Preike 4. s i treeiningstida Molde Domkirke 21. juni 2015 Ta opp din kross Det er endeleg blitt sommar. Og dersom ein framleis skulle vere usikker, så forsvinn i alle fall dei siste restane av tvil når vi høyrer teksten her i kyrkja i dag. For igjen er vi inne i denne rekkja av tekstar som er henta frå Jesu undervisning og så ofte framkallar både motstand og uro. Og det er ikkje det at dei er vanskelege å forstå: problemet er heller motsett. Dei er nesten alt for tydelege. Dei er ikkje til å misforstå. Det er som store steinblokker som har falle ned i vegen på stader der den er så smal at du verken kjem rundt eller over. Og ein slik tekst er det vi har høyrt i dag, henta frå Matteusevangeliet: Og den er så innhaldsmetta at eg trur eg vil lese den igjen: Om noen vil følge etter meg, må han fornekte seg selv og ta sitt kors opp og følge meg. For den som vil berge sitt liv, skal miste det. Men den som mister sitt liv for min skyld, skal finne det. Hva vil det gagne et menneske om det vinner hele verden, men taper sin sjel? Eller hva skal et menneske gi som vederlag for sin sjel? For Menneskesønnen skal komme i sin Fars herlighet sammen med sine engler, og da skal han lønne hver og en etter det han har gjort.» Mange vaknar om morgonen og tek opp sitt kors og hengjer det i ei lekkje rundt halsen. Krossen er vårt fremste kristne symbol mange får den i dåpsgåve, og mange bær det med stoltheit. Men der er ei dobbelheit i krossen. Det er eit vakkert symbol, men det er også noko grufullt ved det. For det er ein torturreiskap, truleg først teke i bruk av perserane. Og det å ta opp krossen sin betyr heilt konkret å bære vekta av tverrbjelken på krossen, som kunne vere rundt 45 kg, fram til rettarstaden. Jesus sjølv greidde det ikkje, han måtte til slutt få hjelp av ein som vart plukka tilfeldig ut av mengda, og som truleg vart ein disippel etter dette, sidan vi kjenner namnet hans: Simon frå Kyrene. Men dette er altså biletet Jesus brukar. Å ta opp sin kross. Å gå mot sin eigen død. Så alvorleg, så djupt mørkeraudt i fargen.
Eg trur vi må ha med oss litt av samanhengen før vi går vidare i dette. Jesus har akkurat snakka om at han må opp til Jerusalem, og at han der skal lide og døy. Og det er mogeleg at dette er gjort tydelegare i ettertid av Matteus, som skriv evangeliet sitt rundt år 80. Men det verkar å vere liten tvil om at Jesus sjølv hadde ei slags aning om kva som venta han i Jerusalem, om ikkje detaljane og akkurat korleis, så i alle fall at det var farleg for han. Og det verka også som han hadde ei kjensle av at dette måtte skje, at han måtte opp til Jerusalem, for han avviser Peter med dei veldig sterke når Peter prøvar å overtale han til å la vere, til å ikkje reise opp til byen og tempelet. Og så, rett etter dette, kjem altså vår tekst om å fornekte seg sjølv og ta opp sin kross. Om å vinne eller tape si sjel. Om å berge sitt eige skinn eller stå for det ein trur på. Igjen er det mogeleg at akkurat uttrykket å ta opp sin kross er lagt til av Matteus, men det ser likevel ut til at det var slik Jesus meinte det. At den som ville følgje han måtte rekne med at det kom til å koste. At det var ein veg mot døden, i konkret eller overført tyding. Og i fylgje tradisjonen vart også alle læresveinane utanom Johannes drepne for si tru og Peter sjølv vart krossfesta, som sin mester. Ein tekst om å gå sin eigen død i møte angår den oss? Vi blir ikkje drepne for vår tru kva betyr det då å fornekte oss sjølve og ta opp vårt kors? Eg trur det betyr ein heil del. Dessverre er teksten i si konkrete tyding meir aktuell enn på veldig lenge mange blir forfølgde og drepne for si kristne tru i dag, kanskje fleire enn nokon gong. Fleire byar i Syria og Irak som har hatt eit kristent nærvær i snart 2000 år er no snart tømde for kristne, snart er det knapt kristne att i landa. Men eg trur altså dette betyr noko for oss også. Kanskje er det til og med ei løysing på veldig store problem. Samanhengen mellom å ta vare på si sjel, det som er vesentleg i oss, og å fornekte seg sjølv, seie nei til seg sjølv. Ikkje å leve sjølvutslettande, men å leve bevisst. Å velje ei retning i krossvegane vi står i kvar dag. I kveld er det kveldsmesse på Romsdalsmuseet. Og Inger Hilde Moltubakk, som skal snakke der i kveld, spør slik: Viss du måtte setje opp ei liste med dine verdiar, med ein øvst, kva ville det stå der? Kor ofte ville du sett denne verdien i kvardagen? Kor ofte ville du stå for den? Og kor ofte ville du vike?
Og eg kan legge til for mi rekning: Viss barmhjertigheit stod øvst på lista, kva betydde det? Den første store forskingsrapporten på fattige tilreisande frå Romania er akkurat kome ut, og den konkluderer med at det i hovudsak ikkje eksisterer bakmenn og at det ikkje er noko klar samanheng mellom tigging og kriminalitet. Det er berre veldig fattige folk som ikkje ser nokon anna utveg. Men kva gjer vi? Eller, viss det var gjestfriheit som stod øvst, kva betydde det for oss og for samfunnet vårt? For debatten om flyktningar frå Syria? For kven vi inviterte på julemiddagen? Eller, viss det var respekt som stor øvst, kva gjorde vi når vi visste at jorda sine artar døyr på grunn av vår måte å leve på? På grunn av jobbmøta våre i Oslo og porsjonspakningane i plast og dei endelause flyreisene våre? Ikkje kvar ting for seg sjølv, men summen av dei? Det er mange stemmer i Skrifta. Og det er ikkje kvar enkelt stemme, men summen av dei som teiknar eit bilete av Gud. I dag verkar det som om nokre av desse stemmene utfordrar kvarandre. For vi kjenner på spenninga mellom Jesusorda i Matteusevangeliet som ber oss ta ansvar, og på den andre sida dei kjende orda frå Paulus som vi også høyrde i dag om at frelsa byggjer på Guds nåde åleine, at den er gåve og nettopp ikkje er avhengig av kva vi gjer. Men eg trur vi må prøve å halde fast begge desse stemmene. Og anten vi likar det eller ikkje: evangeliet til Matteus teiknar ei tru som er veldig konkret og praktisk. Og det som kanskje uroar like mykje: understrekinga hans av at vi ein dag kjem til å bli stilte til ansvar for det vi har gjort: For Menneskesonen skal kome igjen med englane og løne kvar og ein etter det ein har gjort. Og det er utordrande. Å late begge deler stå der. Og spenninga kjem kanskje aller tydelegast fram i likninga om dommen litt seinare i Matteusevangeliet; der alle folkeslag blir samla framfor ei stor trone og han som sit på trona skal skilje dei som ein gjetar skil sauene frå geitene. Og til dei på høgre sida seier han : «Eg var svolten, og de gav meg mat; eg var tørst, og de gav meg drikke; eg var framand, og de tok imot meg; eg var naken, og de kledde meg;
eg var sjuk, og de såg til meg; eg var i fengsel, og de besøkte meg.» Og dei skal svare: «Når såg vi deg svolten eller tørst eller framand eller naken eller i fengsel?» Og han skal svare. «Det de gjorde mot ein av desse mine minste, det gjorde de mot meg.» Og til dei på venstre sida skal han seie: «Eg var svolten, og de gav meg ikkje mat; eg var tørst, og de gav meg ikkje drikke; eg var framand, og de tok ikkje imot meg; eg var naken, og de kledde meg ikkje; eg var sjuk, og de såg ikkje til meg; eg var i fengsel, og de besøkte meg ikkje.» Og dei skal svare: «Når såg vi deg svolten eller tørst eller framand? Når såg vi deg naken eller i fengsel?» Og han skal svare: "Det de ikkje gjorde mot ein av desse mine minste, det gjorde de heller ikkje mot meg.» Skrifta han mange stemmer. Det er summen av dei som teiknar eit bilete av Gud. Og på same måte er det med denne likninga: den er ikkje det einaste kyrkja har å seie om dommen. Og det er ei likning. Men eg kan ikkje nekte for at den uroar meg. Og eg trur den skal det. Kanskje spesielt i vår tid, når sjølve jorda skjelv i sine samanføyingar på grunn av oss. Og det kan vere lett å miste motet. Men ein ting er i alle fall heilt sikkert: motlausheit er aldri frå Gud. Det handlar kanskje heller om å fylgje eit kall frå han som lærer oss å stadig elske meir og djupare. Filosof Arne Johan Vetlesen seier at løysinga på vår tids største utfordring ligg i to ting med eit nært slektskap: kjærleik og raseri. Kjærleik til jorda, og raseri på vegne av alt som lever. Kanskje er dette viktige vegvisarar. Og kanskje er det slik med dei andre krisene våre også. At det er når vi elskar vi ser klarast. For det å elske har vel alltid hatt omkostningar. Og den som elskar, kan tole nesten kva som helst: Den svenske forfattaren Ylva Eggehorn har skrive ein tekst ho har kalla «Jag värnar deg.» Og den ber nettopp i seg dette paradokset. Eg vil lese den til avslutning, i norsk versjon. Eg åtvarar deg: fylg han ikkje lytt ikkje til hans ord sjå ikkje inn i hans augo
sov aldri under hans kappe hald deg fast i døra når han kjem om morgonen og går forbi Eg åtvarar deg du som har kjent at hans kall er din lengt du som byrjar forstå at han angår deg at ein stad møtest de Eg åtvarar deg sjølv om eg veit det allereie er for seint Han har deg allereie Eg veit korleis han vil ta deg med på dei kalde fortaua Eg veit korleis han vil sykle med deg på dei dårlege vegane på landet inn i eit land du aldri hadde tenkt deg Mindre og mindre din eigen meir og meir hans Lenger og lenger ut til plassar som du ikkje visste namnet på Meir og meir brend sakte og hjelpelaust brend av hans uuthaldelege kjærleik Meir og meir hans blant dei andre til det er for seint Og ingenting lenger kan halde deg attende Kanskje er det slik. At den som for alvor vil følgje Kristus og prøve å vere heil, må ta opp sin kross. Og at ein samstundes vil bli dragen innover mot han sjølv, mot Kristus, han som alltid elskar.