Skjøtselsplan for beitemarkene på Indrevær og Utvær

Transkript

1 Skjøtselsplan for beitemarkene på Indrevær og Utvær Solund kommune i Sogn og Fjordane Figur 1 Larsen, B. H. & Gaarder, G Skjøtselsplan for beitemarkene på Indrevær og Utvær, Solund kommune i Sogn og Fjordane. Miljøfaglig Utredning Rapport ISBN

2 Skjøtselsplan for beitemarkene på Indrevær og Utvær, S O L U N D K O M M U N E I S O G N O G F J O R D A N E Forsidefoto: Nokre sauer tek i mot dei tilreisande på Krokøyna, lengst sør på Indrevær. Dei er vane med å få mjøl frå eigaren, og vart ikkje skuffa denne gongen heller. Foto: Geir Gaarder

3 Rapport 2007:25 Utførende institusjon: Prosjektansvarlig: Geir Gaarder Prosjektmedarbeider(e): Bjørn Harald Larsen Oppdragsgiver: Jan Jostein Kalgraff og Knut Leiv Kalgraff Kontaktperson hos oppdragsgiver: Jan Jostein Kalgraff og Knut Leiv Kalgraff Referanse: Larsen, B. H. & Gaarder, G Skjøtselsplan for beitemarkene på Indrevær og Utvær, Solund kommune i Sogn og Fjordane. Miljøfaglig Utredning Rapport : Referat: Miljøfaglig Utredning har utarbeidd ein skjøtselsplan for beita holmar i sjøfuglreservata Indrevær og Utvær i Solund kommune i Sogn og Fjordane. Skjøtselstiltak er foreslått for kvar einskild holme som vart kartlagd for biologisk mangfald hausten I tillegg er det gjeve generelle skjøtselsforslag for alle holmar som vert beite av sau i dei to væra. 4 emneord: Skjøtselsplan Biologisk mangfald Beitemarkssopp Solund kommune

4 Føreord har utført ei kartlegging av biologisk mangfald med vekt på botaniske verdiar og førekomst av beitemarkssopp på øyer og holmar innafor naturreservata Indrevær og Utvær i Solund kommune, Sogn og Fjordane. Arbeidet er utført på oppdrag frå Jan Jostein Kalgraff og Knut Leiv Kalgraff, Kolgrov på Ytra Sula, som også takkas for å ha skyssa oss med båt rundt i området og anna assistanse under feltarbeidet. Raufoss/Tingvoll, 30. april 2007 Geir Gaarder Bjørn Harald Larsen

5 Innhald FORORD... 4 INNHOLD... 5 SAMANDRAG INNLEIING METODE GENERELT INNSAMLING AV INFORMASJON VERDSETTING PRESENTASJON ORDFORKLARINGAR NATURGRUNNLAGET NATURGEOGRAFI, GEOLOGI OG KLIMA NATURTYPAR, VEGETASJON OG FLORA INDREVÆR KORT OMRÅDESKILDRING GENERELLE SKJØTSELSFORSLAG LOKALITETSSPESIFIKKE SKJØTSELSFORSLAG Gåsøyna Ånnenappen Vardøyna Krokøyna Langedraget Aslaksøyna Sandholmen Husøy - Slåttøyna Vesøyna Britøyna UTVÆR KORT OMRÅDESKILDRING GENERELLE SKJØTSELSFORSLAG LOKALITETSSPESIFIKKE SKJØTSELSFORSLAG Kalven Begla Kuøyna FORVALTNINGSANSVAR/DISKUSJON KJELDER SKRIFTLIGE KJELDER MUNNLEGE KJELDER... 36

6 Samandrag Indrevær og Utvær ligg ytst i Solund kommune i Sogn og Fjordane. Med unntak av nokre øyer med noverande eller tidlegare busetnad er begge væra verna som sjøfuglreservat. Væra består av ei rekkje øyer, holmar og skjær, og Noregs vestlegaste punkt er to holmar i Utvær. Mange holmar, både i Indrevær og Utvær, har vorte beita av sau i svært lang tid, og på desse har det utvikla seg magre, beiteavhengige naturenger med eit særprega biologisk mangfald med vegetasjonstypar og artar avhengig av eit oseanisk, vintermildt klima på noko sur og utvaska jord. Solund kommune har eit spesielt ansvar for bevaring av desse naturtypane og m.a. fleire sjeldne beitemarksopper knytt til naturengene. Dei kartlagde holmane er omtala, og det er foreslått konkrete skjøtselstiltak for kvar einskild. I tillegg kjem nokre generell skjøtselsforslag som gjeld alle dei beita holmane. Forslaga er i hovudsak å halde fram med eit moderat til godt beitetrykk med sau, utan bruk av kunstgjødsel. Dette er særleg viktig på dei holmane eller deler av holmar som tidlegare har motteke lite eller ikkje noko kunstgjødsel. Figur 1. Sandholmen i Indrevær. Dette er på fleire vis ei nokså typisk øy i området, med mykje strandberg i veksling med grasmark. Sentrale delar av øyane kan ofte har meir grasmark, men da fuktige enger i overgang mot myr. Rapport 2007: 25 6

7 1 Innleiing Naturreservata Indrevær og Utvær ligger i Solund kommune i Sogn og Fjordane. Dei er verna som sjøfuglreservat med ferdselsforbod til lands og i ei sone på 10 meter frå land i perioden 1. april til 31. juli. Verneforskrifta gjev mogelegheit til å utarbeide forvaltningsplan for reservata, men dette har hittil ikkje vore gjort. Øyer med tidlegare eller noverande busetnad er ikkje omfatta av vernet. Dei større graskledde holmane i reservata er og har i svært lang tid vori nytta til beiteområde for sau. I dag er det sau frå to gardar på Kolgrov på Ytre Sula går på utmarksbeite i væra. Den langvarige hevden og lite bruk av kunstgjødsel har gjort at dei beita holmane har blitt verdifulle kulturlandskapslokalitetar. Sjølv om det har vore mindre opphald i beitinga på einskilde holmar, har dei fleste hatt kontinuitet i beiting eller så har beiting vorte teki opp att etter forholdsvis kort tid. Kommunen og beitebrukarane ønsket å skaffe fram meir dokumentasjon om dei biologiske verdiane knytt til øyane som kulturlandskap; viltverdiane er allereie godt dokumenterte. Spesielt interessant vart det vurdert å kartlegge beitemarkssopp. Dei biologiske verdiane skulle så danne basis for å utarbeide ein skjøtselsplan for øyane, særleg med tanke på å oppretthalde og utvikle det biologiske mangfaldet som er skapt gjennom generasjonar med beiting. Miljøfaglig Utredning fekk i oppdrag av grunneigarane Jan J. og Knut L. Kalgraff å gjennomføre kartlegging av karplanter og beitemarkssopp, samt å utarbeide forslag til skjøtselsplan. Kartlegginga vart utført i september og oktober Formålet med denne skjøtselsplanen er å ta vare på dei spesielle kvalitetane øyane i Indrevær og Utvær har som vekseplass for beiteavhengige planter og beitemarkssopp, samtidig som planen ikkje skal koma i konflikt med verneforskriftene for naturreservata. Rapport 2007: 25 7

8 2 Metode 2.1 Generelt Kartlegginga av biologiske verdiar vart utført med grunnlag i Direktoratet for naturforvaltning (1999a) si handbok i kartlegging av biologisk mangfald. Handboka sine metodar for kva naturtypar som skulle registreras og verdsetjast har vore styrande. Handboka deler norsk natur inn i 7 hovudtypar og har valt ut 57 naturtypar innafor desse som skal prioriterast i kartlegginga. Den same inndelinga og dei same prioriteringane av naturtypar er brukt i dette prosjektet. Også handboka sitt verdsettingssystem er nytta, samt at alle lokalitetar er lagt inn i Solund kommune sin database for biologisk verdifulle naturområde. Som databaseverktøy er Naturkart DA sin base Natur2000 brukt (som baserer seg på programmet FileMaker Pro). I tillegg er lokalitetane avgrensa manuelt på økonomiske kartblad. Under feltarbeidet har det vorte samla inn belegg av raudlisteartar og andre regionalt sjeldne artar. Desse er oversendt Botanisk Museum i Oslo. Artsomtalene er basert på vanleg, gjeldande namnsetting og systematikk for dei ulike artsgruppene. 2.2 Innsamling av informasjon Vi er ikkje kjend med tidlegare kartleggingar av biologisk mangfald i området utover det som ble gjort knytt til verneplan for sjøfugl og eit par spreidde undersøkingar av botanikarar tidlegare. Registreringane i samband med verneplanarbeidet konsentrerte seg naturleg nok om områdets funksjon som for sjøfugl, og det ble ikkje gjort detaljerte registreringar av vegetasjon og flora. Av eldre botaniske undersøkingar kan nemnast at Eli Fremstad og Reidar Elven vitja Heimeøya på Indrevær i 1994 og fann da m.a. bakkeveronika der (ut frå herbariebelegg ved botanisk museum i Oslo). Dei var samstundes ein tur ute på Utvær og fann der sandstorr og dvergsmyle. Tidlegare har tydelegvis Torkjel Lillefosse vore på fleire av øyane på Indrevær. T.d. fann han bogestorr på Aslaksøyna i 1925, dvergsmyle og ormetunge truleg på Vardøyna ( Varøine-skjære / Varøy-skjære ), samt ormetunge også på Gåsøyna ved Indrevær og både ormetunge og marinøkkel på Krokøyna (ut frå herbariebelegg ved botanisk museum i Bergen og Oslo). I tillegg har ein person med namn S. Handeland funne ormetunge på Grisøya ved Indrevær i 1984 (herbariet i Bergen). Sistnemnde stadnamn finn vi ikkje att på kartet, og kanskje er det ei feilskriving her ein stad. Sjølv om desse eldre funna er interessante, så er dei få, dels usikkert stedfesta og dei eldste funna kan vere gått ut. Skjøtselsplanen baserer seg difor i all hovudsak på feltregistreringane som vart utført hausten I alt vart 10 holmar i Indrevær og 3 holmar i Utvær undersøkt. Rapport 2007: 25 8

9 2.3 Verdsetting Alle lokalitetar er verdsett etter Direktoratet for naturforvaltning (2006) sitt system, som deler inn lokalitetane i lokalt viktige (C), viktige (B) og svært viktige (A) områder. Det er satt opp 5 kriterium for verdsetting av lokalitetane: Storleik og kor godt utvikla naturtypen er (verdien aukar med storleiken og utviklingsgraden) Grad av tekniske inngrep (tekniske inngrep reduserar verdien) Førekomst av raudlisteartar (verdien øker med antall og kor truga artane er) Kontinuitetspreg (verdien aukar med miljøet sin alder) Sjeldne utformingar (nasjonalt og regionalt) Førekomst av raudlisteartar er ofte eit vesentlig kriterium for å verdisette ein lokalitet. Ny norsk raudliste vart presentert 6. desember 2006 (Kålås m.fl. 2006), og denne inneber nokre viktige endringar samanlikna med tidlegare raudlister. IUCN sine kriterium for raudlisting av artar (IUCN 2004) er for første gang nytta i raudlistearbeidet i Noreg, og dette har m.a. ført til at ein del artar med store bestandar, men som er i dokumentert tilbakegang, har vorte inkludert på raudlista. Førebels har ikkje Direktoratet for naturforvaltning fylgt opp med retningsliner for korleis førekomst av raudlisteartar skal virke inn på verdsetting av naturtypar. Dei nye raudlistekategoriane rangering og forkortingane er (med engelsk namn i parentes) : RE Regionalt utrydda (Regionally Extinct) CR Kritisk trua (Critically Endangered) EN Sterkt trua (Endangered) VU Sårbar (Vulnerable) NT Nær trua (Near Threatened) DD Datamangel (Data Deficient) Elles vises det til Kålås m.fl. (2006) for nærare forklaring av inndeling, metode og utval av artar for den norske raudlista. Der er det også kortfatta gjort greie for kva for miljø artane lever i og viktige trugsmål. 2.4 Presentasjon Resultata av kartlegginga er presentert i denne skjøtselsplanen, samtidig som kvar einskild lokalitet er omtalt spesielt og lagt inn i ein Natur2000 database. Her er alle funn av artar registrert, og det er gitt forslag til skjøtsel og spesielle omsyn for kvar einskild lokalitet. Alle lokalitetar er teikna inn på kart. Sidan det for det meste er snakk om heile øyer, så let det seg ofte gjera å avgrensa lokalitetane nøyaktig sjølv på kart i ganske liten målestokk. Rapport 2007: 25 9

10 2.5 Ordforklaringar Her fylgjer korte forklaringar på ein del ord og uttrykk som er brukt. Beitemarkssopp: Marklevende sopp som er knytt til grasmarker som er lite gjødsla, jordarbeidd og som har langvarig hevd. De har derfor eit tyngdepunkt i utbreiinga i naturbeitemarker og naturenger. Biologisk mangfald: Dette er mangfaldet av alt levende. Omgrepet skal både omfatte variasjonen av naturtypar, av artar og innanfor artar (genetisk variasjon). Det vert ofte fokusert sterkt på å ta vare på mangfaldet av artar, men det er viktig å få med seg at vi også må ta vare på variasjonen av naturtypar, sjølv om desse ikkje nødvendigvis er spesielt artsrike eller inneheld trua artar, og at vi ikkje berre må ta vare på levedyktige bestand av ein art, men også den naturlige, genetiske variasjonen til arten. Naturbeitemark: Gamal beitemark som er lite jordarbeidd, lite gjødsla og har vori i langvarig hevd. Dette er artsrike miljø der mangfaldet er avhengig av framhald med tradisjonell skjøtsel for å overleva. Natureng/slåttemark: Gamle slåttemarker med liten jordarbeidingsgrad, lite gjødsling og med langvarig hevd. Dette er artsrike miljø der mangfaldet er avhengig av framhald med tradisjonell skjøtsel for å overleva. Naturtype: Naturtypar er eit praktisk, forvaltningsretta verktøy for å kunne dele inn naturen i einingar eigna for avgrensing og kartlegging. Direktoratet for naturforvaltning (1999a) skriv det slik i samband med den kommunale kartlegginga: "Naturtypene er et slags felles multiplum der en prøver å fange opp alle de viktigste variasjoner på økosystemnivå". Inndelinga er biologisk basert, men er utan noen sams naturfaglig basis. Det faglege grunnlaget og vinklinga på dei kartlagde naturtypane varierer difor, og ein må rekne med at inndeling og system vert endra etter kvart som kunnskap og erfaring med systemet blir betre. Nøkkelelement: Dette er element av stor verdi for mangfaldet. I skog gjeld det t..d. gamle, grove tre, hole tre, bergveggar, grove steinblokker og kjelder. I kulturlandskapet kan det m.a. vere store tuntre, dammar, åkerholmar og små bekkedrag. Raudliste: Se eigen oversikt i kapittel 2.3. Raudlister gjev inga fasit for status til mangfaldet av artar, og dei fangar ikkje opp heile variasjonsbredda til det biologiske mangfaldet. Dei har likevel vist seg å få stort gjennomslag i miljøforvaltninga i dei seinare åra, m.a. fordi dei gjev oversikt, er konkrete, dei rangerer artane, og dei gjer det mogleg å samanlikna artar og områder. Signalart: Ein art som indikerer miljø med høge naturverdiar. Vegetasjonstypar: Samfunn av planter som stiller ganske like krav til næringsforhold og råme, og kor dei same artane går igjen der desse forholda oppstår. Rapport 2007: 25 10

11 3 Naturgrunnlaget 3.1 Naturgeografi, geologi og klima Naturgeografisk ligg Indrevær og Utvær i boreonemoral vegetasjonssone, sterkt oseanisk seksjon med vintermildt klima (Bn-O3t) (Moen 1998). Årsnedbøren i området er på mm, og det faller nedbør i dagar i året. Gjennomsnittlig årstemperatur ligg mellom 6 og 8 C, mens gjennomsnittet i januar ligg på 0-4 C og i juli på C (Moen 1998). I Indrevær består berggrunnen av bergartar som sandstein frå silur eller ordovicium. Til dels er det snakk om bergartar som kan gje grunnlag for rikare jordsmonn. Utvær har derimot mest devonske sedimentbergartar, m.a. konglomerat, som er noko mindre næringsrike. 3.2 Naturtypar, vegetasjon og flora Alle dei større øyane i dei to væra, med unntak av dei med noverande eller tidlegare busetnad, kan reknast som naturbeitemark eller beita kystlynghei. Lyngheipreget er tydelegast på større øyer med svakt beitetrykk, slike som Begla i Utvær og Gåsøyna i Indrevær. Vegetasjonen speglar i nokon grad berggrunnen i området, og vi finn dei rikaste vegetasjonstypane i Indrevær. Det er likevel også her stort sett snakk om magre og fuktige lyngheier, samt fattig grasmark og strandberg. Det meste av grasengene er av typen fuktig fattigeng, mest finnskjeggutforming (G1c) men også med tendensar både til heisivutforming (G1a) og storfrytle-utforming (G1d). Eit fåtal naturengplantar som finnskjegg og gulaks er typiske her, saman med ulike vanlege artar frå lynghei og dels overgang mot myr, som t.d. slåttestorr og trådsiv. I tillegg finst det nokre stader litt rikare og samtidig tørrare eng av typen frisk fattigeng med jordnøttutforming (G4b), der naturengplantar som kystgrisøyre og smalkjempe er meir vanlege. Tidlegare og dels noverande funn av ormetunge og marinøkkel indikerar også fragment av litt baserike enger (G11), men slike er dårleg utvekla. Det er også tendensar til meir våte engsamfunn (G12) i overgang mot myr på nokre av øyane, med høgt innslag av myr- og sumpplanter. Tørrenger er det lite av, sjølv om nokre funn av m.a. dvergsmyle viser tendensar også til slike. Lyngheiene er for det meste av den fuktige typen (H3). Strandberga på øyane er stort sett fattige og vi undersøkte dei i liten grad, sjølv om artar som kystbergknapp og fjørekoll finst spreidd. Det er også lite strandenger og vi såg knapt typiske havstrandplanter. Nokre artar knytt til tangvollar o.l. finst hist og her, inkludert klourt. I sumpar og inntil småpyttar vart det funne pølstorr eit par plassar. Rapport 2007: 25 11

12 Det vart også raskt sjekka litt verna, små bergveggar på nokre av øyane på Indrevær. Desse har ofte mykje skorpelav og litt busk- og bladlav typiske for sure, åpne berg, som grå fargelav og korall-lav. I tillegg vart det to stader funne ein sjeldsynt og sørvestleg lavart liten praktkrinslav. Arten veks truleg i litt meir baserike miljø, da det også vart funne artar som kystnever og fløyelsglye saman med ham på Krokøyna (begge er typiske for lungeneversamfunnet). Den langvarige, kontinuerlige og gode hevda, i Indrevær også kombinert med litt rikare berggrunn, har ført til eit stort og særprega mangfald av beitemarkssopp i området. Ut frå dagens kunnskap om denne gruppa av artar, synes Indrevær og Utvær å representere tyngdepunktet for enkelte oseaniske artars utbreiing i Norge. Dette gjeld spesielt slimjordtunge Geoglossum difforme, sumpjordtunge Geoglossum uliginosum, vranglodnetunge Trichoglossum walteri og gul slimvokssopp Hygrocybe vittalina. Figur 2. Liten praktkrinslav Parmotrema chinense (VU) (sentralt i biletet), saman med fargelav og brun korall-lav på bergvegg på Krokøyna i Indrevær. Arten vart funne på to av øyane her og veks kanskje fleire stader på Indrevær. Den er sjeldsynt i Noreg og var i Sogn og Fjordane tidlegare berre kjent frå ein stad i Fjaler og på Stadt. Rapport 2007: 25 12

13 4 Indrevær 4.1 Kort områdeskildring Indrevær vart verna som sjøfuglreservat den Verneformålet er å gje sjøfuglane i området gode og trygge livsvilkår. Området består av ca 350 øyer, holmar og skjær med kringliggande gruntvassområde. Indrevær er eit viktig hekkeområde for sjøfugl, spesielt måkefuglar. Av hekkande arter kan nemnast ærfugl, svartbak (A), raudnebbterne, makrellterne (VU) og teist (NT). Været har også viktige funksjonar som trekk-, myte- og overvintringslokalitet for sjøfugl og våtmarksfugl, m.a. raster flokkar med kvitkinngås her under hausttrekket mellom hekkeplassane på Svalbard og vinterkvartera på Dei Britiske Øyane. Jordsmonnet er grunnlendt og ein middels rik berggrunn i området gjer at vegetasjonen er ganske artsrik, med dominans av oseaniske, fuglegjødsla plantesamfunn. Dei større holmane nyttast av sau på utmarksbeite. Pr i dag vert desse holmane beita; Lyngholmen, Hågøyna, Gåsøyna, Ånnenappen, Tangerøyna, Britøyna, Vardøyna, Slåttøyna, Lyngøyna, Leiaholmen, Sandholmen, Krokøyna, Vesøyna, Geiterøyna og Trettholmen (Knut L. og Jan J. Kalgraff pers. medd.). 4.2 Generelle skjøtselsforslag Det er ferdselsforbod i Indrevær naturreservat i tida frå 1. april til 31. juli. Dette skal likevel ikkje vere til hinder for naudsynt transport med båt og ferdsel i samband med tradisjonelt sauebeite i områda, m.a. tilsyn, gjødsling og vedlikehald av eksisterande gjerde. Verneforskriftene legg difor til rette for at området framleis skal kunne nyttast til beite for sau. Det klart viktigaste tiltaket er å oppretthalde eit godt beitetrykk på holmar der det går sau. Einskilde holmar har i dag noko lågare beitetrykk enn ønskeleg (sjå kap. 4.3), men dei fleste har eit moderat til godt beitetrykk som bør førast vidare. Det er også svært viktig at det ikkje vert gjødsla på dei holmane som er kartlagde som verdifulle kulturlandskap. Gjødsling vil på sikt føre til at nokre få artar, som fleire store, breiblada gras, vert dominerande framfor urter og gras med liten bladmasse (Ingelög m.fl. 1993). Beitemarkssoppene har vist seg å vere spesielt sårbare for gjødsling, og desse artane vil raskt forsvinne med tilførsel av mykje kunstgjødsel på holmane (Jordal 1997). Generelt vil altså mangfaldet av både karplanter og sopp verte mindre om det tilføres gjødsel. Det er planta litt bartre på fleire av øyane i området, spesielt sitkagran, men også bergfuru. Nokre tre gjer liten direkte skade, og gjev dyra ly i dårleg ver. Der det er meir omfattande plantefelt, som på Slåttøyna og dels Aslaksøyna, så er det ein klar fordel med snarleg fjerning av ein del tre, for å få attende eit åpent kystlandskap. Rapport 2007: 25 13

14 På sikt bør desse framande treslaga fjernast på alle øyane, og heller verte erstatta med små holt av naturlege artar, som norsk furu og rogn. 4.3 Lokalitetsspesifikke skjøtselsforslag Det vart registrert i alt 10 verdifulle kulturlandskapslokalitetar i Indrevær. Av desse fekk 7 øyar verdien svært viktig (A) og 3 verdien viktig (B). Alle lokalitetane omfattar ei hel øy/holme. Ut over dei generelle skjøtselsforslaga gis det her tilrådingar for detaljert skjøtsel av kvar einskild holme, då det er nokre mindre skilnader mellom lokalitetane med omsyn til naturtype, beitetrykk og næringsstatus. Det gis også ei skildring av lokaliteten, som er teke frå kommunen sin Natur2000 database. Figur 3. Kartlagde lokalitetar i Indrevær naturreservat i oktober Lokalitetane er nærare skildra og verdsette i kap Gåsøyna UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, utforming fuktig fattigeng (D0401) Verdi: Viktig B Undersøkt/kjelder: BHL , T. Lillefosse Lokalisering: Gåsøyna (kalt Gårsøyna av lokalbefolkninga) ligg i eit større gruntvassområde nordvest for sjølve Indrevær Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Rapport 2007: 25 14

15 Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, men neppe her på Gåsøyna. Holmen har ein kolle i sør og er flatare mot nordre del. Naturtypar: Vekslar mellom ugjødsla, finnskjeggdominert naturbeitemark, stadvis prega av fuglegjødsling, og meir lyngheiprega parti. Vegetasjonstype er oseanisk finnskjeggutforming av fuktig fattigeng (G1c) i dei grasdominerte områda, og fuktig lynghei (H3) elles. Lokaliteten kunne difor også vore kartlagd som kystlynghei, men dei viktigaste naturverdiane er knytt til dei grasrike areala, og difor er naturbeitemark vald. Figur 4. Gåsøyna har den typiske vekslinga mellom strandberg og grasmark som dei aller fleste holmane i Indrevær. Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau, og beitepresset er moderat, i grasrike parti godt. Kontinuiteten i beite verkar god, og truleg har holmen verte beite over svært lang tid. Det beiter gjess jamleg her, og dette gjer at det stadvis er noko oppgjødsla. Artsmangfald: Karplantefloraen er artfattig og triviell, og berre finnskjegg vart notert av naturengartar i 2006, men T. Lillefosse fann ormetunge (VU) her i Det er grunn til å frykte at denne arten no er borte her. Førekomsten av beitemarkssopp var derimot god, med ei rekkje karakterartar for sure, gamle grasmarker (13 artar totalt). Av raudlisteartar vart berre russelærvokssopp Hygrocybe russocoriacea (NT) registrert. Det beita 5 kvitkinngjess på holmen, og det vart også observert 2 storspovar (NT) her. Rapport 2007: 25 15

16 Verdsetting: Den raudlista beitemarkssoppen, saman med langvarig og god hevd, gjev grunnlag for verdi viktig (B). Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og at det ikkje gjødslas på lokaliteten. Beitepresset er truleg optimalt for holmen Ånnenappen UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, hovudsakeleg utforming frisk fattigeng (D0404), samt noko fuktig fattigeng (D0401) Verdi: Svært viktig A Undersøkt/kjelder: BHL Lokalisering: Ånnenappen er ein liten holme som ligg nordvest for husøyane i Indrevær. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsomt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, men ikkje noko tydar på det på Ånnenappen. Naturtypar: Ugjødsla, grasdominert naturbeitemark, stadvis prega av fuglegjødsling. Vegetasjonstype truleg frisk fattigeng (G4) i dei magre og mest grunnlendte partia, meir næringsrik eng der gåsemøkk hevar næringstilhøva. og oseanisk finnskjeggutforming av fuktig fattigeng (G1c) i søkk. Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau, og beitetrykket er godt. Kontinuiteten i beite verkar god, og truleg har holmen vore beita over svært lang tid. Det beiter truleg gjess jamleg her, og saman med sjøfuglhekking gjer dette at det stadvis er noko oppgjødsla. Artsmangfald: Det vart registrert nokre få naturengartar, slik som finnskjegg, tepperot, kystgrisøyre, smalkjempe og blåknapp, medan kveinartar dominerte dei oppgjødsla partia. Ein svært god vokssopplokalitet, med store førekomstar av mange artar. Også ein del raudskivesopp, fingersopp og jordtunger vart funne, m.a. 2 mycel med vranglodnetunge (VU). Verdsetting: Den gode førekomsten av vokssoppar og funna av den sårbare arten vranglodnetunge gjer at lokaliteten får verdien svært viktig (A). Dette understøttas også av langvarig og god hevd utan gjødsling. Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og at det ikkje gjødslas på lokaliteten. Beitepresset er truleg optimalt for holmen. Rapport 2007: 25 16

17 4.3.3 Vardøyna UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, hovudsakeleg utforming frisk fattigeng (D0404), samt noko fuktig fattigeng (D0401) Verdi: Svært viktig A Undersøkt/kjelder: BHL , T. Lillefosse (?) Lokalisering: Vardøyna ligg inntil Britøyna på vestsida; nordvest for husøyane i Indrevær. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, men ikkje noko tydar på det på Vardøyna. Naturtypar: Ugjødsla, finnskjeggdominert og fuktig naturbeitemark med god torvmosedekning. Vegetasjonstype truleg mest frisk fattigeng (G4) og fuktig fattigeng oseanisk finnskjeggutforming (G1c). Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau, og beitetrykket er godt. Kontinuiteten i beite verkar god, og truleg har holmen vore beita over svært lang tid. Artsmangfald: Det vart registrert nokre få naturengartar, slik som finnskjegg, blåklokke, tepperot og smalkjempe. Truleg var det her T. Lillefosse fann både ormetunge (VU) og dvergsmyle i 1925 (han kalte øya for Varøine-skjære ). Førekomsten av beitemarkssopp var god, med i alt 13 registrerte artar - m.a. to funn kvar av slimjordtunge (EN) og vranglodnetunge (VU). Elles mange av dei same artane som på Ånnenappen, naturleg nok. Verdsetting: Fleire funn av sterkt truga beitemarkssopp tilseier at dette er ein klår A-lokalitet. Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og at det ikkje gjødslas på lokaliteten. Beitepresset er truleg optimalt for holmen Krokøyna UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, mest utforming fuktig fattigeng (D0401) Verdi: Svært viktig A Undersøkt/kjelder: GGa , T. Lillefosse (?) Lokalisering: Krokøyna ligger lengst sør i Indrevær, i austre del av øyværet. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei Rapport 2007: 25 17

18 fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, noko einskilde plantefunn indikerar at også gjeld for Krokøyna. Naturtypar: Ugjødsla, dels storfrytledominert og fuktig naturbeitemark dominerar, medan det er lite lyng. Saltsprut pregar delar vegetasjonen, særleg på søre del. Her er det også nokre små dammar oppe på holmen, der ein art som pølstorr vitnar om saltpåverknaden. Det same gjer spreitt innslag av artar som strandsmelle og kystbergknapp over heile øya. Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau (ein handfull dyr sett under vitjinga), og beitetrykket er ganske godt. Det har truleg tidlegare vore god kontinuitet i beite her før, men det var eit lengre opphald, før det på ny vart starta opp att beiting her for et par år sidan. Det er så vidt planta sitkagran på øya. Artsmangfald: Den fuktige, dels myrlendte grasmarka er dominert av artar som slåttestorr, engrapp, knappsiv m.v. Det vart registrert nokre få naturengartar, slik som tiriltunge, blåknapp, tepperot og smalkjempe. I dammane veks forutan pølstorr også andemat. Spreitt innslag av kusymre vitnar om litt rikare tilhøve lokalt. T. Lillefosse var på Krokøina ved Husøyna i 1925, noko som truleg helst er same øya, og fann da både ormetunge (VU) og marinøkkel (NT) her. Desse vart ikkje funne att og har kanskje forsvunne i mellomtida. Førekomsten av beitemarkssopp var sparsam, med i alt 6 registrerte artar (inkludert ein ubestemt raudskivesopp) - m.a. eit funn av gul slimvokssopp (VU). I tillegg vart liten praktkrinslav (VU) funne på ein liten bergvegg sentralt på øya, saman med artar som kystnever og fløyelsglye. Verdsetting: To funn av sårbare artar gjer at lokaliteten får ein klår verdi som svært viktig (A). Også ganske god hevd tilseier ein nokså høg verdi. Den truga lavarten er på strekninga mellom Sunnhordland og Stadt elles berre kjent frå den nærliggande øya Akslaksøyna. Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og at det ikkje gjødslas på lokaliteten. Noverande beitetrykk er truleg ganske godt tilpassa holmen Langedraget UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, hovudsakeleg utforming fuktig fattigeng (D0401), samt noko frisk fattigeng (D0404) Verdi: Viktig B Undersøkt/kjelder: GGa Lokalisering: Langedraget ligger i søre del av Indrevær, ganske sentralt plassert i øyværet. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Rapport 2007: 25 18

19 Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, utan at dette er særleg tydeleg på Langedraget. Naturtypar: Ugjødsla, frisk og fattig naturbeitemark dominerar (oseanisk finnskjeggutforming), medan det er lite lyng. Det er også innslag av nokre strandberg Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau (ein handfull dyr sett under vitjinga), og beitetrykket er ganske godt. Det har truleg tidlegare vore god kontinuitet i beite her før, men det var eit lengre opphald, før det på ny vart starta opp att beiting her for et par år sidan. Artsmangfald: Det vart registrert nokre få naturengartar, slik som finnskjegg, tepperot, tiriltunge og smalkjempe. Funn av fjørekoll og strandkjempe oppe i grasengene vitnar om saltpåverknad over mykje av holmen. Beitemarkssopp finst spreitt, med i alt 5 registrerte artar, og ingen raudlisteartar. Verdsetting: Sjølv om det ikkje vart funne nokre raudlisteartar, så tilseier både den noverande gode hevda og potensialet for slike artar, at verdien blir sett til viktig (B). Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og at det ikkje gjødslas på lokaliteten. Beitepresset er truleg ganske godt tilpassa holmen. Figur 5. Nokre av sauane på den grasrike, nordre delen av Langedraget. Rapport 2007: 25 19

20 4.3.6 Aslaksøyna UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, hovudsakeleg utforming frisk fattigeng (D0404), samt noko fuktig fattigeng (D0401) Verdi: Svært viktig A Undersøkt/kjelder: GGa , T. Lillefosse Lokalisering: Akslaksøyna ligger ganske sentralt på søre delen av Indrevær. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsomt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, men det var lite å merke av dette på denne holmen. Naturtypar: Ugjødsla, frisk fattigeng (oseanisk finnskjeggutforming) er nok vanlegaste vegetasjonstype på øya. Det er også nokre myrlendte fuktenger, samt litt strandbergvegetasjon, sistnemnde særleg på sørligaste delen. Her er det også nokre små dammar, der det m.a. veks andemat. Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau, og beitetrykket er ganske godt, men kan nok også vera enda sterkare. Det har vore dyr på beite her i minst 15 år no, og kontinuiteten i hevda verkar lang. Det er planta litt sitkagran på øya. Artsmangfald: Det vart registrert nokre få naturengartar, slik som finnskjegg, blåknapp, tepperot og smalkjempe. I ein liten kile i strandberga vaks det også ein del klourt. T. Lillefosse fann bogestorr her i Førekomsten av beitemarkssopp var ganske god med spreitte funn over øya av i alt 13 registrerte artar (inkludert ein ubestemt raudskivesopp) - m.a. eit funn av den sterkt truga arten slimjordtunge (EN). I tillegg vart liten praktkrinslav (VU) funne på ein liten bergvegg nordvest på øya. Verdsetting: To funn av truga artar gjer at lokaliteten får ein klår verdi som svært viktig (A). Også ganske god hevd tilseier ein nokså høg verdi. Den truga lavarten er på strekninga mellom Sunnhordland og Stadt elles berre kjent frå den nærliggande Krokøyna. Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram med minst like høgt beitetrykk som i dag, og at det ikkje gjødslas på lokaliteten. Beitepresset er truleg ganske godt tilpassa holmen. Noko rydding av sitkagran vil etter kvart vera ønskjeleg. Rapport 2007: 25 20

21 Figur 6. Søre delen av Aslaksøyna, med strandberg og små viker i mosaikk med mindre grasflekker. I bakgrunnen nokre av granplantefelta på øya Sandholmen UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, hovudsakeleg utformingane frisk fattigeng (D0404) og fuktig fattigeng (D0401) Verdi: Svært viktig A Undersøkt/kjelder: GGa Lokalisering: Sandholmen ligger ganske sentralt på Indrevær, like sørvest for husøyane. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, og artsrikdomen kan peke i retning av at dette gjeld for denne holmen. Naturtypar: Ugjødsla, frisk til fuktig fattigeng (oseanisk finnskjeggutforming) er nok vanlegaste vegetasjonstype på øya, men det er også nokre tendensar til jordnøtt-kystgrisøyre-eng. Lokalt er heisiv dominerande i fuktige fattigenger. Det er også litt strandbergvegetasjon. Her er det nokre små dammar, der det m.a. veks pølstorr og hesterumpe. Rapport 2007: 25 21

22 Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau, og beitetrykket er godt. Øya ber preg av lang og god kontinuitet i hevda. Det vert brukt om lag ein sekk (25 kg) med kunstgjødsel på holmen årleg. Artsmangfald: Det vart registrert nokre få naturengartar, slik som tiriltunge, blåknapp, tepperot og smalkjempe. På strandberg i søre del veks litt dvergsmyle. Førekomst av krusetistel vitnar om lokalt noko nitrofile tilhøve. Førekomsten av beitemarkssopp var god med mange funn over øya av i alt 19 registrerte artar - m.a. dei to sårbare artane gul slimvokssopp og vranglodnetunge. I tillegg vart det under vitjinga sett både kvitkinngås (2 individ), myrsnipe og enkeltbekkasin på øya. Verdsetting: To funn av truga artar gjer at lokaliteten får ein klår verdi som svært viktig (A). Også god hevd og ganske stor artsrikdom tilseier ein slik høg verdi. Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og ein bør vere varsam med å gjødsle lokaliteten. Beitepresset er truleg ganske godt tilpassa holmen. Figur 7. Vestre delen av Sandholmen er ganske berglendt. Ei kvitkinngås kan skimtast på toppen Husøy - Slåttøyna UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, utforming frisk fattigeng (D0404) Rapport 2007: 25 22

23 Verdi: Viktig B Undersøkt/kjelder: GGa Lokalisering: Slåttøyna ligg noko sørvest for husøyane på Indrevær. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa mot sjøen, litt meir uklårt mot fattig lynghei og plantefelt inne på øya. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, og nokre artsfunn kan peike i retning av at dette lokalt også gjeld for denne øya. Figur 8. Austre delen av Slåttøyna er prega av planta bergfuru, med berre ei smal sone med strandberg og små grasflekkar på utsida. Naturtypar: Det er smale og dels noko usamanhengande belte med grashei langs kantane av øya mot sjøen, truleg for det meste frisk fattigeng og graskledde strandberg. Delar av øya (kanskje helst tidlegare lynghei) er planta til meir framande bartre. På nordvestre del er det i tillegg noko mosaikk mellom lynghei og myr/fukthei. Bruk/påverknad: Holmen vert no beita av sau, og beitetrykket er ganske godt i kantsoner mot sjøen. Øya har nok ei lang hevdshistorie, men den var i attgroing ein del år, før beitet for tre år sidan vart teken opp att. På sentrale/austre delar av øya er det planta ein del bergfuru. Brukaren gjødslar så vidt med kunstgjødsel på delar av øya. Artsmangfald: Det vart registrert spreitt med naturengartar, slik som finnskjegg, geitsvingel, knegras, tiriltunge, blåknapp, tepperot og smalkjempe. På strandberg i søre del veks litt stemorsblomst. Førekomsten av beitemarkssopp var god (særleg på nordsida av øya, det har kanskje vore litt for tørt på sørsida) med funn av i alt 17 registrerte artar (inkludert ein Rapport 2007: 25 23

24 ubestemt raudskivesopp), men så langt ingen raudlisteartar. I tillegg vart det funne klourt i ei vik på sørsida av øya. Verdsetting: Ganske bra mangfald av beitemarkssopp og for tida god hevd gjer at lokaliteten får verdi viktig (B). Det er potensiale for raudlisteartar her. Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og ein bør vere varsam med å gjødsle lokaliteten. Beitepresset bør vurderast framover og kan truleg bli høgare etter kvart. Det meste av plantefelta bør ryddast vekk ganske raskt Vesøyna UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, hovudsakeleg utformingane frisk fattigeng (D0404) og fuktig fattigeng (D0401) Verdi: Svært viktig A Undersøkt/kjelder: GGa Lokalisering: Vesøyna er ein av dei noko større øyane i Indrevær, og ligg litt sørvest for husøyane. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile øya. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, men dette ser i mindre grad ut til å gjelde for denne øya. Naturtypar: Ugjødsla, frisk til fuktig fattigeng (oseanisk finnskjeggutforming) er nok vanlegaste vegetasjonstype på øya. Det er også litt strandbergvegetasjon. Her er det nokre små dammar, der det m.a. veks pølstorr og hesterumpe. Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau, og beitetrykket er godt. Øya ber preg av lang og god kontinuitet i hevda. Det vert brukt eit par sekker med kunstgjødsel på holmen årleg (for det meste på nordre og sentrale delen). Lokalt ein del englodnegras vitnar om dette. Artsmangfald: Det vart registrert einskilde naturengartar, slik som finnskjegg, blåknapp, tepperot, kystmaure og smalkjempe. På strandberg veks det litt dvergsmyle. Førekomsten av beitemarkssopp var god med mange funn over øya av i alt 21 registrerte artar - m.a. dei to sterkt truga artane sumpjordtunge og slimjordtunge, samt fleire funn av den sårbare arten gul slimvokssopp. Verdsetting: Fleire funn av truga artar gjer at lokaliteten får ein klår verdi som svært viktig (A). Også god hevd og ganske stor artsrikdom tilseier ein høg verdi, medan gjødslinga trekkjer litt ned. Rapport 2007: 25 24

25 Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og ein bør vere varsam med å gjødsle lokaliteten. Beitepresset er truleg ganske godt tilpassa holmen. Figur 9. Vesøyna har ein del fine grasarike parti. Her er Jan J. Kalgraff i ferd med å gje sauane litt mjøl, noko dei set stor pris på Britøyna UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, hovudsakeleg utforming frisk fattigeng (D0404) Verdi: Svært viktig A Undersøkt/kjelder: GGa Lokalisering: Britøyna er ein av dei litt større øyane i Indrevær, og ligg rett nordvest for husøyane. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile øya. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, og dette gjeld truleg i relativt stor grad for Britøyna, ut frå fleire artsfunn (eventuelt som følgje av skjelsand). Naturtypar: Ugjødsla, frisk fattigeng (oseanisk finnskjeggutforming) er nok vanlegaste vegetasjonstype på øya, dels dominert av heisiv. Det er heller lite fukteng. Det er også litt strandbergvegetasjon, og tendensar til svakt utvikla tørrenger, samt rikare jordnøtt-grisøyre-eng. Sentralt på øya ligg ei større myrlendt sump med ein liten pytt i midten. Rapport 2007: 25 25

26 Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau, og beitetrykket er godt. Øya ber preg av lang og god kontinuitet i hevda (noverande brukar har hatt sau her sjølv i rundt 30 år). Det vert brukt eit par sekker med kunstgjødsel på holmen årleg (for det meste på søre delen). Dette ser ein i nokon grad att på artsmangfaldet, som er klårt rikast på dei partia som truleg får minst gjødsel. Figur 10. Nordaustre delen av Britøyna med relativt frodig og artsrik grasmark. Her vart ormetunga (VU) funne i området ganske sentralt på biletet. Artsmangfald: Det vart registrert ein del naturengartar, slik som kornstorr, kystmaure, engfrytle, tiriltunge, finnskjegg, blåknapp, tepperot, dvergsmyle og smalkjempe. Av særskilt interesse var litt ormetunge på eit parti på nordre del av øya, ei sårbar engplante som tidlegare er funnen både på Indrevær og eit par andre stader i ytre Sogn, men der dette er einaste kjente funnet i seinare tid. I pytten veks det hesterumpe, og truleg er det havstorr i ei bukt. Førekomsten av beitemarkssopp var god med til dels mykje sopp fleire stader og i alt 23 registrerte artar. Dette er ein av dei rikaste sopplokalitetene i kommunen, og den beste som er funne på Indrevær. Fleire raudlisteartar vart funne, inkludert sårbare artar som vranglodnetunge og gul slimvokssopp. Verdsetting: Fleire funn av truga artar gjer at lokaliteten får ein klår verdi som svært viktig (A). Også god hevd og ganske stor artsrikdom tilseier ein slik høg verdi. Rapport 2007: 25 26

27 Forslag til skjøtsel: For å halde på naturverdiane er det viktig at beiting med sau held fram slik det blir gjort i dag, og ein bør vere varsam med å gjødsle lokaliteten. Beitepresset er truleg ganske godt tilpassa holmen. Rapport 2007: 25 27

28 5 Utvær 5.1 Kort områdeskildring Utvær er det aller vestlegaste øyværet i Noreg. Steinsøyna og Mulen representerar våre vestlegaste punkt med fastmark over normalt flomål. Utvær ble vernet som sjøfuglreservat Verneformålet er å gje sjøfuglane i området gode og trygge livsvilkår. Området består av ca 50 øyer, holmar og større skjær, samt fleire mindre skjær. Reservatet omfattar også dei store gruntvassområda i nordre del av været. Utvær har mange sentrale funksjoner for sjøfugl, men er særlig viktig som hekkeområde. Av hekkande arter kan nemnes ærfugl, tjuvjo (NT), svartbak (A), raudnebbterne, makrellterne (VU) og teist (NT). Viktig overvintringslokalitet for lommer, dykkarar og dykkender. Under hausttrekket raster m.a. mindre flokkar med kvitkinngås. Utvær er eitt av 4 kulturlandskapsområde i Sogn og Fjordane som er klassifisert som nasjonalt viktige (Direktoratet for naturforvaltning 2007). Kulturlandskapsområdet er omtalt slik i Naturbase: Spesiell beliggenhet helt vest i havet og representerer et typisk fiskevær. Holmer og øyer har gjennom århundrer vært brukt til beite, innsamling av vinterfor (slått), tørking av klippfisk (helleberg), til lyngslått og torvskjæring. Mange av holmene blir ennå flere steder beitet. Figur 11. Utvær er det vestlegaste øyværet i Noreg. Framleis bur det folk delar av året på fyrøya. Rapport 2007: 25 28

29 Jordsmonnet er grunnlendt. De spesielle klimatiske forholda gir grunnlag for ein spesiell flora med innslag av sjeldne og oseaniske planter. Fuglegjødsla plantesamfunn er typisk på fleire øyer, m.a. på Kalven og Kuøyna. Dei større holmane nyttast eller har vore nytta som utmarksbeite for sau. Pr i dag vert berre Begla og Kuøyna beita, men for berre nokre få år sidan gjekk det også sau på Kalven. Tidlegare vart også Sendinga og sjølve Utvær beita/slått. På Søre Kvamskjær har det også vore slept sau nokre få år. (Knut L. Kalgraff pers. medd.). På Begla er det i tillegg til naturbeitemark også større område med lyngheipreg. Figur 12. Kartlagde lokalitetar i Utvær naturreservat i oktober Lokalitetane er nærare skildra og verdsette i kap Generelle skjøtselsforslag Det er ferdselsforbod i Utvær naturreservat i tida frå 1. april til 31. juli. Dette skal likevel ikkje vere til hinder for naudsynt transport med båt og ferdsel i samband med tradisjonelt sauebeite i områda, m.a. tilsyn, gjødsling og vedlikehald av eksisterande gjerde. Verneforskriftene legg difor til rette for at området framleis skal kunne nyttas til beite for sau. Det klårt viktigaste tiltaket er å halde oppe eit godt beitetrykk på øyar/holmar der det går sau. På Begla er det i dag noko lågare beitetrykk enn ønskeleg (se kap. 5.3), Rapport 2007: 25 29

30 mens Kuøyna har et moderat til godt beitetrykk som bør førast vidare. På Kalven er det viktig at det vart sett på sau igjen raskt som mogeleg. Det er også svært viktig at det ikkje gjødslas på de holmane som er kartlagde som verdifulle kulturlandskap. Gjødsling vil på sikt føre til at nokre få artar av store, breiblada gras vert dominerande framfor urter og gras med liten bladmasse (Ingelög m.fl. 1993). Beitemarkssoppene har vist seg å vere spesielt sårbare for gjødsling (Jordal 1997), og desse artane vil raskt forsvinne med tilførsel av mykje kunstgjødsel på holmane. Generelt vil altså mangfaldet av både karplanter og sopp verte mindre om det tilføres gjødsel. 5.3 Lokalitetsspesifikke skjøtselsforslag I Utvær vart det registrert tre øyar/holmar med spesiell verdi for biologisk mangfald (ein svært viktig lokalitet, ein viktig og ein lokalt viktig). Ut over dei generelle skjøtselsforslaga gis det her tilrådingar for detaljert skjøtsel av den enkelte holme, då det er enkelte mindre forskjellar mellom lokalitetane med omsyn til naturtype, beitetrykk og næringsstatus. Det gis også ei beskriving av lokaliteten, som er tatt frå kommunens Natur2000 database Kalven UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, utforming frisk fattigeng (D0404) Verdi: Lokalt viktig C Undersøkt/kilder: BHL Lokalisering: Kalven ligg like inntil Begla på austsida av denne. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsomt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, slik som her på Kalven. Naturtypar: Gras- og urtedominert, for tida uhevda naturbeitemark. Vegetasjonstype er truleg frisk fattigeng (G4). Også oseanisk finnskjeggutforming av fuktig fattigeng (G1c) førekjem. Bruk/påverknad: Det har ikkje beita sau på holmen dei siste 2-3 åra, men før det har kontinuiteten i beite truleg vore god og langvarig. Artsmangfald: Karplantefloraen hadde m.a. innslag av artar som blåknapp, hanekam, smalkjempe, finnskjegg og tepperot. Førekomsten av beitemarkssopp var sparsam, med berre ei handfull artar funne. Verdsetting: Artsfunna og vegetasjonstype gjer ikkje grunnlag for høgare verdi enn lokalt viktig (C), noko mangelen på hevd pr i dag også tilseier. Vegetasjonen er noko rikare enn elles i Utvær, og med opptaking av hevd vil truleg også fleire artar av beitemarkssopp komme att, og verdien vil kunne aukast. Rapport 2007: 25 30

31 5.3.2 Begla Forslag til skjøtsel: Beiting med sau må takast opp att så raskt som mogeleg. Det bør ikkje gjødslast på holmen. UTM: 32VKN Naturtype: Naturbeitemark, mest utformingane frisk fattigeng (D0404) og fuktig fattigeng (D0401), samt kystlynghei utforming fuktig lynghei (D0703) Verdi: Svært viktig A Undersøkt/kilder: BHL Lokalisering: Begla er den inste av dei større holmane i Utvær, og også den største og høgaste. Lokaliteten er skarpt og godt avgrensa, då den famnar heile holmen. Naturgrunnlag: Berggrunnen i Utvær og Indrevær består for det meste av hard og næringsfattig devonsk konglomerat, og det er svært sparsamt med lausmassar dei fleste stader. Truleg er det smale årer med meir næringsrike bergartar lokalt, men neppe på Begla. Holmen er bratt mot sjøen og elles småkupert. Naturtypar: Ugjødsla, finnskjeggdominert naturbeitemark som vekslar med lyngheier og fuktenger dominerer. Vegetasjonstype er truleg ei veksling mellom oseanisk finnskjeggutforming av fuktig fattigeng (G1c) og frisk fattigeng i de mest grunnlendte partia - mest sannsynleg vanleg utforming med kystgrisøyre (G4a). Også storfrytleutforming av fuktig fattigeng (G1d) dekkjer noko areal. Lyngheiene er friske til fuktige, hovudsakeleg røsslyng-blokkebærutforming (H3a). Lokaliteten er kartlagt som naturbeitemark, men også kystlynghei kunne vore brukt som naturtype. Holmen kan like godt vurderast som beita kystlynghei med innslag av grasmark, som ekstensivt nytta naturbeitemark med dominans av lyng i parti. Bruk/påverknad: Holmen vert beita av sau, og beitepresset er moderat - i parti noko svakt. Kontinuiteten i beite verkar god, og truleg har holmen vore beita over svært lang tid. Artsmangfald: Karplantefloraen er ganske artsfattig og triviell. Av naturengartar vart kystgrisøyre, småengkall, finnskjegg, sumpmaure og tepperot notert. Tett mosedekke (mest torvmoseartar). I fuktige søkk var det store storfrytlebestand. Lyngheiene var også artsfattige. Førekomsten av beitemarkssopp var derimot svært god, og da hovudsakeleg i dei grasdominerte partia. I alt vart 13 artar registrert, m.a. fleire funn av slimjordtunge (EN) og vranglodnetunge (VU) - samt eit funn av gul slimvokssopp (VU). Vandrefalk (NT) vart observert i flukt over holmen, medan ein del spurvefugl rasta her. Over 100 rødvingetrost blei notert, saman med ein duetrost - ein uvanleg art på ytterkysten på Vestlandet. Verdsetting: Dei mange funna av raudlisteartar i to av dei tre strengaste kategoriane, gjer at dette er ein klår A-lokalitet. Dette vart også understøtta av lang kontinuitet i beiting og ei mager beitemark i god hevd. Rapport 2007: 25 31