Det vert med dette kalla inn til / gjort kjent med møte i Oppvekstutvalet

Transkript

1 Tokke kommune Møteinnkalling Til medlemene i Oppvekstutvalet Det vert med dette kalla inn til / gjort kjent med møte i Oppvekstutvalet Møtestad: Kommunestyresalen, Tokke kommunehus Dato: Tid: 09:00 Dersom Du ikkje kan møte, ber ein om at Du melder frå til sentralbordet snarast råd. Vararepresentantane møter berre etter nærare innkalling. Håvard Holstaa Leiar Liv Ellen Beck Konsulent -1-

2 -2-

3 Saksliste Innhald Lukka Politiske saker til handsaming PS 15/5 Tertialrapport for 1 tertial PS 15/6 Årsmelding og kommunerekneskap for driftsåret 2014 PS 15/7 PS 15/8 PS 15/9 PS 15/10 Evaluering av sak 14/14 i kommunestyret - Skulestruktur og skulekretsgrenser i Tokke kommune frå Vidare drift av barnehagelokale - Høydalsmo barnehage "Toppen" Språkplan for barnehagen Avslutningstur for 10 klasse Utvalssaksnr -3-

4 Politiskesakertilhandsaming -4-

5 Politiskesakertilhandsaming -5-

6 Tokke kommune Arkiv: Saksnr.: 2015/ Saksbeh.: Finn Arne Askje Direkte tlf.: Dato: Saksframlegg Utval Utvalssak Møtedato Oppvekstutvalet 15/ Tertialrapport for 1 tertial Vedlegg: 1 Tertialrapport for 1 tertial Saksdokument: Saksutgreiing: Syner til vedlegg. Rådmannen si tilråding: Tertialrapporten blir teke til orientering. -6-

7 Budsjettkontroll pr. 1. tertial: TERTIALRAPPORT pr BUDSJETTKONTROLL PR 1. TERTIAL 2015 (1000 kr - nettotal) Planområde Lønsbudsjett Forbruk løn %- Totalbudsjett Totalt forbruk % tertial forbruk 2015 pr forbruk , ,2 "Norm" 36,0 35 Rekneskap pr NORM: Lønn: 45% Totalforbruk: ca. 44% (pr ) Forbruk Konto Regnskap Budsjett Rev. budsjett Disponibelt % 200 Oppvekstutvalet , Oppvekstkontoret , Spesialundervisning , Vaksenopplæring/morsmålsund , Fellesutgifter , Tokke skule , Høydalsmo skule , Tokke skule Åmdals Verk , Lårdal oppvektssenter , Administrasjon , Kulturskulen , Fellesutg. barnehagar , Dalen barnehage , Høydalsmo barnehage , Dalen barnehage Åmdals Verk , Dalen barnehage Byrte , Høydalsmo barnehage Lårdal , ,85-7-

8 Særskilt vurdering av lønn; Forbruket samla i etaten ligg pr på 44,85%. Det er noko over norm. Det synast som kostnadane til lønn (samla) ligg innanfor budsjett, trass i aukande sjukefråvær. Så langt som råd, har etaten prøvd og ikkje nytte vikarar ved korte sjukefråvær. Det må ein i kvart einskild høve vurdere opp mot kvaliteten på tenesta og belastninga det medfører resten av personalet. Vurdering av kontoar med større avvik. Vurdering av konto oppvekstkontoret: Lønnsjusteringa ligg på kontoen, det gjer at forbruket pt. ligg under norm. Vurdering - Tokke skule: Det er overforbruk, særskilt på lønn. Vurdering - Høydalsmo skule: Ligg under norm. Vurdering Høydalsmo bhg. Her ligg ein over norm, det er noko etterslep av sjukerefusjon (langtidsfråvær som har teke til fyrste halvdel), som vil gje eit mindre overforbruk. Vurdering Dalen bhg. Det er overforbruk, særskilt på lønn. TILTAK: Oppvekstsjefen vil saman med leiargruppa, på enkelte arbeidsplassar, måtte vurdere om ein i større grad må vurdere om det blir sett inn vikar ved sjukefråvær. FRÅVÆR: Nærværsrapport 1.kvartal kvartal Total kvartal 3.kvartal 2.kvartal 1.kvartal Total kvartal Total Total Total Planomr % 2014-% % % % % 2013-% % % 2011-% % 2 91,01 93,43 93,01 93,99 94,36 93,86 94,81 94,33 94,61 94,18 93,01 Arbstad Fraværs% Korttids% Langtids% Oppvekstutvalet 0,00 0,00 0,00 Oppvekstkontoret 1,77 1,77 0,00 Fellesugifter 0,13 0,13 0,00 Tokke skule 3,20 1,86 1,34 Tokke skule SFO 9,17 2,55 6,62 Høydalsmo skule - adm. 15,49 3,21 12,28 Tokke skule Åmdals Verk 0,00 0,00 0,00 Kulturskule undervisning 0,00 0,00 0,00 Fellesutg. barnehagar 1,56 1,56 0,00 Dalen barnehage 13,40 2,22 11,18 Høydalsmo barnehage 12,90 3,28 9,62-8-

9 Høydslmo barnehage SFO 0,00 0,00 0,00 Dalen barnehage Åmdals Verk 16,05 0,00 16,05 Dalen barnehage Byrte 0,00 0,00 0,00 Høydalsmo barnehage Lårdal 14,67 6,62 8,05 8,99 2,19 6,80 VURDERING: Fråværet ligg noko under totalfråværet i kommunen, men har auka i forhold til 1. tertial i tidlegare år. Oppvekstsjefen har saman med styrar/rektor på avdelingar der fråværet er høgt, vurdert om det kan vere tiltak arbeidsgjevar kan gjere for å redusere sjukefråværet. På avdelingar med få tilsette og samstundes langtidssjukmeldingar av svært ulike årsakar, vil eit sjukefråvær trekkje opp sjukefråværsprosenten monaleg. AVVIK: AVVIKSRAPPORT 1.TERTIAL 2015 Ansvarsområde Avvik Lukka avvik Oppvekst 0 0 VURDERING: Avvik frå oppvekstetaten som er gjeld på teknisk, er ikkje ført i oversikten over (samla 4). Det er liten tvil om at det er underrapportering på avvik. -9-

10 FRÅ HANDLINGSPLANEN: Handlingsplan Elevane i Tokke kommune har eit godt og inkluderande læringsmiljø. Avdekke styrkar og svakhetar me har i den spesialpedagogiske hjelpa i Tokke. Korleis me kan bli betre? Mål og målsetjingar Personalet har felles kunnskap om og felles forståing av kva som kjenneteiknar TPO Skulane i Tokke kommune har felles undervisningspraksis basert på forsking om kva som gjev best læringsutbytte til elevane. Skulane har rutinar som sikrar elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø. Skulen skal bidra til at elevane utviklar seg sosialt og personleg. Skulane i Tokke kommune har eit nært og forpliktande samarbeid mellom heim og skule. Samarbeidet baserar seg på nyare forsking og god praksis. Vurdere effekten av spesialpedagogiske tiltak. Evaluering av organiseringa IOP halvårsvurdering/ Merknad Er jobba med i utviklingstida på skulane Fortløpande arbeid i utviklingstida på skulane Dagleg oppfølging. Justert plan for handtering av mobbing, diskriminerande og trakasering kjem frå hausten Dagleg oppfølging Dagleg oppfølging. Det blir kurs/møte for tilsette og heimane i september, der tema er samarbeid mellom heim og skule Kjem hausten 2015 Kjem hausten

11 Handlingsplan Uteskule som metode og arena for å læring og utvikling. Tideleg innsats LØFT for barn i barnehagen «Aktiv og synleg kulturskule» Tokke kulturskule skal bli ein viktig ressurs og kompetansesenter for kultur Mål og målsetjingar Alle trinn på skulen skal ha uteskule. I planperioden blir det innføring i små- og mellomsteget. U-steget skal også nytte naturen som læringsarena Tokkeskulen har lokale læreplanar for uteskule System for å avdekke borns sosiale- og lærevanskar så tideleg som råd Gode kartleggingssystem Vidareutvikle «ressursteamet» i retning av «tiltak før vedtak» Språkstimulering Positiv forsterking ved at vaksne heile tida er på utkikk etter barns meistring og framskritt. Tilby opplæring i dans Huskonsertar kulturhus, grendehus og helsesentret Etablere juniorkorps Vidareutvikling av rockeverkstad i samarbeid med ungdomsklubben Merknad Sjå neste punkt Blir mogeleg starta opp i 2015 mål i etatens utviklingsplan er ei fullføring innan Etaten vil frå hausten innføre VOKAL som sikrar systematisk kartleggingssystem. Oppfølging frå leiing gjennom PULS som også blir innført frå same tidspunkt. Ny organisering skjer frå hausten Språkplan for barnehagen er fullført, plan for skulane kjem fortløpande for dei ulike trinna Dagleg Det har vore dialog med aktuell lærar. Er og det er vidare plan for konsertar i regi av kulturskulen. -11-

12 PL 2 sitt bidrag til felles innsatsområde 4.1. Næringsutvikling og bustadutvikling Mål og målsetjingar Attraktiv skule, med gode resultat og omdømme Tilbod om valfag; produksjon av varer og tenestar Bedritsbesøk 4.2. Folkehelse, friskliv Friskesprell Fysisk aktivitet, gode uteområde i skulane og barnehagane Uteskule for små- og mellomtrinnet Kroppsøving; bruk av nye O-kart og nærområdet 4.3. Tidleg innsats Fokus mot tideleg innsats frå ressursteamet jf Oppvekstetaten vil utarbeide ein tverrfagleg plan for tideleg innsats for alle etatane i Tokke. Planen skal setjast i verk frå Mottak av flyktningar God integrering i barnehage og skule Tilbod i kulturskulen Språktrening på arbeidsplassen 4.5. Omsorgsbehov «Born les for eldre» Merknad Sjå tilstandsrapporten som er eiga sak. Er satsingsområde Blir jobba med uteområda jf. bdsjettvedtak Arbeidet tek til no i juni Flytkningane meiner me har fått ein god oppstart, både i barnehage og skule 4.6. Attraksjon, stadsutvikling Nærmiljøprosjekt jf. BU plan. Attraktiv skule, med gode resultat og omdømme Kulturskulen og kulturhuset Utført Sjå tilstandsrapporten som er eiga sak. -12-

13 Tokke kommune Arkiv: 212 Saksnr.: 2014/ Saksbeh.: Tjøstov Djuve Direkte tlf.: Dato: Saksframlegg Utval Utvalssak Møtedato Administrasjonsutvalet 15/ Formannskapet 15/ Arbeidsmiljøutval 15/ Rådet for eldre og funksjonshemma 15/ Utviklingsutvalet 15/ Helse- og sosialutvalet 15/ Oppvekstutvalet 15/ Kommunestyret Årsmelding og kommunerekneskap for driftsåret 2014 Vedlegg: 1 Kommunerekneskapen Årsmelding 2014 Saksdokument: Fråsegn frå kontrollutvalet, møte Saksutgreiing: Vedlagt fylgjer årsrekneskap og årsmelding for Driftsrekneskapen for 2014 er gjort opp med eit rekneskapsoverskot på kr etter bruk og avsetjing av fondsmidlar, men med eit netto driftsresultat på tilnærma 0% - minus kr Dersom me tek omsyn til inntektsført premieavvik på pensjonsutgiftene med kr 6,1 mill., note 8 i rekneskapen, er driftsresultatet minus kr 6,1 mill. eller -2,4%. Opphavleg budsjett for 2014 hadde eit netto driftsresultat på minus 0,48% (kr 1,2 mill.) medan revidert budsjett var nedjustert ytterlegare til minus 1,21% (kr 2,9 mill.). Det er såleis likevel grunn til å vera nøgd med oppnådd resultat. Målet i økonomiplan og handlingsprogram om 3% driftsresultat på litt sikt synest ikkje vera oppnåeleg med det fyrste, det må framleis bli arbeidd med å tilpasse utgiftene til inntektene. -13-

14 Det er planområda Helse og Teknisk som har større driftsunderskot i 2014, medan Omsorg har stort driftsoverskot - jf nærare omtale i rekneskapen og i årsmeldinga. Det syner seg å ta litt lenger tid enn rekna med å få ned driftsutgiftene på enkelte planområde. I budsjettprosessen for er det viktig å vurdere om rammene for dei ulike planområda er rette. Meirforbruk/mindreforbruk kan vere indikatorar på at rammene ikkje er i samsvar med tenestene og servicenivået som er forventa, eller det kan vere indikator på at det er behov for sterkare økonomistyring av nokre område. Ressursgjennomgangen som Telemarksforsking gjennomfører, er venta ferdig i midten av mai og blir lagt fram til politisk handsaming i juni. Tiltak som blir tilrådd blir vurdert teke med i budsjettdrøftinga og budsjettsaka vidare. Det var i 2014 ein nedgang i netto lønsutgifter i høve til 2013 på 5,6% eller kr 9,8 mill. Av dette gjeld kr 4,5 mill. mindre pensjonsutgifter og kr 0,9 mill. arb.gj.avgift. Andre driftsutgifter auka lite, kr 1,3 mill. (+1,8%). Driftsinntektene minka med kr 6,8 mill. (-2,7%). Mykje av nedgangen skuldast at momskompensasjonen frå investeringane i 2013 (kr 7,8 mill.) blei bokført som driftsinntekt, men som investerings-/kapitalinntekt frå Netto driftsutgifter har såleis rekneskapsmessig minka med kr 10,8 mill. frå 2013 til 2014, men korrigert for bokføring av premieavvik båe åra er det ein liten auke på kr 1,5 mill. Når det gjeld årsmeldinga så seier kommunelova 48.5: «I årsberetningen skal det gis opplysninger om forhold som er viktige for å bedømme kommunens eller fylkeskommunens økonomiske stilling og resultatet av virksomheten, som ikke fremgår av årsregnskapet, samt om andre forhold av vesentlig betydning for kommunen eller fylkeskommunen. Det skal også redegjøres for tiltak som er iverksatt og tiltak som planlegges iverksatt for å sikre betryggende kontroll og en høy etisk standard i virksomheten. Det skal redegjøres for den faktiske tilstanden når det gjelder likestilling i fylkeskommunen eller kommunen. Det skal også redegjøres for tiltak som er iverksatt, og tiltak som planlegges iverksatt for å fremme likestilling og for å hindre forskjellsbehandling i strid med likestillingsloven, samt for å fremme formålet i diskrimineringsloven om etnisitet, diskriminerings- og tilgjengelighetsloven og diskrimineringsloven om seksuell orientering.» I årsmeldinga er det gjort greie for økonomiske og organisatoriske endringar som er gjennomført i 2014, som vedtaket om samanslåing av fem skular til tre skular og prosessen rundt dette, prosessen for samlokalisering av tenester i omsorgsetaten og sambruk av personale frå ulike avdelingar, og prosessen og vedtaket om samanslåing av Helseetaten og Omsorgsetaten til ein felles Helse- og omsorgsetat. Årsmeldinga tek og fram viktige hendingar i etatane sine leveransar, mellom anna Plan- og næringsetaten sitt arbeid med etablering av ny næringshage på Dalen, som skal realiserast i løpet av Når det gjeld likestilling har me fleire kvinner enn menn tilsett i organisasjonen Tokke kommune. Av leiarar er det tre gonger så mange kvinner som menn. Me har ulike nasjonalitetar representert både i leiargruppa og i organisasjonen elles. Etiske retningsliner og kommunikasjonsplan blei vedteke i 2013, og i 2014 har det vore diskusjonar knytt til etiske retningsliner, mellom anna om ytringsfridom og lojalitet og korleis grensene for dette blir oppfatta. Elles syner me til årsmeldinga for fleire opplysningar om aktiviteten i året som ligg bak oss. Større investeringar som er fullført i 2014 er Dalen barnehage og Høydalsmo samfunnshus, kommunale vegar og bruer, sandlager Kleppholt/Froland, rehabilitering -14-

15 leidningsnett vatn- og kloakk og nye tenestebilar. Investeringsrekneskapen er gjort opp i balanse, og unytta løyvingar blir overført til finansiering av prosjekt i 2015, jf note 11. Det blir gjort framlegg om at mesteparten av rekneskapsoverskotet for 2014 blir å avsetje til disposisjonsfond for å styrkje dette. Kr blir nytta til dekning av driftsutgifter i samband med etablering av næringshagen. Rådmannen si tilråding: 1. Kommunerekneskapen for 2014 blir godkjent. 2. Overskotet i driftsrekneskapen for 2014, kr , blir disponera slik: Budsjettjustering: Rekneskapsoverskot 2014 Kredit kr Avsetjing til disposisjonsfond Debet kr Driftsutgifter etablering næringshage Debet 1*** kr Årsmeldinga for 2014 blir teken til vitande. Saksprotokoll i Administrasjonsutvalet Det låg føre uttale frå møte i Kontrollutvalget Rådmannen si tilråding vart samrøystes tilrådd vedteke. Vedtak 1.Kommunerekneskapen for 2014 blir godkjent. 2. Overskotet i driftsrekneskapen for 2014, kr , blir disponera slik: Budsjettjustering: Rekneskapsoverskot 2014 Kredit kr Avsetjing til disposisjonsfond Debet kr Driftsutgifter etablering næringshage Debet 1*** kr Årsmeldinga for 2014 blir teken til vitande. Orienteringssak: Rådmannen orientera i saka. Gjekk igjennom rapport nr 4 skal, skal sendast ut til medlemmene. Saksprotokoll i Formannskapet Rådmannen si tilråding vart tilrådd samrøystes vedteke. Vedtak 1. Kommunerekneskapen for 2014 blir godkjent. 2. Overskotet i driftsrekneskapen for 2014, kr , blir disponera slik: Budsjettjustering: Rekneskapsoverskot 2014 Kredit kr Avsetjing til disposisjonsfond Debet kr Driftsutgifter etablering næringshage Debet 1*** kr

16 3. Årsmeldinga for 2014 blir teken til vitande. -16-

17 -17-

18 -18-

19 -19-

20 -20-

21 -21-

22 -22-

23 -23-

24 -24-

25 -25-

26 -26-

27 -27-

28 -28-

29 -29-

30 -30-

31 -31-

32 -32-

33 -33-

34 -34-

35 -35-

36 -36-

37 -37-

38 -38-

39 -39-

40 -40-

41 -41-

42 -42-

43 -43-

44 -44-

45 -45-

46 -46-

47 -47-

48 -48-

49 -49-

50 -50-

51 -51-

52 -52-

53 -53-

54 -54-

55 -55-

56 -56-

57 -57-

58 -58-

59 -59-

60 -60-

61 -61-

62 -62-

63 -63-

64 -64-

65 -65-

66 -66-

67 -67-

68 -68-

69 -69-

70 -70-

71 -71-

72 -72-

73 -73-

74 -74-

75 -75-

76 -76-

77 -77-

78 -78-

79 -79-

80 -80-

81 -81-

82 -82-

83 -83-

84 -84-

85 -85-

86 -86-

87 -87-

88 -88-

89 -89-

90 -90-

91 -91-

92 -92-

93 -93-

94 -94-

95 -95-

96 -96-

97 -97-

98 -98-

99 -99-

100 -100-

101 -101-

102 -102-

103 -103-

104 -104-

105 -105-

106 -106-

107 -107-

108 -108-

109 -109-

110 -110-

111 -111-

112 -112-

113 -113-

114 -114-

115 -115-

116 -116-

117 -117-

118 -118-

119 -119-

120 -120-

121 -121-

122 -122-

123 -123-

124 -124-

125 -125-

126 Tokke kommune Arkiv: B12 Saksnr.: 2014/1-70 Saksbeh.: Finn Arne Askje Direkte tlf.: Dato: Saksframlegg Utval Utvalssak Møtedato Oppvekstutvalet 15/ Kommunestyret Evaluering av sak 14/14 i kommunestyret - Skulestruktur og skulekretsgrenser i Tokke kommune frå Vedlegg: 1 Kartlegging av skuleskyss - informasjon til føresette 2 Kartlegging av skuleskyss - kor tilfredse er elevane med bussturen til og frå skulen 3 Kartlegging av skuleskyss - tilbakemelding frå føresette 4 Kartlegging av skuleskyss - føresette Saksdokument: Saksutgreiing: Kommunestyret vedtok i sak 14/80 (budsjett 2015 og økonomiplan for ): «Evaluering av avbøtande tiltak i samband med endring av skulestruktur Utfordringar og tiltak I samband med strukturendringa var sentrale punkt at skulearrangement også blei sikra i grendene, likt tilbod om leksehjelp for alle (I høve til skyss), avbøtande tiltak for å redusere elevars totale tidsbruk (skule/fritid) og sikker skuleskyss/skuleveg for alle. Dette var døme på tiltak som skulle vere avbøtande i høve til auka ulemper i strukturendringa. Kommunestyret skal ha ei orientering om status i høve til desse, og andre relevante, tiltaka. Kommunestyret vil ha saka tidleg på nyåret 2015, slik at evenutelle korreksjonar kan gjerast for komande skuleår. Mål Kvalitetsikre at endringane i skulestrukturen gjev alle elevane i kommunen det same tenestetilbodet.» Rådmannen vil gå nærare inn på følgjande område for vurdering: Økonomi -126-

127 Skuleskyss «FV 806 stengt veg» Leksehjelp likt tilbod for alle Arrangement som skulane har i grendene Organisering av FAU og SU «Brukarundersøking» Økonomi: Kor mykje høgare ville lønnsbudsjettet vore utan endring i skulestruktur: Budsjett om det ikkje hadde blitt gjort noko med struktur Oppvekst - Brutto Av dette lønnsutg *) 3% lønnsvekst Andre driftsutg Frå gjeldande budsjett driftsinntekter BUDSJETT - ETTER FRAMLEGG FRÅ RÅDMANNEN I 2015 OG INNSPARING I Oppvekst - Brutto Av dette lønnsutg Andre driftsutg driftsinntekter Differanse Lønnsutgiftene ville vore kring kr høgare i 2015 om ein ikkje hadde teke strukturelle grep. Kostra tal syner: Tokke Diff frå sist år Kostragruppe 03 Telemark Landet Prioritering Netto driftsutgifter pr innb. 1-5 år i kroner, barnehagar Eining : Kroner Netto driftsutgifter til grunnskulesektor (202, 214, 215, 222, 223), pr innb 6-15 år Eining : Kroner

128 Produktivitet/einingskostnader Korrigerte brutto driftsutgifter i kroner pr born i kommunal barnehage Eining : Kroner Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskule, spesialskular, skulelokaler og skuleskyss (202, 214, 222, 223), pr elev Eining : Kroner Einingskostnader: Einingskostnaden totalt pr. elev er redusert grunna endra struktur (det skal òg merkast at det grunna innsparing ikkje blei kjøpt inn nye læreverk og minimalt med skulemateriell sist år). Ein kan ikkje halde fram med å ikkje skifte ut læreverk eller ha redusert innkjøp av skulemateriell, utan det går utover kvaliteten. Kostnad pr. elev er redusert kr 3 491,- sist år i skulen og kr ,- pr. born i barnehagen. Skuleskyss: Skuleskyss og opplevinga elevane har om skuleskyss, vil i fyrste omgang vere elevanes oppfatning. Etter løyve frå føresette, er det leiinga ved skulane som har teke samtale med elevane til og med 7. klasse. Spørjeskjemaet og oppsummeringa ligg ved saka. Kommunen er gjennom føresette varsla om at ikkje alle borna har fått sitjeplass frå Mo til Dalen. Tokke kommune sender i forkant av kvart skuleår, lister til Vestviken kollektivtrafikk over elevar og kor kvar einskild elev kjem på bussen (treng transport frå). Ruter og trong for kapasitet er det Vestviken kollektivtrafikk, saman med Telemark Bilruter AS, som skal organisere. Det er eit ufråvikeleg krav om at alle skuleelevar skal ha sitjeplass på skulebussen. Telemark Bilruter AS er varsla munnleg og skriftleg om avvik me har fått attendemelding om. FV 806; stengt veg: Skuleåret 14/15 har FV-806 mellom Mo og Byrte vore stengt to gonger, grunna ras eller rasfare. Periode 1; feb Periode 2; Gjennom folkemøte, politisk ordskifte og ROS-analyse er det eit kjent problem at FV- 806 kan bli stengt på vintertid, i lengre eller kortare periodar. Om Statens vegvesen ikkje tilrår å nytte vegen frå Byrte til Vinjesvingen, vil det ikkje vere mogeleg å stå for ein offentleg transport frå Byrte til Dalen. Det siste var tilfelle i vinter. I begge periodane har elevane frå Byrte fått tilbod ved den nedlagte skulen. Der har det vore assistent og konsulent frå Tokke skule som har vore ansvarleg, mens pedagogisk personale ved Tokke skule har sendt skulearbeid gjennom Fronter. Føresette er varsla pr. telefon eller pr. Mobilskule. Etter den fyrste perioden med stengt veg i vinter, blei det gjennomført ei evaluering, der det blei avdekt nokre praktiske ting ein kunne tilrettelegge for om vegen skulle bli stengt

129 «Leksehjelp for alle» Føreskrift til opplæringslova; 1-A-1 Leksehjelp i grunnskolen «Kommunen skal tilby leksehjelp, jf. opplæringslova 13-7a, med til saman åtte timar kvar veke til elevar i grunnskolen. Dei åtte timane fordelast fritt på årstrinna slik kommunen avgjer. Formålet med leksehjelpa er å gi eleven støtte til læringsarbeidet, kjensle av meistring og gode rammer for sjølvstendig arbeid. Leksehjelpa skal og medverke til å utjamne sosial ulikskap i opplæringa. Leksehjelpa er ikkje ein del av opplæringa til eleven, men skal sjåast i samanheng med opplæringa. Leksehjelpa skal gi eleven hjelp med skolearbeidet. Kommunen er ansvarleg for leksehjelpa og vel korleis leksehjelpa skal organiserast. Kommunen pliktar å informere foreldra om retten til leksehjelp og tilbodet som gis. Kommunen pliktar å sørgje for at elevane har eit godt psykososialt miljø i leksehjelpa som fremjar helse, trivsel og læring. Dersom ein tilsett har kunnskap eller mistanke om at eleven sin rett ikkje blir oppfylt skal den tilsette undersøkje saka, varsle kommunen og om nødvendig og mogleg sjølv gripe inn. Eleven og foreldre kan be om tiltak som vedkjem det psykososiale miljøet. Kommunen pliktar snarast mogleg å behandle saka etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Dersom vedtak ikkje er fatta innan rimeleg tid kan eleven og foreldre klage som om vedtak vart fatta. Kommunen plikter å sørgje for forsvarleg tilsyn med elevane i leksehjelpa. Gruppa må ikkje vere større enn det som er trygt og pedagogisk forsvarleg. Leksehjelpa skal vere gratis for eleven. Dersom leksehjelpa blir organisert som ein del av skolefritidsordninga, kan kommunen ikkje ta betalt for den tida eleven mottek leksehjelp etter denne føresegna. Dette gjeld og for elevar som ikkje deltek i skolefritidsordninga elles.» Tokke skule og Tokke skule Åmdals-Verk gjev følgjande tilbod om leksehjelp: 4. klasse; 1. time mellom kl pr. veke Mellomtrinnet 1. time i løpet av veka (ordinær skuletid) ut frå årstimetalet, er det rom for ei slik løysing her. Ungdomstrinnet: 1. time mellom kl pr. veke Tokke skule Åmdals-Verk; Leksehjelp blir organisert i SFO Høydalsmo skule gjev følgjande tilbod om leksehjelp: Inneverande år har det vore leksehjelp for mellomtrinnet, innan skuletida (sjå kommentar ved Tokke skule). Neste år, vil det bli tilbod frå klasse. Då vil dei med SFO tilbod i Høydalsmo barnehage Lårdal få tilbod om leksehjelp der. Konklusjon: Om born har rett til skuleskyss, har dei krav om transport frå heimen til skulen t/r. Om det er fleire ruter som går (her bussen frå VT vidaregåande avd. Dalen), kan eleven sjølv velje kva rute ein følgjer (det er ynskje om at transportøren kjenner til elevar som skal ha ei permanent ordning der ein nyttar rute på eit anna tidspunkt enn rett etter skulen, av omsyn til kapasitet). Rådmannen meiner skulstrukturen ikkje har medført eit dårlegare tilbod om leksehjelp for elevane som har fått endringar av strukturvedtaket

130 Arrangement som skulane har i grendene: Tokke skule og Tokke skule Åmdals-Verk: Skidag/akedag på Åmdals verk Den kulturelle skulesekken (gruvene) Akedag i Byrte Høydalsmo skule: Haustkafeen på grendehuset i Lårdal Arrangement i samarbeid med den kulturelle skulesekken, bli kjend med kommunen tur til Lårdal. Me har tidlegare hatt sykkeltur for mellomtrinnet til Lårdal. Arrangement som barnehagen har i grendene, eller som ein har samarbeida med skulen om: Høydalsmo barnehage og Høydalsmo barnehage Lårdal I samarbeid med avdelingane vidareføre tradisjonar mellom bygdene og gjennomføre felles arrangement. Felles plan Victoria-tur frå Lårdal til Dalen med alle 4 åringar Felles plan Barnehagedag minimim to gangar i året i samarbeid med kulturskulen ( for barn mellom 3-5 år ) Dalen barnehage og Dalen barnehage ÅmdalsVerk I samarbeid med skulen vidareføre tradisjonar mellom barnehage og skule gjennom felles arrangement i bygda. Felles plan Victoria-tur frå Lårdal til Dalen med alle 4 åringar Felles plan Barnehagedag minimim to gangar i året i samarbeid med kulturskulen ( for barn mellom 3-5 år) Felles overnattingstur med førskulegruppe Dalen, Åmdalsverk og Byrte. Felles arrangement Dalen barnehage og Dalen barnehage Byrte Julefrokost der bygda blir invitert. Sumaravslutning der foreldre/ bygda blir invitert. Overgang barnehage og skule: Førskulebarn og personalet frå Byrte har hatt dagar på Dalen barnehage / kompisgruppe. Førskulebarn og personale har hatt førskuledagar ved Tokke skule. Felles overnattingstur med førskulegruppe Dalen, Åmdalsverk og Byrte. Felles plan Victoria-tur frå Lårdal til Dalen med alle 4 åringar Felles plan Barnehagedag minimim to gangar i samarbeid med kulturskulen (for barn mellom 3-5 år) Felles arrangement Organisering av FAU og SU: Det er klart at ein ikkje har fått eit funksjonelt FAU/SU etter strukturendringa gjeld oppgåve og ansvarsforholda mellom Tokke skule Tokke skule Åmdals-Verk og Dalen barnehage Åmdals-Verk Dalen barnehage

131 Tiltak: 1. Dalen barnehage og Tokke skule Åmdals-Verk har eit felles FAU/SU. Saker her gjeld spesifikk ÅmdalsVerk. Samansetjinga må ein vurdere slik at både styrar og rektor får «fast sete» i SU. 2. Dalen barnehage Byrte har eiget FAU/SU. Saker her gjeld spesifikk Byrte. 3. Tokke skule har FAU/SU a. Rektor sender saklista som SU ved Tokke skule skal handsame, slik at ein representant frå foreldre i SU ved Åmdals-Verk kan tiltre SU ved Tokke skule, i saker av felles interesse. Foreldre i SU ved Åmdals-Verk avgjer sjølv om dei ynskjer å nytte seg av denne retten. I tilfelle der SU representant ved Åmdals-Verk tiltrer SU ved Tokke skule, blir SU utvida med ein av inspektørane, med heimel i Oppl Dalen barnehage har FAU/SU b. Styrar sender saklista som SU ved Dalen barnehage skal handsame, slik at ein representant frå foreldre i SU ved Åmdals-Verk kan tiltre SU ved Dalen barnehage, i saker av felles interesse. Foreldre i SU ved Åmdals-Verk avgjer sjølv om dei ynskjer å nytte seg av denne retten. I tilfelle der SU representant ved Åmdals-Verk tiltrer SU ved Dalen barnehage, blir SU utvida med assisterande styrar. Tiltaket blir gjennomført frå august Brukarundersøking: Det er gjennomført brukarundersøking, jf. vedlegg. Resultata frå brukarundersøkinga vil bli presentert i møte. Rådmannen si tilråding: Evalueringa blir teke til orientering

132 TOKKE KOMMUNE KARTLEGGING AV SKULESKYSS Då politikarane vedtok endringar av skulestrukturen, har dei bede om ei kartlegging av korleis du opplever bussreisa til skulen. Foreldra dine har sagt at du kan svare på spørsmåla. Kva klasse går du i? klasse Eg tek bussen som går frå: Set kryss: Austheia/Krossli Byrte Lårdal På veg til skulen, går eg på bussen klokka: Når eg reiser frå skulen, går eg av bussen heime klokka: 1. Korleis trivast du på bussen? Set ring rundt det som høver (0 = dårleg og 10 = veldig bra og 5 = slik passe) Kva kan bli betre på bussen til og frå skulen? Kva er bra på bussen til og frå skulen? -132-

133 2. Har nokon erta deg på bussen: Set kryss: Ja Nei Kva skjedde? 3. Når du sit på bussen til og frå skulen. Kva er dei mest vanlege tinga du gjer? Set kryss (du kan setje fleire kryss): Les i bøkar Snakkar med dei andre i bussen Slappar av og søv Brukar mobiltelefonen til å ringje/sms eller anna Gjer lekser Høyrer på radio/musikk Følgjer med på vegen Anna: Kva er det? 4. Er det noko anna om reisa på bussen du ynskjer me skal vite? (eks. bilsjuk osv.) Takk for at du svara på spørjeskjemaet! -133-

134 Tokke kommune Oppvekstetaten Føresette Dykkar ref: Vår ref Saksbeh: Arkivkode: Dato: 2014/1-72 Finn Arne Askje, B Kartlegging av skuleskyss - informasjon til føresette Att.: Føresette frå Lårdal Bryggje til Heggtveit Føresette frå Mo til Byrte (opp til kommunegrensa) Føresette frå Bergland til Krossli og vidare til Torshaug (5. klasse 10. klasse) Kommunestyret vedtok i sak 14/80 (budsjett 2015 og økonomiplan for ): «Evaluering av avbøtande tiltak i samband med endring av skulestruktur Utfordringar og tiltak I samband med strukturendringa var sentrale punkt at skulearrangement også blei sikra i grendene, likt tilbod om leksehjelp for alle (I høve til skyss), avbøtande tiltak for å redusere elevars totale tidsbruk (skule/fritid) og sikker skuleskyss/skuleveg for alle. Dette var døme på tiltak som skulle vere avbøtande i høve til auka ulemper i strukturendringa. Kommunestyret skal ha ei orientering om status i høve til desse, og andre relevante, tiltaka. Kommunestyret vil ha saka tidleg på nyåret 2015, slik at eventuelle korreksjonar kan gjerast for komande skuleår. Mål Kvalitetsikre at endringane i skulestrukturen gjev alle elevane i kommunen det same tenestetilbodet.» Før me gjennomfører kartlegginga av elevanes oppleving av bussturen til skulen, må innhente løyve frå føresette til å kunne gjennomføre kartlegginga. Kartlegginga ein vil nytte, ligg ved dette brevet. Gjennomføring: klasse: Samtale med sosiallærar klasse: Svarar på spørjeskjema kontaktlærar organiserar Postadresse: Storvegen 60 Telefon: Bankgiro: DALEN Telefaks: Org.nr: E-post: postmottak@tokke.kommune.no Heimeside:

135 Tokke kommune Anonymitet: klasse: Sosiallærar legg spørjeskjemaet i ein lukka konvolutt som blir levert administrasjonen klasse: Kontaktlærar leverar skjemaet i lukka konvolutt til administrasjonen Alle svar blir levert oppvekstsjefen samla frå kvar skule. Konsulent ved oppvekstetaten vil stå for oppsummeringa. Med helsing Finn Arne Askje Oppvekstsjef Vedlegg: 1 Kartlegging av skuleskyss - kor tilfredse er elevane med bussturen til og frå skulen

136 Tokke kommune Attendemelding frå føresette: Kartlegging av skuleskyss - kor tilfredse er elevane med bussturen til og frå skulen Me godtek at (namn på eleven/elevane) kan delta i kartlegging av skuleskyss - kor tilfredse er elevane med bussturen til og frå skulen. Svarfrist: Underskrift:

137 Tokke kommune Oppvekstetaten Føresette Dykkar ref: Vår ref Saksbeh: Arkivkode: Dato: 2014/1-73 Finn Arne Askje, B Kartlegging av skuleskyss - tilbakemelding frå føresette Att.: Føresette frå Lårdal Bryggje til Heggtveit Føresette frå Mo til Byrte (opp til kommunegrensa) Føresette frå Bergland til Krossli og vidare til Torshaug (5. klasse 10. klasse) Kommunestyret vedtok i sak 14/80 (budsjett 2015 og økonomiplan for ): «Evaluering av avbøtande tiltak i samband med endring av skulestruktur Utfordringar og tiltak I samband med strukturendringa var sentrale punkt at skulearrangement også blei sikra i grendene, likt tilbod om leksehjelp for alle (I høve til skyss), avbøtande tiltak for å redusere elevars totale tidsbruk (skule/fritid) og sikker skuleskyss/skuleveg for alle. Dette var døme på tiltak som skulle vere avbøtande i høve til auka ulemper i strukturendringa. Kommunestyret skal ha ei orientering om status i høve til desse, og andre relevante, tiltaka. Kommunestyret vil ha saka tidleg på nyåret 2015, slik at eventuelle korreksjonar kan gjerast for komande skuleår. Mål Kvalitetsikre at endringane i skulestrukturen gjev alle elevane i kommunen det same tenestetilbodet.» Ein vil gjennomføre spørjekartlegging hjå elevar og føresette i målgruppa, definert innleiingsvis i dette brevet. Anonymitet: Spørjeskjemaet kan returnerast med eleven til skulen, i vedlagt svarkonvolutt. Eller ein kan legge det i postkassa på kommunehuset. Postadresse: Storvegen 60 Telefon: Bankgiro: DALEN Telefaks: Org.nr: E-post: postmottak@tokke.kommune.no Heimeside:

138 Tokke kommune Svarfrist er onsdag Med helsing Finn Arne Askje Oppvekstsjef Vedlegg: 1 Kartlegging av skuleskyss - føresette

139 TOKKE KOMMUNE KARTLEGGING AV SKULESKYSS Barnet/barna går i: klasse Barnet/barna tek bussen som går frå: Set kryss: Austheia/Krossli Byrte Lårdal På veg til skulen, går barnet/barna på bussen klokka: Når barnet/barna reiser frå skulen, går eg av bussen heime klokka: 1. Korleis opplever du at eleven/elevane har det på bussen? Set ring rundt det som høver (0 = dårleg og 10 = veldig bra og 5 = slik passe) Kva kan bli betre på bussen til og frå skulen? Kva er bra på bussen til og frå skulen? -139-

140 Tiltak for at bussturen skal bli betre: 2. Er det noko anna du ynskjer me skal vite? Takk for at du svara på spørjeskjemaet! Kven må ta ansvaret: Skulen Foreldre Bussselskapet -140-

141 Tokke kommune Arkiv: Saksnr.: 2015/858-2 Saksbeh.: Finn Arne Askje Direkte tlf.: Dato: Saksframlegg Utval Utvalssak Møtedato Oppvekstutvalet 15/ Vidare drift av barnehagelokale - Høydalsmo barnehage "Toppen" Vedlegg: 1 Uttale frå kommunelegen - framleis drift i avdelinga, TOPPEN Saksdokument: Saksutgreiing: Kommunestyret har delegert oppvekstutvalet å godkjenne barnehagar etter 10 i barnehagelova. Jf. utdraga frå delegasjonsreglementet. Lov av 17. juni 2005 nr 64 om barnehagar med føresegner: OU godkjenner barnehagar, jf 10 i lova. Grunna tidsomsyn vert saka avgjort av formannskapet i medhald av kommunelova 13. Barnehagelova: 10. Godkjenning Kommunen avgjør søknad om godkjenning etter en vurdering av barnehagens egnethet i forhold til formål og innhold, jf. 1, 1a og 2. Kommunen kan ved godkjenningen sette vilkår for driften med hensyn til antall barn, barnas alder og oppholdstid. Kommunens vedtak kan påklages til fylkesmannen. 1a. Særlig formål Eiere av private barnehager kan i vedtektene bestemme at verdiene i loven 1 ikke skal forankres i den kristne og humanistiske arv og tradisjon. Private barnehager og barnehager eiet eller drevet av menigheter innen Den norske kirke kan i vedtektene fastsette særlige bestemmelser om tros- eller livssynsformål. Tilføyd ved lov 18 juni 2010 nr. 26 (ikr. 1 aug 2010 iflg. res. 18 juni 2010 nr. 827). 2. Barnehagens innhold Barnehagen skal være en pedagogisk virksomhet. Barnehagen skal gi barn muligheter for lek, livsutfoldelse og meningsfylte opplevelser og aktiviteter

142 Barnehagen skal ta hensyn til barnas alder, funksjonsnivå, kjønn, sosiale, etniske og kulturelle bakgrunn, herunder samiske barns språk og kultur. Barnehagen skal formidle verdier og kultur, gi rom for barns egen kulturskaping og bidra til at alle barn får oppleve glede og mestring i et sosialt og kulturelt fellesskap. Barnehagen skal støtte barns nysgjerrighet, kreativitet og vitebegjær og gi utfordringer med utgangspunkt i barnets interesser, kunnskaper og ferdigheter. Barnehagen skal ha en helsefremmende og en forebyggende funksjon og bidra til å utjevne sosiale forskjeller. Departementet fastsetter en rammeplan for barnehagen. Rammeplanen skal gi retningslinjer for barnehagens innhold og oppgaver. Barnehagens eier kan tilpasse rammeplanen til lokale forhold. Med utgangspunkt i rammeplan for barnehagen skal samarbeidsutvalget for hver barnehage fastsette en årsplan for den pedagogiske virksomheten. Det ligg føre: - Uttale frå kommunelege, Vedlagt. Rådmannen si tilråding: Formannskapet godkjenner ny avdeling ved Høydalsmo barnehage i medhald av barnehagelova 10. Godkjenninga gjeld eit år. Vedtaket gjerast med heimel i kommunelova

143 -143- file:///c:/ephorte/pdfdocproc/ephortetok/87855_fix.html Side 1 av Fra: Andrea Lid Strømme[andrea.lid.stromme@tokke.kommune.no] Dato: :47:46 Til: Finn Arne Askje Tittel: VS: uttale på tannlegekontoret - cid:image001.j pg@01ca FEBD2F0 Andrea Lid Strømme styrar i Høydalsmo barnehage Adresse: Tokke kommune Storvegen Dalen andrea.stromme@tokke.kommune.no Fra: Lars Håvard Eriksen Sendt: 20. april :05 Til: Andrea Lid Strømme Emne: SV: uttale på tannlegekontoret Viser til tidligere telefonsamtale om saken. Jeg har sammen med helsesøster Birgitte gjort den vurdering at barnehageavdelingen i bygningen til Høydalsmo skole kan godkjennes til å fylle kravene i forskrift om barnehager videre også. Den opprinnelige tilrådningen var en midlertidig godkjenning som nå går ut. Beslutningen treffes nå på bakgrunn av befaring i fjor og kjennskap til at ytterligere forbedringer er gjort etter det. Hvis det er behov for annen skriftlig godkjenning enn denne e-posten kan du gi tilbakemelding til meg. Lars Håvard Eriksen Kommunelege i Tokke og Vinje Fra: Andrea Lid Strømme Sendt: 20. april :19 Til: Lars Håvard Eriksen Emne: uttale på tannlegekontoret Hei! Eg har ikkje fått noko epost av deg om uttale på tannlegekontoret? Er den blitt sendt? Mvh Andrea Lid Strømme styrar i Høydalsmo barnehage Adresse:

144 -144- file:///c:/ephorte/pdfdocproc/ephortetok/87855_fix.html Side 2 av cid:image001.j pg@01ca FEBD2F0 Tokke kommune Storvegen Dalen andrea.stromme@tokke.kommune.no -

145 Tokke kommune Arkiv: Saksnr.: 2015/ Saksbeh.: Finn Arne Askje Direkte tlf.: Dato: Saksframlegg Utval Utvalssak Møtedato Oppvekstutvalet 15/ Kommunestyret Språkplan for barnehagen Vedlegg: 1 Språkplan for barnehagen Saksdokument: Saksutgreiing: Oppvekstetaten har teke til med arbeidet å utvikle språkplanar frå barnehage og vidare gjennom heile grunnskulen. Språkplan for barnehage blir no lagt fram til handsaming, planane for grunnskulen vil kome suksessivt. Ressursteamet har utarbeida språkplanen, dei tilsette seinare har fått høve til å kome med innspel. Rammeplan for barnehagen: «Barnehagen må sørgje for at alle born får varierte og positive erfaringar med å bruke språket som kommunikasjonsmiddel, som reiskap for tenking og som uttrykk for eigne tankar og kjensler. Alle born må få eit rikt og variert språkmiljø i barnehagen» «Nokre born har sein språkutvikling eller andre språkproblem. Dei må få tidleg og god hjelp» Administrasjonen vil i møte gje ein kortfatta presentasjon av planen. Rådmannen si tilråding: Språkplan for barnehagen blir teke til orientering

146 -146-1

147 INNHALD 1. FORORD..4 TEORIDEL: 2. TIDLEG INNSATS ER IKKJE VENT Å SJÅ KJENNETEIKEN PÅ EIN GOD LESAR.6 4. SPRÅKET I TRE DELAR....7 Innhald, bruk og form SPRÅKUTVIKLING GJENNOM TRE FASAR.. 8 Det grunnleggande systemet..8 Forbetring, stabilisering og ordforråd.. 8 Tekstutviklingsfasen LESETRAPPA BEGREPSINNLÆRING MÅL: 8. RAMMEPLANEN OG PROSESSMÅL...12 TILTAK: 9. KVIFOR ÅRSHJUL? ÅRSHJUL FOR SPRÅKSTIMULERING Leik.17 God samtale.18 Rim, regler, dikt og song..19 Forteljing og høgtlesing...20 Utforsking av skriftspråket FORELDRESAMARBEID FLEIRSPRÅKLEGE BORN KARTLEGGING OG OBSERVASJON trinns modellen Oversikt over kartleggingsverktøy

148 14. VEDLEGG.. 29 Rutinar for overgangen mellom barnehage og skule.29 Foreldreskjema overgang til skulen.31 Huskeliste for tilsette...32 Prinsipper og prosedyrer for spesialpedagogisk hjelp og spesialundervisning, for Telemark fylke.33 Begrepsinnlæring, ein mal KJELDER og NETTRESURSSER

149 1. FORORD Læring skjer heile livet. Barnehagen er derfor ein viktig arena for støtte til bornas vitebegjær og lærelyst som skal bidra til eit godt grunnlag for livslang læring. Erfaringar, kunnskap og ferdigheiter som barnet har med seg frå barnehagen er eit viktig grunnlag for skulestart. Språkplanen bygger på Rammeplanen, fagområdet kommunikasjon, språk og tekst. Planen er utarbeidd etter idear frå andre språkplanar, kurs og teori. Hovudmålet vårt med sfor barnehagenpråkplanen er at når barnet forlèt barnehagen skal det oppleve motivasjon for vidare læring i skulen. «Barnehagen må sørgje for at alle born får varierte og positive erfaringar med å bruke språket som kommunikasjonsmiddel, som reiskap for tenking og som uttrykk for eigne tankar og kjensler. Alle born må få eit rikt og variert språkmiljø i barnehagen» «Nokre born har sein språkutvikling eller andre språkproblem. Dei må få tidleg og god hjelp» Rammeplanen s. 35 For å sikre ei kontinuerleg og god språkleg utvikling for alle born må fokus på språkarbeidet vere ein del av alle fagområda frå Rammeplanen, Årsplanane til barnehagane og månadsplanane til dei ulike avdelingane. Språkplanen er forpliktande for alle som jobbar i barnehagane i Tokke kommune

150 2. TIDLEG INNSATS ER IKKJE VENT Å SJÅ. Systematisk arbeid med språk i barnehagen er viktig, særleg med tanke på tidleg innsats. Tidleg innsats kan definerast som: «barnehagetilbodet til born som har behov for noko ekstra eller litt anna enn ein del av dei andre borna» (Øyvind Kvello) Ein annan definisjon er: «det barnehagen skal, kan og bør gjere kvar dag gjennom året for dei ungane som treng det her og nå. Ikkje vent å sjå». ( Anne Grete M. Lauritzen ved Høgskulen i Telemark) Ein kan oppleve at nokre born forstår innhaldet i ei bok etter å ha høyrd den ein gong, andre kanskje må høyre den ti gonger før det gjev dei ein forståing av kva boka handlar om. Born er ulike. Deira erfaringar, opplevingar og bakgrunnskunnskap er ulik. Ulike born treng ulike aktivitetar og ulik mengde for å få same utbytte av språkstimulering. Årshjulet må derfor tilpassast ulike alder og ulike behov, gjennom året. I Stortingsmelding nr. 16..og ingen sto igjen. Tidleg innsats for livslang læring (kunnskapsdepartementet ) finn du ein modell som visar samanhengen mellom god språkutvikling, motivasjon for læring i skulen og høg grad av samfunnsdeltaking

151 3. KJENNETEIKEN PÅ BORN SOM BLIR GODE LESARAR Kjenneteikn på born som blir gode lesarar: 3,5år 5år 4,5år har evne til å huske rim og regler har evne til å rime legg merke til enkeltlydar i ord desse barna blir gode lesarar (6år)

152 4. SPRÅKET I TRE DELAR Barnehagen må ha fokus på alle 3 delane av språket: innhald, bruk og form. Bloom & Laheys språkmodell (1978) Innhald: Kva språket tyder, sjølve meininga. Kva barnet forstår av språket. Dette er avhengig av bornas erfaringar, bakgrunn, kognitive kapasitet og kunnskap. Form: Korleis språket er bygd opp med setningar, ord og uttale. Korleis ord blir laga og bøygd. Korleis ord blir sett saman til setningar. Bruk: Korleis språket blir bruka saman med andre i kommunikasjon og sosialt samspel i ulike situasjonar

153 5. SPRÅKUTVIKLING GJENNOM TRE FASAR FASE 1: DET GRUNNLEGGANDE SYSTEMET I SPRÅKET, CA 1 3 ÅR. Ordforråd: Born lærer ord som er knytt til dei tinga og handlingane dei har erfaring med i dagleglivet. Ordlæringa går seint i starten, men frå rundt 14 til 22 månadars alderen kjem dei inn i ein intens ordsamlar periode, ofte kalla for «vokabularspurten». Forståinga av ord utviklast før produksjonen (uttala). Denne vokabularspurten startar som oftast når borna har lært seg rundt 50 ord. Ordbøying: Borna tek i bruk hovudreglane for bøying av ord. Unntaka står ofte att i denne perioden. Derfor er det normalt at dei seier syngte, gådde, brorar og storare. Setningar og tekst: Borna set ord saman til korte setningar. Dei kan som oftast ikkje setje fleire setningar saman til en liten fortelling ennå. Uttale: Barna får på plass de fleste lydane. De lydene norske barn strevar mest med, er rulle-r, s-lyden, sj-lyden og den tjukke l-lyden (som i ordet sol i østnorsk). Mange barn strevar også med å uttale k og g. Disse lydene blir uttala langt bak i munnen (mot den blaute delen av ganen), og det kan ta tid før borna beherskar denne delen av taleorgana. Det er normalt at born erstattar desse lydane med t og d. De sier topp for kopp og dutt for gutt. Det er også normalt at borna utelet den eine konsonanten i konsonantgrupper: stol blir tol (eller dol), sko blir ko (eller go). I løpet av treårsalderen har borna tileigna seg hovedtrekka i fyrstespråket (morsmålet) sitt. FASE 2: FORBETRING, STABILISERING OG ORDFORRÅD, CA 4-5 ÅR. Ordforråd: Ordforrådet veks kraftig hos alle born i denne perioden, men variasjonane er store, avhengig av det språkmiljøet borna er i. Ordbøying: Bøyingsmønstra kjem nå på plass. Til dømes syngte blir til sang, gådde blir til gjekk og brorar blir brør

154 Setningar og tekst: Borna meistrar lengre setningar. Fyrst og fremst fordi de nå i aukande grad kan bruke småord som og, så, men, for, når, viss, at, som o.l. Ein del born begynnar og å kunne binde fleire setningar saman, slik at det blir en liten forteljing. Men også her kan det være store skilnadar. Uttale: Lydane og konsonantgruppene kjem på plass, kanskje med unntak av lydane /s/, /t/ og /r/. FASE 3: TEKSTUTVIKLINGSFASA, FRÅ CA 6 ÅR Rundt seks års alderen kan me vente at ein del born meistrar å fortelje ein historie i samanheng utan at tilhøyraren treng å spørje for å forstå kva bornet meiner, eller for at bornet skal komme vidare i fortelingen. I perioden fram mot ni år alderen får born grep om forteljinga. Dei får og grep på dei grammatiske reglane som gjeld for korleis me binder setningar samen. (Frå «Temahefte om språkmiljø og språkstimulering i barnehagen»)

155 6. LESETRAPPA: Oversikt over stadia i borns leseutvikling ser ein i Lesetrappa til Jørgen Frost : Her ser du trinna for å bli leseklar og kva aktivitetar barnehagen bør legge til rette for. Me må starte med lytteleik i 1 års alderen og jobbe systematisk opp gjennom trappa heilt fram til skulestart

156 7. BEGREPSINNLÆRING: Ordet begrep blir bruka i pedagogisk samanheng istaden for omgrep. Denne metoden går ut på at språket kan sjåast på som eit isfjell. Sjølve ordet er den delen me ser over vassflata. Men for at ordet skal vere eit begrep (omgrep) trengs det at alle dei bitane som borna kan få gjennom «usynleg» kunnskap og erfaringar summerast. Det vil seie den delen som ligg under vatn. Til dømes ordet vinter, kva for assosiasjonar, opplevingar, erfaringar og kunnskap gjev dette ordet dei ulike borna. Til dømes kald, morosam, kvit, ake, gå på ski og/eller reise utanlands. James Laws språktre modell (sjå framsida) og Bloom og Laheys språkmodell (side 7), dannar grunnlaget for modellen. Modellen fokuserar på samanhengen mellom innhald, form og bruk av språket som grunnmur for ein god språkutvikling og ein god lese- og skriveopplæring. Døme på korleis ein mal for begrepsinnlæring kan sjå ut finn du som vedlegg, side 34. Vil du lese meir om begrepsinnlæring finns det fleire artiklar på nettet. Du kan til dømes lese meir på sida til Statped.no eller artikkelen til Bærum kommune, «Grep om begreper» på desse nettsidene: "Grep om begreper - en metode for strukturert begrepslæring" av Ingvild Aas Grove, Psykologi i kommunen, nr. 3, "En praktisk beskrivelse av et utviklings- og spredningsarbeid i barnehagen" av Ingvild Aas Grove, Psykologi i kommunen, nr. 5, "Strukturert ordforrådsarbeid i førskolealder" av Unni Espenakk, Ernst Ottem og Merethe Mørk, Statped,

157 8. RAMMEPLANEN OG PROSESSMÅL: HOVEDMÅL: Styrke språkutviklinga hos born med norsk som fyrste- og andre språk. METODE: Arbeid med språk skal være lystbetona, leikbetona og gje born ei oppleving av meistring. RAMMEPLANEN Barnehagen skal bidra til at borna: PROSESSMÅL Bornet: lyttar, observerar og gjev respons i gjensidig samhandling med born og vaksne deltek i samtale med andre, lyttar, tek initativ og svarar, klarar å gjere seg forstått. deltek i samleik over tid, kan fylgje sosiale spelereglar som å innrette seg i leiken, tek initativ og vidareutviklar den tek ulike roller i rolleleik vidareutviklar sin begrepsforståing og bruker eit variera ordforråd leikar med ord og uttrykk begynnar å like vitser og gåter aukar si interesse for fakta og korleis ting verkar. sorterar i kategoriar ( eks mat, klær, leker osv.) kan etter kvart sortere etter form, farge, mengde, plassering og størrelse

158 Barnehagen skal bidra til at borna: Bornet: Brukar språket sitt for å uttrykke kjensler, ynskje og erfaringar, til å løyse konfliktar og skape positive relasjonar i leik og anna samvær møter andre menneske på ein vennleg måte. kjenner meistringsglede og glede over felleskap og relasjon med andre. viser omsorg for andre har påverknad på sin eigen kvardag ved å uttrykke ynskje og behov. delar tankar og opplevingar med andre. gjer seg forstått, sender og tek imot bodskap. forhandlar med born og vaksne tilpassar språket etter situasjonen. Får eit positivt forhold til tekst og bilde som kjelde til estetiske opplevingar og kunnskap, samtale og som inspirasjon til fabulering og nyskaping. begynnar å beskrive korleis noko ser ut/er. fylgjer med på høgtlesing med bilde, etter kvart utan bilde. kan deltake i samtalar om det dei har å lese og sett på bilde. leikar med språket, humor, spøk og tull. gledar seg over ordspill, ord som kan bety fleire ting, rim og rytme