Budsjett 2011 Økonomiplan 2011-2014. Samandrag av budsjettgrunnlag pr. 4. oktober 2010

Budsjett 2011 Økonomiplan 2011-2014 Samandrag av budsjettgrunnlag pr. 4. oktober 2010

Årsbudsjett 2011 Økonomiplan 2011-2014 Samandrag av budsjettgrunnlaget frå 4. okt. 2010 Budsjetthandsaming: kultur- og ressursutvalet 10.-11. november opplærings- og helseutvalet 16. november samferdselsutvalet 17. november fylkesutvalet 24.-25. november fylkestinget 14.-15. desember Utarbeidd av: Informasjonstenesta Bergen 4. oktober 2010 Utgjevar: Hordaland fylkeskommune Fylkesrådmannen Postboks 7900 5020 Bergen Gateadr: Agnes Mowinckels gate 5 Tlf: 55 23 99 40 (informasjonstenesta) Faks: 55 23 99 49 (informasjonstenesta) Internettadresse: www.hordaland.no

Fylkesbudsjettet 2011 - økonomiplan 2011-14 Innhald Samlemeldingar: Fylkesbudsjettet på 8,8 milliardar kroner til drift og investeringar i 2011... 5 Økonomiplan 2011-14... 11 Oversikt årsbudsjett 2011... 12 Politikk, administrasjon, fellesutgifter: 268 mill. kr til politikk og administrasjon... 14 1108 mill. kr til fellesfunksjonar... 15 Opplæring: Opplæringsbudsjett på nær 2,5 mrd. kr... 17 Tannhelse: 237 mill. kr til tannhelsetenesta... 21 Regional utvikling: 245 mill. kr til regional utvikling... 23 Fylkeskommunal næringsdrift:... 27 Samferdsel: Uendra minstetakst kr 25, Krokeide-Hufthammar får ferje nr. 2... 28 Kultur: 246 mill. kr til kultur og idrett 7% vekst... 31 Investeringar: Investeringsprogram på 8,4 milliardar kroner 2011-14... 36 Investeringsoversyn 2010-2014 - tabell... 39 Fylkesveginvvesteringar 2010-14 - tabell... 41 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 3

Føreord Dette samandraget byggjer på fylkesrådmannen sitt budsjettgrunnlag frå 4. oktober 2010. Samandraget er utarbeidd av informasjonstenesta i samarbeid med økonomiavdeling. Samandraget og heile budsjettgrunnlaget er også tilgjengeleg på internett: www.hordaland.no Ansv. redaktør: Informasjonssjef Stanley Hauge

Fylkesbudsjettet 2011 - innleiing Fylkesbudsjettet på 8,8 milliardar kroner til drift og investeringar i 2011 Fylkesrådmannen sitt forslag til årsbudsjett for Hordaland fylkeskommune for 2011 er på nær 5,9 milliardar kroner til drifta, 2,6 milliardar kroner til investeringar og 353 mill. kr til renter og avdrag på lån. Samla er budsjettet på over 8,8 milliardar kroner. For perioden 2011-14 vert det føreslått investeringar for om lag 8,4 milliardar kroner. Vel 6,1 mrd. kr skal brukast innan samferdsel og 2 mrd. kr til vidaregåande skular. Driftsbudsjettet for 2011 er det klart høgaste fylkeskommunen har hatt på 10 år 2001 var siste året med ansvar for sjukehusa. Investeringsbudsjettet for 2011 er det høgaste nokon gong. Moment i 2011-opplegget: Nybygg for Åsane videregående skole, startløyving i 2011 nybygg ferdig i 2015. Ny tilskotspost til kulturhus/arenaer med 10 mill. kr årleg. I 2011 går 6 mill. kr til kunsthus i Fartein Valens landskap (Sveio) og 2 mill. kr til Arena USF (Bergen). 10 mill. kr til ferje nr. 2 i sambandet Hufthamar-Krokeide. Minstetaksten for å reisa med buss vert kr 25 også i 2011. Dermed vert prisen uendra for dei som reiser med enkeltbillett og Fleksiskyss på Bybanen og bussane i Bergen, og i andre område der ein reiser for minstetakst. Det vert budsjettert med ein generell takstauke på 2,5 % for reiser med buss og båt i Hordaland frå 1. januar 2011 om lag som venta prisstiging i samfunnet. Takstauken vil koma på einskildbillett utover minstetakst og på periodeprodukt. Til byggjesteg 2 på Bybanen (Nesttun-Lagunen) vert løyvd 595 mill. kr. Satsinga på fornying av bygningane til vidaregåande skulane held fram for fullt i 2011-14 med investeringar på 1 994 mill. kr. Fylkeskommunen si gjeld vil auka kraftig i perioden 2011-14 som følgje av store investeringar. Lånegjelda aukar frå 4 421 mill. kr i 2011 til 7 432 mill. kr ved utgangen av 2014 ein auke på over 68 % på fire år. Summen av brutto renteutgifter og avdrag vil auka frå 353,1 mill. kr i 2011 til 451,9 mill. kr i 2012, og til 586,7 mill. kr i 2014.. Dei store investeringane med tilsvarande stor auke i lånegjelda gjer at venta inntektsvekst dei komande åra i hovudsak vil gå til å dekka dei auken i renter og avdrag. Det vil praktisk talt ikkje vera friske midlar som kan nyttast til vanleg drift. Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 5

Fylkesbudsjettet 2011 - innleiing Samla investeringar 2011-14: 8 351,2 mill. kr 1 994 mill. kr til investeringar i vidaregåande skular To nye skular: Amalie Skram videregående skole i Bergen (2013), nybygg for Åsane videregående skole (ferdig 2015) Nybygg og ombygging for dei vidaregåande skulane på Voss frå 2012 Tilbygg og ombygging ved Årstad videregående skole 1 281 mill. kr til 2. byggjesteg Bybanen i Bergen, Nesttun-Lagunen 1 264 mill. kr til Ringveg vest byggjesteg 2 669,0 mill. kr til Jondalstunnelen 393,0 mill. kr til Kvammapakken 292,0 mill. kr til Bømlopakken 250,0 mill. kr Tunnel bak Tysse (Samnanger) I budsjettforslaget er det i 2011 rekna med 5 906,7 mill. kr til drift av dei ulike tenesteområda og 353,6 mill. kr til renter og avdrag på lån. Samla utgifter er dermed 6 259,8 mill. kr. Investeringsbudsjettet for 2011 er på 2 597 mill. kr. Det samla budsjettet for Hordaland fylkeskommune i 2011 vert dermed på i alt 8 857 mill. kr. Kultur og idrett Kultur- og idrettsbudsjettet til Hordaland fylkeskommune i 2011 er ført opp med 246,2 mill. kr i fylkesrådmannen sitt budsjettgrunnlag. Budsjettet aukar med ca. 16,5 mill. kr frå 2010, ein vekst på vel 7 %. Ei ny tilskotsordning til kulturhus/arenaer er føreslegen oppretta med 10 mill. kr første året. For 2011 er det innanfor denne ordninga forslag om å løyva 1,35 mill. kr til båthall ved Bergen bymuseum (Hordamuseet), 2 mill. kr til Arena USF, 6 mill. kr til kunsthus i Fartein Valens landskap og 0,65 mill. kr til Stiftelsen Klosteret 17. Fylkeskommunen løyvde 2 mill. kr til Arena USF i 2010 og følgjer opp med 2 mill. kr til i 2011. Det vert også teke sikte på ei fylkeskommunal løyving på 4 mill. kr i 2012, slik at samla fylkestilskot vert 8 mill. kr. Til Kulturelt utviklingsprogram (KUP) er det på kulturbudsjettet sett av 7 mill kr same sum som i 2010. Løyvinga til fylkesidrettsanlegg vert auka med 0,9 mill. kr til 4 mill. kr. 2,9 mill. kr av midlane går til prosjekt i Voss kommune. Regionalt kompetansesenter for idrett er ført opp 300 000 kr, ei dobling i løpet av dei to siste åra. Tilskotet til Olav H. Hauge-stiftinga er i forslaget auka med 300 000 kr i 2011 til 407 000 kr. Tilskotet til Litteratursymposiet i Odda er foreslått dobla til 200 000 kr i 2011. Borealisfestivalen får auke på 50 000 kr til 131 000 kr. Til å vidareutvikla Fargespill som modell for integrering av fleirkulturelle born og unge i kunsten vert det løyvd 200 000 kr. Løyvinga til fartøyvern aukar med 147 000 kr til 880 000 kr. Opplæring Budsjettet for vidaregåande opplæring nærmar seg 2,5 milliardar kroner i 2011 2 492 mill. kr er oppført sum. Ved dei vidaregåande skulane vert det i 2011 ein reduksjon på om lag 15 mill kr, knapt 1 % i høve til skulane sine budsjettrammer samanlikna med ei vidareføring av 201-budsjettet. Den store nybygginga for dei vidaregåande skular som fylkeskommunen har vore i gang med og meir står for tur fører til høgare kapitalutgifter. Dette viser ikkje på opplæringsbudsjettet, men på budsjettet for renter og avdrag. Veksten i talet på 16-18 åringar er låg i perioden 2011-14. Det er ført opp 1 mill. kr til klassejusteringar i samband med inntaket hausten 2011. Elevtalsoversikt hausten 2010 viser at kapasiteten ved dei vidaregåande skulane er god med nesten 1500 ledige plassar. Talet på lærlingar har vist nedgang den siste tida og lærlingtilskotet vert redusert med 10,5 mill. kr i 2011. Budsjettet for fagprøvar er auka med 4,5 mill. kr frå 2010 til 2011. Talet på fagprøver vil først gå ned om eit par år. Fylkeskommunen tok hausten 2010 i bruk to nye skulebygg og tre større tilbygg. Netto auka driftsutgifter vert 6,0 mill. kr. Løyvinga til ekstraordinært vedlikehald er auka med 1 mill. kr til 15 mill. kr i 2010. Til utstyr ved dei vidaregåande skulane er det budsjettert med 45 mill. kr, fordelt med 10 6 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014

Fylkesbudsjettet 2011 - innleiing mill. kr på driftsbudsjettet og 35 mill. kr på investeringsbudsjettet. I tillegg kjem midlar som skulane dekkjer på eigne budsjett. Nordahl Grieg vgs. får styrkt administrasjonsbudsjettet med 3,6 mill. kr i samband med at drifta vert trappa opp dei to neste åra. Til rektor ved Amalie Skram vgs. frå hausten 2011 vert det budsjettert med 0,3 mill. kr. Skulen skal stå ferdig i 2003. Olympiatoppen får 0,5 mill. kr meir til trenarar ved toppidrettsklassane ved Tertnes vgs. og Voss gymnas. Budsjettet til privatisteksamen vert auka med 1,1 mill. kr. Drifta av Ulriken skolesenter vert lagt under Nordahl Grieg vgs. frå 1.1.2011, og det vert budsjettert med ei innsparing på 2 mill. kr. Tannhelse Med eit driftsbudsjett på 237,0 mill. kr får den fylkeskommunale tannhelsetenesta i 2011 om lag same budsjettrammer som i 2010. Men dette føreset at inntekter frå behandling av vaksne aukar med eit par millionar kroner. Takstane for vaksne betalande pasientar vert føreslått heva med 7% frå 1. januar 2011. Nivået på Hordaland fylkeskommune sine takstar vil framleis liggja under landsgjennomsnittet, og takstauken vil ikkje ramme tannhelsetilbodet til prioriterte grupper. Plan for tannhelsetenester i Hordland 2010 2013, som fylkestinget har vedteke, legg opp til ein meir sentralisert klinikkstruktur men kvar klinikk skal leggjast fram som eiga sak før eit tilbod blir lagt ned. Driftsutgiftene vil auka på enkelte område i 2011. Kostnader med nye system for elektronisk samhandling i tannhelsetenesta og deltaking i Norsk helsenett kjem på om lag ein million kroner. Samferdsel Fylkesrådmannen sitt forslag er eit samferdselsbudsjettet for 2011 er på 2 270,6 mill. kr. Budsjettet aukar med nesten 500 mill. kr frå i år. I løpet av 2011 vil alle bussrutene vera sette ut på anbod. Ordninga med bruttoanbod fører til at både kostnadene med bussdrifta og passasjerinntektene kjem med i fylkesbudsjettet. Det forklarar over 400 mill. kr av auken i samferdselsbudsjettet frå 2010. Samferdselsbudsjettet for 2011 har slik fordeling: 392 mill. kr går til vedlikehald av fylkesvegane. 1 3788 mill. kr er til bussruter inkludert skuleskyss, 65,4 mill. kr går til båtruter, 304,5 mill. kr til fylkesvegferjer, 85,5 mill. kr til Bybanen og 44,6 mill. kr gjeld transportordninga for funksjonshemma. Minstetaksten for å reisa med buss vert kr 25 også i 2011. Dermed vert prisen uendra for dei som reiser med enkeltbillett og Fleksiskyss på Bybanen og bussane i Bergen, og i andre område der ein reiser for minstetakst. Det vert budsjettert med ein generell takstauke på 2,5 % for reiser med buss og båt i Hordaland frå 1. januar 2011 om lag som venta prisstiging i samfunnet. Takstauken vil koma på einskildbillett utover minstetakst og periodeprodukt. Fylkesrådmannen føreslår å få i gang ei toferjeordning i sambandet Krokeide Hufthamar i løpet av 2011 og budsjetterer med 10 mill kr til det. Tiltaket er eit spleiselag med Austevoll kommune og næringslivet i Austevoll. Løyvinga til transportordninga for funksjonshemma aukar med 4,4 mill. kr til 44,6 mill. kr. Kostnadene med funksjonskontraktar for vedlikehaldet av fylkesvegane viser stor prisvekst, men budsjettet til drift og vedlikehald av vegane er ført vidare på årets nivå. Det vil mellom anna føra til færre kilometer med ny asfalt. Regionvegsjefen meiner at det trengst 100 mill. kr meir til drift og vedlikehald av fylkesvegane enn det som er budsjettert. Regional utvikling Det vert budsjettert med 245,7 mill. kr til regional utvikling i 2011. Med innarbeidde midlar til dei nye oppgåvene fylkeskommunen fekk ved forvaltingsreforma 1.1.2010 er budsjettet på same nivå som årets løyving. Storparten av midlane ca. 163 mill. kr går til tiltak for og støtte til næringslivet. 74 mill. kr går til anna lokal og regional utvikling og vel 8 mill. kr til friluftsliv og miljø. Frå 2010 har fylkeskommunen fått overført ansvaret for ei rekkje oppgåver frå staten. Størst budsjettmessig utteljing er 29 mill. kr til regionale forskingsfond. I tillegg kjem vel 2 mill. kr til landbruk, jakt, fiske og vassregionforvalting. Fylkeskommunen har også fått ansvar for eit nytt statleg tiltak, LUK-prosjektet (lokalsamfunnsutvikling i kommunane), med tilskot på 1 mill. kr. Ei ny løyving i 2011 er 750 000 kr til Nordsjøprogrammet «Clean North Sea Shipping» som skal fremja tiltak for å redusera luftureining og utslepp frå skip både i hamn og til sjøs. På budsjettet har fylkeskommunen også 1,9 mill. kr til miljøsertifisering, 0,9 mill. kr til tiltak i klimaplanen og 0,7 mill. kr som tilskotspost til miljøtiltak. Tilskot til Bergen Vitensenter (Vil Vite) er ført opp med 3,37 mill. kr same sum som dei to Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 7

Fylkesbudsjettet 2011 - innleiing siste åra. Business Region Bergen (BRB) skal få vel 5 mill. kr frå fylkeskommunen i 2011. Den nye regionale planstrategien vil gje retningsliner for og prioritere regional planlegging. Det er lagt opp til at regional planstrategi for 2010-2012 vert vedteken av fylkestinget i desember 2010. Politikk og administrasjon Budsjettet til politiske organ og administrasjon er sett opp med brutto driftsutgifter på 268 mill. kr i 2011. I 2011 er det fylkestingsval og det er lagt inn 1,8 mill. kr til dette. Administrasjonsbudsjetta syner ein auke på 8 mill. kr. Heilårsverknad av nye stillingar i samband med forvaltingsreforma og nokre andre nye stillingar slår ut. Det same gjer 1,8 mill. kr meir til leige av lokale og 1 mill. kr meir til bygningsmessige registreringar. I samband med arbeidet med ny kommunikasjonsstrategi for fylkeskommunen vert det hausten 2010 gjennomført ei ekstern omdømemåling. Neste trinn i utviklinga av kommunikasjonsstrategien er ein identitetsprosess og ny visuell profil. Det er budsjettert med 1 200 000 kr til dette formålet. Lønsavsetjingar Til lønsavsetjingane er det ført opp 75,7 mill. kr i 2011. Dette er midlar som i budsjettåret vert fordelte til institusjonar og skular og skal dekka lønsmeirutgiftene ein reknar med. I utrekningane er det teke omsyn til at pensjonskostnadene for 2011 i følgje dei siste prognosane vil verta lågare enn pensjonspremiane som er lagt til grunn på dei einskilde budsjetta for skular, tannhelsetenesta m.m. Det vert lagt til grunn ein lønsvekst på 3,5 % frå 2010 til 2011. Andre felleskostnader Til personalforsikring vert det for 2011 budsjettert med 6 mill. kr som i 2010. Under posten ymse tilskot vert løyvinga til Raftostiftelsen auka med 50 000 kr til 250 000 kr. Funksjonshemmedes fellesorganisasjon får auke med 25 000 kr til 200 000 kr. Ny løyving er 200 000 kr til Sjømannskyrkja i Cardiff. Frie inntekter Dei frie inntektene til fylkeskommunen er for 2011 budsjettert med 2 254,7 mill. kr i skatt og 2 551,6 mill. kr i rammeoverføring frå staten, i alt 4 806,3 mill. kr. Samla er det 136,8 mill. kr (+2,9 %) meir enn i 2010. Konsesjonskraftinntekter Ein vurderer framleis 100 mill. kr å vera eit realistisk gjennomsnittleg overslag på konsesjonskraftinntektene i åra framover. Til Hardangerbrua skal fylkeskommunen overføra 35,6 mill. kr kvart år fram til 2012. Ein vil då ha nådd opp i 356 mill. kr, som er den summen som skal finansierast med konsesjonskraftinntekter. Pr. 31.12.09 hadde fylkeskommunen ståande 43,4 mill. kr på disposisjonsfond til Hardangerbrua. Det vert budsjettert med bruk av halvparten av disposisjonsfondet kvart av åra 2011 og 2012. Det må då løyvast 13,9 mill. kr av konsesjonskraftinntektene kvart av dei to åra. Renter og avdrag Brutto renteutgifter er budsjettert til 158,1 mill. kr i 2011, heile 53,7 mill. kr (+ 51,5 %) meir enn for 2010. Fylkesrådmannen legg til grunn ein rentesats på 3,5 % for lån med flytande rente og for nye lån. I 2010-budsjettet var det til samanlikning nytta 3,0 % rente. Utrekningar syner at fylkeskommunen ved inngangen til 2011 vil ha ei lånegjeld på 4 421,7 mill. kr. Renteinntekter på bankinnskot er sett til 25,3 mill. kr i 2010. Det er inntektsført 22,9 mill. kr i renterefusjon frå staten for skule- og veginvesteringar, opp 12 mill. kr frå 2010. Avdrag på lån er ført opp med 195,0 mill. kr i 2011, mot 151,4 mill. kr i 2010 ein auke på 43,5 mill. kr (+ 28,7 %). Årsbudsjett 2011 I budsjettgrunnlaget er det rekna med 5 906,7 mill. kr til drift av dei ulike tenesteområda og 353,6 mill. kr til renter og avdrag på lån. Samla utgifter er dermed 6 259,8 mill. kr. Investeringsbudsjettet for 2011 er på 2 597 mill. kr. Det samla budsjettet for Hordaland fylkeskommune i 2011 vert dermed på i alt 8 857 mill. kr. Driftsbudsjettet fordeler seg slik: Opplæring 2 492,2 mill. kr, samferdsel 2 270,5 mill. kr, tannhelse 2237,0 mill. kr, kultur 246,1 mill. kr, regional utvikling 245,7 mill. kr, politiske organ og administrasjon 267,6 mill. kr, og fellesfunksjonar 107,9 mill. kr. Skatteinntekter og rammetilskot er på 4 806,3 mill. kr, inntekter på dei ulike tenesteområda utgjer 1 57,5,6 mill. kr, renteinntekter og utbyte 26,3 mill. kr. Av driftsinntektene i 2011 skal 185 mill. kr nyttast til finansiering av investeringar. Investeringar 2011 Hordaland fylkeskommune skal bruka 2 592 mill. kr til investeringar i 2011, 493 mill. kr meir 8 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014

Fylkesbudsjettet 2011 - innleiing enn i år. 436 mill. kr skal nyttast i skulesektoren, 2 100,7 mill. kr til samferdsel, 14,5 mill. kr ved tannklinikkar, 1 mill. kr til kulturprosjekt, 1 mill. kr til næringsføremål og 39 mill. kr til fellesfunksjonar. Til fylkesvegar inkludert Bybanen i Bergen skal nyttast 1 939,7 mill. kr. Av denne summen gjeld 1 104 mill. kr Bergensprogrammet, fordelt med 595 mill. kr til byggjesteg 2 Bybanen (Nesttun-Lagunen), 299 mill. kr til byggjesteg 2 Ringveg vest, 200 mill. kr til diverse tiltak og 10 mill. kr til refusjonar. Av midlane til diverse tiltak vil ein stor del gå til oppgradering av Bystasjonen. Store prosjekt i 2011 er: Jondalstunnelen 180 mill. kr, Kvammapakken 189 mill. kr, Bømlopakken 103 mill. kr, Hauge-Lonevåg (Osterøy) 75,9 mill. kr. Rassikring Fv 572 Eddagjelet/Torgilsberget (Granvin) 46 mill. kr. Ei rekkje mindre prosjekt som får løyvingar i 2011: Løfallstrand-Årsnes (Kvinnherad) 11 mill. kr, Tofte-Ranavik (Kvinnherad) 10 mill. kr, Eide-Vorland (Sund) 6 mill. kr, Hufthamar- Haugland (Austevoll) 3 mill. kr, undergang Alver (Lindås) 3 mill. kr, Utne-Herand (Ullensvang-Jondal) 5 mill. kr, Brattholmen-Storskaret (Fjell) 1 mill. kr, Bavallsvegen (Voss) 6 mill. kr, Kleppestø-Ask (Askøy) 13 mill. kr, Jensanesvegen (Stord) 10 mill. kr. Fylkeskommunal forskottering til Rv 13 Brattlandsdalen er budsjettert med 5 mill. kr i 2011. Til kollektivtrafikken er det sett av 40 mill. kr til nytt billetteringssystem, 20 mill. kr til ruteinformasjonssystem, 70 mill. kr til bussanlegg i Åsane og 31,0 mill. kr til vogner for Bybanen i Bergen. Innan opplæring er største einskildløyvinga 250 mill. kr til Amalie Skram videregående skole i Bergen som skal stå ferdig i 2013. Til tilbygg ved Årstad videregående skole vert løyvd 50 mill. kr. Til ny skulestruktur Voss vert sett av 6 mill. kr. Startløyving til nybygg for Åsane vidaregåande skule er ført opp med 5 mill. kr. 6 mill. kr går til tilbygg ved Bergen maritime vgs. Det vert budsjettert med 40 mill. kr til mindre ombyggingsarbeid ved skulane og 35 mill. kr til inneklimatiltak og brannsikring. 35 mill. kr er sett av til større undervisningsutstyr. Til oppfølging av fylkeskommunen si regionale rolle er det budsjettert med 1 mill. kr. 1 mill. kr er også sett av til restaurering av verneverdige bygg som fylkeskommunen eig. Det er sett av til 15 mill. kr til fellesinvesteringar i IT-tiltak. Til ombygging og opprusting av fylkeshuset er ført opp 5 mill. kr og 5 mill. kr vert sett av til planlegging av tilbygg. Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 9

Fylkesbudsjettet 2011 - innleiing Til opprusting av jordbruksskulegardane og Valen og Handeland gard vert det sett av 2,0 mill. kr og til energiøkonomiseringstiltak 2 mill. kr. Til universell utforming av fylkeskommunale bygningar vert løyvd 10 mill. kr. Til tannhelsetenesta er det budsjettert 14,5 mill. kr fordelt med 4,5 mill. kr til utstyr og 10 mill. kr til nye tannklinikkar på Sørås i Bergen og Stord. Investeringane i 2011 skal finansierast med 1 151,3 mill. kr i lån, 1 092,9 mill. kr i bompengar, 185 mill. kr frå driftsmidlar, 102 mill. kr i forskot og tilskot og 61 mill. kr i kompensasjonsmidlar. Stor gjeldsauke 2011-2014 Fylkeskommunen si lånegjeld vil auka kraftig i økonomiplanperioden 2011-14 som følgje av store investeringar som i stor grad må finansierast med lån. Om lag 50 % av 8,37 milliardar kroner i investeringar er planlagt lånefinansiert, noko som vil føra til store auka kostnader til avdrag og renter. Investeringsopplegget i budsjettgrunnlaget gjer at lånegjelda aukar frå 4 421 mill. kr pr. 1.1.2011 til 7 432 mill. kr ved utgangen av 2014 ein auke på over 68 % på fire år. Dei store låneopptaka gjer at gjeldsbelastinga aukar mykje i perioden. Utgiftene til avdrag aukar frå 195 mill. kr i 2011, til 245 mill. kr i 2012, 282 mill. kr i 2013 og 316 mill. kr i 2014. For nye lån er det i utrekningane rekna med 5 års, 20 års og 30 års nedbetalingstid alt etter levetida for investeringane. Renteutgiftene aukar frå 158,1 mill. kr i 2011, til 206,9 mill. kr i 2012, til 2141,4 i 2013 og 270,7 mill. kr i 2014. For lån utan rentebinding er rentesatsen sett til 3,5% i 2011 og 4% i resten av økonomiplanperioden. Renteinntektene er auka frå 26,3 mill. kr i 2011 til 28,8 mill. kr i resten i perioden på grunn av auka rentesats. I tillegg er det inntektsført rentekompensasjon for skule- og veglån med 22,9 mill. kr i 2011 aukande til 45,2 mill. kr i 2014. 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 Gjeld pr. 31.12. åra 2010-2014, mill. kr 6745 6075,7 5378 4421,7 7432 0 2010 2011 2012 2013 2014 10 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014

Økonomiplan 2011-14 kr 1 000 faste prisar Budsjett Endring 2011 2012 2013 2014 Frie inntekter + 4 806 300 23 600 58 600 94 200 Renter og avdrag - 303 900 74 906 125 395 165 208 Til disp. etter renter og avdrag 4 502 400-51 306-66 795-71 008 Kommentar Avsetjingar/bruk av fond - -21 700 632 21 700 21 700 Overf. til inv.bud. - 185 000-5 388-10 620-185 000 Momskomp. frå investeringar + 161 000-6 631 13 380-161 000 Driftsramme til fordeling på sektorane: 4 500 100-53 181-64 495-68 708 Politiske organ og adm. netto 258 066-1 800-1 800 Valutgifter Fellesfunksjonar netto 83 330 656 2 105-308 Saldering tilleggsløyv. Opplæring netto 2 362 608. Tannhelse netto 165 848 Regional utvikling netto 78 137 Fylkeskom. næringsverksemd netto -88 450-1 037-35 600-35 600 Tilskot Hardangerbrua Samferdsel netto 1 495 789-51 000-31 000-31 000 Kultur netto 144 772 Sum netto driftsutgifter 4 500 100-53 181-64 495-68 708 Tabellen gjev oversyn over dei viktigaste endringane i økonomiplanperioden i høve til årsbudsjettet for 2011. Ein har ført opp den venta veksten i frie inntekter kvart år i perioden. Men som følgje av høge investeringar aukar renter og avdrag meir enn dei frie inntektene. Det som er att av frie inntekter, etter at renter og avdrag er betalte, går ned med ca. 51 mill. kr i 2012. Nedgangen held fram dei følgjande åra. For samferdselssektoren reknar ein framleis med innsparingar etter kvart som fleire bussruter vert lagde ut på anbod. Ramma viser difor nedgang med 51 mill. kr i 2012 og 31 mill. kr i 2013, sjølv om vegvedlikehaldet vert foreslått styrka med 5 mill. kr i 2012 og med ytterlegare 20 mill. kr i 2013. Fylkesrådmannen har ikkje lagt inn auke i budsjettramma for opplæringssektoren i økonomiplanperioden samanlikna med 2011. Meirkostnaden som følgje av at det vert fleire elevar og færre lærlingar som det er peika på ovanfor, må dekkast ved omdisponeringar innanfor opplæringssektoren. Etter fylkesrådmannen si vurdering er budsjettet for 2011 eit godt utgangspunkt for økonomiplanen. Det store investeringsprogrammet som er under utføring, vil betra undervisingstilhøva mange stader. Momskompensasjon Det vert budsjettert med 161 mill. kr i momskompensasjon for investeringar i 2011. Dei siste åra har storparten av momskompensasjon for investeringar vore brukt i drifta. Regjeringa sitt regelverk seier at frå 2014 skal desse heile momskompensasjonen for investeringar førast på investeringsrekneskapen. Det vil vera ei overgangsordning fram til 2014 då det ikkje lenger skal vera høve til å nytta kompensert investeringsmoms til drifta. For 2010 skal minimum 20 prosent av momskompensasjon frå investeringar overførast til investeringsrekneskapen. For 2011 er det minimum 40 prosent, for 2012 minimum 60 prosent og for 2013 minimum 80 prosent. Frå og med 2014 må all momskompensasjon frå investeringar førast i investeringsrekneskapen. I budsjettet for 2010 er 258,8 mill. kr av driftsmidlane overført til investeringsrekneskapen. Summen er på 185 mill. kr pr. år i åra 2011, 2012 og 2013. Dette er i overkant av det som det nye regelverket for rekneskapsføring av momskompensasjon krev. I 2014 skal som nemnt ovanfor heile summen av momskompensasjon frå investeringar førast direkte i investeringsrekneskapen. Denne summen er i 2014 på 158 mill. kr, og dette året vil ein i følgje budsjettgrunnlaget ikkje ha driftsmidlar i tillegg til denne summen å overføra til investeringsbudsjettet. Med budsjettopplegget som no vert lagt fram, vil ein i 2014 ikkje lenger ha noko netto driftsresultat «å gå på», og den handlefridomen ein har i økonomiplanperioden vil i 2014 vera brukt opp. Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 11

Driftsbudsjett 2011 Hordaland fylkeskommune Oversikt årsbudsjett 2011 Hordaland fylkeskommune Årsbudsjett (alle tal i 1000 kr) 01-okt 2010 BUDSJETTSKJEMA 1 - DRIFTSBUDSJETTET Rekneskap Budsjett Budsjett 2009 2010 2011 Skatt på inntekt -2 108 467-2 172 400-2 254 700 Ordinært rammetilskot -1 559 651-2 497 100-2 551 600 Andre generelle statstilskot SUM FRIE DISPONIBLE INNTEKTER -3 668 118-4 669 500-4 806 300 Renteinntekter og utbytte -43 510-17 200-26 300 Renteutgifter og andre finansutgifter 106 981 104 354 158 100 Avdrag på lån 120 104 151 504 195 000 NETTO FINANSINNT./-UTG. 183 575 238 658 326 800 Dekn. tidlegare års reknesk. meirforbruk Til ubundne avsetjingar 41 960 Til bundne avsetjingar 112 217 Bruk av tidlegare års reknesk. mindreforbruk Bruk av ubundne avsetjingar -45 714-21 700 Bruk av bundne avsetjingar -94 192 Bruk av likviditetsreserve NETTO AVSETJINGAR 14 271 0-21 700 Overført til investeringsbudsjettet 2 249 258 500 185 000 TIL FORDELING DRIFT -3 468 023-4 172 342-4 316 200 Sum fordelt til drift 3 468 023 4 172 342 4 316 200 Meirforbruk/mindreforbruk 0 0 0 Fordelt slik: Politiske organ og administrasjon Utgift 270 973 242 888 267 694 Inntekt -33 025-8 615-9 628 Fellesfunksjonar Utgift 152 135 107 531 107 966 Inntekt -161 638-207 097-208 536 Opplæring Utgift 2 582 570 2 439 422 2 492 259 Inntekt -511 022-134 762-129 651 Tannhelse Utgift 256 420 230 469 237 006 Inntekt -73 391-68 077-71 158 Regional utvikling Utgift 234 832 201 990 245 717 Inntekt -297 788-126 140-167 580 Fylkeskommunal næringsverksemd Utgift 39 380 39 400 Inntekt -127 245-127 850 Samferdsel Utgift 1 186 280 1 774 281 2 270 507 Inntekt -242 900-325 200-774 718 Kultur Utgift 259 074 228 672 246 173 Inntekt -154 497-95 155-101 401 SUM DRIFT Utgift 4 942 284 5 264 633 5 906 722 Inntekt -1 474 261-1 092 291-1 590 522 Netto 3 468 023 4 172 342 4 316 200 12 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014

Driftsbudsjett 2010 Grafane på denne sida viser Hordaland fylkeskommune sine driftsutgifter for 2011 slik det går fram av budsjettgrunnlaget frå fylkesrådmannen pr. 4. oktober 2010. Over er vist fordelinga i millionar kroner, og i grafen under er vist den prosentvise fordelinga på dei ulike budsjettområda. 1,8 % Kultur 0,7 % og idrett 4,2 % 4,5 % 4,2 % Politiske org. og adm. Regional utvikl. Kultur Opplæring Tannhelse Samferdsel Regional utvikling Pol. org./adm. Næringsv. Fellesfunk. 42,2 % 38,4 % Samferdsel Opplæring Tannhelse 4,0 % Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 13

Politiske organ og administrasjon 268 mill. kr til politikk og administrasjon Budsjettet til politiske organ og administrasjon er sett opp med brutto driftsutgifter på 268 mill. kr i 2011. I 2011 er det fylkestingsval og det er lagt inn 1,8 mill. kr til dette. Administrasjonsbudsjetta syner ein auke på 8 mill. kr. Heilårsverknad av nye stillingar i samband med forvaltingsreforma og nokre andre nye stillingar sår ut. Det same gjer 1,8 mill. kr meir til leige av lokale og 1 mill. kr meir til bygningsmessige registreringar. Politiske styringsorgan Til politiske styringsorgan er det samla ført opp 23,0 mill. kr i 2011, ein auke på 2,2 mill. kr. Av auken utgjer fylkestingsvalet 1,8 mill. kr. Budsjettet for fylkesting og fylkesutval er på 11,55 mill. kr, 220 000 kr meir enn i 2010. Til dei faste utvala er det sett av 2,55 mill. kr. Løyvinga vert fordelt med 785 000 kr på kvart av utvala; kultur- og ressursutvalet, opplæringsog helseutvalet og samferdselsutvalet. Auken er 10 000 kr pr. utval. Til frikjøp av fylkestingsrepresentantane er det budsjettert med 1,95 mill. kr. Summen pr. representant vert kr 34 430, ein auke på 3 %. I stønad til dei politiske partia sine fylkestingsgrupper er det ført opp kr 67 300 i grunnstønad pr. gruppe og kr 37 780 i stønad pr. representant. Til saman utgjer dette 2,69 mill. kr. Stønaden er auka med 2,7 % i høve til 2010. I stemmestøtte er det ført opp kr 2 090 000, same sum som for i år. Til ymse møte, utal og råd er det budsjettert med 650 000 kr, 50 000 kr meir enn i år. Kontrollorgan Budsjettet til kontrollutval og revisjon vert på 6,3 mill. kr for 2011, ca. 0,2 mill. kr meir enn i år. Summen fordeler med 2,94 mill. kr til sekretariatet for kontrollutvalet, 1,41 mill. kr til kontrollutvalet og 1,96 mill. kr til ekstern revisor. I 2011 er det i alt 16 kommunar som nyttar sekretariatet til fylkeskommunen. Administrasjonsbudsjett Administrasjonskostnadene viser vekst på om lag 8 mill. kr samanlikna med eit nullvekstbudsjett. Auken kjem på fleire avdelingar i fylkesadministrasjonen. Arbeidet med kommunikasjonsstrategi og organisasjonsutvikling krev ressursar. Det same gjeld elektronisk fakturahandsaming som er under innføring hausten 2010 og auka satsing innan innkjøpsfeltet for å få trygge innkjøpsrutinar og kopling mellom fakturasystem og innkjøpssystem. Det er ført opp eit sparekrav på 5 mill. kr for fylkesadministrasjonen. Ein del av dette vil ein kunna spare inn ved vakansar som oppstår gjennom året. Ved eigedomsseksjonen vert stillingstalet auka med 1,8 årsverk. Løyvinga til å kartleggja bygningsmassen aukar frå 1 til 2 mill. kr. Det vert framover særleg lagt vekt på å kartleggja miljøfarlege og skadelege stoff. Kostnaden med administrasjonslokale aukar med 1,8 mill. kr frå 2010. Til personalopplæring vert budsjettet auka med 0,35 mill. kr til 1,2 mill. kr. Både ved sentralarkivet og IT-seksjonen vert det budsjettert med ei ny stilling i 2011. Som følgje av forvaltingsreforma og nye oppgåver er det i løpet av 2010 oppretta 7 nye årsverk i regionalavdelinga. Desse stillingane får heilårsverknad i 2011. I samferdselsavdelinga kjem det ei ny stilling som sekretær for fylkestrafikksikringsrådet. Til felles IT-ugifter er det budsjettert med 28,6 mill. kr som for 2011. Dei største utgiftspostane gjeld datakommunikasjon, vedlikehald, bruk av datasentralar og telefoni i fylkesadministrasjonen. I samband med arbeidet med ny kommunikasjonsstrategi for fylkeskommunen vert det hausten 2010 gjennomført ei ekstern omdømemåling. Neste trinn i utviklinga av kommunikasjonsstrategien er ein identitetsprosess og ny visuell profil, som begge delar får budsjettmessig verknad i 2011. Det er budsjettert med kr 1 200 000 til dette formålet. Administrasjonslokale Til administrasjonslokale for fylkesadministrasjonen m. fl. er det sett av 21,3 mill. kr i 2011, som er 1,8 mill. kr meir enn i 2010. Auken gjeld heilårsverknad av auka leigeareal i Wigandgården. Det vert også budsjettert med 3mill. kr i leigeinntekter frå parkering, utleige til butikk og bensinstasjon. Retrettstillingar Det er ført opp 5,0 mill. kr til retrettstillingar, tilsvarande som i 2010. 14 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014

Politiske organ, adm. og fellesutgifter Attføring, omstilling Til attføring, omstilling og seniorpolitikk er det sett av 4,0 mill. kr i 2011-budsjettet, same sum som i år. Denne budsjettposten omfattar midlar til prosjektet «livsfaseorientert personalpolitikk» som m.a. skal hindra tidlegpensjonering. Velferdspengar I velferdspengar for dei tilsette er det ført opp 524 000 kr som er 8 000 kr meir enn i 2010. Løyvinga tilsvarar ca. 130 kr pr. tilsett. KS og andre kontingentar Til kontingent til Kommunenes Sentralforbund er sett av vel 6,7 mill. kr. Kontingentar til andre organisasjonar fylkeskommunen er medlem av, er venta å utgjera om lag kr 270 000. Andre kontingentar gjeld North Sea Commission, Assembly of European Regions, Conference of Peripheral Maritime Regions of Europe, Landssamanslutninga av nynorskkommunar, Kommunesektorens Innkjøpsforum og Kraftfylkekontingent. Det er ført opp tilskot på 650 000 kr til Vest- Noregs Brüsselkontor. Tillitsvalde For tillitsvalde er det budsjettert med 9,8 årsverk som i 2010. 108 mill. kr til fellesfunksjonar For 2011 vert det budsjettert med 108 mill. kr til fellesfunksjonar i fylkeskommunen. Største einskildsummen er 75,7 mill. kr i lønsavsetjingar. Det er lagt til grunn 3,5 % venta lønsvekst frå 2010 til 2011. Under posten ymse tilskot vert løyvinga til Raftostiftelsen auka med 50 000 kr til 250 000 kr. Funksjonshemmedes fellesorganisasjon får auke med 25 000 kr til 200 000 kr. Ny løyving er 200 000 kr til Sjømannskyrkja i Cardiff. Andre utval For 2011 er forslaget om løyving til fylkeseldrerådet på 260 000 kr (auke 10 000 kr) og til rådet for menneske med nedsett funksjonsevne 385 000 kr (auke 10 000 kr). Ymse tilskot Til ymse tilskot er det ført opp 1 130 000 kr i 2011. Summen skal dekka tilskot til organisasjonar som ikkje høyrer naturleg inn under dei ulike sektorane. Løyvinga til Funksjonshemmedes fellesorganisasjon vert auka med 25 000 kr til 200 000 kr. Fylkesrådmannen føreslår vidare slik fordeling (auke frå 2010 i parentes): Raftostiftelsen 250 000 kr (+ 50 000 kr), Norsk Pensjonistforbund Hordaland 45 000 kr, Kirkens SOS 165 000 kr (+ 5000 kr), Samarbeidsforum for funksjonshemmedes organisasjoner 60 000 kr, Dysleksiforeningen i Bergen 10 000 kr, Ungdommens fylkesting 200 000 kr (+ 10 000 kr), Det akademiske kvarter 100 000 kr og Sjømannskyrkja i Cardiff 200 000 kr (ny). Fylkeskommunen skal stå for bygging av ein terrasse ved sjømannskyrkja i Cardiff, kostnadsrekna til 300 000 kr. I år er det løyvd 100 000 kr, resten av tilskotet vert ført opp i 2011. Personalforsikring Til personalforsikring vert det for 2011 budsjettert med 6 mill. kr som i år. Lønsavsetjingar Til lønsavsetjingane er det ført opp 75,7 mill. kr i 2011. Dette er midlar som i budsjettåret vert fordelte til institusjonar og skular og skal dekka lønsmeirutgiftene ein reknar med. I utrekningane er det teke omsyn til at pensjonskostnadene for 2011 i følgje dei siste prognosane vil verta lågare enn pensjonspremiane som er lagt til grunn på dei einskilde budsjetta for skular, tannhelsetenesta m.m. Det vert lagt til grunn ein lønsvekst på 3,5 % frå 2010 til 2011. Lønsregulativet pr. 01.01.10 er nytta på dei einskilde budsjetta for 2011. Lønsavsetjingane i 2011-budsjettet skal dermed dekkja lønsauken i 2010 og venta lønsauke i 2011. Tilleggsløyvingar På den sentrale tilleggsløyvingskontoen er det ført opp 3,60 mill. kr (2010: 3,3 mill. kr.). Tilbakebetaling underskot frå skular Det vert budsjettert med at åtte skular som hadde underskot i 2009, dekkjer dette inn i 2011. Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 15

Politiske organ, adm. og fellesutgifter Underskota som skal dekkjast neste år er på til saman 22,6 mill. kr. Momskompensasjon Det vert budsjettert med 161 mill. kr i momskompensasjon for investeringar i 2011. Dei siste åra har storparten av momskompensasjon for investeringar vore brukt i drifta. Regjeringa sitt regelverk seier at frå 2014 skal desse heile momskompensasjonen for investeringar førast på investeringsrekneskapen. Det vil vera ei overgangsordning fram til 2014 då det ikkje lenger skal vera høve til å nytta kompensert investeringsmoms til drifta. For 2010 skal minimum 20 prosent av momskompensasjon frå investeringar overførast til investeringsrekneskapen. For 2011 er det minimum 40 prosent, for 2012 minimum 60 prosent og for 2013 minimum 80 prosent. Frå og med 2014 må all momskompensasjon frå investeringar førast i investeringsrekneskapen. I budsjettet for 2010 er 258,8 mill. kr av driftsmidlane overført til investeringsrekneskapen. Summen er på 185 mill. kr pr. år i åra 2011, 2012 og 2013. Dette er i overkant av det som det nye regelverket for rekneskapsføring av momskompensasjon krev. I 2014 skal som nemnt ovanfor heile summen av momskompensasjon frå investeringar førast direkte i investeringsrekneskapen. Denne summen er i 2014 på 158 mill. kr, og dette året vil ein i følgje budsjettgrunnlaget ikkje ha driftsmidlar i tillegg til denne summen å overføra til investeringsbudsjettet. Med budsjettopplegget som no vert lagt fram, vil ein i 2014 ikkje lenger ha noko netto driftsresultat «å gå på», og den handlefridomen ein har i økonomiplanperioden vil i 2014 vera brukt opp. Stor gjeldsauke 2011-2014 Fylkeskommunen si lånegjeld vil auka kraftig i økonomiplanperioden 2011-14 som følgje av store investeringar som i stor grad må finansierast med lån. Om lag 50 % av 8,37 milliardar kroner i investeringar er planlagt lånefinansiert, noko som vil føra til store auka kostnader til avdrag og renter. Investeringsopplegget i budsjettgrunnlaget gjer at lånegjelda aukar frå 4 421 mill. kr pr. 1.1.2011 til 7 432 mill. kr ved utgangen av 2014 ein auke på over 68 % på fire år. Dei store låneopptaka gjer at gjeldsbelastinga aukar mykje i perioden. Utgiftene til avdrag aukar frå 195 mill. kr i 2011, til 245 mill. kr i 2012, 282 mill. kr i 2013 og 316 mill. kr i 2014. For nye lån er det i utrekningane rekna med 5 års, 20 års og 30 års nedbetalingstid alt etter levetida for investeringane. Renteutgiftene aukar frå 158,1 mill. kr i 2011, til 206,9 mill. kr i 2012, til 2141,4 i 2013 og 270,7 mill. kr i 2014. For lån utan rentebinding er rentesatsen sett til 3,5% i 2011 og 4% i resten av økonomiplanperioden. Renteinntektene er auka frå 26,3 mill. kr i 2011 til 28,8 mill. kr i resten i perioden på grunn av auka rentesats. I tillegg er det inntektsført rentekompensasjon for skule- og veglån med 22,9 mill. kr i 2011 aukande til 45,2 mill. kr i 2014. Renter og avdrag Brutto renteutgifter er budsjettert til 158,1 mill. kr i 2011, heile 53,7 mill. kr (+ 51,5 %) meir enn for 2010. Fylkesrådmannen legg til grunn ein rentesats på 3,5 % for lån med flytande rente og for nye lån. I 2010-budsjettet var det til samanlikning nytta 3,0 % rente. Utrekningar syner at fylkeskommunen ved inngangen til 2011 vil ha ei lånegjeld på 4 421,7 mill. kr. Renteinntekter på bankinnskot er sett til 25,3 mill. kr i 2010. Det er inntektsført 22,9 mill. kr i renterefusjon frå staten for skule- og veginvesteringar, opp 12 mill. kr frå 2010. Avdrag på lån er ført opp med 195,0 mill. kr i 2011, mot 151,4 mill. kr i 2010 ein auke på 43,5 mill. kr (+ 28,7 %). 16 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014

Opplæring Opplæringsbudsjett på nær 2,5 mrd. kr Budsjettet for vidaregåande opplæring nærmar seg 2,5 milliardar kroner i 2011 2 492 mill. kr er oppført sum. Ved dei vidaregåande skulane vert det i 2011 ein reduksjon på om lag 15 mill kr, knapt 1 % i høve til skulane sine budsjettrammer samanlikna med ei vidareføring av 2010-budsjettet. Den store nybygginga for dei vidaregåande skular som fylkeskommunen har vore i gang med og meir står for tur fører til høgare kapitalutgifter. Dette viser ikkje på opplæringsbudsjettet, men på budsjettet for renter og avdrag. Veksten i talet på 16-18 åringar er låg i perioden 2011-14 og lågare enn den har vore dei seinare åra. Fylkesrådmannen har difor ført opp ein mindre sum på 1 mill. kr til klassejusteringar i samband med inntaket hausten 2011. Elevtalsoversikt hausten 2010 viser at kapasiteten ved dei vidaregåande skulane er god med nesten 1500 ledige plassar. Talet på lærlingar har vist nedgang den siste tida. Lærlingtilskotet er difor redusert med 10,5 mill. kr i 2011 samanlikna med 2010. Budsjettet for fagprøver er auka med 4,5 mill. kr frå 2010 til 2011. Talet på fagprøver vil først gå ned om eit par år. Fylkeskommunen tok hausten 2010 i bruk to nye skulebygg og tre større tilbygg. I alt auka undervisningsarealet med 21 770 m 2. Meirkostnaden med det auka arealet er rekna til 7,3 mill. kr. Ved Osterøy vgs. som flytta i nybygg, vart det ei innsparing i leigeutgifter på 1,3 mill. kr. Netto auka driftsutgifter vert dermed 6,0 mill. kr. Budsjettet til straum og husleige m.m. ved skulane er auka med 2,7 mill. kr. Felleskostnader til lisensar og biblioteksystem er auka med 1,1 mill. kr. Kostnadene med gjesteelevar er redusert med 1,1 mill. kr. Løyvinga til ekstraordinært vedlikehald er auka med 1 mill. kr til 15 mill. kr i 2010. Til utstyr ved dei vidaregåande skulane er det budsjettert med 45 mill. kr, fordelt med 10 mill. kr på driftsbudsjettet og 35 mill. kr på investeringsbudsjettet. I tillegg kjem midlar som skulane dekkjer på eigne budsjett. Nordahl Grieg vgs. får styrkt administrasjonsbudsjettet med 3,6 mill. kr i samband med at drifta vert trappa opp dei to neste åra. Til rektor ved Amalie Skram vgs. frå hausten 2011 vert det budsjettert med 0,3 mill. kr. Skulen skal stå ferdig i 2003. Olympiatoppen får 0,5 mill. kr meir til trenarar ved toppidrettsklassane ved Tertnes vgs. og Voss gymnas. Budsjettet til privatisteksamen, som eksamenskontoret står for, vert auka med 1,1 mill. kr. Drifta av Ulriken skolesenter vert lagt under Nordahl Grieg vgs. frå 1.1.2011, og det vert budsjettert med ei innsparing på 2 mill. kr. Hovudmål 2010-11 Hovudmålet for den vidaregåande opplæringa i Hordaland fylkeskommune for skuleåret 2010-11 er auka læringsutbytte og fullføring. For 2010-11 er dei to tiltaksområda frå førre skuleår vidareførte slik at ein skal ha særskild merksemd på «Vurdering av eleven si læring» og «Den digitale skule». Dei to områda er valt ut på grunnlag av sentrale styringssignal og lokale vurderingar av tilstanden i opplæringssektoren. Måloppnåing 2010 Talet på elevar med ikkje greidd (stryk i einskilde fag) vidaregåande skule, vart redusert med 7% frå skuleåret 08/09 til skuleåret 09/10. Målet var ein reduksjon på 5 %. Bortvalet ved dei vidaregåande skulane vart redusert med 9% frå 2008/09 til 2009/10. Målet var reduksjon på 5 %. For «Den digitale skulen» var det eit mål at 75 % av elevane skal nytta PC dagleg i skuleåret. Her viser det seg at 94,6 % av elevane i den vidaregåande skulen nyttar PC fleire gonger i veka. Rikeleg med elevplassar Når ein ser talet på elevplassar ved fylkeskommunale og private vidaregåande skular i Hordaland under eitt, er det i skuleåret 2010-11 om lag Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 17

Opplæring 1500 fleire elevplassar enn talet på 16-18 åringar i fylket. Neste år vil «overkapasiteten» auka til vel 1 700. I det noverande skuleåret, basert på elevtal etter 2. inntaksomgang, er 92 % av kapasiteten ved dei fylkeskommunale vidaregåande skulane utnytta. 1 490 plassar, tilsvarande ca. 1,2 plass per klasse, er ledige. Kvalitet Fylkeskommunen har store utfordringar når det gjeld å gje alle elevar relevant, individuell hjelp og tilrettelagt opplæring i ordinære klassar. Frå hausten 2010 er det integrert langt fleire elevar i vanlege klassar enn tidlegare. Det krev at skulane må verta endå dyktigare til å leggja til rette for denne elevgruppa. Det er sett i gang ei rekkje tiltak og prosessar for å heva standard og kvalitet. Det gjeld arbeid med internkontrollsystem og system for verksemdbasert vurdering av skulane. For fagopplæringa er tilsvarande kvalitetsutvikling i gang. Arbeidet med kvalitet i opplæringa i bedrift er eit prioritert område. Årsrapportering vert obligatorisk, og bedriftene skal ha internkontrollsystem for opplæringa av lærlingar og lærekandidatar. Frå 1. januar 2012 skal «nye» prøvenemnder oppnemnast, og det vert ca. 300 nye medlemmer. Dei skal lærast opp i lov, forskrift og læreplanverket. I tillegg skal prøvenemndene i dei einskilde faga samkjørast. Satsing mot bortval Arbeidet mot fråfall i vidaregåande skule har eit langsiktig perspektiv og vil vera ei av hovudutfordringane også i 2011. Dei viktigaste tiltaka i 2010-11 er: Styrking av rådgjevingstenesta i heile grunnopplæringa Revidering av retningslinjer og kompetanseheving av kontaktlærarar Informasjonsspreiing konferanse om fråfall Styrke lærekandidatordninga Sommarskule/leksehjelp Skuleinterne tiltak som matteprosjekt, styrking av ressursteam, leksehjelp, open skole, studieverkstad m.m. Informasjonsmøte for minoritetsspråklege elevar og føresette Prosjekt Fleire fullfører, med hovudfokus på overgang ungdomsskule/vgs Skulelokale og driftsmidlar Det budsjettert med om lag 302,7 mill. kr til drifts- og fellesutgifter ved dei vidaregåande skulane i 2011. Til vedlikehald, driftstenesta og kartlegging av bygningsmassen er det samla budsjettert med 65 mill. kr i 2011. Summen fordeler seg med 50 mill. kr til driftstenesta og 15 mill. kr til ekstraordinært vedlikehald. Begge summane er påplussa 1 mill. kr i høve til 2010. Nybygg og tilbygg gjev ekstra kostnader til straum, kommunale avgifter, oppvarming m.m. Slike driftskostnader for bygga som vart tekne i bruk hausten 2010 er budsjetterte til 2,7 mill. kr. Dette gjeld Nordahl Grieg videregående skole, Osterøy vidaregåande skule, tilbygga ved Kvinnherad og Austevoll vidaregåande skular. Innan ramma til drifts- og fellesutgifter er det sett av 10 mill. kr til utstyr ved skulane. På investeringsbudsjettet er ført opp 35 mill. kr til større skulesutstyr. I tillegg kjem midlar skulane brukar av eigne budsjett til utstyr, stipulert til 10 mill. kr i 2011. Nytt lovverk gjer at ein må ha ekstra fokus på energisida og energimerking av fylkeskommunen sine bygg. Vidare må arbeidet knytt til kartlegging av miljøfarlege og skadelege stoff halda fram. Gjesteelevar Hordaland fylkeskommune har samarbeids- og refusjonsavtalar med Rogaland og Sogn og Fjordane for gjesteelevar. For 2011 vert det budsjettet med netto 17 mill. kr til kjøp av plassar til gjesteelevar 1,1 mill. kr mindre enn i 2010. Digital skulekvardag Frå skuleåret 2009-10 har alle elevar i fylkeskommunen sine vidaregåande skular sin eigen berbar PC. Utfordringa ligg no i å nytta dette verktøyet på ein god pedagogisk måte for tilpassa opplæring. Andre digitale verktøy som vert tekne i bruk er elektroniske tavler og videokonferanseutstyr på skulane. På kvar skule er det e-koordinator som er ressursperson for pedagogisk bruk av IKT. Frå og med skuleåret 2011-12 betalar elevane lågaste læremiddelstipendsats (hausten 2010: 870 kr) i eigendel kvart skuleår. Inntekta frå eigenbetalinga er budsjettert med 10 mill. kr. Samla kostnad for innkjøp og vedlikehald av elev-pc er budsjettert til om lag 37 mill. kr. Netto vert det dermed budsjettert med 27 mill. kr til elev-pc ordninga. 18 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014

Opplæring Kvinnherad vidaregåande skule har fått eit stort nytt tilbygg og oppussing av dei eksisterande lokale her har det vorte lyst og fint. Gratis læremiddel Det er budsjettert med 23,2 mill. kr til gratis læremiddel i 2011. Det er sett av midlar til NDLA (6 mill. kr), til nyinnkjøp av bøker og til lisensar. Skuleåret 2010/11 er det fjerde året med midlar til gratis læremiddel, slik at det frå komande skuleår vert det behov for supplering av læremiddel til elevane. Samstundes utvidar NDLA tilbodet av digitale læremiddel. Skulebiblioteka Til bibliotekarar på skulane er det totalt sett av 5,8 mill. kr. Det tilsvarar om lag 12 heile stillingar. I tillegg er det i skulebudsjetta om lag kr 60 000 pr. skule til dette føremålet. Nye skular I samband med at Nordahl Grieg vgs. vert teken i full bruk over tre år, vert budsjettet til administrative ressursar auka med 3,6 mill. kr i 2011. Til rektorstilling ved Amalie Skram videregående skole frå hausten 2011 er ført opp 0,3 mill. kr. Den nye skulen skal etter planane stå ferdig i 2013. Løyvinga til trenarar ved toppidrettsklassane ved Tertnes vgs. og Voss gymnas (avtale med Olympiatoppen) vert auka med 0,5 mill. kr i 2011. Løyvinga har ikkje vore indeksregulert sidan starten. Fagskulane Til fagskulane er det budsjettert med 72,5 mill. kr i 2011, tilsvarande som i 2010. Frå 1.1.2010 vart drifta av fagskuletilbodet fylkeskommunalt att etter at det i nokre år har vore eit statleg øyremerkt tilskot. Spesialundervisning Til spesialundervisning og særskilt tilpassa opplæring er det budsjettert med 229 mill. kr i 2011, same nivå som i 2010. Løyvinga omfattar løn til elevassistentane ved dei vidaregåande skulane, løyvingar til tilrettelagt opplæring, ekstern spesialundervisning, Oppfølgingsteneste og Pedagogisk-psykologisk teneste (OT/PPT). Det siste året har talet på elevar som søkjer om inntak på særskilt grunnlag auka og er no om lag 850. Økonomirapporten pr. 31.8.2010 tyder på at det vert ei overskriding for spesialundervisninga i år på opp mot 8 mill. kr. Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014 19

Opplæring Lærlingopplæringa Lærlingopplæringa, fagopplæring i arbeidslivet, er ført opp med 236,8 mill. kr i 2011. Talet på lærlingar har vist nedgang den siste tida. Lærlingtilskotet et difor redusert med 10,5 mill. kr i 2011 samanlikna med 2010. Men talet på fagprøver vil likevel halda seg på eit høgt nivå i 2011 sidan det tek to år frå kontrakt er inngått til fagprøven. Budsjettet for fagprøver er auka med 4,5 mill. kr frå 2010 til 2011. I åra 2006-08 har talet på nye lærekontraktar årleg lege på 2150-2200. I 2009 vart det teikna 1960 nye lærekontraktar. Kostnad pr. lærling i Hordaland er i snitt kr 2 359 eller om lag 4,4 % lågare enn landssnittet. For 2009 var snittprisen i Hordaland kr 50 968. Vaksenopplæring Budsjettramma for vaksenopplæringstiltak er ført opp med 28,9 mill. kr i budsjettforslaget for 2011, ein auke på 1,1 mill. kr frå i år. Eksamenskontoret Eksamenskontoret for privatistar får auke på 1,1 mill. kr i samband med at talet på prøver aukar. I 2009 arrangerte eksamenskontoret ca. 15 000 eksamenar for ca. 7 500 oppmelde kandidatar i om lag 500 fag. Internat Berre fire vidaregåande skular i Hordaland har framleis internat. Det vert budsjettert med 1 mill. kr i netto utgifter som gjeld internata ved Voss jordbruksskule og Hjeltnes vidaregåande skule. Elevane til knutepunktskulen for døve ved Nordahl Grieg videregående skole kjem frå heile Hordaland og også frå andre fylke. Dei som ikkje kan bu heime, får tilbod om å bu på internat. Fylkeskommunen kjøper denne tenesta av Arbeid, service, vekst og opplæring (ASVO). Det er budsjettert med om lag 2 mill. kr til dette føremålet. Butilbodet har auka frå år til år og vil verta lagt ut på anbod hausten 2010. Skulegardar Det er budsjettert med 5,8 mill. kr drifta av ved jordbruksskulegardane på Voss, Stend og Hjeltnes vidaregåande skular. Sosiale og medisinske institusjonar Fylkeskommunen har ansvar for grunnskuleopplæring for pasientar/klientar ved sosiale og medisinske institusjonar. Største delen av tilbodet var organisert under Ulriken skolesenter, 19,6 mill. kr. Dette tilbodet vert frå 1.1.2011 lagt inn under Nordahl Grieg vgs. Fylkestinget har vedteke ei innsparing på 2 mill. kr. Dette er det teke omsyn til i budsjettforslaget. Det er også avdeling for sjukehusundervisning ved Stord vidaregåande skule, 1,7 mill. kr. I tillegg vert det gjeve undervisning for menneske med psykiske lidingar ved Kvinnherad vidaregåande skule (Valekrossen) 2,7 mill. kr, Bjørgvin vgs (Kyrre) 8 mill. kr og Voss vidaregåande skule (Styve) 0,7 mill. kr. Ved Styve gard er det undervisning til ungdom. Manger folkehøgskule Manger folkehøgskule har 55 elevplassar. Skuleåret 2010/11 har skulen 63 elevar. Etter lov om folkehøgskolar dekkjer staten store delar av skulen sine drifts- og kapitalutgifter. Fengselsundervisninga Fengselsundervisninga vert finansiert fullt ut med statstilskot. På budsjettet er det sett av 24,2 mill. kr til denne undervisninga. Det er staten som avgjer storleiken på aktiviteten. Opplæringa vert gjeven ved Åsane videregående skole, avd. Bergen fengsel og Bjørgvin fengsel. I tillegg er ei oppfølgingsavdeling Fossane også lagt under Åsane vgs. 20 Årsbudsjett 2011/Økonomiplan 2011-2014