Versjon 21. juli 2009 Nynorsk Rettleiing del 1 til nasjonal prøve i lesing 2009 Informasjon om prøva og gjennomføringa 8. steget 1
Informasjon om nasjonal prøve i lesing på 8. steget Torsdag 17. september 2009 skal alle elevane på 8. steget i Noreg gjennomføre den nasjonale prøva i lesing. Denne rettleiinga del 1 inneheld beskrivingar av den nasjonale prøva i lesing, kva prøva måler og praktisk informasjon om prøvegjennomføringa og vurderinga. 1. Lesing som grunnleggjande ferdigheit Nasjonale prøver i lesing skal kartleggje i kva grad leseferdigheitene til elevane er i samsvar med kompetansemål i LK06, der leseferdigheiter er integrerte. Dette inneber at nasjonale prøver i lesing på norsk ikkje er ei prøve i norskfaget, men ei prøve i lesing som grunnleggjande ferdigheit, det vil seie som del av den kompetansen elevane skal utvikle i alle fag. Det finst ulike måtar å beskrive leseferdigheiter på. Nasjonale prøver støttar seg til ei inndeling i desse tre aspekta ved lesing: Finne informasjon i teksten Tolke og forstå teksten Reflektere over og vurdere form og innhald i teksten Desse aspekta speglar seg tydeleg av fleire stader i kompetansemåla i LK06 i alle fag. I læreplanen for norskfaget, som har eit særleg ansvar for leseopplæringa, er aspekta ved lesing framheva som viktige kompetansemål i seg sjølv, ofte formulerte som lesestrategiar. Allereie etter 2. steget skal elevane kunne "bruke enkle lesestrategier og reflektere over leste tekster". Etter 4. steget skal elevane kunne "lese barnelitteratur og fagtekster med flyt, sammenheng og forståelse for innholdet", og etter 7. steget skal dei kunne "bruke varierte strategier for å lese ulike typer tekst i ulikt tempo". Dei tre aspekta finst likevel ikkje som åtskilde ferdigheiter hos lesarane, og det er derfor ikkje eit mål å prøve dei som ulike delkompetansar. Alle tre skal likevel vere representerte i prøva, men vil ikkje nødvendigvis ha lik vektlegging i prøvene. Til dømes vil det tredje aspektet, Reflektere over og vurdere form og innhald i teksten komme sterkare inn i prøvene på 8. steget enn på 5. steget. Kompetansemåla i LK06 speglar seg òg av i tekstutvalet. Prøvene inneheld eit varierande tal med tekstar, men av dei vil det alltid vere minst éin skjønnlitterær tekst og éin saktekst. Tekstar som inneheld illustrasjonar, tabellar, figurar, diagram osv., representerer samansette tekstar i prøvene. I definisjonen av lesing er det lagt vekt på evne til å lese, forstå og bruke tekstar som elevane kan komme til å møte både på skolen og elles i livet, og å kunne stille seg sjølvstendig reflekterande til form og innhald i tekstane. Det er altså ikkje berre evna til å omsetje bokstavar til meiningsfulle ord og setningar det handlar om. Leseferdigheit slik ho er beskriven i LK06, og slik ho blir målt i dei nasjonale prøvene, handlar om ei ferdigheit som er ein føresetnad for å delta i samfunnet, både i vidare utdanning, i arbeidslivet og i fritida. 2. Om prøva Dei nasjonale prøvene i lesing er baserte på kompetansemål i læreplanen for fag etter 7. steget. Prøva i lesing er konstruert slik at ulike spørsmål krev ulike lesemåtar. Nokre spørsmål krev at eleven finn svaret slik det står i teksten. 2
Andre spørsmål krev at eleven sjølv kjem med tolkingar, grunngivingar, refleksjonar eller vurderingar. Å tolke kan innebere å binde saman setningar, å samanhalde informasjon som finst ulike stader i teksten, eller å lese mellom linjene. Å forstå teksten inneber at eleven får oversikt over innhald og meining i teksten. Refleksjon over form og innhald i teksten føreset at eleven forstår teksten som heilskap, men inneber samtidig at eleven tek i bruk sin eigen kunnskap. Prøvene på 8. steget kan i tråd med læreplanane innehalde tekstar både på bokmål og nynorsk. Praktisk informasjon om prøvegjennomføringa Pakka med prøvehefte er send til rektor på skolen. På den første sida i prøveheftet er det informasjon til eleven. Det er viktig at læraren les dette saman med elevane før prøva startar. Prøvetida er 90 minutt Elevane kan ha med skrivesaker. Ingen andre hjelpemiddel er tillatne. Det kan leggjast inn ein pause på 5 minutt i tillegg til prøvetida, men elevane må vere i prøvelokalet. Det kan gjerast unntak for toalettbesøk. Elevane kan levere svara før prøvetida er ute, men alle elevane må sitje på plass til den oppsette prøvetida er ute. Læraren bør oppmuntre elevane til å arbeide godt med prøva og sjå igjennom det dei har gjort før innlevering. Læraren bør førebu stilleaktivitetar til elevar som blir tidleg ferdige med prøva. Vurdering av elevsvara På slutten av prøvedagen vil ei vurderingsrettleiing til oppgåvene bli publisert i prøveadministrasjonssystemet (PAS). Innanfor kvart av dei tre leseaspekta er det oppgåver med ulik vanskegrad og ulikt format: fleirvalsoppgåver, samansette fleirvalsoppgåver og opne oppgåver. Fleirvalsoppgåver er enkle å vurdere fordi det er berre eitt rett svar. Det svaralternativet elevane har valt, blir tasta direkte inn i PAS. Læraren treng derfor ikkje å vurdere svaret. Det vil automatisk bli registrert som rett eller gale i registreringssystemet. Samansette fleirvalsoppgåver består av fleire deloppgåver. Læraren må vurdere om det er svart rett på deloppgåvene, setje poeng i tråd med vurderingsrettleiinga og taste dette inn i PAS. I dei opne oppgåvene skal elevane sjølve skrive svaret. Desse oppgåvene må òg vurderast av læraren i samsvar med vurderingsrettleiinga (blir publisert på prøvedagen). For å hjelpe lærarane i vurderingsarbeidet er det gitt døme på elevsvar i vurderingsrettleiinga (fasit). Læraren må vurdere om det er eit akseptabelt svar eller ikkje, setje poeng og registrere dette inn PAS. Etter at prøveresultata er registrerte i PAS, kan læraren hente ut resultatrapportar. 3
3. Oppfølging av prøveresultat Det vil bli utarbeidd rettleiingsmateriell (rettleiing del 3) til oppfølging av prøveresultata. Dette blir etter kvart publisert på nettsida til Utdanningsdirektoratet www.udir.no/nasjonaleprover 4. Kommentarar til eksempeloppgåver på www.udir.no/nasjonaleprover Oppgåvene som blir kommenterte her, er henta frå eksempeloppgåvene som er publiserte på heimesidene til Utdanningsdirektoratet www.udir.no/nasjonaleprover. Eksempeloppgåvene i lesing på 8. steget (bokmål/nynorsk) finn ein på den høgre sida i artikkelen Eksempeloppgåver til nasjonale prøver. Kommentarane er organiserte slik at dei ulike aspekta ved lesing blir kommenterte etter tur. Desse aspekta er dei same uavhengig av tekst og teksttype. Det er ikkje uvanleg at oppgåver som krev at elevane skal finne informasjon i teksten, er lettare enn oppgåver som krev tolking og refleksjon. Men det er ikkje nødvendigvis alltid slik: Det kan vere ganske lette tolkings- og refleksjonsoppgåver, og det å finne informasjon kan vere vanskeleg. Det er heller ikkje nokon nødvendig samanheng mellom aspekt ved lesing og oppgåveformat: Opne oppgåver kan krevje at eleven finn informasjon, og fleirvalsoppgåver kan vere laga på ein slik måte at dei krev refleksjon. Dette er det viktig å hugse på i arbeidet med dei nasjonale leseprøvene. Finne informasjon Oppgåver i denne kategorien ber elevane om å finne informasjon som står i teksten. I dei enklaste oppgåvene skal elevane finne informasjon som står eksplisitt uttrykt i ein tekst der det er lite konkurrerande informasjon. Vanskegraden stig når informasjonen står fleire stader i teksten eller er meir skjult. Oppgåva blir òg vanskelegare jo meir konkurrerande informasjon det er i teksten. Eksempeloppgåve Kva type lesestoff har auka mest frå 2003 til 2004 for begge kjønn? A Vekeblad B Teikneseriar C E-post og Internett D Aviser Dette er ei oppgåve til teksten Lesevanar blant norske 10.-klassingar som ber om konkret informasjon som står i teksten. Eleven må kunne finne fram til den delen av teksten der informasjonen står, og her må dei òg vere i stand til å lese eit søylediagram. Vanlege feil i denne typen oppgåver er at eleven har vore unøyaktig og ikkje funne fram til den rette informasjonen, men blanda saman med annan informasjon som finst i teksten på ein annan stad. Elevar som ikkje kan lese diagram, vil òg ha problem med ei slik oppgåve. Tolke og forstå teksten Oppgåver som dreier seg om å tolke teksten, inneber at elevane må trekkje slutningar på bakgrunn av både eksplisitt og implisitt informasjon, lese mellom linjene og forstå korleis teksten logisk heng saman, og korleis delar heng saman med heilskapen. 4
Eksempeloppgåve: Hanne har eit anna syn på energibruk og miljøpåverknad enn dei to andre. Kva er den viktigaste skilnaden mellom synspunkta til Hanne og dei to andre? Dette er ei oppgåve til teksten Energibruk og miljøpåverknad. Oppgåva krev at eleven er i stand til å trekkje ut hovudbodskapen i dei tre lesarinnlegga. På dette grunnlaget må dei kunne trekkje slutningar og sjå skilnader på synspunkta i dei ulike innlegga. Slik vil vurderingsrettleiinga til denne oppgåva vere: Føremålet med oppgåva: Å forstå kva ein tekst handlar om og kunne tolke og trekkje slutningar på bakgrunn av informasjon i teksten. Rett svar - 1 poeng: At Hanne ønskjer å byggje ut og utnytte dei energikjeldene vi har ELLER at Hanne ikkje har noko imot klimaendring. ELLER at Marius og Petter er opptekne av å ta vare på miljøet. Kan nemne begge syn eller berre det eine. Ho synest at endringane er positive, og er veldig positiv til gasskraftverk og klimaendringar Marius og Petter tenkjer meir på naturen og kva som vil skje vidare. Dei tenkjer langsiktig, mens Hanne vil bruke det vi har og leve godt no. Ho tenkjer meir kortsiktig. Komfort går framfor naturen, ho vil ha billigare straum og gasskraftverk som vil skade naturen. Ho meiner vi må utnytte dei energikjeldene vi har. Det er at byggjer vi gasskraftverk, blir det billigare straum og fleire arbeidsplassar. Ho meiner vi må utvikle det vi har. Gutane tenkjer mest på å ta vare på naturen Gale svar 0 poeng: Svar som viser at eleven ikkje har forstått den viktigaste skilnaden mellom Hanne og dei to andre ELLER svar som viser at eleven har misforstått innhaldet. Hanne meiner at vi må ta vare på naturen elles vil det bli problem i framtida. Hanne vil berre ha sol og varme Hanne tenkjer på korleis ho kan komme seg bort frå kalde Noreg, dei andre vil bli her å gjere noko med problemet. Ho vil til syden. Irrelevante, unøyaktige, ufullstendige og vage svar. Hanne er for noko, mens dei andre klagar over alt det dumme vi gjer. Ho uttrykkjer seg meir enn dei andre gjer. Hanne meiner at alle bør gjere noko (vi) mens dei to andre seier at du må gjere noko. Ingen svar 5
Vanlege feil i denne typen oppgåver er at eleven har problem med å oppfatte hovudbodskapen, og hengjer seg heller opp i detaljar (Hanne vil berre ha sol og varme). Eleven kan òg blande saman kven som seier kva (Hanne meiner vi må ta vare på naturen elles vil det bli problem i framtida). Elevar som uttrykkjer seg vagt og unøyaktig eller ikkje forklarer godt nok det dei ønskjer å seie, vil heller ikkje få poeng på ei slik oppgåve (Ho uttrykkjer seg meir enn dei andre gjer). Reflektere og vurdere over innhald og form Oppgåver i denne kategorien ber elevane om å relatere innhaldet i tekstane til eigne haldninger og synspunkt og komme med sjølvstendige innspel. Oppgåvene kan òg be elevane om å vurdere forma på teksten, til dømes grafiske verkemiddel, layout, sjangertrekk, stil og tone, eller om teksten fungerer i høve til mottakargruppa og føremålet. Eksempeloppgåve: Vi kan snakke om kva som står i eit brev (innhaldet). Vi kan snakke om måten eit brev er skrive på (forma eller stilen). Uavhengig av kva for eit brev du er samd i, kva for ein av dei tre brevskrivarane synest du skreiv det beste brevet? Forklar svaret ditt ved å vise til måten dette brevet er skrive på. Dette er ei oppgåve til teksten Energibruk og miljøpåverknad. Denne oppgåva ber eleven kommentere kva for eit brev dei vurderer som det beste. Her skal dei da vise til døme frå brevet. Dei må grunngi vurderinga si ut frå det dei finn i teksten. Slik vil vurderingsrettleiinga til denne oppgåva vere: Føremålet med oppgåva: Å reflektere over forma på teksten kritisk eller analytisk, vurdere kvaliteten på breva. Rett svar 1 poeng: Svar som gir uttrykk for ei meining om kvaliteten på brevet/breva ved å referere til spesifikke form-element ved eit eller fleire av breva. Eg meiner at Marius skreiv det beste brevet. Det er fordi han har laga ei morosam form på lesarbrevet. Han gjentek seg sjølv og lagar ein slags rytme, og samtidig klarer han å uttrykkje det han meiner på ein bra måte. Eg synest det frå Marius, det var meiningsrikt, seriøst og litt ironisk. Brevet frå Marius er best skrive, det treffer kvar enkelt av oss og får oss til å tenkje og forstå at dette er eit problem som gjeld oss alle. Marius siktar til lesarane ved å skrive Hei, du! heile tida, og avslutte med Hei du! Eg likte brevet Marius hadde skrive, Hei du metoden gjorde at du føler han pratar direkte med deg! Eg synest Hanne sitt brev var best skrive, ryddigare og lettare å forstå og lese. Ho går rett på sak og seier si meining. Synest det siste brevet er best. Det er direkte og stiller mange bra spørsmål som får oss til å tenkje. Eg synest Petter skreiv best. Han stilte spørsmål ved ting så lesaren kan danne eigne meiningar. 6
Gale svar 0 poeng: Svar som ikkje refererer til spesifikke element ved eit eller fleire av breva. ELLER svar som ikkje uttrykkjer klart kva for eit brev det blir referert til. Generelle vendingar som bra, interessant, sakleg eller godt skrive er for vagt. Ho skriv på ein måte som uttrykkjer fakta. Nr 1 Seier si meining Uttrykkjer seg klart Det første brevet er det einaste som er skrive sakleg. Det mest interessante Petter har god grunngiving og fakta. Eg liker brev der personen provoserer, det kosar meg. Det er brukt oppattakingar. Brevet er engasjerande og har eit vendepunkt heilt på slutten. Svar som berre kommenterer innhaldet Petter sitt er skrive best! Jorda og vi lever saman. Vi byggjer opp eit økosystem for alle oss som lever i verda. Derfor må vi ta omsyn til det vi gjer, og kva det kan føre til. Hanne, fordi eg er også for billigare straum Ingen svar Denne typen oppgåver, som går ut på å vurdere forma på teksten, er ofte vanskelege for elevane. Det er mange som kommenterer innhald i staden for form. Ein annan vanleg type feil er at elevane er for vage og generelle i sine kommentarar (Det første brevet er det einaste som er skrive sakleg). Det er også ein del elevar som ikkje les oppgåva godt nok og manglar grunngivingar eller ikkje oppfyller dei krava som står i spørsmålet (Det er brukt oppattakingar. Brevet er engasjerande og har eit vendepunkt heilt på slutten). 7