HORDALAND FYLKESKOMMUNE Økonomiavdelinga Arkivsak 200902809-4 Arkivnr. 111 Saksh. Furnes, Magne Saksgang Møtedato Fylkesutvalet 18.06.2009 ÅRSBUDSJETT 2010 / ØKONOMIPLAN 2010-2013. ØKONOMISKE FØRESETNADER OG RAMMER SAMANDRAG Årsbudsjett 2010/Økonomiplan 2010 2013 skal leggjast fram for fylkestinget i desember 2009. Ein har i det følgjande sett på økonomiske føresetnader for arbeidet med Årsbudsjett 2010/ Økonomiplan 2010 2013. Det er skissert forslag til økonomiske rammer som førebels skal nyttast i arbeidet med neste årsbudsjett og økonomiplan. Det er lagt opp til ein reduksjon i driftsrammene i 2010 i høve til 2009 på 37 mill. kr. I dei førebelse rammene er det lagt til grunn at heile innsparinga på 37 mill. kr skal gjennomførast i samferdselssektoren. Det vert rekna med innsparingar etter kvart som anboda i kollektivtrafikken får verknad. For dei andre sektorane vert det rekna med nullvekst i 2010. I kommuneproposisjonen er det varsla at fylkeskommunane i 2010 vil få overført midlar til nye stillingar i samband med forvaltningsreforma. Fylkesrådmannen har førebels lagt til grunn at Hordaland vil få 11 mill. kr av desse midlane som kjem i tillegg til dei skisserte driftsrammene. Deretter i 2011og 2012 syner utrekningane ny nedgang i dei samla driftsrammene på til saman 10 mill. kr. Fylkesrådmannen legg til grunn at fylkeskommunen også desse åra vil få innsparingar på samferdselsbudsjettet etter kvart som anboda i kollektivtrafikken får verknad, og legg førebels til grunn at heile nedgangen i driftsrammene for åra 2010 2012 vert dekka inn ved innsparingar i samferdselssektoren. For 2013 viser utrekningane auke i driftsrammene, men fylkesrådmannen vil førebels ikkje tilrå fordeling av denne veksten og meiner veksten kan førast som ei ufordelt avsetjing. Det er lagt til grunn investeringar på 1 273,4 mill. kr i 2010, 1 218,0 mill. kr i 2011, 905,6 mill. kr i 2012 og 808,0 mill. kr i 2013. Til samanlikning er investeringane etter budsjettendringar på 836,5 mill. kr i 2009. Dei store investeringane i økonomiplanperioden har i stor grad samanheng med store skuleinvesteringar dei komande åra. I tillegg syner fylkesveginvesteringane monaleg auke i samband med at fylkeskommunen frå 2010 får ansvaret for ein større del av vegnettet.
FORSLAG TIL VEDTAK Fylkesutvalet tek til orientering dei økonomiske rammene for perioden 2010 2013 slik dei er skisserte i denne saka. Rammene vert å justera i den grad ein får nye haldepunkt som gjev grunnlag for det. Paul M. Nilsen Johnny Stiansen 2
FYLKESRÅDMANNEN, 12.06.2009: 1. Arbeidet med Årsbudsjett 2010/Økonomiplan 2010 2013 I denne saka vert det lagt fram førebels økonomiske rammer for bruk i budsjettarbeidet for perioden 2010 2013. Dei politiske utvala får budsjettdokumenta til handsaming etter at fylkesrådmannen har utarbeidd eit samla budsjettgrunnlag for fylkeskommunen. Fylkesrådmannen reknar med å leggja fram budsjettgrunnlaget om lag 1. oktober. Med dette opplegget vil det vera tidsnok for framdrifta av budsjettarbeidet at avdelingane har ferdig sine bidrag til om lag 1. september. 13. oktober kort tid etter at budsjettgrunnlaget er utarbeidd vert statsbudsjettet for 2010 lagt fram. Fylkesrådmannen vil ta omsyn til verknadene av statsbudsjettet i eit notat revidert budsjettgrunnlag som vert lagt fram før fylkesutvalet si budsjetthandsaming 18. 19. november 2009. Budsjettet og økonomiplanen vert vedtekne av fylkestinget på møtet i desember 2009. 2. Litt om den økonomiske stoda i 2008 og 2009 2.1 Rekneskapsresultatet for 2008 Etter fire år med overskot kom rekneskapen for 2008 ut med 0 som resultat. For å unngå rekneskapsmessig underskot var det turvande å gjennomføra strykingar av fondsavsetjingar. Skulane og tannhelsedistrikta har likevel fått avsetja overskota sine til disposisjonsfond. Netto driftsresultat viser kva ein har igjen etter at alle driftsutgifter medrekna renter og avdrag er dekka. For Hordaland fylkeskommune gjekk netto driftsresultat ned frå 65,8 mill. kr i 2007 til 9,0 mill. kr i 2008. Netto resultatgrad (netto driftsresultat i prosent av driftsinntektene) gjekk ned frå 1,6% til 0,2%. Gjennomsnittet for fylkeskommunane gjekk til samanlikning ned frå 4% til 2,9%. 2.2 Budsjettsituasjonen for 2009 Prognosen etter 1. tertial i 2009 for Hordaland fylkeskommune tyder på ei budsjettoverskriding på utgiftssida på opp mot 30 mill. kr. Det er likevel uvisse knytta til fleire av postane som syner svikt i høve til budsjettet, og fylkesrådmannen foreslår ikkje endringar i budsjettet no. Om budsjettoverskridingane slår til, vil ein ved rekneskapsavsluttinga måtta gjennomføra strykingar for å unngå å få underskot. 3. Overslag over inntektsutviklinga for perioden 2009 2013 3.1 Signal frå sentralt hald I revidert nasjonalbudsjett for 2009 som vart lagt fram 15. mai framgår det at den reelle veksten i kommunesektoren sine samla inntekter i 2009 i høve til rekneskapen for 2008 ser ut til å verta om lag 9,5 milliardar kroner, tilsvarande 3,3 prosent. Dei frie inntektene i kommunesektoren ser ut til å auka reelt med 4,9 milliardar kroner frå 2008 til 2009, tilsvarande 2,4 prosent. For fylkeskommunane er den reelle auken i dei frie inntektene på 2,1 prosent. 3
I kommuneproposisjonen for 2010 som også vart lagt fram 15. mai heiter det at Regjeringa legg opp til ein reell vekst i kommunesektoren sine samla inntekter i 2010 på mellom 5 og 6 milliardar kroner. Av den samla inntektsveksten skal 4 milliardar kroner koma som frie inntekter (skatt og rammeoverføringar), fordelt med 2,5 milliardar kroner til kommunane og 1,5 milliardar til fylkeskommunane. Forslaget til inntektsvekst i 2010 er rekna ut i høve til overslaget for inntektsnivå i 2009 i revidert nasjonalbudsjett for 2009. Dersom nivået på kommunesektoren sine inntekter i 2009 vert endra i statsbudsjettet i oktober, kan dette medføra at målsettinga for inntektsvekst frå 2009 til 2010 vert endra. Fylkeskommunane overtek frå 2010 i samband med forvaltningsreforma ansvaret for investeringar, drift og vedlikehald av eit monaleg utvida fylkesvegnett og ansvaret for fylkesvegferjene. Midlar til desse nye oppgåvene er innarbeidde i rammeoverføringane. I tillegg til 2009-nivå på utgiftene til desse oppgåvene er det i opplegget for 2010 innarbeidd 1 milliard kroner til styrking av fylkesvegane. Dette er 1 milliard av den ovanfor omtala veksten i dei frie inntektene for fylkeskommunane på 1,5 milliardar kroner. Utrekningar tyder på at kommunesektoren i 2010 kan få meirutgifter i storleiken 1,5 milliardar kroner knytta til den demografiske utviklinga. Av dei samla meirutgiftene knytta til den demografiske utviklinga gjeld i følgje utrekningane om lag 120 mill. kr fylkeskommunane. Dei seinare åra har det vore sterk vekst i talet på 16 18-åringar i vidaregåande opplæring. Som følgje av dette har fylkeskommunane fått noko sterkare vekst i dei frie inntektene enn kommunane. No flatar veksten i talet på 16 18-åringar ut, og dette vil påverka fordelinga av inntekter mellom kommunane og fylkeskommunane. Kommuneproposisjonen for 2010 gjev ikkje presise haldepunkt for veksten i dei frie inntektene i åra etter 2010. Veksten i dei frie inntektene for kommunesektoren samla sett over mange år har vore om lag 1 prosent i gjennomsnitt. I utrekningane i denne saka er det lagt til grunn ein vekst i fylkeskommunane sine frie inntekter på ¾ prosent etter 2010. Dette er i samsvar med sist vedteken økonomiplan. Det er då teke omsyn til at veksten i talet på 16 18-åringar har stagnert. 3.2 Inntekter for Hordaland fylkeskommune Tabell 1 gjev eit oversyn over dei utrekna frie disponible inntektene i økonomiplanperioden. I budsjettala for 2009 er medrekna budsjettendringar vedtekne av fylkestinget i mars. Tabell 1. Hordaland fylkeskommune Frie inntekter 2009 2013 Mill. kr Faste 2009-prisar Revidert Budsjett 2009 Overslag 2010 Overslag 2011 Overslag 2012 Overslag 2013 Skatt 2 042,9 2 119,2 2 152,3 2 185,7 2 219,3 Rammeoverføringar 1 592,3 2 394,0 2 390,4 2 386,1 2 385,3 Sum frie inntekter 3 635,2 4 513,2 4 542,7 4 571,8 4 604,6 Dei frie inntektene i Tabell 1 er delt opp i skatt og rammeoverføringar. Budsjettet for 2009 vart vedteke av fylkestinget i desember 2008. Seinare i samband med at tiltakspakka for kommunesektoren vart lagt fram i vinter vart budsjettet for dei frie inntektene for fylkeskommunen auka med 60,4 mill. Nytt revidert budsjett for frie inntekter i 2009 er innarbeidd i tabellar og utrekningar i denne saka. Utrekningane for 2010 byggjer på den utviklinga i dei frie inntektene som er varsla i kommuneproposisjonen og som er gjort greie for ovanfor. Som nemnt ovanfor er det i utrekningane innarbeidd ein reell vekst i skattar/rammeoverføringar for fylkeskommunane samla på 1,5 milliardar 4
kroner i 2010. I tillegg får fylkeskommunane med seg i rammeoverføringane for 2010 staten sine utgifter i 2009 til vegar og ferjer fylkeskommunane overtek ansvaret for. For åra etter 2010 er veksten i dei frie inntektene for fylkeskommunane samla sett til ¾ prosent. Utrekning av frie inntekter for åra 2010 2013 i Tabell 1 er gjort ved hjelp av KS sin modell. Nokre endringar i rammeoverføringane som er varsla frå 2010 i kommuneproposisjonen er enno ikkje innarbeidde i modellen. Det kan difor verta nokre justeringar i tala etter kvart som alle tilhøve vert tekne omsyn til. 4. Investeringar i økonomiplanperioden I det følgjande (sjå Tabell 2) er det gjeve eit oversyn over investeringane som ligg til grunn for rammeutrekningane i denne saka. For 2009 er budsjettendringar hittil i år innarbeidde i tala. Fylkesrådmannen har i denne rammesaka i hovudsak vidareført opplegget frå siste økonomiplan, som fylkestinget vedtok i desember 2008, men nye planar og vedtak medfører nokre endringar. I tillegg kjem verknaden av at fylkeskommunane frå 2010 får ansvaret for ein større del av vegnettet. Innan kultursektoren vart løyvingane til Museumssenteret i Salhus sluttførte i 2008. Ein held fram med årlege løyvingar til restaurering av verneverdige bygg i fylkeskommunal eige med 1 mill. kr kvart år. Innan opplæringssektoren er budsjettramma for samleposten for ombygging/mindre tilbygg på skular auka frå 30 mill. kr i 2009 til 40 mill. kr kvart år frå 2010. Samleposten for inneklimatiltak m.v. i skulesektoren er ført opp med ein årleg sum på 25 mill. kr. I 2009-budsjettet er det med ei samleløyving til IT-investeringar i skulesektoren på 11 mill. kr. Denne løyvinga spesifisert til IT-investeringar er ikkje vidareført i perioden, men det er ført ei samleløyving på 15 mill. kr årleg til større undervisningsutstyr innan opplæring. Investeringane til Nordahl Grieg videregående skole er vidareførte i samsvar med vedtekne planar. Denne skulen med kostnadsramme på 455 mill. kr skal stå ferdig i 2010. Tilbygg ved Austevoll vidaregåande skule med kostnadsramme på 70 mill. kr og tilbygg ved Kvinnherad vidaregåande skule med kostnadsramme på 124 mill. kr skal stå ferdige i 2010. Også nybygg til vidaregåande skule på Osterøy skal stå ferdig i 2010. For dette prosjektet er ny kostnadsramme på 117 mill. kr lagt til grunn. Amalie Skram videregående skole i sentrum av Bergen er innarbeidd med i alt 700 mill. kr i økonomiplanperioden. For denne skulen vert det no rekna med ferdiggjering til skulestart hausten 2012. Vidare er det i økonomiplanperioden ført opp midlar til tilbygg/rehabilitering ved Årstad videregående skole. Det er også teke med investeringsmidlar til ny skulestruktur på Voss. Vidare er teke med 42,5 mill. kr. til kjøp av bygg til Etne vidaregåande skule i samsvar med fylkestinget sitt vedtak i juni 2009. Opplegget, jf. Tabell 2, medfører skuleinvesteringar på i alt 1 662,4 mill. kr i perioden 2010 2013. Investeringane i denne perioden er særleg store i 2010 med 570,4 mill. kr. Også i vedteke budsjett for 2009 er skuleinvesteringane høge med 576,5 mill. kr. Til tannklinikkar er samleløyvinga auka frå 4 mill. kr i 2009 til 6 mill. kr kvart år frå 2010. Denne samleløyvinga er for 2011 og 2012 påplussa med til saman 19,2 mill. kr til tannklinikk i nybygget for Det odontologiske fakultet i Bergen. 5
I investeringsoversynet for samferdsel er sluttløyving til billetteringssystemet ført opp med 40 mill. kr i 2010. For Bybanen i Bergen er det i 2010 teke med til saman 27,8 mill. kr til tilretteleggingskostnader og vognmateriell. Fylkesrådmannen arbeider med kjøp av bybanevogner for strekninga Nesttun Lagunen og vil koma attende til dette i økonomiplanarbeidet. Fylkestinget vedtok i april 2008 å kjøpa tomt for bussoppstillingsplass i Åsane. Tomtekjøpet saman med veg og tekniske anlegg på tomta vart budsjettert i 2008. I 2009 og 2010 er ført opp til saman 90 mill. kr til investeringar på tomta. Til ruteinformasjonssystem (sanntid) er det teke med 10 mill. kr kvart år frå 2010. Budsjettramma for fylkesveginvesteringar i 2009 er på 52,5 mill. kr. Vidare utover i perioden er det ført opp 551,7 mill. kr i 2010, 775,5 mill. kr i 2011, 540,9 mill. kr i 2012 og 375,5 mill. kr i 2013. Tala byggjer på fylkesutvalssak med utkast til handlingsprogram for det nye fylkesvegnettet og fylkestingssak om bompengesøknad for vidareføring av Bergensprogrammet. I den sistnemnde saka vert det slått fast at den årlege fylkeskommunale ramma til vidareføring av Bergensprogrammet skal vera på 200 mill. kr i 2009-kroner. Den store auken i investeringane frå 2010 har samanheng med at omfanget av fylkesvegnettet aukar. Ein får også verknaden av store løyvingar til Jondalstunnelen i økonomiplanperioden. Til næringsutvikling er det som i 2009-budsjettet ført opp 1 mill. kr kvart år i perioden 2010 2013 til oppfølging av fylkeskommunen si regionale rolle. Til ombygging/oppussing av Fylkeshuset er det rekna med 6 mill. kr årleg i komande økonomiplanperiode. IT-løyvingar til fellessystem står oppført med 12 mill. kr årleg frå 2010. Investeringsmidlar til jordbruksskulegardar m.v. har ein årleg sum på 1 mill. kr, men for åra 2010 og 2011 er summen auka til 2 mill. kr for å dekka utgifter til nye mjølkemaskiner. Til energiøkonomiseringstiltak er det som i 2009-budsjettet teke med 2 mill. kr årleg. 6
Tabell 2. Hordaland fylkeskommune. Investeringsoversyn 2009-2013 (Føresetnader nytta i utrekningane) Mill. kr i løpande prisar Revidert Budsjett Forslag Forslag Forslag Forslag 2009 2010 2011 2012 2013 Kultur Restaurering av verneverdige f.k. bygg 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Museumssenteret i Hordaland 2,0 Sum område 3,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Opplæring Ombygging/mindre tilbygg i skulesektor 30,0 40,0 40,0 40,0 40,0 Inneklimatiltak m.v. 30,0 25,0 25,0 25,0 25,0 Utstyr skulesektoren 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 IT Undervisning 11,0 Større undervisningsutstyr 10,0 15,0 15,0 15,0 15,0 Nordahl Grieg videregående skole 115,0 109,9 Knarvik vidaregåande skule Tilbygg 48,0 Bergen Katedralskole Utbetringstiltak 3,0 Amalie Skram videreg. skole Nybygg 93,0 197,0 262,0 120,0 Årstad videreg. skole Tilbygg/rehab. 20,0 30,0 30,0 50,0 50,0 Austevoll vidaregåande skule Tilbygg 38,0 25,0 Kvinnherad vidareg. skule Tilbygg 65,0 59,0 Osterøy vidaregåande skule Nybygg 70,0 36,0 Manger folkeh.sk. Opprusting internat 12,5 Voss Ny skulestruktur 1,0 1,0 10,0 50,0 250,0 Etne vidaregåande skule Kjøp av bygg 20,0 22,5 Sum område 576,5 570,4 392,0 310,0 390,0 Tannhelse Utstyr tannhelsetenesta 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 IT Tannhelsetenesta 1,0 Tannklinikkar 4,0 6,0 13,0 18,2 6,0 Sum område 8,5 9,5 16,5 21,7 9,5 Samferdsel Billetteringssystem 6,5 40,0 Bybanen i Bergen Vognmateriell 91,7 16,8 Bybanen i Bergen Tilrettelegging 25,8 11,0 Bussanlegg Åsane 50,0 40,0 Ruteinformasjonssystem (Sanntid) 10,0 10,0 10,0 10,0 Fylkesvegar 52,5 551,7 775,5 540,9 375,5 Sum område 226,5 669,5 785,5 550,9 385,5 Regional utvikling Næringsføremål 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Sum område 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Fellesfunksjonar Fylkeshuset Ombygging/opprusting 8,0 6,0 6,0 6,0 6,0 IT Fellessystem 10,0 12,0 12,0 12,0 12,0 Jordbruksskulegardar m. v. 1,0 2,0 2,0 1,0 1,0 Energiøkonomiseringstiltak 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 Sum område 21,0 22,0 22,0 21,0 21,0 Sum investeringar 836,5 1273,4 1218,0 905,6 808,0 Brutto investeringsutgifter går i følgje opplegget opp frå 836,5 mill. kr i 2009 til 1 273,4 mill. kr i 2010. Deretter er det ført opp investeringar på 1 218,0 mill. kr i 2011, 905,6 mill. kr i 2012 og 808,0 mill. kr i 2013. Dei store investeringane i økonomiplanperioden har i stor grad samanheng med store 7
skuleinvesteringar dei komande åra. I tillegg syner fylkesveginvesteringane monaleg auke i samband med at fylkeskommunen frå 2010 får ansvaret for ein større del av vegnettet. I revidert budsjett for 2009 er 790,5 mill. kr av investeringar på i alt 836,5 mill. kr finansierte med lån. Momskompensasjon for investeringar utgjer i 2009-budsjettet 123,5 mill. kr, og av dette er 41 mill. kr nytta til finansiering av investeringar og resten er nytta i driftsbudsjettet. Også 5 mill. kr av andre driftsmidlar inngår i finansieringa av investeringar i 2009. Opplegget fylkesrådmannen har lagt til grunn, medfører at av samla investeringar på 4 205 mill. kr i perioden 2010 2013 vert 2 656,5 mill. kr finansierte med lånemidlar. Dette tilsvarar i overkant av 63 prosent. 359 mill. kr er finansiert med momskompensasjonsmidlar. Resten på 1 189,5 mill. kr er finansiert ved at auka rammeoverføringar til fylkesveginvesteringar frå 2010 i samband med forvaltningsreforma fullt ut vert nytta i finansieringa av fylkesveginvesteringane. Regjeringa har vedteke nytt regelverk for rekneskapsføring av momskompensasjon. Denne kompensasjonen har hittil vore ført i driftsrekneskapen. Det nye regelverket medfører at momskompensasjon frå investeringar skal førast i investeringsrekneskapen frå 2014. Det vil vera ein overgangsperiode frå 2010 og fram til 2014, der det vert lagt stadig sterkare føringar på korleis momskompensasjonen frå investeringar kan nyttast. For budsjettåret 2010 skal minimum 20 prosent av momskompensasjon frå investeringar overførast til investeringsrekneskapen. For 2011 er det minimum 40 prosent, for 2012 minimum 60 prosent og for 2013 minimum 80 prosent. Frå og med 2014 må all momskompensasjon frå investeringar førast i investeringsrekneskapen. I Hordaland fylkeskommune sitt budsjett for 2009 går 41 mill. kr av momskompensasjon frå investeringar på til saman 123,5 mill. kr til investeringar, og resten på 82,5 mill. kr til ordinær drift. Fylkesrådmannen har i denne saka lagt til grunn ei gradvis nedtrapping av den delen som går til ordinær drift til 60 mill. kr i 2010, 30 mill. kr i 2011, 10 mill. kr i 2012 og null i 2013. Den overskytande delen inngår i finansieringa av investeringar, og denne delen utgjer 85 mill. kr i 2010, 90 mill. kr i i 2011, 84 mill. kr i 2012 og 100 mill. kr i 2013. Med det investeringsprogrammet det er lagt opp til, vil den delen av momskompensasjonen som går til investeringar vera på 59 prosent i 2010, 75 prosent i 2011, 89 prosent i 2012 og 100 prosent i 2013, og dette er godt over minimumsgrensene i dei nye reglane for bruk av momskompensasjon frå investeringar. 8
5. Renter og avdrag og lånegjeld Med utgangspunkt i investeringsprogrammet i Tabell 2 og det skisserte finansieringsopplegget er det i Tabell 3 sett opp oversyn over renter og avdrag fram til 2013. I utrekningane er det teke omsyn til at det vert gjeve renterefusjon for ein del lån til skuleføremål. Vidare er det teke omsyn til at det i samband med forvaltningsreforma vert innført ei rentekompensasjonsordning for veg- og kollektivtransporttiltak i fylka. Ordninga er basert på ei årleg ramme på 2 milliardar kroner for heile landet. Fordelinga på fylkeskommunane kjem, etter det ein har fått opplyst, i samband med statsbudsjettet, men fylkesrådmannen har i utrekningane lagt til grunn at Hordaland kvart år i perioden kan ta opp lån på 200 mill. kr innanfor denne ordninga. Tabell 3. Hordaland fylkeskommune Renter og avdrag 2009 2013 1) Mill.kr. Budsjett Overslag Overslag Overslag Overslag 2009 2010 2011 2012 2013 A. Løpande prisar Netto renteutgifter 61,3 71,1 85,4 95,8 91,7 Avdrag 120,1 151,5 179,3 199,6 209,5 Netto renter og avdrag 181,4 222,6 264,7 295,4 300,2 B. Faste 2009-prisar 2) Netto renter og avdrag 181,4 216,1 249,5 270,3 267,6 Av Tabell 3 ser ein at netto renteutgifter aukar frå 61,3 mill. kr i 2009 til 91,7 mill. kr i 2013. Avdraga aukar frå 120,1 mill. kr i 2009 til 209,5 mill. kr i 2013. Den store auken i renter og avdrag i perioden har samanheng med dei høge investeringane i perioden. Omgjort til faste prisar går summen av renter og avdrag opp frå 181,4 mill. kr i 2009 til 267,6 mill. kr i 2013. Med det opplegget som er skissert i denne saka, vil netto lånegjeld auka frå om lag 2,7 milliardar kroner ved utgangen av 2008 til om lag 5,4 milliardar kroner ved utgangen av 2013. Dette opplegget medfører ein gjennomsnittleg auke i lånegjelda på 15 prosent pr. år i perioden. 1) For nye lån er lagt til grunn 3,0% rente. Ein ser ikkje bort frå at renta kan verta høgare utover i perioden, men dette vil i så fall verta delvis motverka av høgare renteinntekter. For lån med bindingstid er 3,0% nytta etter at bindingstida er over. Elles er kjente rentesatsar nytta. 2) Ved deflateringa er lagt til grunn 3,0% pris- og lønsauke (deflator) pr. år etter 2009. 9
6. Driftsutgiftsrammer for perioden 2010 2013 6.1 Om netto driftsresultat Netto driftsresultat er den delen av driftsinntektene som er igjen etter at driftsutgiftene og renter og avdrag er dekka. Denne indikatoren er eit viktig mål på den økonomiske handlefridomen i kommunesektoren. Netto driftsresultat kan nyttast til dekning av tidlegare års rekneskapsunderskot, avsetjingar til fond og overføringar til investeringsbudsjettet for eigenfinansieringa av investeringar. Ein vanleg regel nytta for kommunesektoren er at netto driftsresultat bør vera på minst 3 prosent av driftsinntektene. Fylkeskommunane samla hadde svake rekneskapsresultat i perioden 1999 2001 med negative netto driftsresultat. Resultatet vart noko betra i åra 2002 og 2003 med positivt netto driftsresultat på om lag 1 prosent av driftsinntektene. I 2004 vart netto driftsresultat for fylkeskommunane samla betra til 4,3 prosent av driftsinntektene. Situasjonen var om lag uendra i 2005 med netto driftsresultat på 4,0 prosent. Resultatet for fylkeskommunane samla vart ytterlegare betra til 5,3 prosent i 2006, for så å gå ned til 4,0 prosent i 2007 og til 2,9 prosent i 2008. Også i Hordaland vart resultatet betra i 2004, og rekneskapen dette året synte eit netto driftsresultat på 4,6 prosent av driftsinntektene. Resultatet vart endå betre i 2005 med eit netto driftsresultat på 7,2 prosent av driftsinntektene. I 2005 vart også resten av tidlegare års underskot dekka inn. Resultatet vart ytterlegare betra i 2006 med eit netto driftsresultat på 7,8 prosent av driftsinntektene. For Hordaland sin del vart det tydeleg nedgang i netto driftsresultat i 2007 og 2008, og rekneskapen synte eit netto driftsresultat på 1,6 prosent av driftsinntektene i 2007 og 0,2 prosent av driftsinntektene i 2008. Budsjettet for Hordaland fylkeskommune i 2009 viser netto driftsresultat som er på 38,5 mill. kr tilsvarande 0,85 prosent av driftsinntektene. Ved utrekninga av rammene i denne saka er det lagt til grunn at ein aukande del av momskompensasjonen på investeringar skal nyttast til finansiering av investeringar. I tillegg er auka rammeoverføringar til fylkesveginvesteringar i samband med forvaltningsreforma nytta fullt ut til finansiering av investeringar. Dette opplegget medfører eit netto driftsresultat i perioden 2010 2013 på opp mot 400 mill. kr, og dette vil utgjera meir enn 6 prosent av driftsinntektene. Frå 2014 skal momskompensjonen på investeringar førast direkte i investeringsbudsjettet og vil dermed ikkje inngå i netto driftsresultat. 6.2 Utrekning av driftsrammer Ved utrekning av endringar i driftsrammene i perioden 2010 2013 har ein teke utgangspunkt i vedteke budsjett for 2009 medrekna budsjettendringar budsjettendringssak til fylkestinget i mars (sak 4/09). Utrekningane framgår av Tabell 4 og er gjort i faste 2009-prisar. For å få fram endringar i rammene over tid har ein sett på sentrale inntekter på driftsbudsjettet og korleis dei utviklar seg. Viktigast her er dei frie inntektene. I kommuneproposisjonen vert det varsla at fylkeskommunane samla vil få overført 117 mill. kr til årsverk i samband med forvaltningsreforma. Fylkesrådmannen har førebels lagt til grunn at 11 mill. kr vil tilfalla Hordaland fylkeskommune. Som nemnt ovanfor er det lagt til grunn at den delen av momskompensasjonen på investeringar som skal nyttast på driftsbudsjettet vert trappa ned over tid, og dette må sjølvsagt takast omsyn til ved utrekning av driftsrammene. Det er vidare lagt til grunn at konsesjonskraftinntektene er uendra på 100 mill. kr kvart år i heile perioden. 10
Fylkesrådmannen legg i utrekningane til grunn at påplussingane i rammeoverføringane frå 2010 til fylkesvegar og fylkesvegferjer vert ført opp med tilsvarande summar på utgiftsida i fylkeskommunen sitt budsjett. Vidare er det i tabellen justert for endringar i renter, avdrag, driftsmidlar til investeringar og tilskot til Hardangerbrua frå konsesjonskraftmidlane. Tabell 4. Hordaland fylkeskommune Samla driftsrammer i perioden 2009-2013 Mill. kr Faste 2009-prisar Revidert Budsjett 2009 2010 2011 2012 2013 1. Skatt og rammeoverføringar 3 635,2 4 513,2 4 542,7 4 571,8 4 604,6 2. Til stillingar forvaltningref. 11,0 11,0 11,0 11,0 3. Momskomp. invest. til drift 82,5 58,3 28,3 9,2 0,0 4. Konsesjonskraftinntekter 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 5. Sum sentrale inntekter drift 3 817,7 4 682,5 4 682,0 4 692,0 4 715,6 6. Utg. stillingar forvaltningsref. 11,0 11,0 11,0 11,0 7. Utg. drift fylkesvegar og ferje 597,0 597,0 597,0 597,0 8. Renter + avdrag 181,4 216,1 249,5 270,3 267,6 9. Driftsmidl. til invest.budsjett 1) 0,0 278,4 278,4 278,4 278,4 10. Tilskot Hardangerbrua 35,6 34,6 4,8 0,0 0,0 11. Ekstra tilsk. til lærebedrifter 18,0 0,0 0,0 0,0 0,0 12. Sum spesifiserte utgifter 235,0 1 137,1 1 140,7 1 156,7 1 154,0 13. Til anna drift (5-12) 3 582,7 3 545,4 3 541,3 3 535,3 3 561,6 14. Endring i driftsrammer i høve til Revidert budsjett 2009-37,3-41,4-47,4-21,1 15. Endring i høve til året før -37,3-4,1-6,0 +26,3 Det er ovanfor, jf. avsnitt 3.2, gjort greie for utviklinga i dei frie inntektene for Hordaland, og desse inntektene framgår av linje 1 i Tabell 4. I linje 2 i tabellen er førebels overslag på inntekter til årsverk i samband med forvaltningreforma ført opp. I 2009-budsjettet er samla momskompensasjon for investeringar som nemnt ovanfor på 123,5 mill. kr, og 82,5 mill. kr er nytta til finansiering av driftsbudsjettet. Som gjort greie for ovanfor i avsnitt 4 om investeringar er det lagt til grunn at den delen av momskompensasjon for investeringar som skal nyttast til drift, skal trappast ned til null i løpet av ein overgangsperiode. I utrekningane er den delen som går til drift sett til 60 mill. kr i 2010, 30 mill. kr i 2011, 10 mill. kr i 2012 og null i 2013. Desse summane omgjort til faste 2009-prisar er førte opp på linje 3 i Tabell 4. Konsesjonskraftinntektene er på 100 mill. kr i 2009-budsjettet, og denne summen i fast prisar er vidareført i heile perioden. Summen av frie inntekter, midlar til årsverk, konsesjonskraftinntekter og den delen av momskompensasjon for investeringar som vert nytta til drift, framgår av linje 5. Utgifter på 11 mill. kr årleg til stillingar i samband med forvaltningsreforma finn ein på linje 6 i tabellen, og desse samsvarar i utrekningane med inntektene på linje 2. 1) Unnateke momskompensasjonsmidlar 11
I rammeoverføringane i linje 1 inngår inntekter på til saman 597 mill. kr til drift og vedlikehald av dei nye fylkesvegane fylkeskommunen får tilført og til fylkesvegferjer. Ein tilsvarande sum er ført til utgift på linje 7 i tabellen. Renter, avdrag og driftsmidlar til investeringar, jf. avsnitt 5 og 6.1, er førte på linjene 8 9 i tabellen. I følgje avtale skal det årleg til og med 2012 stillast til rådvelde 35,6 mill kr av konsesjonskraftinntektene til Hardangerbrua AS. Dei oppførte summane på linje 10 i tabellen saman med tidlegare løyvingar vil dekkja tilskotet på til saman 365 mill. kr. Opplegget i denne saka er altså at ein er i mål med løyvingane i 2011. Storparten av tilskotet i 2011 og heile tilskotet i 2012 vil verta dekka av tidlegare løyvingar sette av til fond. I dei oppjusterte rammeoverføringane for 2009 som vart vedtekne av fylkestinget i budsjettendringssak i mars var det innarbeidd om lag 18 mill. kr som skulle nyttast til ekstra tilskot til lærebedrifter. Ein tilsvarande utgiftspost vart samstundes innarbeidd på utgiftssida i budsjettet. Dette ekstra tilskotet er ikkje med i rammeoverføringane frå 2010, og summen er difor teken ut også på utgiftssida på linje 11 i tabellen. Summene av dei spesifiserte utgiftene finn ein i linje 12. Desse utgiftene er så trekte frå dei sentrale inntektene for å koma fram til dei samla driftsrammene fylkeskommunen har til disposisjon for avdelingane si drift. Desse samla driftsrammene framgår av linje 13 i tabellen. Samla sett medfører dette sjå linje 14 og 15 i Tabell 4 at driftsrammene i 2010 må reduserast med i alt om lag 37 mill. kr i høve til budsjettet for 2009. Vidare utover i økonomiplanperioden viser utrekningane ytterlegare nedgang i driftsrammene med om lag 4 mill. kr i 2011 og om lag 6 mill. kr i 2012. Dermed er nedgangen i driftsrammene frå 2009 til 2012 på til saman 47 mill. kr. Nedgangen skuldast at auken i renter og avdrag er ein god del større enn inntektsveksten ein har til disposisjon desse åra. Utan nedtrappinga av tilskotet til Hardangerbrua i denne perioden hadde reduksjonen i rammene vorte endå større. I 2013 viser driftsrammene ein auke. Dette har m.a. samanheng med at veksten i renter og avdrag med det skisserte opplegget stagnerer etter at investeringsutgiftene går ned i slutten av perioden. 7. Sektorrammer I budsjettprosessen har dei ulike avdelingane utarbeidd notat om utfordringar ein står overfor i sektoren. Det er peika på behov ein ser framover og i nokon grad kva ein kan ta bort om den økonomiske situasjonen skulle tilseia det. Viktige utfordringar avdelingane i følgje notata står overfor er: Opplæring Innanfor opplæringssektoren vert det peika på den desentraliserte skulestrukturen i Hordaland illustrert med tabell over elevtal pr. skule for dei ulike fylkeskommunane, som viser at Hordaland etter måten har lågt elevtal pr. skule. Den desentraliserte skulestrukturen gjer at lærarlønskostnadene vert relativt høge fordi gjennomsnittleg elevtal pr. undervisningsgruppe er lågare enn landsgjennomsnittet. Notatet peikar på at den sterke veksten i talet på 16 18 åringane vil stoppa opp og liggja om lag stabilt i komande økonomiplanperiode. Ei utfordring for 2010 er finansiering av utstyr til nye og ombygde skular. Nordahl Grieg videregående skal takast i bruk hausten 2010 og Austevoll og Kvinnherad vidaregåande skular vil få monaleg utvida areal. 12
Tannhelse Tannhelsetenesta har slite med rekrutteringa av tannlegar i distrikta. Særleg har vanskane vore store i områda Sunnhordland og Hardanger og Voss. Fylkestannlegen har program med sikte på å rekruttera m.a. tyske tannlegar. I notatet peikar fylkestannlegen på at det vert starta tingingar med Universitetet i Bergen med sikte på overtaking av drifta ved Odonotologisk studentklinikk. Dersom fylkeskommunen skal overta drifta, vil dette påverka tannhelsebudsjettet monaleg. Regional utvikling Forvaltingsreforma vil vera den største utfordringa innan dette budsjettområdet i komande økonomiplanperiode. Plan- og bygningslova med nye verkemiddel til regionane og ein sterk auke i kommunale plansaker gjer at ein bør vurdera om dei administrative ressurane som er til rådvelde er tilstrekkelege. Det vert peika på at det er sentralt å nytta dei fylkeskommunale utviklingsmidlane slik at dei viser att i det regionale arbeidet. Det vert lagt opp til å vurdera om ein har behov for å omprioritera mellom verkemidla og om ein har for mange tilskotsordningar. Notatet peikar på at fylkestinget har vedteke at summen som skal nyttast til utviklingsprosjekt skal aukast til 20 mill. kr. Det vert vidare peika på lovfestinga av folkehelsearbeidet. Samferdsel Innanfor samferdselssektoren viser ein til at fylkesvegvedlikehaldet har ein del som står att. Dette gjeld m.a. rehabilitering av bruer, vegdekke, oppmerking og rekkverk. Arbeidet med oppstart av Bybanen vil krevja utteljingar i 2010 knytt til m.a. prøvekøyring. Det er vidare peika på behov for opprusting av fleire terminalar. Innanfor kollektivtransporten vil hovudtyngda av bussruteproduksjonen vera på anbod i løpet av 2010. Det er framleis uvisse knytt til kva kostnadsinnsparingar ein kan rekna med som følgje av anbod. Det vil verta ei utfordring å få til avtale som regulerer inntektsfordeling mellom kontraktane Skyss har som går etter bruttoprinsippet og nettokontraktane ein har att med Tide buss AS. Samferdselssjefen viser til at anbodsperioden for snøggbåtane går ut i 2011. Kultur- og idrett Innanfor kultur- og idrettsektoren vert det referert til den nyleg avslutta analysen av Kultur- og idrettsområdet som peika på at ein mangla ei offensiv satsing med heilskapstenking og tydeleg profil. I notatet peikar ein på at Kulturelt uviklingsprogram kan vera medverkande i eit slikt arbeid. Eit anna viktig tiltak er kunstutsmykking knytt til Bybanen. I notatet vert det elles peika på utfordringar innanfor dei ulike delområda innanfor kultur- og idrettsfeltet. 13
Fellesfunksjonar Organisasjonsavdelinga står for gjennomføring av organisasjonsutviklingstiltak, som t.d. den nemnde analysen av Kultur- og idrettsfeltet. Organisasjonsavdelinga peikar på at utbygginga av IT-infrastrukturen er svært viktig i komande periode. Både breibandsatsinga ved skulane og billetteringssystemet i kollektivtransporten krev auka ressursar på dette feltet. Frå 2010 skal tannhelsetenesta få sine IT-tenester frå IT-seksjonen. Ordninga med elevpc-ar og eit stort tal bussar med elektronisk billettering medfører kommunikasjonskostnader. Notata frå avdelingane syner at ein står overfor mange utfordringar. Det vert vist til behov for auka midlar på fleire felt. Dei totale driftsrammene med ein reduksjon på 37 mill. kr i 2010 og ytterlegare litt nedgang i 2011 og 2012 er likevel slik at det må gjennomførast ei streng prioritering av fylkeskommunen sine midlar. Fylkesrådmannen har ført opp uendra driftsramme for opplæring i 2010. Det er då lagt stor vekt på at den sterke veksten i talet på 16 18 åringane vil stoppa opp, men det kan likevel by på problem å halda null-vekst-ramma. Tiltakspakka til kommunesektoren i år i samband med finanskrisa inneheld midlar til eit ekstra tilskot til lærebedrifter. For Hordaland utgjer dette om lag 18 mill. kr. Desse midlane vart innarbeidde i rammeoverføringane som eit ekstraordinært tilskot. Det er varsla at desse midlane truleg ikkje vert vidareførte til 2010, og fylkesrådmannen har difor ikkje desse midlane med i 2010-ramma for opplæring. Ordninga med gratis læremidlar for elevar vart stegvis innført frå 2007, og det vart innført kompensasjonm for dette i rammeoverføringane. Det er tidlegare varsla at denne kompensasjonen kan verta lågare i 2010 enn i 2009, men fylkesrådmannen har førebels ikkje justert opplæring si 2010-ramme for dette. For tannhelsetenesta har fylkesrådmannen foreslått uendra driftsramma for 2010 i høve til 2009. For regional utvikling er det også lagt til grunn null-vekst i 2010. Dette medfører at den varsla opptrappinga av midlar til utviklingsprosjekt ikkje kan gjennomførast utan omprioriteringar innan sektoren. Fylkesrådmannen legg førebels til grunn at heile reduksjonen på 37 mill. kr i avdelingane sine driftsrammer for 2010 må gjennomførast i samferdsselssektoren. Det er då lagt til grunn at samferdselssektoren får innsparingar etter kvart som ordninga med anbod for kollektivtrafikken får verknad. Fylkesrådmannen vil i denne samanhengen visa til at i gjeldande økonomiplan, som vart vedteken av fylkestinget i desember 2008, er det lagt til grunn ei innsparing i samferdsel i 2010 på 38 mill. kr i høve til 2009, grunngjeve med at anboda vil gje innsparingar i driftsutgiftene. Fylkesrådmannen vil vidare tilrå at budsjettramma for kultur vert uendra i faste prisar i 2010. For fellesutgifter (politiske organ og administrasjon) er det også lagt til grunn uendra driftsramme i 2010. I tabell 5 er eit oversyn over fylkesrådmannen sitt forslag til førebelse driftsrammer for sektorane i 2010. 14
Tabell 5. Driftsrammer 2010 - Endringar i høve til revidert budsjett for 2009 Mill. kr Faste 2009-prisar Endring driftsramme 2010 Opplæring 0 Tannhelse 0 Regional utvikling 0 Samferdsel -37 Kultur 0 Fellesutgifter 0 Sum endring i driftsramme i høve til Revidert budsjett 2009-37 Fylkesrådmannen legg til grunn at avdelingane i arbeidet med 2010-budsjettet førebels reknar med at endringane i budsjettrammene frå 2009 til 2010 skal tilsvara endringane i Tabell 5. Konklusjonen så langt er altså at med utgangspunkt i revidert budsjett for 2009 skal avdelingane inntil vidare leggja til grunn i budsjettarbeidet ein reduksjon i budsjettrammene for 2010 på 37 mill. kr, fordelt slik at heile reduksjonen fell på samferdsel. For kvar av dei andre sektorane vert det lagt til grunn nullvekst. I kommuneproposisjonen er det varsla at fylkeskommunane i 2010 vil få overført midlar til nye stillingar i samband med forvaltningsreforma. Fylkesrådmannen har førebels lagt til grunn at Hordaland vil få 11 mill. kr av desse midlane som kjem i tillegg til dei skisserte driftsrammene. Deretter i 2011og 2012 syner utrekningane ny nedgang i dei samla driftsrammene i høve til året før på 4 mill. kr i 2011 og 6 mill. kr i 2012. Også desse åra vil sterk vekst i renter og avdrag medføra reduksjon i driftsrammene elles. Fylkesrådmannen legg til grunn at fylkeskommunen også desse åra vil få innsparingar på samferdselsbudsjettet etter kvart som anboda i kollektivtrafikken kjem i gang, og legg førebels til grunn at heile nedgangen i driftsrammene for åra 2010 2012 vert dekka inn ved innsparingar i samferdselssektoren gjennom anbodsutsetjing i samsvar med opplegget i gjeldande økonomiplan. For 2013 viser dei samla driftsrammene ein auke i høve til året før, og dette har samanheng med at utrekningane syner stagnasjon i veksten i renter og avdrag m.a. på grunn av noko lågare investeringsnivå i slutten av perioden. Fylkesrådmannen vil førebels ikkje tilrå fordeling av denne veksten og meiner veksten kan førast som ei ufordelt avsetjing. Det er m.a. usikkert korleis renteutviklinga vert på lang sikt. Fylkesrådmannen vil understreka at føresetnadene som ligg til grunn for driftsrammene er usikre, og dei oppførte driftsrammene må dermed sjåast på som førebelse rammer i budsjettarbeidet. 8. Sluttmerknader I denne saka har ein skissert storleiken på driftsrammene for komande økonomiplanperiode under nærare spesifiserte føresetnader. Rammene som fylkesutvalet godkjenner vil vera retningsgjevande for avdelingane sitt arbeid med budsjettet og økonomiplanen. Dei skisserte rammene må justerast i den grad ein får nye haldepunkt som gjev grunnlag for det. Nærare avklaring om budsjettføresetnadene for neste år vil ein i alle høve få i statsbudsjettet for 2010 som vert lagt fram til 13. oktober 2009. 15