Kulturhistoriske registreringar Kultur og idrettsavdelinga, seksjon for kulturminnevern og museum Kulturminneregistrering i samband med utbetring av fylkesveg 122 mellom Fusa og Skåte i Fusa kommune Rapport 7 2007
Forord Etter omorganiseringa av kulturminnevernet i 1990 vart ansvaret for automatisk freda kulturminne i plansaker overført til fylkeskommunane. I Hordaland fylkeskommune er det Seksjon for kulturminne og museum ved Kultur- og idrettsavdelinga som utfører det kulturminnefaglege arbeidet. Planområda vert sjekka ut i høve til arkivopplysningar om kjente automatisk freda kulturminne. Det vert og gjort ei kulturminnefagleg vurdering om det skal gjerast arkeologiske feltregistreringar. Feltarbeidet har som mål å finne ut om eit planlagd tiltak vil komma i konflikt med automatisk freda kulturminne (eldre enn 1537). Feltregistreringane omfattar overflateregistrering, prøvestikking og maskinell flateavdekking avhengig av mellom anna terrengtype, høgd over havet og nærleik til kjende kulturminne. I den grad tiltaket vil verka inn på nyere tids kulturminne vil desse bli kort omtalte. Denne rapporten er utarbeidd på bakgrunn av utført arkeologisk feltarbeid. Rapporten gjev opplysningar om arbeidsomfang, utstrekning og karakter av registrerte kulturminne, og skildrer om framlagde planar er i konflikt med kulturminne. I fylgje Kulturminneloven 10 må tiltakshavar bera kostnadene med gransking av automatisk freda kulturminne som nemnd i 8 og 9.
Samandrag Den arkeologiske registreringa i samband med ny fylkesveg 122 mellom Fusa og Skåte i Fusa kommune vart gjennomført i perioden 5.-11. juni 2007. Registreringa vart utført av Kultur- og idrettsavdelinga ved Hordaland fylkeskommune, og deltakarar var Ambjørg Reinsnos (5.-7. juni) og Trond Eilev Linge. Det vart lagt ned om lag 8 dagsverk i felt. I tillegg vart det brukt gravemaskin alle dagar. Det vart opna i alt 11 sjakter. Registreringa påviste spor av førhistorisk dyrking og ein førhistorisk struktur innanfor ein avgrensa del av planområdet som er tenkt nytta som massedeponi. Figur 1 Oversiktskart over Midthordland med det aktuelle området markert ut med grønt. 1
Figur 2 Traséen frå Fusa til Skåte med områda det vart gravd sjakter i markert med raudt. 2
Bakgrunn Bakgrunnen for registreringa er reguleringsplan for FV122, parsellen Fusa-Skåte (Statens Vegvesen 2006). Vegplanen går i hovudsak ut på å utbetre breidde og kurvatur langs dagens fylkesveg (fv.) 122 gjennom området. I tillegg skal einskilde kryss og avkjørsler endrast og enkelte større inntilliggande areal nyttast til massedeponi. Total lengd på traséen er 3840 meter (jf. figur 2). Det er gravd sjakter i to område som er planlagt nytta til massedeponi samt eit område der eit kryss skal leggjast om. Frå Skjørsand er tidlegare levert inn ei flekke av flint (B5433). På Skåte er levert inn ei skaftholøks i stein (B10870) og delar av ei kremasjonsurne (tapt?). Her er også kjent ei båtstø, ein gravhaug, ei langrøys og fem gravrøyser. Ingen av desse kulturminna ligg i nærleiken av det aktuelle vegplanområdet. Området Vegen går gjennom eit område som ber preg av landbruk, og traséen går gjennom eller like forbi fleire av gardstuna. Fv. 122 går om lag ved høgdekotane 50-60 meter i skråninga over Fusafjorden. Planområdet går gjennom gardane Fusa, Foer, Haga, Storli, Litleli, Skjørsand, Fagerheim og Skåte. Mål og metode Registreringa er utført for å avklare om det er konflikt mellom reguleringsplanen og kulturminne som er automatisk freda etter kulturminnelova. Slike kulturminne er ofte ikkje synlege i overflata, og ein er difor avhengig av å grave sjakter for å påvise dei. I registreringa vart det sjakta etter prinsippet om flateavdekking. Såkalla maskinell flateavdekking går ut på å bruke gravemaskin til å fjerne jordlag for å på denne måten avdekke spor etter førhistorisk aktivitet i undergrunnen. Slike spor kan til dømes vere stolpehol og veggriller etter huskonstruksjonar, ulike typar nedgravingar som graver, kokegroper og eldstadar, ardspor etter førhistorisk jordbruk eller restar av kulturlag. Strukturane vil ofte oftast avteikne seg som mørke plettar i den lyse undergrunnen. For å skaffe betre grunnlag for å forstå kva type struktur det er tale om, og om det i det heile er tale om verkelege strukturar, vert det enkelte gonger grave snitt gjennom dei. Sjakter som det er gjort funn i er teikna i målestokk 1:50. Strukturar som er snitta er teikna i målestokk 1:10. Påviste strukturar er tildekka med vegduk før sjaktene vart lukka att. Regulær maskinell flateavdekking legg vekt på å avdekke store flater for å sjå samanhengar mellom strukturar, og er mest nytta i arkeologiske utgravingar. Sidan dette er ei registrering 3
er det berre avdekka mindre utsnitt i form av sjakter. Kvar sjakt er sjeldan meir enn 3-4 meter brei. Sjaktene er eigna til å undersøke om det finst førhistoriske strukturar i området, men gjev sjeldan høve til å kome med meir konkluderande resultat som til dømes rekonstruksjon av heile hus (samanhengar mellom strukturar). Figur 3 Sjakter på marka som er planlagt til massedeponi på Skjørsand. Raude sjakter er utan funn. Grøne har funn. Kvar rute er 100 x 100 meter. Funnførande område markert med blå skuggelegging. 4
Registrering av automatisk freda kulturminne Det er påvist funn i eit av områda; eit areal planlagt til massedeponi på Skjørsand. På denne marka vart det opna i alt seks sjakter. Det er gjort funn i to av dei, sjakt 1 og 4. Figur 3 syner sjaktene samt eit truleg funnførande område som er rekna fram til på bakgrunn av dei funna som er gjort. Funnområdet er lagt inn i kulturminnedatabasen Askeladden med id. nr. 109274. Her følgjer ein presentasjon av dokumentasjonen av dei funna som vart påvist. Sjakt 1 dyrkingslag Profilen med dyrkingslaga er teikna og attgjeve som figur 4 her. Skildringa av dei ulike laga er som følgjer: Lag 1: Torv Lag 2: Dagens dyrkingslag; mørk brun, oransjespetta, humus. Feitt. Lag 3: Berg Lag 4: Steril grus. Blanda, porøs masse. Lag 5: Som lag 2, men mindre oransjespetta samt meir kompakt og mørkare på farge. Lag 6: Dyrkingslag Mørk brunt, feitt humus. Kolblanda. Linser med kol i laget er moglegvis eigne avsviingslag (?). Noko småstein. Overgongen til lag 2 er noko usikker/utflytande. Samanhengande kollinser markert ut med x ar på teikninga. Kolprøve nr. 1 er teke ut frå dette laget. Den gav eldre bronsealder: 3095 +/- 70 bp (kalibrert til 1425-1265 f. Kr) (T-19171). Lag 7: Dyrkingslag - Som lag 6, men gråare på farge kanskje fordi det i større grad er blanda med undergrunnen? Kollinser også i dette laget. Samanhengande kollinser markert ut med x ar på teikninga. Kolprøve nr. 2 er teke ut frå dette laget og er sendt inn til datering. Resultatet viste yngre bronsealder: 2730 +/- 80 bp (kalibrert til 930-805 f. Kr) (T-19172). 5
Figur 4 Teikning av nordlege profil i sjakt 1 med dyrkingslag (lag 6 og 7). 6
Sjakt 4 I sjakt 4 er påvist ein struktur nær nordaustenden til sjakta. Strukturen er ei uregelmessig sirkulær nedgraving med kolblanda humus og steinar, vesentleg flate heller, som fyllmasse (figur 5, 6 og 7). Omkrinsen er om lag 130 cm. Figur 5 Struktur 4-1 i nordaustenden i sjakt 4. Struktur 4-1 er teikna i plan, snitta og teikna i snitt (jf. figur 6). Det er også teke ut ei kolprøve frå snittet. Kolprøva (TUa-6843) er AMS-datert til1805 +/-35 bp, kalibrert til 214-315 e. Kr, og denne dateringa svarar til yngre romertid. Profilen av snittet syner at strukturen på det meste er 11 cm djup. Det er ikkje lett å tolke kva strukturen representerar. Det er kol blanda inn i massen i strukturen, men ikkje i ei slik mengd at det er rimeleg å snakke om eldstad eller kokegrop. Det er også små flekkar med kolbitar i det nedre sjiktet (1-2 cm) av matjordlaget her, og massen i strukturen skil seg ikkje mykje frå denne. Bruken av heller i staden for annan stein synast å vere medvite. Det er ellers ikkje særleg med stein i undergrunnen her. Eit lite moderne glasskår kom fram under oppreinsking av strukturen, men det er uråd å slå fast om 7
dette låg nedi sjølve strukturen eller i dekningslaget rett ovanfor. Overdekninga over strukturen er om lag 20 cm. Figur 6 Plan og snitt av struktur 4-1 med markert uttaksstad for kolprøve i profilen. 8
Figur 7 Struktur 4-1 sett mot søraust. Målestokk: 1 meter. Omfang og avgrensing av funnførande område Relasjonen mellom funnførande sjakter og sjakter utan funn kjem fram av figur 3. Sjakt 2 er gravd nord for sjakt 1 og avgrensar utbreiinga av dyrkingslaga i sjakt 1 denne vegen. Sjakt 2 har ikkje spor av dyrkingslag. Matjordlaget er mellom 10 og 40 cm djupt og består av gråbrun torvig humus med litt sand. For ein stor del ligg dette rett på berget. I sjakt 3 er det litt spreidd kol i sjaktbotnen, men ikkje samanhengande i ein slik grad at ein kan tale om eit bevart dyrkingslag. Det er vel heller ein indikasjon på at ein er i utkanten av dyrkingslaga frå sjakt 1. Overdekninga i sjakt 3 er mellom 10 og 30 cm. Rett sør for sjakt 1 er ein traktorveg, og vi valde å ikkje sjakte over denne. Undersøking med sonderborr tydar på at berget som stakk fram i undergrunnen aust for dyrkingslaga i sjakt 1 (jf. lag 3 på teikninga, figur 4) held fram sørover mot sjakt 5. I denne sjakta er det og for ein stor del berg rett under matjordlaget. Funnområdet representert med den påviste strukturen i sjakt 4 er dermed avgrensa mot vest av sjakt 5. Mot aust avgrensast sjakt 4 av den eksisterande fylkesvegen. Sidan struktur 4-1 er påvist nær nordenden av sjakt 4, og det ikkje er fleire strukturar vidare sørover, vert 9
funnområdet også avgrensa denne vegen. Område som ein kan rekne som truleg funnførande utfrå dei registrerte funna er skuggelagt med blå farge i figur 3. Konklusjon Registreringa i samband med fylkesveg 122 mellom Fusa og Skåte resulterte i påvising av førhistoriske dyrkingslag i sjakt 1 og ein struktur i sjakt 4. To adskilte dyrkingslag i sjakt 1 er datert til yngre bronsealder og eldre bronsealder. Struktur 4-1 i sjakt 4 er datert til eldre romartid. På grunnlag av desse funna og negative sjakter er det rekna ut eit truleg funnførande område som er markert ut med blå skuggelegging i figur 3. Her er det altså direkte konflikt mellom kulturminna og det planlagte massedeponiet. Referanse: Statens Vegvesen 2006 FV 122 Fusa-Skåte, Reguleringsplan Fusa kommune, plandokument. Fv122, HP:01 Parsell: Fusa-Skåte. Statens Vegvesen, Region Vest, Voss og Hardanger distrikt. 10
11
12
13
14
Lokalitet - 109274 - Arkeologisk lokalitet - Bosetning-aktivitetsområde - Skjørsand - Bosetningsspor Lokalitet - 109274 - Arkeologisk lokalitet - Bosetningaktivitetsområde - Skjørsand - Bosetningsspor Klassifisering Kategori: Arkeologisk lokalitet Art: Bosetningaktivitetsområde Stedfesting Fylke: Kommune: Gårdsnavn: Museumsdistrikt: Hordaland Fusa Skjørsand Bergen Museum Eiendomsopplysninger Kommune: Fusa Gnr: 40 Festenr: 0 Bnr: 1 Seksjonsnr: 0 Geometri Koordinatsystem: (23) UTM sone 33 (EUREF89/WGS84) Nord: 6708780.6 Øst: -19777.577 Metadata på digital stedfesting: Geometri datert: 22.06.2007 Oppretting og ansvar Registrert Dato: 22.06.2007 Ansvarlig etat: Hordaland fylkeskommune Utført av: Trond Eilev Linge Instans: Hordaland Registreringstype: Veiplanregistrering fylkeskommune Utfyllende opplysninger Beskrivelse: Det er påvist to adskilte dyrkingslag i sjakt 1 lengst nord i området. C14 datert til 3095 +/-70bp (1425-1265 f. Kr.) og 2730 +/- 80 bp (930-805 f Kr.) (T-19171 og T-19172). Er avgrensa av negative sjakter og bergparti. Ein struktur påvist i sjakt 4 på flata i søraust: sirkulær nedgraving med kolblanda humus og heller. AMS-datert til 1805 +/-35 bp (215-315 e. Kr) (TUa-6843). Kartmarkeringa syner antatt utbreiing av dyrkingslag og strukturar. Terrengbeskrivelse: Dyrka mark. Terrenget skrånar mot vest. Orientering: Ligg på dyrka mark rett vest for fylkesveg 122 mellom Fusa og Skåte Tilhørende enkeltminner 1 Dyrkingsflate AUT Tilstand registrert den http://askeladden.ra.no/vis/lokaliteteksport.jsp?minneid=781853&minnetype=lokalitet&ekspander=1 (1 of 3)30.11.2007 14:39:55
Lokalitet - 109274 - Arkeologisk lokalitet - Bosetning-aktivitetsområde - Skjørsand - Bosetningsspor Tilstand: Årsak: Arealbruk: Registrert dato: Registrert av: Utførende instans: Oppdragsgiver: Vernestatus for lokalitet Vernetype: Automatisk fredet Vernedato: 22.06.2007 Lovgrunnlag: Kulturminneloven av 1978 Tinglystdato: Paragraf: 4 Sikringssone Beskrivelse: Sikringssone på: 5 meter Vernetype: Automatisk fredet Vernedato: 22.06.2007 Lovgrunnlag: KML Paragraf: 6 Enkeltminne - 109274-1 - Arkeologisk enkeltminne - Dyrkingsflate - Klassifisering Kategori: Arkeologisk enkeltminne Art: Dyrkingsflate Opprinnelig funksjon: Landbruk Hovedgruppe: Primærnæringer Status: Stedfesting Fylke: Hordaland Kommune: Fusa Eiendomsopplysninger Kommune: Fusa Gnr: 40 Festenr: 0 Bnr: 1 Seksjonsnr: 0 Datering Datering: Bronsealder - jernalder Metode: Radiologisk (C 14) Eksakt datering: Kvalitet: Dokumentert Utfyllende opplysninger Vernestatus for enkeltminne Vernetype: Automatisk fredet Vernedato: Lovgrunnlag: Kulturminneloven av 1978 Tinglystdato: Paragraf: 4 Sikringssone http://askeladden.ra.no/vis/lokaliteteksport.jsp?minneid=781853&minnetype=lokalitet&ekspander=1 (2 of 3)30.11.2007 14:39:55
Lokalitet - 109274 - Arkeologisk lokalitet - Bosetning-aktivitetsområde - Skjørsand - Bosetningsspor Beskrivelse: Sikringssone på: 5 meter Vernetype: Automatisk fredet Vernedato: Lovgrunnlag: KML Paragraf: 6 http://askeladden.ra.no/vis/lokaliteteksport.jsp?minneid=781853&minnetype=lokalitet&ekspander=1 (3 of 3)30.11.2007 14:39:55