eigedomsrett, mothevd og frihevd, jf. 7 og 11. Hevdaren må være i god tru om at han har rett til bruken. Eit krav om god tru inneber at hevdaren ikkje må ha visst om sin manglande rett, og at uvissa ikkje må ha vore uaktsam. Særleg om kravet til aktsam god tru 4. «Den som veit at han ikkje eig tingen, hevdar ikkje. Det same gjeld den som ikkje veit det avdi han ikkje har vore så aktsam som han burde etter tilhøva.» Kravet til aktsemd er også ei kodifisering frå rettspraksis, jf. Rt s Kva betyr det så at det må føreligge «aktsam» god tru? Spørsmålet er kva ein alminneleg forstandig person burde vite, eller burde ha forstått. Studentane må få fram at god tru skal vurderast objektivt, men at særlege kvalifikasjonar hjå ervervaren likevel kan vere relevant, jf. t.d. Rt s. 492 (skogfogden). Sjå NUT 1961:1 side 11: Kva krava til god tru nærare går ut på, lyt retta seg noko etter omstenda i det einskilde tilfellet. Hovudsaka er at hevdaren har bore seg forsvarleg og heiderleg åt. Den som beint fram veit at han vantar rett, kan ikkje vinna hevd. Dette synest tolleg sjølvsagt. Særleg er det tilfelle når han og veit kven som har retten. Men det gjeld liksåvel om han ikkje veit det. Den som har teke til seg ting som ein annan har misst, kan såleis ikkje vinna hevd på dei, og det gjeld liksåvel om han har prøvt så godt han kunne å finna rette eigaren. Heller ikkje hjelper det om han trur han kan hevda i slike tilfelle.» Presumsjon for god tru Det er ein presumsjon for god tru, men hevdaren må ha eit grunnlag for å tru at han har rettmessig høve til bruken, jf. t.d. Rt s. 810 og Rt s Eit sentralt spørsmål er kva for plikt som ligg til å gjere undersøkingar i t.d. tinglysingsregister og skylddelingar eller andre heimelsdokument. Studentane bør få fram at det normalt er eit krav om at hevdaren på 6

7 eit eller anna tidspunkt har undersøkt tinglyste opplysningar rundt grunntilhøva, men at det ikkje gjeld ei ubetinga undersøkingsplikt, sml. t.d. Rt s. 643, Rt s. 352 (Sigdal), Rt s. 604 og t.d. Rt s (Manndalen alders tids bruk). Dersom hevdaren gjer gjeldande eit grunnlag for bruksutøvinga som burde vore undersøkt nærare, vil kravet til god tru ikkje vere oppfylt om han ville funnet ut av det rette eigartilhøve ved undersøkinga. Dersom ei undersøking av heimelsdokument eller grunnbok derimot ville ha vore resultatlaus, vil det normalt ikkje ha noko å seie at dette ikkje vart gjort. Sjå NUT 1961:1 s. 11. Det kan trekkjast eit skilje mellom villfaring med omsyn til hevdsreglane, som ikkje dannar grunnlag for hevd, og rettsvillfaring i høve til andre reglar, som kan danne grunnlag for hevd. Kven som må vere i god tru? Studentane må drøfte kven som må vere i god tru. Hjelparen si onde tru kan kome hevdaren til skade der hjelparen styrer med tingen, jf. hevdslova 4 annet ledd. Dette er forklart i forarbeida. For det første må tingen i så fall ha høyrt inn under hjelparen sitt arbeids- og ansvarsområde. For det andre må hjelpeforholdet vere varig. Vond tru hjå ein advokat som hjelper til med eit salg, vil ikkje ha noko å seie. Men er advokaten hevdaren sin faste advokat, vil dette kunne føre til at den vonde trua må få betydning. For det tredje må hjelparen ha ei noko sjølvstendig rolle. I eit aksjeselskap krevjast at styremedlemane og daglegleiar er i god tru, medan aksjonærane si oppfatning oftast ikkje har noko å seie. Tidspunktet for god tru Studentane må få fram at kravet til god tru må vere tilstade i heile den aktuelle hevdsperioda. Der hevdstida til fleire vert lagt saman for å oppnå naudsynt hevdstid, må alle i hevdskjeda ha vore i god tru. Har det skjedd ei overføring for eksempel ved arv, må altså begge ha vore i god tru. Avslutning Avslutningsvis kunne det høve å seie noko om verknaden av god tru og hevd, men dette er ikkje spurt om særskilt, så ein må kunne finne ulike måtar å avrunde. Sluttmerknad Begge oppgåvene må svarast på, og begge oppgåvene må ha ståkarakter for passere. For å få karakteren A må det vere eit jamnt godt oppgåvesvar. Det særlege kjenneteiknet ved ei A- oppgåve er, her som elles, at det er ein: «Fremragende prestasjon som klart utmerker seg». 7

8 Kandidaten må meistre å finne fram til alle dei sentrale rettslege grunnlaga, og må vere treffsikker i analyser og argumentasjon. A kandidaten må overtyde, men det er ikkje meininga at ein A kandidat skal sjå alle relevante moment som er trekt fram i denne rettleiinga. Dei sentrale problemstillingane må vere med, men oppgåvene må her som elles vurderast utifrå sin eigen indre struktur/logikk, problemformulering og prioritering. Dei aller beste oppgåvene er ofte lette å skilje ut, men det vil kunne oppstå spørsmål om grensa mellom A og B. Ved A på del I og B på del II, eller motsett, må det vere ein sterk eller rein B for at det samla skal bli A. I særlege tvilstilfelle kan det leggjast avgjerande vekt på del I, dersom kandidaten her har fått vist solid kvalitet, må det kunne trekkje opp. I del II er det vanskelegare å skilje mellom A og B. Kjenneteiknet ved ei B-oppgåve, er at det er ein «meget god prestasjon». «Kandidaten viser meget god vurderingsevne og sjølvstendighet». Av ei slik oppgåve ventar ein at det aller meste er med, men slik at rettsgrunnlag og argumentasjonslinjer ikkje treng å kome like presist og klart til uttrykk som hjå A-kandidaten. Som eit døme må ein kandidat klart nok kunne få B, sjølv om kandidaten ikkje treff så godt ved den rettslege forankringa av bruken av presumsjonsreglar i del I. I del II må ein vente både av A og B kandidaten at dei evner å disponere framstillinga; dvs. lage treffande underproblemstillingar og bruke lovførearbeid og rettspraksis for å illustrere kravet om god tru. Dei fleste som får B har eit jamnt godt oppgåvesvar. I grensa mellom B og C, vil del II kunne vere særleg godt eigna til å skilje mellom kandidatane. C- kandidaten har ofte mindre detaljkunnskap enn A og B-kandidaten, og må nøye seg med å illustrere rettsvilkåra med døme, som ofte blir mindre presise enn ved å illustrere/konkretisere med rettspraksis. C kandidaten har ofte også med meir generelt stoff og på grensa til «utanomsnakk». Kjenneteiknet for karakteren C er at det er tale om ein: «Jevnt god prestasjon som er tilfredsstillende på de fleste områder. Kandidaten viser god vurderingsevne og selvstendighet på de viktigste områdene.» I denne oppgåva vil C-oppgåva nok kjenneteiknast ved at studenten har forstått spørsmåla som er stilt, og klarer å nytte juss og faktum for å få til gode oppgåvesvar. Svara er likevel mindre stringente og ofte knappare enn det ein finn hjå A og B- oppgåvene. Ein typisk C-kandidat har problem med å finne fram til alle relevante momenta for å tolke skylddelinga i spørsmål 1, og drøftinga både av skylddelinga og innhaldet i reglane om mellomgrenser, blir noko rotete og unyansert. Det blir t.d. stundom lite plass på å drøfte sentrale spørsmål og mykje plass på å drøfte mindre sentrale spørsmål og ein del «fram og tilbake» 8

9 mellom fleire moment. I del II blir det ofte mangel på kunnskap for å få til ei meir nyansert drøfting av god-tru kravet, med tilsvarande behov og tid til å drøfte hevd meir generelt. Det ventast likevel også av ein C-kandidat at ein i hevdsoppgåva klarer å trekkje ut dei sentrale vilkåra for god tru i hevdslova 4, og kan illustrere med gode eksempel. Karakteren D er så kjenneteikna ved å vere ein «akseptabel prestasjon med noen vesentlige mangler. Kandidaten viser en viss grad av vurderingsevne og selvstendighet.» Ei typisk D oppgåve vil nok «rote» ein god del i del I, t.d. blande saman dei to spørsmåla som skal drøftast her og ha problem med å sjå korleis dei skal bruke faktum i oppgåva, men likevel ha det heilt grunnleggjande på plass i høve forståing for avtaletolking og vassdragslova sine reglar om mellomgrenser. I del II blir det ofte svært tynt på sentrale punkt, som kva som ligg i kravet til «aktsam» god-tru, men kandidaten avslører også svikt i forståinga av t.d. kva det betyr å «presumere» god tru. Det blir ofte veldig mykje generelt stoff, og svært lite om det som er relevant for spørsmålet om god-tru kravet, spesielt. Dei aller svakaste oppgåvene hamnar så på E og F, men eg ser ikkje grunn til å gå nærare inn på grensa mellom D og E, eller E og F. Det ser ut som dette har løyst seg greitt. 9