Hordaland i tal. Næring, innovasjon og kompetanse

Hordaland i tal Næring, innovasjon og kompetanse Nr. 2 212

Hordaland i tal Nr. 2-212 3 Forord Næringsverksemd, innovasjon og kompetanse er tre sentrale komponentar i utviklinga i Hordaland. Desse komponentane opererer til dels på samanfallande arenaer og påverkar kvarandre gjensidig. I dette nummeret av Hordaland i tal prøver vi å vise korleis utviklinga har vore på desse felta ved hjelp av tilgjengeleg statistikk. Utdanningsnivået i Hordaland er stadig stigande og er blant dei høgste på landsbasis. Fråfallet i vidaregåande skole er framleis høgt, men delen elevar som fullfører yrkesfagleg studieretning viser likevel ein svak stigande tendens og tal avlagte fagprøver aukar frå år til år. Også i dette nummeret har vi fokus på 3-39 åringar som i hovudsak vil ha avslutta utdanninga si. I denne gruppa ser vi dei første konsekvensane av Reform 94. Meir omfattande krav til fullført vidaregånde utdanning har gjort at delen personar med grunnskole som høgste utdanning har flata ut etter ein lang periode med nedgang. Hordaland er også eit fylke med stor FoU-aktivitet. Utviklinga i FoU-utgifter dei siste fem åra viser likevel ein fallande tendens grunna mindre FoU-aktivitet i næringslivet, ein tendens som også gjer seg gjeldande i andre fylke. Nytt denne gongen er at vi også ser på om næringsstrukturen kan forklare forskjellane mellom fylka. Dette slår berre i liten grad ut for Hordaland, men indikerer likevel at Hordaland er meir dominert av næringar med låg FoU-aktivitet enn det mange andre fylke er. Hovudbiletet er likevel at Hordaland er sterk både på kompetanse og forsking. Noko som stadfester dette er at tal bedrifter innan kategorien Undervisning og forsking har vakse gjennom store delar av 2-talet. I 211 var denne næringa den einaste som kunne vise til vekst i tal bedrifter i Hordaland. I Hordaland i tal har vi følgd utviklinga innanfor nokre av dei prioriterte næringane i Regionalt utviklingsprogram (RUP), slik som marine og maritime næringar og reiseliv. Vi vil frå no av også sjå på utviklinga innan landbruket i Hordaland, med spesiell merksemd på mjølkeproduksjon, sauehald, frukt og skog. God lesing! Bergen oktober 212 Kathrin Jakobsen Leiar, Analyse, utgreiing og dokumentasjon (AUD) Regionalavdelinga Versjonskommentar: Tidlegare trykt versjon hadde nokre mindre feil om utdanningsnivået i tabellen på side 6 og om fråfall på s. 9. Dette er retta i denne versjonen.

4 Hordaland i tal Nr. 2-212 Innhald Forord 3 Innhald 4 Utdanning 5 Forsking og innovasjon 12 Bedrifter og føretak 15 Sysselsetting og næringsstruktur 19 Marine næringar 26 Maritime næringar 29 Reiseliv 3 Landbruk 33 Eksport 36 Internasjonalt 37 Kjelder og meir informasjon 38

Hordaland i tal Nr. 2-212 5 Utdanning Utdanningssystemet i Noreg omfattar tre nivå: Grunnskole, vidaregåande skole og universitet og høgskole. Universitets- og høgskoleutdanning blir igjen delt inn i kort og lang. Doktorgradsutdanninga kjem på toppen av dette. Hovudfokus vil vere på gjennomføringa av dei ulike utdanningsløpa og korleis dette avspeglar seg i befolkninga. Som eigar av dei vidaregåande skolane i Hordaland er det ei viktig målsetting for Hordaland fylkeskommune å auke delen elevar som fullfører vidaregåande utdanning. Høgt utdanningsnivå på Vestlandet Hordaland og Rogaland er blant dei fylka i Noreg med størst del av befolkninga med høgare utdanning og ligg på same nivå som Akershus, Sør-Trøndelag og Troms. Men også i Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal har ein stor del av befolkninga høgare utdanning og klårt større enn store delar av Austlandet. Oslo er i ein klasse for seg. 46,9 % av befolkninga i Oslo har høgare utdanning.

6 Hordaland i tal Nr. 2-212 Utdanning Framleis stigande utdanningsnivå Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no 199 2 21 211 Gj.sn.endr. 199-2 Gj.sn.endr. 2-1 Endr. 21-11 Bergen Grunnskole 36,5 28,8 24,1 23,6 -,8 -,5 -,5 Vidaregåande skole 41,2 41,6 37,9 37,5, -,4 -,4 Universitet og høgskole kort 16,1 21,1 24,3 24,6,5,3,3 Universitet og høgskole lang 4,4 7, 1,3 1,8,3,3,5 Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,9 1,6 3,5 3,5 -,,2,1 Sunnhordland Grunnskole 42,6 34,5 28,5 27,8 -,8 -,6 -,7 Vidaregåande skole 44,7 48,7 48,3 48,4,4 -,,1 Universitet og høgskole kort 1,2 13,8 17,9 18,1,4,4,3 Universitet og høgskole lang 1,5 2,1 3,1 3,2,1,1,2 Uoppgitt eller inga fullført utdanning,9,8 2,3 2,4 -,,1,2 Hardanger Grunnskole 38,2 31,2 25,7 25, -,7 -,6 -,6 Vidaregåande skole 49,1 52,2 51,9 51,7,3 -, -,2 Universitet og høgskole kort 1, 13,6 17,4 17,7,4,4,4 Universitet og høgskole lang 1,7 2,3 3,4 3,4,1,1, Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,,6 1,7 2,1 -,,1,4 Voss Grunnskole 38,4 3,7 26,5 25,9 -,8 -,4 -,6 Vidaregåande skole 47,2 5, 48,6 48,6,3 -,1 -, Universitet og høgskole kort 11,7 15,4 19,4 19,8,4,4,4 Universitet og høgskole lang 2,2 3,2 4,3 4,5,1,1,2 Uoppgitt eller inga fullført utdanning,5,7 1,2 1,3,,,1 Bjørnefjorden Grunnskole 42, 33,9 28,1 27,5 -,8 -,6 -,7 Vidaregåande skole 43,8 47,2 46,6 46,5,3 -,1 -,1 Universitet og høgskole kort 11,3 15,3 18,8 19,1,4,3,3 Universitet og høgskole lang 2,1 2,9 4,1 4,4,1,1,3 Uoppgitt eller inga fullført utdanning,9,8 2,4 2,5 -,,2,1 Vest Grunnskole 46,8 37,7 31,3 3,8 -,9 -,6 -,5 Vidaregåande skole 41,9 46,2 45, 44,8,4 -,1 -,2 Universitet og høgskole kort 8,9 13,1 17,6 18,1,4,5,5 Universitet og høgskole lang 1,4 2,2 3,9 4,1,1,2,2 Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,,9 2,1 2,2 -,,1, Osterfjorden Grunnskole 5,7 41,3 34,8 33,8 -,9 -,7-1, Vidaregåande skole 4,4 46,8 47,3 47,9,6,1,6 Universitet og høgskole kort 7,3 1, 13,8 14,1,3,4,4 Universitet og høgskole lang,9 1,2 2,4 2,6,,1,2 Uoppgitt eller inga fullført utdanning,8,7 1,7 1,6 -,,1 -,1 Nordhordland Grunnskole 44,6 36, 29,4 29, -,9 -,7 -,4 Vidaregåande skole 44,3 48,7 48,2 48,2,4 -,1,1 Universitet og høgskole kort 8,6 12,6 16,5 17,,4,4,4 Universitet og høgskole lang 1,4 2, 3,1 3,3,1,1,1 Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,1,7 2,8 2,5 -,,2 -,2 Hordaland Grunnskole 39,6 31,7 26,4 25,9 -,8 -,5 -,5 Vidaregåande skole 42,7 44,7 42,3 42,1,2 -,2 -,2 Universitet og høgskole kort 13,1 17,6 21,2 21,5,4,4,3 Universitet og høgskole lang 3,1 4,8 7,2 7,6,2,2,3 Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,4 1,2 2,9 3, -,,2,1

Hordaland i tal Nr. 2-212 7 Utdanning Tabellen viser delen personar over 16 år etter høgste fullførte utdanning i perioden 199-211. Befolkningstala per 1. januar same år. Vidaregåande utdanning inkluderer nivået Påbygging til høgare utdanning som omfattar utdanningar som byggjar på vidaregåande skole, men som ikkje er godkjent som høgare utdanning. Universitets- og høgskolenivå kort omfattar alle som har fullført ei universitets- eller høgskoleutdanning som varer inntil fire år. Universitets- og høgskolenivå lang omfattar alle som har fullført ei universitets- eller høgskoleutdanning som varer meir enn fire år. Både befolkninga som har grunnskole og vidaregående skole som høgste utdanning viser ein fallande tendens i heile fylket. Det er speisielt delen med grunnskole som høgste utdanning som har den største reduksjonen i fylket som heilskap og i kvar enkelt region. I Osterfjorden har delen med grunnskole som høgste utdanning falle med 1, prosentpoeng og i Bjørnefjorden og Sunnhordland med,7 prosentpoeng. Samstundes ser vi ein auke i delen med høgara utdanning, både kort og lang frå 21 til 211 i heile fylket. I Bergen er det delen med lang høgare utdanning som veks mest av desse to, i Bjørnefjorden veks lang og kort høgare utdanning like mykje, medan det i dei andre regionane er kort høgare utdanning som veks mest. For heile fylket veks lang og kort høgare utdanning like mykje. Den minste endringa er for uoppgitt eller inga fullført utdanning. Denne kategorien har berre auka med,1 prosentpoeng i Hordaland frå 21-211.

8 Hordaland i tal Nr. 2-212 Utdanning Utdanningsnivå blant 3-39-åringar: utflating på grunnskolenivå 1 % 9 % 8 % 7 % Uoppgitt eller inga fullført utdanning Universitet og høgskole lang Universitet og høgskole kort Vidaregåande skole Grunnskole 6 % 5 % 4 % Figuren viser delen personar 3-39 år etter høgste fullførte utdanningsnivå, 1991-211. 3 % 2 % 1 % % 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Ny tidsserie i år for data etter 25, der fleire av dei med uoppgitt utdanning er fordelt på andre utdanningsgrupper. Data før 25 er estimerte tal basert på forholdet mellom ny og gammal serie. Kjelde: SSB I aldersgruppa 3-39 år har dei fleste fullført utdanninga si. Her fangar ein også opp dei siste generasjonane sine utdanningsval og om lag halvparten av dei som har vore gjennom dei siste utdanningsreformane. Det er ein klart større del av 3-39-åringar som har høgare utdanning enn befolkninga generelt. I 211 var det 14 % av 3-39 åringane som hadde lang høgare utdanning, medan 31 % hadde kort høgare utdanning, mot 8 og 22 % for alle over 16 år. Delen 3-39 åringar som har grunnskole som høgste utdanning var i 1991 28 %, og i 211 14 %. Denne delen har dei siste åra flata ut på 14 %. Reduksjonen var stor på slutten av 9- og starten på 2-talet, men denne reduksjonen har no stogga. Dette er eit urovekkjande signal, og kan ha samanheng med arbeidsinnvandring, men det har òg samanheng med at klassifiseringa av kven som har utdanning på vidaregåande nivå blei endra samstundes med Reform 94. Dei som er utdanna før R94 står registrert med vidaregåande skolenivå om dei har fullført VKI, mens dei som er utdanna etter R94 òg må ha fullført VKII. Det er difor venta at det vil være fleire med grunnskole som høgaste fullførte nivå av dei som har kome til etter R94, så utflatinga vi ser til høgre i figuren er resultat av at det årfor-år kjem eit nytt kull til. I figuren er det først i 28 at det første R94-kullet kjem til; dei som var 16 i 1994 er no 3. Det er først i 217 at alle 3-39-åringar har vore gjennom R94, og etter kvart som det blir færre før reforma, kan vi vente oss ein auke i talet 3-39-åringar med grunnskole som høgste fullførte utdanning. Delen med vidaregåande skole har også gått ned frå 45 % i 1991 til 37 % i 211. Ettersom stadig fleire tar høgare utdanning - og det vil bli høgare del med grunnskole som høgste nivå - vil delen med vidaregåande skole som høgste fullførte utdanning fortsette å gå ned. Delen med uoppgitt eller inga fullført utdanning har auka på 2-talet, frå 1 % i 2 til 5 % i 211. Dette kan skuldast mange innvandrarar i denne aldersgruppa som ikkje har fått registrert utdanninga si. Den nye statistikken frå 25 har færre med uoppgitt utdanning enn den gamle statistikken, og tala før 25 er justert for dette.

Hordaland i tal Nr. 2-212 9 Utdanning Auke i avlagde fagprøver Programområde 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Kjelde: Fagopplæringskontoret, Hordaland fylkeskommune Endr. 21-11 Bygg og anleggsteknikk 367 367 422 491 497 575 648 642 662 667 5 Design og håndverk 19 11 98 18 19 97 118 114 133 187 54 Elektrofag 37 333 35 29 264 323 367 56 387 414 27 Helse og sosialfag 262 27 249 244 25 222 257 324 334 481 147 Medier og kommunikasjon 9 3 7 13 8 8 12 1 9 4-5 Naturbruk 44 46 64 43 5 41 52 32 43 63 2 Restaurant- og matfag 171 168 172 151 147 171 147 173 155 117-38 Service og samferdsel 239 39 269 22 236 293 164 173 213 188-25 Teknikk og industriell produksjon 496 438 432 479 473 511 649 758 779 765-14 Totalt 2 67 2 35 2 63 2 21 1 989 2 241 2 414 2 732 2 715 2886 171 I 211 blei det avlagd 2 886 fagprøver som er ein auke på 171 frå året før. Størsteparten av auken kom i Helse og sosialfag, som har ein auke på heile 147. Restaurant- og matfag hadde den største reduksjonen med 38, og er nede på 117 fagprøvar i 211. Teknikk og industriell produksjon er framleis det fagområdet det blir avlagd flest fagprøver i. Tabellen viser tal avlagte fagprøver i Hordaland i perioden 2-211. Fagprøve er ein avsluttande prøve innan yrkesfag. Framleis stort fråfall innan yrkesfagleg studieretning 1 % 9 % 8 % 7 % Figuren viser gjennomstrømming for elevar på allmenne fag og yrkesfaglege studieretningar i vidaregåande skole i Hordland etter fullføringsgrad. Elevane begynte i vidaregåande skole i 26. Fullføringsgraden er målt fem år etter. Prosent. 6 % 5 % 4 % 3 % 2 % 81 % av elevane som starta vidaregående utdanning i 26, allmenne fag, har fullført innan fem år. 8 % har slutta undervegs. Tilsvarande har 62 % av elevane som starta yrkesfag i 26, fullført innan fem år (noko som er ein auke på to prosentpoeng frå året før). 22 % har slutta undervegs. 1 % % Almenne fag Yrkesfagleg studieretning Slutta undervegs Gjennomført VKII/ gått opp til fagprøve, ikkje bestått Framleis i vidaregåande opplæring etter 5 år Fullført på meir enn normert tid Fullført på normert tid Kjelde: SSB

1 Hordaland i tal Nr. 2-212 Utdanning Stor auke i uteksaminerte kandidater frå Høgskolen i Bergen Institusjon 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Endr 21-11 Universitetet i Bergen 1 383 1 624 1 482 1 986 2 434 2 513 2 461 2 433 2 46 2 528 122 Høgskolen Stord/Haugesund 466 431 479 462 486 42 451 47 528 53 2 Høgskolen i Bergen 1 285 1 219 1 196 1 212 1 292 1 399 1 229 1 365 1 342 1 587 245 Norges handelshøgskole 62 845 1 27 912 1 1 1 181 1 233 1 193 1 256 1 249-7 Kunsthøgskolen i Bergen 86 85 114 88 11 16 93 11 124 12-4 Bergen Arkitekt Skole 15 11 14 23 19 21 29 2 27 25-2 Betanien diakonale høgskole 56 53 69 68 63 68 61 6 55 14 49 Haraldsplass diakonale høgskole 68 71 68 7 64 65 64 72 66 66 NLA Høgskolen 73 111 127 138 172 151 197 191 184 185 1 Totalt 4 34 4 45 4 576 4 959 5 641 5 924 5 818 5 914 5 988 6 394 46 Kjelde: Database for høgare utdanning, Norsk samfunnsvitenskapelig datatjeneste (NSD) Totalt vart det uteksaminert 6 394 kandidatar frå universitet og høgskolar i Hordaland i 211. Dette vil seie ein auke på 46 uteksaminerte kandidatar frå året før. Høgskolen i Bergen står for over halvparten av denne endringa, med ein auke på heile 245 uteksaminerte kandidatar. Betanien diakonale høgskole aukar med 49, nestan ei dobling frå året før. Universitetet i Bergen som er den største utdanningsinstitusjonen i Hordaland, har hatt ein auke på 122. Tabellen viser tal ferdige kandidatar ved universitet og høgskolar i Hordaland, med unnatak av Sjøkrigsskolen, i perioden 22-211. Uteksaminerte kandidatar er her definert som personar som har gjennomført ei vitnemålsgjevande utdanning med utgangspunkt i godkjende kandidatnemningar. Avlagde doktorgradar er ikkje inkludert i desse tala. Auke i avlagde doktorgradar. Universitetet i Bergen har nådd målet sitt. Institusjon 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Kjelde: Database for høgare utdanning, Norsk samfunnsvitenskapelig datatjeneste (NSD) End. 21-11 Universitetet i Bergen 157 153 158 157 179 22 233 223 237 254 17 Universitetet i Oslo 231 234 266 319 293 344 435 391 415 425 1 Universitetet i Tromsø 58 57 7 6 6 99 14 115 95 114 19 Norges teknisknaturvitenskapelige universitet 23 195 191 218 244 257 314 259 26 335 75 Universitetet i Stavanger 6 13 18 12 29 31 28-3 Universitetet i Agder - - - - - - 3 9 9 11 2 Universitetet i Nordaland - - - - - - - - 8 8 Universitetet for miljø- og biovitenskap 49 48 47 67 49 59 72 13 Norges handelshøgskole 11 14 11 1 12 19 15 8 16 15 Totalt 649 653 696 819 849 986 1 183 1 83 1 122 1 262 14 Tabellen viser tal avlagde doktorgradar ved universiteta og Norges handelshøyskole i perioden 22-211. Tabellen viser ein auke i tal doktorgradar totalt i Noreg. NTNU har hatt den største auken med 75 doktorgradar frå 21 til 211. Ved Universitetet i Bergen vart det avlagd 254 doktorgradar i 211, noko som gjer at dei har nådd målet om 25 avlagde doktorgradar per år. Universitetet i Oslo har også hatt ein auke i tal avlagde doktorgradar og er no nær toppåret i 28.

Hordaland i tal Nr. 2-212 11 Utdanning Nær 1 avlagde doktorgradar innan matematisk-naturvitskaplege fag Fagområdet 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Kjelde: Database for høgare utdanning (DBH), NSD, statistikk.ivest.no Endr. 21-11 Historisk-filosofiske fag 21 16 27 15 2 28 2 21 19 25 6 Matematisk-naturvitskaplege fag 7 71 58 7 77 83 79 74 76 94 18 Medisin 33 29 36 36 34 51 81 65 87 79-8 Samfunnsvitskap 16 22 1 15 22 12 27 26 21 18-3 Helsefag 1 1 11 2 2 3 5 Juridiske fag 1 3 3 3 3 2 6 8 7 8 1 Odontologi 3 2 2 7 5 6 4 5 6 8 2 Psykologi 11 9 11 8 16 16 11 24 21 22 1 Utøvande musikkutdanning 1 1-1 Totalt 157 153 158 157 179 22 233 223 237 254 17 Tabellen viser tal avlagde doktorgradar ved Universitetet i Bergen i perioden 22-211 etter studieområde. I 211 vart det framleis avlagd flest doktorgradar innan matematisk-naturvitskaplege fag og medisin ved Universitetet i Bergen. Avlagde doktorgradar innan matematisknaturvitskaplege fag har auka med 18. Dette gir 94 avlagde doktorgradar på fakultetet noko som er det høgste talet ved fakultetet i perioden 22-211. Avlagde doktorgradar i medisin gjekk noko ned. Det er hovedsakleg auken i matematisk-naturvitskaplege fag, men òg historiskfilosofiske fag som gjer at det totale talet avlagde doktorgradar ved Universitetet i Bergen auka i 211.

12 Hordaland i tal Nr. 2-212 Forsking og innovasjon Forsking og utviklingsarbeid (FoU) er viktig for å kunne generere ny kunnskap og for å bruke denne kunnskapen på nye måtar. Det viser seg at føretak som investerer mykje i FoU, er gjennomgåande meir innovative enn andre føretak (SSB-rapport 11/211). Difor er det interessant å følgje med på utviklinga innan FoU. FoU er eit mål på omfanget av ei investering som vi ønskjer skal føre til meir innovasjon. FoU blir som oftast målt i tal kroner eller tal årsverk som er knytt til FoU-arbeidet. Hordaland - eit sterkt forskingsfylke... Løpande prisar, mill. kr 14 12 1 8 6 4 2 Kjelde: NIFU Oslo Sør-Trøndelag Akershus Hordaland Rogaland Troms Buskerud Vestfold Agderfylkene Telemark Møre og Romsdal Østfold Nordland Oppland Sogn og Fjordane Nord-Trøndelag Hedmark Finnmark Næringslivet (mill. kr) Instituttsektoren (mill. kr) Universitets- og høgskolesektoren (mill.kr) Per capita (kr) 3 25 2 15 1 5 Per capita (kr) Hordaland er sterk på forsking og utvikling. Det er berre Oslo, Sør-Trøndelag og Akershus som nyttar meir midlar på FoU enn det Hordaland gjer. Dette skuldast først og fremst ein stor universitets- og høgskolesektor, men også etter kvart ein stor instituttsektor. Universitets- og høgskolesektoren står for 46 % av dei totale FoU-utgiftene i fylket, medan instituttsektoren står for 31 %. Det er Oslo som nyttar mest midlar til FoU, både totalt og for kvar av dei tre sektorane, men målt per innbyggjar er det Sør-Trøndelag som ligg høgast. Her ligg Hordaland på ein femteplass. Troms nyttar meir midlar på FoU per innbyggjar enn både Hordaland og Akershus. I mange fylke utan ein sterk universitets- og høgskolesektor, slik som Buskerud, Vestfold, Møre og Romsdal og Telemark blir det likevel nytta betydelege midlar til FoU i næringslivet. Figuren viser totale FoU-utgifter etter fylke og sektor for utføring og FoU-utgifter per innbyggjar, 21. Fylkesfordelinga for universitets- og høgskolesektoren i 21 er basert på estimat på bakgrunn av fordelinga for 29, då det berre er totalundersøkingar for denne sektoren i oddetalsår. FoU-utgifter i næringslivet omfattar i denne figuren føretak med 1 sysselsette eller meir.... men næringslivet held ikkje tritt 1 Totale FoU-utgifter 4 FoU-utgifter i universitets- og høgskolesektoren 9 3 5 Faste 2-prisar, mill.kr 8 7 6 5 4 3 2 1 Faste 2-prisar, mill. kr 3 2 5 2 1 5 1 5 Oslo Sør-Trøndelag Akershus Hordaland Rogaland Troms Nordland Oslo Sør-Trøndelag Hordaland Troms Akershus Rogaland Nordland 21 27 21 21 27 21 Kjelde: NIFU Kjelde: NIFU

Hordaland i tal Nr. 2-212 13 Forsking og innovasjon 4 FoU-utgifter i instituttsektoren 4 FoU-utgifter i næringslivet 3 5 3 5 Faste 2-prisar, mill. kr 3 2 5 2 1 5 1 5 Faste 2-prisar, mill. kr 3 2 5 2 1 5 1 5 Oslo Sør-Trøndelag Akershus Hordaland Troms Rogaland Nordland Oslo Akershus Sør-Trøndelag Rogaland Hordaland Troms Nordland 21 27 21 21 27 21 Kjelde: NIFU Kjelde: NIFU Figurane viser totale FoU-utgifter i Noreg, FoU-utgifter i universitets- og høgskolesektoren, FoU-utgifter i instituttsektoren og FoU-utgifter i næringslivet for åra 21, 27 og 21. Figurane viser tal for sju av universitetsfylka i Noreg. Agderfylka er ikkje tekne med på grunn av manglande tidsserier. For samanlikninga si skuld er det nytta faste 2-prisar. Alle tal er i millionar kroner. Tala for 21, 27 og 21 viser at dei totale utgiftene til FoU i Hordaland auka frå 21 til 27 og gjekk deretter ned i 21. Den same utviklinga har Rogaland hatt. Oslo, Sør- Trøndelag, Nordaland og Troms kan vise til ein auke i totale FoU-utgifter gjennom heile perioden. Kva skuldast så nedgangen i Hordaland? Når vi splittar tala opp på dei tre sektorane, ser vi at FoU-utgiftene i universitets- og høgskolesektoren har gått ned med 177 millionar kroner frå 27 til 21. Samstundes har FoU-utgiftene i instituttsektoren auka med 27 millionar kroner. Hovudforklaringa på dette er at Uni Research blei overført frå universitets- og høgskolesektoren til instituttsektoren. Det betyr at universitets- og høgskolesektoren truleg også har hatt ein liten auke i FoU-utgifter i denne perioden. Med unntak av Oslo har alle dei andre universitetsfylka hatt ein vekst i FoUutgiftene i denne sektoren. Sør-Trøndelag som i 21 låg på same nivå som Hordaland har hatt enn betydeleg høgare vekst enn Hordaland fram til 21, også når vi kontrollerer for overføringa av Uni Research. Instituttsektoren har også hatt ein vekst i alle universitetsfylka. Rogaland skil seg her ut med ein svak nedgang. Nedgangen i totale FoU-utgifter i Hordaland i perioden 27-21 skuldast derimot ein nedgang i FoU-utgifter i næringslivet med 283 millionar kroner (dvs. 27 %). Hordaland har stor FoU-aktivitet i næringslivet. Mykje av denne aktiviteten er knytt til industrien generelt og dei delane av den som er retta mot offshorerelatert verksemd (jf. Indikatorrapporten 212, NIFU). I tillegg har Hordaland ein del FoU-verksemd i IKT-næringa og i fagleg, vitskapleg og teknisk tenesteyting. At FoU-utgiftene i næringslivet i Hordaland blei redusert i perioden 27-21, kan ha samanheng med dårlege tider for den konkurranseutsette industrien som følgje av finanskrisa. Den same utviklinga finn vi også i Rogaland, og dels i Sør-Trøndelag. Sør-Trøndelag har likevel hatt ein mykje større vekst i FoU-utgifter i næringslivet enn Hordaland på 2-talet. På same måte som for universitets- og høgskolesektoren var FoU-utgiftene i næringslivet i Sør-Trøndelag lågare enn i Hordaland i 21, men i 21 nytta næringslivet i Sør-Trøndelag 63 millionar meir enn næringslivet i Hordaland på eigenutført FoU. Hordaland er framleis eit sterkt forskingsfylke, men etter ein betydeleg vekst i totale FoU-utgifter i perioden 21-27, har avstanden både til Akershus og Sør-Trøndelag auka i perioden 27-21 først og fremst på grunn av nedgang i FoU-utgifter i næringslivet.

14 Hordaland i tal Nr. 2-212 Forsking og innovasjon Næringsstruktur forklarer lite av forskjellane mellom fylka 2 18 Den første figuren viser FoU-intensitet i 28 etter næring totalt for heile landet. FoU-intensitet er utgifter til eigenutført FoU per sysselsett i næringa, 1 kroner. 1 kr 16 14 12 1 8 6 4 Den andre figuren viser FoU-intensitet etter fylke, faktisk observert og kontrollert for næringsstruktur, 28. NIFU har definert næringsfordelinga innanfor kvart fylke ved å rekne ut kvar næring sin del av den totale sysselsettinga i fylket, innanfor det som er Innovasjonsundersøkinga sin populasjon. Deretter har dei rekna ut ein hypotetisk FoU-intensitet som er meint å uttrykke den FoU-intensiteten vi førventar gitt næringsstrukturen. Dette blir definert som den FoU-intensiteten kvart fylke ville ha hatt om kvart fylke i kvar einskild næring hadde den FoU-intensiteten som gjeld for heile næringa i landet som heilskap. 2 FoU-utgifter i næringslivet omfattar i desse figurane føretak med 5 sysselsette eller meir. 6 Fiskeoppdrett Bergverk Olje og gass High tech industri Medium high tech industri Medium low tech industri Low tech industri Elektrisetet, vannforsyning Bygg og anlegg Handel (en gros) Transport Informasjon, kommunikasjon Finans, forsikring, eiendom Faglig, vitenskapelig, teknisk tjenesteyting Annen forretningsmessig tjenesteyting Spørsmålet er om variasjonen i FoU-intensitet i næringslivet mellom fylka reflekterer forskjellar i næringsstruktur. Når vi ser på FoU-intensitet etter næring i Noreg, finn vi den klårt høgaste FoU-intensiteten innan high tech industri. Der nyttar bedriftene over 18 kroner på FoU per sysselsett. Deretter følgjer fiskeoppdrett med 76 kroner per sysselsett. Rett bak finn vi olje og gass, medium high tech industri, og informasjon/kommunikasjon. 5 4 Lågast FoU-intensitet er det innan næringar som handel, bergverk, elektrisitet/vassforsyning, bygg og anlegg og transport, alle med under 1 kroner til FoU per sysselsett. 1 kr 3 2 1 Når vi samanliknar faktisk observert FoU-intensitet og FoUintensitet kontrollert for næringsstruktur, ser vi at næringsstruktur forklarer noko, men langt frå heile forskjellen i FoUintensitet mellom fylka. Etter korrigering for næringsstruktur får fylka med høgast FoU-intensitet noko lågare skåre, og dei fylka med lågast FoU-intensitet får noko høgare skåre. Sør-Trøndelag Buskerud Akershus Oslo Telemark Vestfold Aust-Agder Vest-Agder Oppland Hordaland Troms Sogn og Fjordane Rogaland Møre og Romsdal Nord-Trøndelag Østfold Nordland Hedmark Finnmark Hordaland er blant dei fylka som såvidt får litt høgare FoUintensitet når det blir kontrollert for næringsstruktur. Det vil seie at Hordaland er meir dominert av næringar med låg FoU-intensitet enn det til dømes Sør-Trøndelag, Oslo og Akserhus er. Faktisk Kontrollert

Hordaland i tal Nr. 2-212 15 Bedrifter og føretak Næringslivet i Hordaland består av føretak og tilhøyrande bedrifter. Føretaket er den juridiske eininga. Bedrifter er lokalt avgrensa einingar som hovudsakleg driv verksemd innan ei bestemt næringsgruppe. Eit føretak kan ha meir enn ei bedrift knytt til seg dersom dei driv verksemd på ulike geografiske lokaliseringar eller innan ulike næringar. Bedrifter som ikkje er aktive ifølgje statistiske eller administrative kjelder, er haldne utanfor statistikken. Alle lokale bedrifter som utøver same eller liknande aktivitet, utgjer ei næring. Frå og med 29 har SSB tatt i bruk ny næringsinndeling (SN27). Utviklinga i tal bedrifter og føretak seier noko om innovasjonsevne og investeringsvilje i næringslivet. Stabilisering i talet bedrifter 165 16 Anna tenesteyting 155 15 145 Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning, gjenvinning, kloakk og renovasjon 14 Undervisning og forsking 1. kvartal 23=1 135 13 125 12 115 11 Helse- og sosialtenester Finans og forretningsmessig tenesteyting 15 1 95 9 Industri og oljeutvinning Hotell, restaurant, handel, transport 85 8 Primærnæringane 23 K1 24 K1 25 K1 26 K1 27 K1 28 K1 29 K1 21 K1 211 K1 212 K1 Off.adm og forsvar, sosialforsikring Kjelder: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Figuren viser utviklinga i talet på bedrifter i ulike næringsgrupper i Hordaland frå 1. kvartal 23 til 1. kvartal 212. Alle bedrifter. Tala gjeld for første dato i kvartalet og er i realiteten det same som utgangen av forrige kvartal. I 211 såg vi tendensar til stabilisering i talet bedrifter, og i år kan vi sjå at dette var korrekt for nær sagt alle næringane - med unnatak av undervisning og forsking. Ser vi over lengre tid, er det kategorien anna tenesteyting som har hatt den sterkaste veksten, men dette skuldast nok i hovudsak at SSB nyttar ein ny standard for næringsinndeling frå første kvartal 29 (sjå eigen kommentar s. 17). Frå 28 til 29 var det òg store endringar i undervisning og forsking og finans og forretningsmessig tenesteyting som (til dels) kan bli forklart av den nye næringsinndelinga. Finans og forretningsmessig tenesteyting hadde den sterkaste veksten fram til 27. Den mest robuste veksten fram til 21 har kome i bygg og anlegg m.v., men denne flata ut frå 21 til 212. Den andre kategorien innan sekundærnæringane (industri og oljeutvinning) hadde i 21 sterk reduksjon i talet bedrifter, fortsatte reduksjonen i 211, og er no under 23-nivå. Andre næringar som har flata ut er primærnæringane, finans og forretningsmessig tenesteyting, og hotell, restaurant, handel og transport. Størst relativ reduksjon har kome innan offentleg administrasjon, forsvar og sosialforsikring.

16 Hordaland i tal Nr. 2-212 Bedrifter og føretak Små endringar både i bedrifter med og utan tilsette Med tilsette Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no 29 21 211 212 % i næringsgruppe Endr. 21-211 29 21 211 212 Tal % Jord- og skogbruk 378 368 374 379 2,3 2,2 2,2 2,2 5 1,3 Fiske og fiskeoppdrett 138 139 14 151,8,8,8,9 11 7,9 Industri, oljeutvinning 1 51 1 43 1 4 982 6,3 6,2 5,8 5,6-22 -2,2 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors., gjenvinning m.v. 2 63 2 125 2 167 2 212 12,4 12,6 12,6 12,7 45 2,1 Hotell, restaurant, handel, transport 5 487 5 493 5 571 5 54 33, 32,5 32,3 31,9-31 -,6 Finans og forretningsmessig tenesteyting 3 3 3 162 3 226 3 264 18,2 18,7 18,7 18,8 38 1,2 Undervisning og forsking 697 76 72 715 4,2 4,2 4,2 4,1-5 -,7 Helse- og sosialtenester 2 72 2 126 2 33 2 312 12,5 12,6 13,4 13,3 9,4 Anna tenesteyting 1 345 1 381 1 392 1 417 8,1 8,2 8,1 8,2 25 1,8 Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar 365 349 344 376 2,2 2,1 2, 2,2 32 9,3 Uoppgitt 1 2 34,1,,,2 32 1 6 Total, bedrifter med tilsette 16 636 16 892 17 243 17 382 1, 1, 1, 1, 139,8 Utan tilsette Jord- og skogbruk 3 222 3 177 3 244 3 224 19,4 18,8 18,8 18,5-2 -,6 Fiske og fiskeoppdrett 352 359 374 375 2,1 2,1 2,2 2,2 1,3 Industri, oljeutvinning 885 921 879 856 5,3 5,5 5,1 4,9-23 -2,6 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors., gjenvinning m.v. 3 51 3 249 3 176 3 17 18,3 19,2 18,4 18,2-6 -,2 Hotell, restaurant, handel, transport 3 718 3 967 3 889 3 886 22,3 23,5 22,6 22,4-3 -,1 Finans og forretningsmessig tenesteyting 6 95 7 199 7 198 7 187 41,5 42,6 41,7 41,3-11 -,2 Undervisning og forsking 572 63 65 724 3,4 3,6 3,8 4,2 74 11,4 Helse- og sosialtenester 1 648 1 724 1 851 1 934 9,9 1,2 1,7 11,1 83 4,5 Anna tenesteyting 2 586 2 873 3 179 3 171 15,5 17, 18,4 18,2-8 -,3 Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar 56 61 45,3,4,3, -45-1 Uoppgitt 23 12 12 77,1,1,1,4 65 542 Total, bedrifter utan tilsette 23 18 24 145 24 497 24 64 1, 1, 1, 1, 17,4 Total, alle bedrifter 39 654 41 37 41 74 41 986 1, 1, 1, 1, 246,6 Tabellen viser talet på bedrifter, med og utan tilsette, i ulike næringsgrupper ved inngangen av kvart år. Hordaland. I løpet av 211 var det ein vekst i Hordaland på,8 % i tal bedrifter med tilsette, og,6 % i totalt tal bedrifter (mot høvesvis 2,1 og 1,7 % i 21). Utanom industri og oljeutvinning var det innan primær- og sekundærnæringane ein nedgang i talet bedrifter utan tilsette på 25 bedrifter, mens det innan desse næringane samstundes var ein vekst i bedrifter med tilsette på 61 bedrifter. Innan industri og oljeutvinning var det ein nedgang på 23 bedrifter utan tilsette og 22 bedrifter med tilsette. Den samla nedgangen svarer til ein nedgang på 2,4 prosent av alle bedrifter innan industri og oljeutvinning. Innan tertiærnæringane var det ein bedriftsvekst på,5 % innan både talet bedrifter med og utan tilsette. Den totale bedriftsveksten innan tertiærnæringane var 158 bedrifter, der 68 av dei var med tilsette. I alt har det berre kome 246 fleire bedrifter i Hordaland, og 139 fleire med tilsette. I 21 var det ingen bedriftsvekst innan sekundærnæringane. I 211 var det praktisk talt ingen bedriftsvekst i det heile. Nokre einskildnæringar skil seg likevel ut: fiske- og fiskeoppdrettsbedrifter med tilsette auka med 7,9 %, offentleg administrasjon med tilsette auka med 9,3 %, og undervisnings- og forskingsbedrifter utan tilsette auka med 11,4 %.

Hordaland i tal Nr. 2-212 17 Bedrifter og føretak Nedgang i tre av åtte regionar - berre Nordhordland med tydeleg vekst 135 13 125 12 115 11 15 1 Vest Bergen Bjørnefjorden Voss Sunnhordland Nordhordland Osterfjorden Hardanger 95 23 K1 24 K1 25 K1 26 K1 27 K1 28 K1 (brot) 29 K1 21 K1 211 K1 212 K1 Figuren viser utviklinga i talet på bedrifter i kvar region frå året før. Ved inngangen til kvart år. Det er eit brot i tidsseriane mellom 28K1 og 29K1 som ikkje berre skuldast finanskrisa, men òg ny næringsinndeling (sjå kommentarfeltet). Før brotet var alle regionane på sitt høgste nivå i 28, og etter brotet er alle regionane på sitt høgste nivå i 211 eller 212. Ser vi på tvers av tidsseriebrotet var Bergen, Bjørnefjorden, Nordhordland, Osterfjorden og Hardanger i 212 på eit lågare nivå enn i 28. I Hordaland i tal nr. 2-211 kunne ein sjå at veksten gjennom 21 var lågare enn veksten gjennom 29 for halvparten av regionane, mens veksten hadde stogga for den andre halvparten. I 211 var bedriftsveksten enda svakare for fleire av regionane, og held vi brotet i tidsserien utanom, ser vi for 211 for første gang sidan 24 nedgang i einskilde regionar i Hordaland (Bjørnefjorden, Osterfjorden og Hardanger). Sterk vekst i 211 ser vi berre i Nordhordland (men denne regionen hadde ingen vekst i 21. Ny næringsinndeling Frå og med 29 vert det nytta ein ny Standard for næringsgruppering (SN27) i bedrifts- og sysselsettingsstatistikken. Den nye næringsinndelinga er meir detaljert enn tidlegare, særleg for tenesteytande næringar, og vil gjere det lettare å beskrive næringsutviklinga. Endringa i inndeling kan likevel gjere det vanskeleg å gjere samanlikningar over tid på grupper av næringar. Meir informasjon: http://www.ssb.no/sn27/

18 Hordaland i tal Nr. 2-212 Bedrifter og føretak Hordaland berre sjuande best på nyetableringar i 211 16 14 12 1 8 6 4 2 39,6 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Oslo Noreg Hordaland Sogn og Fjordane For perioden 21 til 211 hadde Oslo det høgaste snittet nyetableringar per 1 personar i arbeidsstyrka (13,1), og Sogn og Fjordane det lågste snittet (3,9). Oslo har hatt den høgaste etableringsraten i alle år utanom fire, og Sogn og Fjordane har hatt den lågaste raten i seks av dei 11 åra vi har data for. For perioden under eitt hadde Hordaland eit snitt på 6,6, medan landsgjennomsnittet var på 7,1. Snittet for Hordaland er den sjette høgaste etableringsraten i landet, slått av Oslo, Akershus, Vestfold og begge agderfylka. Med 5,7 nyetablerte føretak per 1 i arbeidsstyrka hadde Hordaland i 211 den sjuande høgaste etableringsraten, opp tre plassar frå 21. Den høgaste plasseringa Hordaland har hatt, var andreplass i 27, med 9,5 nyetablerte føretak per 1 i arbeidsstyrka. Kjelde: Eigne utrekningar basert på SSB Statistikkbanken og PANDA. Figuren viser etableringsrate, definert som tal sysselsette i nyetablerte føretak (med tilsette) per 1 i arbeidsstyrka (sysselsette, sjølvstendige og registrert arbeidslause). 21-211. Konkursrate: Hordaland avvik negativt frå nasjonal trend 4, 3, 2, For perioden 29-212 hadde Vestfold og Oslo det høgaste snittet konkursar per 1 bedrifter (2,8), og Sogn og Fjordane det lågaste snittet (1,4). Hordaland hadde eit snitt på 2,6, medan landsgjennomsnittet var på 2,5 (målt som gjennomsnitt av dei årlege konkursratane). Hordaland hadde i snitt den 4. høgaste konkursraten i landet. I andre kvartal 212 var det Finnmark som hadde den høgaste delen konkursar (2,46), med Hordaland like bak (2,45). Telemark hadde den lågaste (1,1). Siste tre kvartal har Hordaland hatt den andre, fyste, og andre høgaste konkursraten i landet. Figuren viser at Hordaland kan ha brote med ein nasjonal fallande trend. 1, 29 K1 29 K2 29 K3 29 K4 21 K1 21 K2 21 K3 21 K4 211 K1 211 K2 211 K3 211 K4 212 K1 212 K2 Oslo Hordaland Noreg Sogn og Fjordane Figuren viser tal konkursar per kvartal per 1 bedrifter 1. januar, frå 1. kvartal 29 til og med 2. kvartal 212. Kjelde: Eigne utrekningar basert på SSB Statistikkbanken

Hordaland i tal Nr. 2-212 19 Sysselsetting og næringsstruktur For at ei næring skal kunne vekse, må bedriftene i desse næringane ha tilgang på kvalifisert arbeidskraft. Dette er ei av dei store utfordringane framover for næringslivet i Hordaland. Konkurransen om arbeidskrafta er stor. Ulike næringar konkurrerer ofte om den same arbeidskrafta. Sysselsettingsstatistikken viser kor mange personar som er i inntektsgivande arbeid, kor dei jobbar og i kva næring. Både lønstakarar og sjølvstendige er rekna som sysselsette. Auke i sysselsetting og sysselsettingsgrad % av total Endr. 21-211 28 29 21 211 28 29 21 211 Tal % Jord- og skogbruk 3 487 3 422 3 199 3 131 1,4 1,4 1,3 1,2-68 -2,1 Fangst, fiske og fiskeoppdrett 1 88 1 841 1 865 2 56,7,8,8,8 191 1,2 Herunder fiskeoppdrett 925 939 961 1 15,4,4,4,5 189 19,7 Industri, oljeutvinning 33 982 33 316 32 66 32 634 13,9 13,6 13,3 13, 28,1 Herunder olje og gass, maskin, fartøy 16 184 17 57 16 694 16 778 6,6 7, 6,8 6,7 84,5 Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning 21 15 2 47 2 538 21 336 8,6 8,3 8,4 8,5 798 3,9 Hotell, restaurant, handel, transport 57 54 55 71 55 874 56 224 23,4 22,8 22,7 22,4 35,6 Herunder varehandel 31 93 3 138 3 154 3 235 12,7 12,3 12,3 12,1 81,3 Forretningsmessig og annan privat tenesteyting 57 299 59 77 6 148 62 621 23,4 24,4 24,5 25, 2 473 4,1 Herunder FoU 1 854 1 824 1 812 1 897,8,7,7,8 85 4,7 Kommunal tenesteyting 44 736 44 324 45 22 45 993 18,2 18,1 18,4 18,3 791 1,7 Statleg tenesteyting 25 148 25 27 25 12 25 711 1,3 1,2 1,2 1,3 69 2,4 Uoppgjeve/ufordelt 129 947 1 98 1 3,1,4,4,4-95 -8,7 I alt (arbeidsstad Hordaland) 245 243 244 692 245 632 25 79 1 1 1 1 5 77 2,1 Yrkesaktive (bustad Hordaland) 249 376 249 481 251 11 256 335 5 225 2,1 Registrerte arbeidslause 3 874 5 51 6 133 5 384-749 -12,2 Nettopendling -4 133-4 789-5 478-5 626-148 2,7 Busette, 16-66 år 311 687 317 531 323 286 327 819 4 533 1,4 Sysselsettingsgrad (arbeidsstad Hordaland) Sysselsettingsgrad (bustad Hordaland) 78,7 77,1 76, 76,5,5 (pp) 8, 78,6 77,7 78,2,5 (pp) Kjelde: SSB via PANDA (Plan og analysesystem for næringsliv, demografi og arbeidsmarked) og SSB Statistikkbanken Tabellen viser registerbaserte tal (frå veke 47) på sysselsette med arbeidsstad i Hordaland i ulike næringsgrupper, i absolutte tal, relative tal, og endring frå 29 til 21. Tal henta frå PANDA. Arbeidslause er registrerte ved utgangen av november. Tal henta frå SSB Statistikkbanken. Sysselsettingsgrad er berekna som sysselsette i prosent av busette (ved utgangen av året) mellom 16 og 66 år. I 211 var det ein auke på 5 77 sysselsette i Hordaland, mot ein auke i 21 på 94 og ein nedgang i 29 på 551. Den største auken siste året kom innan forretningsmessig og annan privat tenesteyting, medan det har vore ein liten nedgang innan jord- og skogbruk. Offentleg tenesteyting og bygg- og anlegg, kraft- og vassforsyning, har òg hatt stor auke i sysselsettinga. Olje- og gassutvinning, maskinvareindustri og bygging av fartøy og oljeplatformer utgjer omtrent halvparten av sysselsettinga innan industrien i Hordaland. Når denne delen av industrien har høgare vekst i sysselsettinga enn industrien samla, betyr det at den øvrige industrien har hatt ein liten tilbakegang i sysselsettinga. Sysselsettinga i Hordaland auka litt meir enn talet busette i yrkesaktiv alder, noko som gjer at sysselsettingsgraden har gått litt opp. Vi har tidlegare advart om at det ser ut som vi har ein arbeidsmarknad som ikkje er i stand til å støtte folkeveksten. Denne frykta ser ut til å ha vore overdrive.

2 Hordaland i tal Nr. 2-212 Sysselsetting og næringsstruktur Sysselsettingsvekst i alle regionar Etne Sveio Bømlo Stord Fitjar Tysnes Kvinnherad Austevoll Jondal Odda Ullensvang Jord- og skogbruk 215 119 57 28 48 56 387 43 25 23 171 Fangst, fiske og fiskeoppdrett 19 6 239 25 35 9 12 434 23 12 1 Herunder fiskeoppdrett 12 54 88 16 25 88 85 167 23 1 Industri, oljeutvinning 166 63 1 144 2 46 165 157 1 77 57 29 881 79 Herunder olje, maskin, fartøy 32 19 645 1 922 86 23 479 16 78 55 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors. 262 194 461 675 198 119 554 144 33 388 325 Hotell, rest., handel, transport 332 21 918 1 783 172 191 1 122 617 9 74 245 Herunder varehandel 215 92 422 1 88 91 84 74 181 57 47 93 Forr.messig og annan priv. t.y. 357 181 859 1 522 182 75 664 444 3 414 177 Herunder FoU 46 13 Kommunal tenesteyting 395 51 1 111 1 788 43 361 1 682 47 172 956 427 Statleg tenesteyting 12 21 49 975 15 24 395 22 8 252 2 Uoppgjeve/ufordelt 17 18 27 26 14 7 27 15 4 11 1 I alt 1 775 1 358 4 865 9 228 1 232 1 8 6 28 2 696 414 3 641 1 455 Endring frå 29 152 1 46 69 41 17 75 135 13-4 Arbeidsplassdekning i % 82,4 51, 84, 1,2 79,8 79,4 91,3 13,5 79,5 15,5 8,9 Eidfjord Ulvik Granvin Kvam Voss Fusa Samnanger Os Bergen Askøy Sund Jord- og skogbruk 11 52 27 364 411 65 6 66 449 46 6 Fangst, fiske og fiskeoppdrett 57 4 97 5 95 259 59 72 Herunder fiskeoppdrett 46 3 93 5 31 145 37 15 Industri, oljeutvinning 12 44 55 381 527 58 758 16 95 537 18 Herunder olje, maskin, fartøy 4 178 47 43 1 226 9 74 18 3 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors. 6 52 58 32 788 22 53 612 12 37 874 137 Hotell, rest., handel, transport 135 127 79 897 1 888 28 13 1 387 37 211 1 468 333 Herunder varehandel 42 3 31 437 997 83 54 769 2 5 1 26 168 Forr.messig og annan priv. t.y. 28 37 9 556 1 91 133 49 1 14 48 196 1 611 214 Herunder FoU 1 1 81 Kommunal tenesteyting 166 183 124 1 89 1 647 554 289 1 486 21 633 2 134 626 Statleg tenesteyting 13 1 4 63 576 2 19 284 21 524 41 44 Uoppgjeve/ufordelt 3 2 5 22 23 1 3 35 566 28 11 I alt 416 475 35 3 918 6 89 1 816 585 5 863 158 78 7 158 1 623 Endring frå 29-4 23-4 3 13-6 1 248 3 41 17 42 Arbeidsplassdekning i % 76,9 83, 72, 9, 93,5 93, 47,7 62,3 113,7 52,9 49,5 Tabellen viser sysselsettinga i kommunane i absolutte tal, samt arbeidsplassdekning i prosent.

Hordaland i tal Nr. 2-212 21 Sysselsetting og næringsstruktur Fjell Øygarden Vaksdal Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Jord- og skogbruk 46 9 54 7 7 35 68 119 18 2 28 Fangst, fiske og fiskeoppdrett 96 77 1 52 24 27 38 13 4 18 Herunder fiskeoppdrett 19 53 48 2 23 29 15 Industri, oljeutvinning 2 342 118 297 4 556 547 283 1 715 117 18 11 Herunder olje, maskin, fartøy 1 676 118 16 82 387 117 18 3 16 1 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors. 876 224 167 36 336 25 133 527 148 15 78 Hotell, rest., handel, transport 2 654 224 229 23 393 226 26 1 593 24 127 98 Herunder varehandel 1 482 118 123 7 153 136 111 824 92 1 58 Forr.messig og annan priv. t.y. 2 277 138 67 46 278 392 193 1 28 162 7 64 Herunder FoU 1 35 Kommunal tenesteyting 2 35 556 57 14 812 558 585 1 88 414 89 265 Statleg tenesteyting 453 28 58 79 4 71 24 15 5 7 Uoppgjeve/ufordelt 39 6 7 1 13 12 12 17 8 4 I alt 1 818 1 38 1 45 221 2 589 2 84 1 578 7 49 1 135 267 573 Endring frå 29 437-18 -28-9 162 32-9 81 19 13-7 Arbeidsplassdekning i % 91,8 63,7 74,5 126,3 67,6 57,5 61,8 92,8 76,6 97,8 65,1 Kjelde: SSB via PANDA I 211 var det sysselsettingsvekst i alle regionane, og i 24 av 33 kommunar. I Hordaland i tal nr. 2-21 spurte vi om det kunne vere teikn til desentralisering av arbeidsplassar i Hordaland, fordi vi fann at dess lågare arbeidsplassdekning i 28, dess høgare vekst i 29. Dette finn vi ikkje for veksten i 21 og 211. Derimot finn vi, dersom vi skil mellom bergensområdet (Bergen, Askøy, Sund, Fjell, Øygarden, Meland, Radøy, Lindås, Vaksdal, Samnanger, Os) og resten av Hordaland, at det skjer ei sentralisering av arbeidsplassar i Hordaland. I 21 hadde bergensområdet vekst i sysselsettinga mens resten av Hordaland hadde nedgang, og i 211 hadde bergensområdet ein vekst som proporsjonalt sett var dobbelt så sterk som resten av Hordaland. I 21 kom halvparten av veksten i bergensområdet i Fjell, mens i 211 fekk Bergen tre av fire ekstra arbeidsplassar i bergensområdet. I absolutte tal hadde Fjell nest størst vekst etter Bergen i 211. I relative tal hadde Etne størst vekst, med heile 9,4 %. Etter Etne kom Osterøy med 6,7 % vekst og Austevoll med 5,3 % (prosentar ikkje vist i tabell). Størst nedgang var i Modalen (-3,9 %), Fusa (-3,2 %) og Ullensvang (-2,7 %). Modalen hadde likevel ein auke i arbeidsplassdekninga (126,3 - opp frå 125,7 i 21), og er den kommunen med desidert størst arbeidsplassdekning. Andre kommunar med over 1 % (innpendlingskommunar) er Stord (1,2 %), Austevoll (13,5 %), Odda (15,5 %) og Bergen (113,7 %). Arbeidsplassdekning: Talet på arbeidsplassar (sysselsette etter arbeidsstad) i prosent av talet på arbeidstakarar (sysselsette etter bustad). Arbeidsplassdekning på meir enn 1 inneber at talet på arbeidstakarar som arbeider i kommunen er større enn talet på arbeidstakarar som er busett i kommunen (og arbeider i eigen kommune eller andre stader). Forskjellane i arbeidsplassdek- ning mellom kommunar uttrykker i mange tilfelle ein senterstruktur der den sentrale kommunen har overskot på arbeidsplassar (høg arbeidsplassdekning), medan nabokommunane har låg arbeidsplassdekning og netto utpendling til senterkommunen. I nokre tilfelle, som Modalen, kan einskildkommunar av ulike grunnar ha høg arbeidsplassdekning utan å vere senterkommune.

22 Hordaland i tal Nr. 2-212 Sysselsetting og næringsstruktur Redusert vekst i offentleg forvalting Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Kartet viser største næringssektor per kommune. Kakediagramma viser tal på sysselsette i kvar næringssektor for kvar kommune. Arealet av kakediagramma varierer proporsjonalt med det totale talet på sysselsette i kommunen. Skraverte områder viser kommunar som har hatt vekst i offentleg forvalting sin del av sysselsettinga siste år. Tala er for 4. kvartal 211.

Hordaland i tal Nr. 2-212 23 Sysselsetting og næringsstruktur Offentleg forvalting er størst i 2 kommunar mot 19 kommunar for 4. kvartal 21 og 18 kommunar 4. kvartal 29, men i motsetnad til tidlegare år, var det i 211 færre kommunar som opplevde vekst i offentleg forvalting sin del av sysselsettinga. I 29 var det 26 kommunar som opplevde vekst i denne delen, i 21 24 kommunar, og i 211 var det 21 kommunar. For Hordaland samla er offentleg forvalting sin del av sysselsettinga uendra. Offentleg forvalting utgjer 29,8 prosent av sysselsettinga i Hordaland. Tertiærnæringane er størst med 46,9 prosent, sekundærnæringane har 21,4 prosent, og primærnæringane har 1,9 prosent. Samnanger og Radøy hadde størst vekst i offentleg sektor sin del av sysselsettinga (begge med 2,7 prosentpoeng vekst), mens størst reduksjon kom i Etne og Fedje (med høvesvis 2,1 og 2,6 prosentpoeng reduksjon). På Osterøy vart offentleg forvalting i 211 større enn sekundærnæringane, mens tertiærnæringane vart større enn sekundærnæringane i Lindås. Kartframstillinga kan gi eit inntrykk av store skilnadar sjølv om største næringssektor berre er minimalt større enn nest største næringssektor. Eit døme på dette er Meland der skilnaden mellom offentleg forvalting og tertiærnæring berre er på,7 prosentpoeng. Den same skilnaden finn vi mellom offentleg forvalting og sekundærnæring på Osterøy. Eit liknande døme er Bømlo, der det er 1,4 prosentpoeng som skil sekundær- og tertiærnæringa. Fordelinga av statlege stillingar i Hordaland 1,5 %,5 % 5, % 3,4 % I år som tidlegare er det klart flest statleg sysselsette innan helse og sosialtenester (11 644) Dette er ein auke på 2,4 % samanlikna med 21. Undervisning (5 351) og offentleg administrasjon, forsvar og sosialforsikring (8 252) utgjer til saman 5,1 %, noko som er tilnærma det same som i 21 (då var talet 5,2 %). Innan personleg tenesteytande næringar var det 1 369 statleg sysselsette i Hordaland i 211, innan personleg tenesteyting 41 og innan sekundærnæringane 123. 42,9 % Figuren viser korleis arbeidsplassar i statleg forvaltning fordeler seg på grupper av næringar i Hordaland i 211. 19,7 % Før 29 var sysselsette ved Forsvaret sine skolar kategorisert under undervisning. Frå og med 29 inngår dei i forsvar. Sekundærnæringar Off.adm., forsvar, sosialforsikring Helse- og sosialtenester Tenesteytande næringar Undervisning Personlig tenesteyting Kjelde: SSB Statistikkbanken

24 Hordaland i tal Nr. 2-212 Sysselsetting og næringsstruktur Næringane sin del av sysselsettinga: industrien på vikande front 21 Osterfjorden Sunnhordland Nordhordland Hardanger Bjørnefjorden Vest Voss Bergen 28 26 24 22 211 29 27 25 23 21 21 28 26 24 22 211 29 27 25 23 21 21 28 26 24 22 211 29 27 25 23 21 21 28 26 24 22 211 29 27 25 23 21 % 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % 6 % 7 % 8 % 9 % 1 % Jord- og skogbruk Industri, oljeutvinning Hotell, restaurant, handel, transport Kjelde: SSB via PANDA Fangst, fiske og fiskeoppdrett Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning Forretningsmessig og annan privat tenesteyting Kommunal tenesteyting Uoppgjeve/ufordelt Statleg tenesteyting

Hordaland i tal Nr. 2-212 25 Sysselsetting og næringsstruktur Figuren viser sysselsetting etter tre dimensjonar: geografi, tid og næring. Geografiinndelinga er vist heilt til høgre, deretter tidsinndelinga for kvar region, og så prosentfordelinga av næringar per år. Figuren er sortert geografisk etter aukande totaldel av primærnæringar, industri og bygg og anlegg i 21, og redusert del av tenesteytande næringar. I Bergen er forretningsmessig og anna privat tenesteyting dominerande, mens industrien er relativt sett liten, og primærnæringane aller minst. Kommunal tenesteyting er relativt sett minst i Bergen (av regionane). Voss har den relativt sett minste industrien, mens Voss har svært høg del innan reiseliv og handel, og saman med Hardanger har dei største primærnæringane. Vest har den nest største delen forretningsmessig og annan privat tenesteyting, og har ein relativt stor del innan handel og transport. Bjørnefjorden ligg ganske jamt i relativ storleik på dei fleste næringane, men har hatt kraftig reduksjon i industrien sin del av sysselsettinga dei siste åra. Industrien har blitt erstatta av kommunal tenesteyting. I Hardanger har industrien òg fått redusert del sysselsetting, men her ser det ut til at industrien har blitt erstatta av bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning. I dei andre industritunge regionane har industrien òg gått attende, mest tydeleg i Osterfjorden. På grunn av omlegginga av helseforetaka 1. januar 22, kommenterer vi berre endringar frå 22 til 211. Frå 22 til 211 har industrien sin del av sysselsettinga gått ned i alle regionane, mens forretningsmessig og anna privat tenesteyting og bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning har gått opp i alle regionane. Hotell, restaurant, handel og transport har anten stått nesten stille, eller gått litt ned. Det same gjeld jord- og skogbruk, fangst og fiske, og statleg tenesteyting. Kommunal tenesteyting følgjer eit litt blanda mønster. Det samla mønsteret er likevel ganske tydeleg: tertiærnæringane aukar og primær- og sekundærnæringane blir relativt sett mindre. Stabil, men litt låg vekst i statleg sysselsetting i Hordaland Figuren viser talet på statlege arbeidsplassar i fylka i 211, og endring frå 22 til 25, 25 til 29, og 29 til 211. På grunn av at sysselsette i helseføretaka gjekk frå å sortere under fylkeskommunal verksemd til statleg verksemd i 22, er tala ikkje samanliknbare for 21. Endring tal sysselsette 7 6 5 4 3 2 1-1 65 79 Kjelde: SSB Statistikkbanken 22 551 27 14 16 164 21 27 1 212 14 14 14 422 1 448 9 487 7 997 7 635 9 598 9 725 4 745 4 161 5 553 4 634 6 734 Oslo Sør-Trøndelag Hordaland Rogaland Akershus Hedmark Nordland Troms Østfold Vestfold Oppland Vest-Agder Møre og Romsdal Buskerud Finnmark Aust-Agder Nord-Trøndelag Sogn og Fjordane Telemark Endring 29-11 Endring 25-9 Endring 22-5 Tal statleg sysselsette 211 (høgre akse) 7 6 5 4 3 2 1-1 Tal statleg sysselsette 21 Vekst i statlege arbeidsplassar i Noreg har i inneverande stortingsperiode i gjennomsnitt vore på 1,9 % per år. I førre periode var veksten i gjennomsnitt på 1,4 %, og (for åra vi har data for) i perioden før dette (22-25) var veksten på 1,1 %. I denne perioden var det ingen vekst i Oslo, mens den dei to siste periodane i snitt har vore på 2 % per år (25-9) og 1,3 % per år (29-11). Størst prosentvekst i inneverande periode er det Hedmark (4 % per år) og Troms og Østfold (3,5 % per år) som har hatt, mens det er Oslo (1 662), Sør-Trøndelag (1 136) Troms (962) og Hordaland (831) som har hatt størst nominell vekst. Hordaland har i heile perioden (22-211) hatt tredje størst vekst, men hovuddelen av denne kom i perioden 22 til 25 (1 61, mot 1 9 mellom 25 og 29 og 831 etter 29). Frå 22 til 25 hadde Hordaland i snitt ein vekst på 2,2 % per år, frå 25 til 29 1,1 % per år, og frå 29 til 211 var veksten på 1,6 % per år. Det var altså berre i perioden 22 til 25 at Hordaland hadde høgare vekst enn landsgjennomsnittet. I absolutte tal er Hordaland i 211 slått av tre andre fylke, men i relative tal slått av 11 fylke. Hordaland har framleis det nest største talet statlege sysselsette i Noreg, men om veksten held fram som den i snitt har gjort frå 22 til 211, vil Sør-Trøndelag ha fleire statleg sysselsette enn Hordaland i løpet av 233.

26 Hordaland i tal Nr. 2-212 Marine næringar Marine næringar omfattar fiske og fangst, fiskeoppdrett og foredling. I eit klyngjeperspektiv inngår også sal, tenesteleverandørar og utstyrsprodusentar. I regionalt utviklingsprogram (RUP) er det eit mål å styrke berekraftig marin næringsutvikling med tanke på å etablere lønnsame distriktsarbeidsplassar. Størst marin verdiskaping i Hordaland og Møre og Romsdal Fylke Omsetnad Tal tilsette Kjelde: Vestlandsrådet/Statistikk.ivest.no Tal føretak Verdiskaping i % av Vestlandet Rogaland 11 265 4 2 199 1 282 18 872 611 1 3 195 756 2 582 213 15,8 Hordaland 34 65 862 4 129 3 446 56 4 586 96 2 611 256 1 166 6 57 815 37, Sogn og Fjordane 16 36 126 1 832 1 229 448 1 92 695 1 42 354 68 2 271 82 13,9 Møre og Romsdal 3 713 795 5 424 2 193 2 1 378 721 3 286 75 1 744 5 479 769 33,4 Hordaland står for den største delen av verdiskapinga innan den marine klynga på Vestlandet (37 %), etterfølgt av Møre og Romsdal (33 %). Det er også Hordaland som har det største talet tilsette (4 129), medan Møre og Romsdal har det største talet føretak (1 744). Bakgrunnstala viser at det er innan oppdrett vi finn den største verdiskapinga innan den marine klynga på Vestlandet. Størst tal tilsette finn vi innan foredling, og det største talet føretak er innan fiske. Tabellane viser nøkkeltal for den marine næringsklynga på Vestlandet og i Hordaland, 21. Nøkkeltala omfattar tal føretak, omsetnad, tal tilsette, driftsresultat, årsresultat og verdiskaping i den marine næringsklynga. Verdiskaping er definert som summen av driftsresultat og lønnskostnader. Alle økonomiske tal er oppgjeve i heile 1. Den marine klynga dekker : Fiske, oppdrett, foredling, sal, tenesteleverandørar og utstyrsprodusentar. Både føretak og heile næringskodar kan inngå i fleire næringsklynger, dette gjeld spesielt utstyrsprodusentar og tenesteleverandørar. Sunnhordaland står for nesten halvparten av den marine verdiskapinga i fylket Region Omsetnad Kjelde: Business Region Bergen/Statistikk.ivest.no Tal tilsette Driftsresultat Årsresultat Tal føretak Driftsresultat Årsresultat Lønnskostnader Verdiskaping Lønnskostnader Verdiskaping Verdiskaping i % av Hordaland Sunnhordland 8 384 877 1 681 1 747 343 2 62 369 1 136 73 493 2 884 73 47,6 Hardanger 57 327 113 124 78 76 486 52 96 37 177 38 2,9 Voss 2 66 5 147 159 1 458 2 1 65, Bjørnefjorden 1 65 475 215 353 56 288 83 144 385 87 497 945 8,2 Bergen 19 883 294 1 35 74 66 1 843 972 819 623 253 1 559 688 25,7 Vest 3 9 21 449 31 74 199 15 294 19 64 74 1, Osterfjorden 43 459 171 46 12 3 598 66 433 2 112 535 1,9 Nordhordland 773 613 19 124 523 85 342 95 667 84 22 191 3,6 Hordaland 34 65 862 4 129 3 446 56 4 586 96 2 611 256 1 166 6 57 815 Den største verdiskapinga innan marin sektor finn vi i Sunnhordland (47 % av verdiskapinga) etterfølgt av Bergen (26 % av verdiskapinga). Det er også i Sunnhordland vi finn det største talet tilsette (1681) og tal føretak (493). Det er Austevoll som er den viktigaste kommunen i Sunnhordaland når det gjeld marin sektor. Tala for undergruppene viser at det største talet føretak i klynga er innan fiske (594) og oppdrett (266). Det er oppdrett som både har den største verdiskapinga i 21 og flest tilsette. Totalt var det 4 129 tilsette innan klynga i 21.

Hordaland i tal Nr. 2-212 27 Marine næringar Nesten all oppdrett av aure skjer på Vestlandet Møre og Romsdal Sogn og Fjordane Hordaland Rogaland Heile landet Vestlandet Vestlandet i % av landet Hordaland i % av landet Laks 3 233 275 2 123 698 4 131 96 1 791 411 27 19 776 11 279 48 41 15 Aure 314 152 297 933 97 383 1 937 1 657 485 1 521 45 92 55 Kjelde: Fiskeridirektoratet/Statistikk.ivest.no Tabellen viser sal av oppdretta laks og aure i salsverdi i 211 i 1 kr. Tala for 211 er mellombelse. I Noreg er det Nordland som er det største fylket innan oppdrett av laks. I 211 blei det oppdretta laks for 5,8 milliardar i Nordland. Dette utgjer 25 % av lakseoppdrettet i landet. Vestlandsfylka stod samla for 41 % av lakseoppdrettet i 211. Dette er akkurat like stor del som året før. Hordaland er det største av vestlandsfylka på lakseoppdrett, og stod i 211 aleine for 15 %. Hordaland har dei siste åra vore det største fylket på oppdrett av aure. I 211 fann 55 % av aureoppdrettet stad i Hordaland. Dette er ein auke på 5 % samanlikna med året før. Vestlandsfylka står no for nesten all aureproduksjonen i landet, med ein del på 92 %. Oppgang i mengda solgt laks og aure Verdi (i 1 kr) 4 5 4 3 5 3 2 5 2 1 5 1 5 Vekt (i tonn) 18 16 14 12 1 8 6 4 2 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Laks Aure Laks Aure 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Kjelde: SSB/Statistikkbanken Verdien på selt laks frå Hordaland er litt lågare i 211 enn i 21. Det vart i 211 selt laks frå Hordaland til ein verdi av 4,13 milliardar. Tilsvarande tal for 21 er 4,16 milliardar. Verdien av oppdretta aure frå Hordaland har stige kvart år sidan 27. I 21 vart det selt aure for 836 millionar og i 211 for 97 millionar. Når det gjeld mengda av oppdretta laks og aure, aukar den for begge artar i 211. I 21 vart det selt omlag 137 tonn laks frå Hordaland, og i 211 vart det seld 156 tonn. Dette er ein auke på 14 %. Mengda aure auka frå omlag 26 til omlag 31 tonn. Dette er ein auke på 19 %

28 Hordaland i tal Nr. 2-212 Marine næringar Nedgang i tal akvakulturlokalitetar Kjelde: Fiskeridirektoratet/Statistikk.ivest.no Hordaland 26 27 28 29 21 211 %-vis endring 26-211 Heile landet 26 27 28 29 21 211 %-vis endring 26-211 Laks/aure 23 24 211 197 23 2-13, 1 136 1 198 1 38 996 1 23 1 2-1,2 Andre marine fiskearter 61 53 39 39 25 18-7,5 415 49 342 281 218 163-6,7 Skaldyr 12 124 111 81 76 74-38,3 696 676 52 397 324 281-59,6 Tabellen viser tal akvakulturlokalitetar i vatn i Hordaland og i heile landet. Ein lokalitet er eit geografisk avgrensa område kor det er gjeve løyve til akvakultur. Tala for 211 er mellombelse. Talet på lokalitetar for fiskeoppdrett har gått ned for alle artar både i Hordaland og i landet som heile. Den største nedgangen finn vi innan andre marine fiskeartar. I Hordaland er nedgangen på 71 %, mens tilsvarande for heile landet er 61 %. Innan laks og aure er nedgangen minst. I Hordaland var det i 211 13 % færre lokalitetar enn i 26. Tilsvarande tal for heile landet er 1 %. Også innan skaldyroppdrett finn vi ein nedgang i tal lokalitetar i perioden. For Hordaland er denne 38 % og for heile landet er nedgangen på 6 %. Bømlo og Austevoll største fiskerikommunar Tal fiskarar (hovudyrke) Tal fiskebåtar Austevoll 257 Bømlo 11 Bømlo 154 Austevoll 9 Bergen 111 Sund 39 Os 68 Kvinnherad 27 Sund 66 Fjell 25 Fjell 63 Os 23 Kvinnherad 38 Øygarden 17 Øygarden 27 Bergen 16 Askøy 23 Fitjar 15 Fitjar 1 Askøy 13 Hordaland 894 Hordaland 447 1 største % 91,4 1 største, % 83,9 Tabellen viser dei 1 største kommunane i Hordaland etter talet på fiskarar og talet på registrerte fiskebåtar. Som tidlegare år er det Austevoll og Bømlo som er dei største fiskerikommunane i fylket. Fiskeriverksemda i Hordaland er relativt konsentrert. 91 % av fiskarane bur i dei 1 største fiskerikommunane og 84 % av fiskebåtane er registrert i dei 1 kommunane som har flest fiskebåtar. Talet på personar som har fiske som hovudyrke, har auka frå 858 i 21 til 894 i 211. Talet på heiltidsfiskarar auka også frå 29 til 21. Talet på registrerte fiskebåtar er også litt høgare enn året før. I 21 var det 427 fiskebåtar i fylket, og i 211 er det 447. Talet på registrerte fiskebåtar skil ikkje mellom båtar av ulik storleik. Austevoll har flest fiskarar, mens Bømlo har flest båtar. Kjelde: Fiskeridirektoratet/Statistikk.ivest.no Tre hordalandskommunar på fangstoppen Kommune Fangst Austevoll (Ho) 293 333 Herøy (MR) 227 673 Vestvågøy (No) 121 62 Ålesund (MR) 77 796 Haram (MR) 71 2 Karmøy (Ro) 67 73 Bømlo (Ho) 64 666 Giske (MR) 63 11 Fjell (Ho) 55 81 Vågsøy (S. og Fj.) 51 573 Tabellen viser dei ti største kommunane etter fangstmengd, kommune og fangst i tonn, i 211. I år er det tre kommunar frå Hordaland på topp ti over dei kommunane som fiskar mest i landet (etter kor båtane er heimehøyrande). Austevoll er den kommunen i landet som fiskar størst mengd fisk. I 211 var 13 % av den norske fangsten teke av båtar frå Austevoll. Austevoll har lege på topp på denne lista i fleire år. Fjell og Bømlo er i år også med på lista over dei ti kommunane i landet som fiskar mest i mengd. Kjelde: Fiskeridirektoratet

Hordaland i tal Nr. 2-212 29 Maritime næringar Maritime næringar omfattar reiarlag og skipsverft. Bergen er den største skipsfartsbyen i Noreg, og mange reiarlag har hovudkontora sine her. Verftsindustrien er hovudsakleg lokalisert i Bergen og i Sunnhordland og omfattar bygging av skip og oljeplattformer. I eit klyngjeperspektiv inngår også tenesteleverandørar og utstyrsprodusentar. Det er eit mål i Regionalt utviklingsprogram (RUP) å styrke samarbeidet og utviklinga av maritime klynger. Om lag like stor verdiskaping i Hordaland og Rogaland Fylke Kjelde: Statistikk.ivest.no Omsetnad Årsresultat Tal tilsette Driftsresultat Lønnskostnader Tal føretak Verdiskaping Verdiskaping i % av Vestlandet Rogaland 49 295 172 2 826 3 261 839-5 315 14 669 759 985 17 931 598 34,6 Hordaland 77 53 785 21 72 3 468 6 3 258 19 14 317 52 1 441 17 785 563 34,3 Sogn og Fjordane 6 84 72 2 84 441 47 244 753 1 377 251 258 1 818 722 3,5 Møre og Romsdal 49 26 91 13 734 4 916 65 4 298 145 9 361 356 79 14 278 7 27,6 51 813 89 Hordaland og Rogaland står for omlag like stor del av verdiskapinga på Vestlandet med 34,3 % og 34,6 %. Hordaland har det største talet både føretak og tilsette i 21. Bakgrunnstala viser at det er innan reiarlag vi finn det stør- ste talet føretak (1 61), medan den største verdiskapinga innan den maritime klynga finn stad innan verftsindustrien (36,7 %). Verftsindustrien er også den undergruppa som har det største talet tilsette (25 559). Tabellane viser nøkkeltal for den maritime næringsklynga på Vestlandet og i Hordaland, 21. Nøkkeltala omfattar tal føretak, omsetnad, tal tilsette, driftsresultat, årsresultat og verdiskaping i den maritime næringsklynga. Verdiskaping er definert som summen av driftsresultat og lønnskostnader. Alle økonomiske tal er oppgjeve i heile 1. Den maritime klynga dekker: Reiarlag, verft, tenesteleverandørar, utstyrsprodusentar. Både føretak og heile næringskodar kan inngå i fleire næringsklynger, dette gjeld spesielt utstyrsprodusentar og tenesteleverandørar. Bergen størst på maritime næringar i Hordaland Omsetnad Kjelde Business Region Bergen/Statistikk.ivest.no Årsresultat Tal tilsette Driftsresultat Lønnskostnader Tal føretak Verdiskaping Verdiskaping i % av Hordaland Sunnhordland 11 928 598 4 926 831 228 2 79 85 3 133 649 35 3 964 876 22,3 Hardanger 395 326 147 27 282 16 958 79 161 31 16 443,6 Voss 67-2 -24 5-2 -, Bjørnefjorden 2 86 449 668 585 948 432 323 464 66 5 1 5 554 5,9 Bergen 55 299 576 12 689 1 963 513 876 589 8 798 164 778 1 761 677 6,5 Vest 5 36 221 2 212 54 26-162 479 1 338 748 167 1 393 8 7,8 Osterfjorden 6 985 55-5 819-6 763 25 59 28 19 69,1 Nordhordland 1 598 564 1 23 11 651 21 7 477 666 77 489 317 2,8 77 53 785 21 72 3 468 6 3 258 19 14 317 52 1 441 17 785 563 61 % av verdiskapinga innan maritime næringar i Hordaland, finn stad i Bergen, og 22 % i Sunnhordland. Det er også i Bergen vi finn flest føretak (778) og størst tal tilsette (12 689). Den største delen av bedriftene i klynga i Hordaland er reiarlag (722), deretter følgjer tenesteleverandørar (291). Den maritime næringsklynga sysselsette totalt 21 72 personar i Hordaland i 28.

3 Hordaland i tal Nr. 2-212 Reiseliv Reiselivet er ikkje definert som ei eiga næring i offisiell statistikk. Reiselivet inngår i mange ulike næringar, slik som hotell og restaurant, transport, varehandel og personleg tenesteyting. Bedriftene i reiselivet i Hordaland står for verdiskapinga og påverkar direkte ulike måltal i offentleg statistikk. Omfanget og utviklinga av reiselivet blir som oftast målt i tal overnattingar. Dette ligg til grunn for turistane sitt konsum av andre reiselivsprodukt. Overnattingsstatistikken er den mest detaljerte og oppdaterte reiselivsstatistikken som er tilgjengeleg. Reiselivet i Hordaland er strukturert gjennom fem destinasjonsselskap: Bergen, Hardanger, Voss, Nordhordland og Sunnhordland. Sterk auke i innanlandske overnattingar i Bergen og Voss. Stagnasjon eller tilbakegang i resten av fylket. 27 28 29 21 211 212 Endring 211-212 Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Tal % Norge 621 73 639 386 68 338 685 232 689 864 79 437 19 573 2,8 Utlandet 57 51 472 87 412 857 427 39 433 835 45 344 16 59 3,8 Bergen Totalt 1 129 231 1 112 256 1 93 195 1 112 622 1 123 699 1 159 781 36 82 3,2 Norge 153 266 178 387 188 711 177 654 17 719 165 575-5 144-3, Utlandet 148 7 164 412 142 961 148 734 145 325 147 2 1 677 1,2 Hardanger Totalt 31 273 342 799 331 672 326 388 316 44 312 577-3 467-1,1 Norge 24 41 27 227 36 623 31 799 28 279 28 437 158,6 Utlandet 7 566 7 215 8 516 6 114 7 345 6 23-1 142-15,5 Nordhordland Totalt 31 67 34 442 45 139 37 913 35 624 34 64-984 -2,8 Norge 99 421 14 191 12 327 1 217 93 23 88 863-4 16-4,5 Utlandet 43 435 32 299 4 182 31 384 33 371 33 945 574 1,7 Sunnhordland Totalt 142 856 136 49 142 59 131 61 126 394 122 88-3 586-2,8 Norge 92 722 99 14 9 57 99 918 19 92 12 836 11 744 1,8 Utlandet 89 71 71 72 52 842 58 941 87 146 69 975-17 171-19,7 Voss Totalt 182 423 17 176 143 349 158 859 196 238 19 811-5 427-2,8 Norge 1 62 126 1 123 15 1 179 924 1 176 139 1 165 381 1 21 72 35 691 3,1 Utlandet 82 122 773 982 77 248 725 739 755 361 755 417 56, Hordaland Totalt 1 882 248 1 897 87 1 887 172 1 91 878 1 92 742 1 956 489 35 747 1,9 Norge 3 2 18 3 314 566 3 355 642 3 323 994 3 41 65 3 583 837 182 232 5,4 Utlandet 2 248 429 2 199 155 2 32 397 2 78 311 2 167 96 2 114 47-53 859-2,5 Fjord-Norge Totalt 5 448 537 5 513 721 5 388 39 5 42 35 5 569 511 5 697 884 128 373 2,3 Norge 14 875 156 15 27 492 15 229 622 15 194 227 15 68 448 15 931 84 323 356 2,1 Utlandet 6 911 68 6 786 652 6 335 64 6 65 34 6 61 839 6 543 178-58 661 -,9 Heile landet Totalt 21 786 764 21 814 144 21 565 262 21 844 531 22 21 287 22 474 982 264 695 1,2 Kjelde: statistikknett.com/hordaland Tabellen viser tal norske og utanlandske overnattingar (hotell, camping og hyttegrender) for perioden januar - august 27-212. Tala er presenterte per reiselivsregion, Hordaland, Fjord-Norge og for landet som heile. Fjord-Norge omfattar fylka Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal. Hotellstatistikken omfattar alle hotella og liknande overnattingsbedrifter med 2 senger eller meir. Campingsta- tistikken omfattar alle campingplassar med ein kapasitet på anten minst åtte hytter eller ein totalkapasitet på minst 5 einingar. Hyttegrendstatistikken omfattar alle hyttegrender med ein kapasitet på tre hytter eller meir. Tal for privat hytteutleige er ikkje med i statistikken. Det er ikkje offentleggjort overnattingstal ved campingplassar og hyttergrender i Sotra/Øygarden og for Osterfjorden/Bjørnefjorden.

Hordaland i tal Nr. 2-212 31 Reiseliv Tal kommersielle overnattingar i Hordaland har auka for kvart år i perioden 27-212, med unntak av ein mellombels nedgang i 29. Hittil i år har tal overnattingar auka med 1,9 % mot 1,2 % på landsbasis. I Fjord-Norge auka tal overnattingar med 2,3 %. 27 representerer eit toppår med omsyn til utanlandske overnattingar i Noreg. Dei påfølgande to åra var det ein nedgang i utanlandske overnattingar både i Hordaland, Fjord- Norge og landet som heile, men nedgangen i Hordaland var størst. I 21 snudde denne trenden. Både i Hordaland, Fjord-Norge og i landet som heile var det ein auke i tal utanlandske overnattingar i 21 og 211. I 212 held Hordaland stand, medan dei andre har fått ein nedgang. Nivået i 27 er framleis ikkje nådd. Hardanger, Voss og Bergen er dei reiselivsregionane i Hordaland som har størst del utanlandske overnattingar, men det var Bergen og Voss som tydelegast fekk merke svikten i den utanlandske marknaden i 28 og 29. I Bergen har tal utanlandske overnattingar stige jamt etter dette. Voss hadde ein kraftig auke i utanlandske overnattingar i 211, men har hittil i år hatt ein nedgang på 19,7 %. Det har også vore ei positiv utvikling i innanlandske overnattingar dei siste åra både i Hordaland, Fjord-Norge og landet som heile. Av reiselivsregionane i Hordaland er det derimot berre Bergen og Voss som kan vise til ei positiv utvikling. Hittil i 212 har det vore nesten 2 fleire innanlandske overnattingar i Bergen samanlikna med same periode i fjor. Dette tilsvarer ein auke på 2,8 %. Voss hadde nesten 12 fleire innanlandske overnattingar hittil i 212 samanlikna med fjoråret, ein auke på 1,8 %. Dette har samanheng med at store nasjonale sportsarrangement blei lagt til Voss i 212. Alle hotellromma vart i periodar oppbestilt av deltakarar og tilreisande til desse ararrangementa. Dette sperra for utanlandske turoperatørar som ønskar å inngå avtalar med hotella for heile turistsesongen. Ein konsekvens av dette har vore reduksjon i utanlandske gjestedøgn gjennom heile sesongen. I Hardanger held nedgangen i innanlanske overnattingar fram, hittil i år har nedgangen vore på 3 %. Størst auke i tal overnattingar frå Sverige 25 23 21 19 17 15 13 11 9 7 5 Jan-aug 26 Jan-aug 27 Jan-aug 28 Jan-aug 29 Jan-aug 21 Jan-aug 211 Sv/Da/Fin Storbritannia Nederland Tyskland Frankrike Spania Italia Polen Russland USA Japan Jan-aug 212 Sjølv om tal utanlandske overnattingar totalt i Hordaland har halde seg nokonlunde konstant i 212 samanlikna med 211, er det store variasjonar mellom nasjonalitetane som kjem til Hordaland. Etter ein kraftig auke i tal polske overnattingar fram til 21, held nedgangen i 211 fram også i 212. Tal spanske overnattingar har også gått monaleg ned hittil i år etter ein auke året før. Det same gjeld overnattingar frå Nederland. Nedgangen i italienske overnattingar held også fram i 212. Det same utviklinga ser vi i USA om enn ikkje i same omfang. Til saman har det vore ein nedgang på om lag 35 overnattingar frå desse nasjonane. Nederland står for nesten halvparten av denne nedgangen. På den andre sida har det vore ein sterk auke i tal overnattingar frå dei nordiske landa. Men også her er biletet samansett. Tal svenske overnattingar har auka kraftig (26 %), danske overnattingar er stabil, medan finske overnattingar har gått noko ned. Også tal overnattingar frå Japan aukar igjen etter to år med lågare besøk. Auken i russiske overnattingar held fram auken frå året før. Til saman står desse nasjonane for ein auke på om lag 18 overnattingar, som berre er om lag halvparten av den totale auken. Resten av auken kjem frå nasjonar som ikkje er med i denne oversikta, dvs. nasjonar som har færre gjestedøgn totalt, men som kan vise seg å vere viktige marknader i framtida. Kjelde: statistikknett.com Figuren viser den relative utviklinga i kommersielle overnattingar i perioden jan - aug 26-212 blant dei nasjonane som hadde flest gjestedøgn i Hordaland i 212. Sverige, Danmark og Finland er her slått saman til ei eining. For å kunne samanlikne utviklinga for dei 11 landa, er det nytta indeksverdiar. Istadenfor absolutte verdiar er verdien for 26 sett til 1 og verdiane for påfølgande år er for kvart datasett uttrykt i prosent av verdien for 26.

32 Hordaland i tal Nr. 2-212 Reiseliv Kraftig auke i talet på hotellovernattingar i Sotra og Øygarden 27 28 29 21 211 212 Endring 211-212 Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Tal % Bergen 985 322 976 461 96 56 985 319 1 22 454 1 41 657 19 23 1,9 Hardanger 169 17 195 577 172 83 167 687 166 769 169 69 2 84 1,7 Nordhordland 16 138 17 795 16 935 16 557 18 66 17 841-225 -1,2 Osterfjorden/Bjørnefjorden 49 471 5 498 45 71 44 876 45 63 45 331-299 -,7 Sotra/Øygarden 2 374 21 648 11 664 1 55 12 4 21 897 9 497 76,6 Sunnhordland 68 77 68 367 71 37 56 589 57 478 57 844 366,6 Voss 133 12 118 297 1 997 18 753 128 97 117 929-1 978-8,5 Hordaland 1 441 591 1 448 643 1 379 67 1 39 286 1 451 74 1 472 18 2 44 1,4 Fjord-Norge 3 471 791 3 45 954 3 269 42 3 362 416 3 576 873 3 649 714 72 841 2, Landet 13 29 518 13 127 326 12 58 67 1381732 1378368 14 9 566 31 198 2,2 Kjelde: statistikknett.com/hordaland Tabellen viser tal hotellovernattingar for perioden januar - august i 27-212. Tala er presenterte per reiselivsregion, Hordaland, Fjord-Norge og for landet som heile. 29 var eit år med nedgang i talet på hotellovernattingar i Hordaland. Denne trenden snudde i 21 for fylket som heilskap. Både i 211 og 212 har det vore ein auke i tal hotellovernattingar. Hittil i år har det vore ein auke på 1,4 % samanlikna med same periode i 211, men auken er likevel mindre enn for både Fjord-Norge (2 %) og landet under eitt (2,2 %). Det meste av auken i hotellovernattingar har kome i Bergen (19 fleire overnattingar) og er forklaringa på kvifor tal kommersielle overnattingar totalt har auka i Bergen. I Sotra/ Øygarden har det vore om lag 9 5 fleire hotellovernattin- Best kapasitetsutnytting i Bergen. Høgast pris i Nordhordland. gar hittil i år samanlikna med året før. Dette utgjer ein auke på 75 % som skuldast renoveringa og utvidinga av det nye Panorama Konferansehotell i Sund. Effektane av dette kom først i 212. Også i Hardanger har det vore ein auke etter fleire år med nedgong. Voss hadde ein kraftig auke i tal hotellovernattingar frå 21 til 211 (18,5 %). Hittil i år har det derimot vore ein nedgang i tal registrerte hotellovernattingar med 8,5 %, nesten 11 hotellovernattingar. Dette skuldast at auken i innanlandske hotellovernattingar som følgje av at store arrangement blei lagt til Voss i 212 (sjå kommentar s. 31), ikkje vega opp for nedgangan i utanlandske overnattingar gjennom heile sesongen. 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Bergen Osterfj/Bjørnefjord Sotra/Øygarden Kapasitetsutnytting rom (%), 212 Kjelde: statistikknett.com/hordaland Voss Hardanger Sunnhordland Nordhordland 1 2 1 8 6 4 2 Inntekter per solgte rom (kr), 212 Figuren viser inntekt per solgte rom (kroner) og kapasitetsutnytting (%) i perioden januar - august 212 ved hotella i reiselivsregionane i Hordaland. Bergen har den høgaste kapasitetsutnyttinga av alle reiselivsregionane på over 73 %. Ikkje sidan 27 har det vore så god kapasistetsutnytting ved hotella i Bergen. Osterfjorden/ Bjørnefjorden er den reiselivsregionen som har nest størst kapasitetsutnytting med 58 %. Lågast ligg Nordhordland med 31 %. Alle reiselivsregionane med unntak av Sunnhordland og Nordhordland har hatt ein auke i kapasitetsutnyttinga frå 211 til 212. Inntekter per solgte rom har auka i alle regionane med unntak av Voss og Osterfjorden/Bjørnefjorden. Sjølv om Nordhordland har hatt dårlegast kapasitetsutnytting, kan dei vise til høgast inntekt per solgte rom i 212 (136 kroner). Osterfjorden/Bjørnefjorden låg lenge høgast, men hittil i år har dei hatt ein nedgang på 12 kroner per solgte rom samanlikna med same periode i 211. Bergen, Hardanger og Sunnhordland ligg om lag på same nivå, medan Sotra/Øygarden ligg lågast av alle reiselivsregionane med 779 kroner per solgte rom. Dette er likevel ein auke i frå året før.

Hordaland i tal Nr. 2-212 33 Landbruk Landbruk omfattar jordbruk, hagebruk (frukt og bær) og skogbruk. Hordalandslandbruket er kjenneteikna av mange små jordbruksbedrifter og skogeigedomar. Moglegheitene for landbruket i Hordaland ligg fyrst og fremst i å vidareutvikle fylket sine spesielle føremonar, særleg innan grovfôrbasert husdyrhald og fruktdyrking (jf. Regionalt utviklingsprogram (RUP)). Mykje av skogen langs kysten er hogstmoden og representerer også eit stort næringspotensial. Nedgang i dei tradisjonelle driftsformene i jordbruket. Oppgang i skogbruket. Tal mjølkekyr Mjølkekyr 16 14 12 1 8 6 4 1 6 1 4 1 2 1 8 6 4 Tal brukarar Mjølkeproduksjon, sauehald, frukt og bær og skog er satsingsområde for landbruket i Hordaland. Dei siste ti åra (22-212) har det vore ein nedgang i produksjonsgrunnlaget for alle dei tre første områda. Tal mjølkekyr har gått ned med 23 % frå om lag 15 3 i 22 til 11 8 i 212. Samstundes har tal mjølkeprodusentar gått ned med 49 %. At den prosentvise nedgangen i tal produsenter er større enn nedgangen i tal mjølkekyr skuldast truleg at det er dei minste mjølkeprodusentane som har gitt seg og/eller at fleire mjølkeprodusentar har gått saman i ei eining. 2 22 23 24 Tal mjølkekyr Vinterfora sauar 14 12 25 26 27 28 29 21 211 212 Tal brukarar (høgre akse) 2 7 6 Nedgangen i tal vinterfora sauar har vore langt mindre. I 22 blei det søkt om produksjonstilskot for 117 vinterfora sauar, medan i 212 var talet 17, ein nedgang på 9 %. Botnpunktet vart nådd i 27. Etter det har det vore ein svak auke i ta vinterfora sauar. Tal saueprodusentar har gått ned med 34 % i denne perioden. For frukt og bær har det vore ein jamn nedgang i arealet på om lag 18,5 %, frå 9 8 dekar i 22 til 8 dekar i 212. I same periode har tal produsentar gått ned med 33 %. Tal vinterfora sauar 1 8 6 4 5 4 3 2 Tal brukarar Omstrukturering i form av færre bruk har vore størst innan mjølkeproduksjon. Det kan tyde på at det framleis er føremålstenleg å drive småskala sauehald og/eller fruktproduksjon i tillegg til annan jobb og anna drift på garden. Dekar 2 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 22 23 24 25 Tal vinterfora sauar Frukt og bær 22 23 24 Dekar 26 27 28 29 21 211 212 1 Tal brukarar (høgre akse) 25 26 27 28 29 21 211 Tal brukarar (høgre akse) 1 4 1 2 1 8 6 4 2 Tal brukarar Figurane viser utviklinga i produksjonsgrunnlaget for sau, mjølkekyr og frukt og bær, 22-212. I tillegg blir utviklinga i tal brukarar presentert. Med brukarar meinast her dei som søkjer Statens landbruksforvalting om produksjonstilskot til drifta. Kjelde: SSB Statistikkbanken, Statens landbruksforvaltning (SLF), per 1. januar for mjølkekyr og sauar, per 31.7 for frukt og bær.

34 Hordaland i tal Nr. 2-212 Landbruk 14 Skogavvirking for sal 2 2 Produktivt skogareal 12 2 15 1 2 1 2 5 Kubikkmeter 8 6 4 2 Dekar 2 1 95 1 9 1 85 1 8 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 1 75 25 26 27 28 29 21 Kjelde: SSB I skogbruket er pilane begynt å peike oppover igjen. Det produktive skogarealet i Hordaland har auka frå 1,9 millionar dekar i 25 til 2,15 millionar dekar i 212, ein auke på 13 %. I same periode har tal kubikkemeter skog som er avvirka auka frå 49 til 12, som er meir enn ei fordobling. Figurane viser utviklinga i produktivt skogareal, 25-21 og utviklinga i skogavvirking for sal, 1998-21. Med produktivt skogareal meinast skogareal som i gjennomsnitt per år kan produsere minst,1 kubikkmeter trevirke med bark per dekar. Statistikken omfattar skogeigedomar med minimum 25 dekar produktiv skog. Stor nedgang i fulldyrka areal langs kysten Dei største jordbrukskommunane i Hordaland målt i tal dekar jordbruksareal i drift er Voss, Kvinnherad, Lindås, Etne, Sveio og Radøy. Det har vore små endringar i jordbruksareal i drift på 2-talet. Frå 21 til 21 blei jordbruksareal i drift redusert med 3 5 dekar. Fulldyrka areal blei derimot redusert med 46 dekar. Av dei største jordbrukskommunane er det Lindås og Radøy som har hatt størst nedgang i fulldyrka mark, med høvesvis 35 og 36 %. Til saman har det fulldyrka arealet i desse to kommunane blitt redusert med om lag 1 dekar. Også dei øvrige kystkommunane har hatt stor nedgang i fulldyrka mark. Aller størst prosentvis nedgang har Fjell, Øygarden og Askøy hatt, men her var også arealet i utgangspunktet lite. Bergen har hatt ein nedgang på 39 % som tilsvarer om lag 5 dekar.

Hordaland i tal Nr. 2-212 35 Landbruk Kjelde: SSB statistikkbanken Sirklane viser talet på dekar jordbruksareal i drift (kategorisert) per kommune. Fargane i kommuneflatene viser prosentvis endring (kategorisert) i fulldyrka areal frå 21 til 21. Jordbruksareal i drift kan delast inn i fulldyrka areal og innmarksbeite. Med fulldyrka areal meinast areal som kan pløyast og/eller fulldyrka eng.

36 Hordaland i tal Nr. 2-212 Eksport Sterk auke i eksporten av brenselstoff frå Hordaland 7 6 5 4 Verdi mill. kr. 3 2 1 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Bearbeidde varer Brenselstoff Råvarer Andre matvarer Fisk Kjelde: SSB Statistikkbanken Figuren viser verdien av eksport frå vestlandsfylka (mill. kr) fordelt på varegrupper, 21-211. Hordaland er det største eksportfylke i landet i 211, noko som skuldast den store eksporten av brenselstoff. Det største eksportfylket av bearbeidde varer er Vest-Agder, av fiskeprodukt Møre og Romsdal, av råvarer Buskerud og andre matvarer Østfold. Brenselstoff, som hovudsakeleg er produkt frå oljeraffineriet på Mongstad, utgjer 64 % av Hordalandseksporten for 211. Eksporten av bearbeidde varer (industriproduserte varer) er også viktig for Hordaland (23 % i 211) og dei andre vestlandsfylka. Dei største eksportfylka av fisk i 211 er Møre og Romsdal, Hordaland, Nordland, Sogn og Fjordane, og Sør-Trøndelag. Rogaland er på ein åttandeplass av fiskeeksportfylka, litt etter Finnmark. Eksport av råvarer og andre matvarer betyr relativt sett lite for Vestlandet. Frå 29 til 21 gjekk eksporten av brenselstoff frå Hordaland ned med 7 %, men frå 21 til 211 steig den med heile 76 %. Frå Rogaland steig eksporten av brenselstoff med 41 % frå 29 til 21. Frå 21 til 211 steig den med 13 %. 211 var eit godt eksportår for Vestlandet samla sett. Totalt steig eksporten frå vestlandsfylka med 14 %. For Hordaland totalt sett, auka eksporten med 3 %. Held vi brenselstoff utanom, blei den redusert med 11 %.

Hordaland i tal Nr. 2-212 37 Internasjonalt Bergen stadig mindre integrert i globale nettverk Kjelde: http://www.espon.eu/main/menu_publications/ Menu_MapsOfTheMonth/map122.html Kartet viser 285 byar si utvikling i koplingar med andre byar. Kartet er basert på lokalisering av kunnskapsbaserte tertiærnæringar i perioden 2-28. Sirklane indikerer det totale talet koplingar med andre byar i år 2. Fargane i sirklane syner utviklinga av talet på koplingar. Suksess og integrasjon i verdsøkonomien og globale nettverk for byar og regionar er blant anna avhengig av deira kopling og tilgang til globalt viktige stadar elles i verda. I Noreg er det Oslo som har flest koplingar til andre byar i 2. For Oslo var utviklinga stabil eller positiv fram til 28, med ein auke på mellom 3 prosent. Bergen hadde i 2 langt færre koplingar og hadde ei stabil til negativ utvikling fram til år 28. I Europa er det London som hadde flest koplingar i år 2, men den prosentvise auken i tal koplingar var berre mellom -3 % fram til 28.