saksframlegg Dato: Referanse: Vår saksbehandlar: 17.02.2016 10186/2016 Magne Hanestadhaugen Saksnr Utval Møtedato Samferdselsutvalet 02.03.2016 Ferjesambandet Hareid-Sulesund, avvik 2015 og kapasitet 2016 Bakgrunn Fylkesrådmannen fekk i sak U-78/15 mynde til å sluttføre forhandlingane om kapasitetsauke på sambandet Hareid Sulesund. Med bakgrunn i vedtaket vart det gjennomført ei kapasitetsauke på sambandet frå slutten av august 2015. Samferdselsutvalet har i møtet den 03.02.2016 bestilt ei sak om avvik og trafikkutvikling på Hareid Sulesund. Fylkesrådmannen meiner at det samtidig er naturleg å sjå på kapasiteten i 2016 i same sak, dette med grunn i at det er to månaders oppseiing av tilleggsavtalen på tredje-ferja. Vurdering Trafikkutvikling i sambandet Generelt Ferjesambandet Hareid - Sulesund er det største fylkeskommunale sambandet målt i årsdøgntrafikk, og knyt kommunane på Søre Sunnmøre saman med Ålesundsregionen. Dette er store bu- og arbeidsmarknads regionar der ferje og hurtigbåttilbodet er viktig. Sambandet er nytta for transport av varer i begge retningar som eit bindeledd på fylkesveg 61, som er definert som ein regionalt svært viktig veg. Årsdøgntrafikken har frå 2008-2014 vist ein årleg oppgang på 2,2 prosent i snitt, og sjølv om sambandet starta opp med ny kontrakt i 2015 har kapasiteten vist seg for liten. Dette resulterte i vedtaket (U-78/15) der Fylkesrådmannen fekk mynde til å gjere oppkjøp. Tilleggsavtale om oppkjøp av ei tredje seglande reserveferje trådde i kraft 24. august 2015. Ein ser av grafen til høgre at attståande kjøretøy etter sommaren 2015 har minka. Men ein ser òg at det har vore ein trafikk nedgang i sambandet både når det gjeld talet på kjøretøy og personbileiningar.
Trafikkutvikling Årsdøgntrafikken har gått ned frå 3455 personbileinignar i 2014 til 3385 personbileiningar i 2015. Som grafen under syner hadde ein òg nedgang frå 2012 til 2013, men då var endringa mindre med ein nedgang frå 3306 til 3272 personbileiningar. Det er likevel verdt å merke seg at veksten frå 2013 til 2014 var på om lag 5,6 prosent. Sjølv om ein har eit år med trafikknedgang treng det ikkje vere slik at ein får eit nytt utgangspunkt for å kalkulere gjennomsnittleg trafikkvekst, men ein kan få ein kraftigare auke åra etter. Figuren viser ÅDT målt i personbileiningar i rute 06 Hareid-Sulesund frå 2010 til 2015. Den blå linja viser historiske tal medan den oransje linja er ei trendlinje. Trafikkprognosar utarbeid av Asplan Viak syner ein vekst i årsdøgntrafikken i personbileiningar på 21 % i perioden 2014 til 2028, noko som i snitt er 1,4 prosent årleg i perioden. Desse prognosane er no under vurdering av Statens Vegvesen region midt og Møre og Romsdal fylkeskommune. Ser ein på åra 2013 til 2015 spesielt, kan ein sjå dei same sesongmessige variasjonane, men at trafikken frå april 2015 har ligge under 2014 nivå, der ein ser tydeleg nedgang på slutten av fjoråret. Sett ein nedgangen inn i samanheng med den generelle økonomiske situasjonen, kan ein samanlikne med nedgangen ein såg i 2009. Det er nærliggande å knytte finanskrisa og den låge oljeprisen til nedgangen ein såg då. Grafen viser variasjon i personbileiningar for åra 2013-2015
Ser ein på det totale talet reisande med ferjene (førar av kjøretøy og passasjerar) og samanliknar med passasjertalet på hurtigbåten Hareid-Valderøya Ålesund i perioden mai 2013 til desember 2015 ser ein at det er naturlege variasjonar i trafikken til og frå Hareid i perioden. Grafen viser variasjon i passasjerar som reiste med hurtigbåten Hareid-Valderøya-Ålesund og det totale talet på reisande med ferje (førar av kjøretøy og passasjerar) i perioden mai 2013 til desember 2015. Venstre akse viser passasjerar med hurtigbåt og høgre akse totalt reisande med ferje. Det totale talet på reiser i 2015 har gått ned med 11213 reiser totalt sett i høve til 2014, men talet på passasjerar som reiste med hurtigbåten har gått opp i same periode med 2142 passasjerar. Ser ein på ferja så har talet på passasjerar gått ned omlag tilsvarande med 2553 passasjerar, og talet på kjøretøy gikk ned med om lag 11 000. Går ein nærare inn på året 2015, der talet på reisande med ferja (førar av kjøretøy og passasjerar) blir samanlikna med talet på passasjerar med hurtigbåten ser ein at trenden er om lag lik for ferje og hurtigbåt. Nedgangen i november og desember for passasjerar på hurtigbåten er ein sesongmessig variasjon som figuren over viser er lik for 2013 og 2014, og den treng såleis ikkje vere eit utslag av ein lågkonjunktur. Ser ein isolert sett på nedgangen av talet på kjøretøy frå august til desember 2015 så har reduksjonen sett i høve til same periode i 2014 vore på 14 513 kjøretøy og 26272 personbileiningar. Trafikktal for januar 2016 viser ytterleg nedgang på om lag 9000 kjøretøy i høve til same månad i 2015. Dette er for januar månad ein nedgang på 14 prosent. Trafikktal frå siste kvartal 2015 og første månad 2016 viser nedgang i trafikken. Når ein ser på trafikkvariasjonen i sambandet siste åra, og historiske tal tilbake til 2003 (sjå diagrammet på neste side), vurderer Fylkesrådmannen det likevel som vanskeleg å ta ei avgjer om ei eventuell oppseiing av tredje-ferje på Hareid- Sulesund.
Trafikknedgangen i 2003, 2009 og 2013 vart følgt av oppgang påfølgande år, og det er vanskeleg å seie kva prisen for eit eventuelt nytt oppkjøp av tredje-ferje i sambandet vil koste Møre og Romsdal fylkeskommune, viss det skulle bli naudsynt i perioden fram til nytt anbod startar opp 1.1.2019. Ideelt sett burde ein vente med ei avgjerd til trafikktal for mars 2016 er komen, då dette er ein månad med mykje trafikk i sambandet. Fortsett nedgangen i februar månad har ein likevel sett nedgang over 6 månader. Prosentvis trafikkendring frå 2003 til 2015 Attståande kjøretøy Attståande kjøretøy har i snitt dei siste 6 åra vore på om lag 6400 kjøretøy i året, men auken dei siste tre åra har vore høg, slik at ein i 2014 var oppe i 11 931 attståande kjøretøy. Dette er 1,4prosent av totalt frakta kjøretøy. 45 prosent av attståande kjøretøy sto igjen i perioden september til november i 2014. Ein gjorde i august 2015 oppkjøp av ei tredje-ferje for å auke kapasiteten i sambandet, og ein ser reduksjon i talet på attståande kjøretøy frå same månad. Det har og i same periode, som ein har greidd ut for tidligare, vore ein trafikk nedgang. Det er vanskeleg å seie kor mykje av nedgangen som skyldast innsetting av ei tredje-ferje, og kor mykje som skyldast den generelle trafikknedgangen. Attståande kjøretøy 2013-2015 Hareid-Sulesund
Det vart likevel registrert 12063 kjøretøy som attståande i 2015, noko som utgjer 1,47 prosent av totalt frakta kjøretøy. Årsaka til dette er at attståande første halvår veg opp for nedgangen i siste halvår. I perioden august til desember sto det i 2014 att 7287 kjøretøy att på kaia, medan det i same periode sto igjen 2676 kjøretøy i 2015. Dette er ein reduksjon på 63 prosent. Bortfallet av kjøretøy i same tidsrommet var 4 prosent. Det kan då vere nærliggande å konkludere med at innsetting av ei tredje-ferje har hatt meir innverknad på talet på attståande enn trafikknedgangen. Det er likevel slik at ein liten trafikkendring kan føre til store utslag på attståande tala, når talet på kjøretøy ligg i nærleiken av kapasitetsgrensa for sambandet. I januar 2016 stod det igjen 48 kjøretøy mot over 2000 kjøretøy i januar 2015. Ein vidare nedgang i trafikken i sambandet vil kunne føre til ytterlegare reduksjon i talet på attståande, men det er vanskeleg å vurdere effekten av å ta bort tredjeferje i sambandet. Noko av årsaka til dette kjem ein tilbake til under punktet trafikkvariasjon. Gjeldande ferjestrategi for Møre og Romsdal har sett opp ein maksimumsverdi på attståande kjøretøy sett i høve til totalt frakta kjøretøy på 2 prosent. Det var i 2015 to samband som passerte denne grensa, Eidsdal-Linge og Stranda-Liabygda. Åfarnes-Sølsnes og Hareid-Sulesund er dei to sambanda som er nærmast grensa med 1,48 og 1,47 prosent. Som ein ser i diagrammet under var det i 2014 og 2015 enkeltmånader der ein låg over grensa i sambandet Hareid-Sulesund. Prosent attståande kjøretøy av totalt frakta kjøretøy Frå juli 2014 til juni 2015 var ein over grense verdien 6 månader, og ein låg tett oppunder 2 prosent i ytterlegare 3 månader. Det var problem knytt til trafikkavviklinga, og ein opplevde kø ut i tilstøytande veg. Ein vedtok i sak SA- 69/14 å sette opp lysregulering på oppstillingsplassen som eit avbøtande tiltak. Ein har prøvd å analysere trafikkdata i detalj, ned på avgangsnivå og fordelt mellom A, B og C ferja, for å sjå korleis tredje-ferje har vridd trafikken. Det har på grunn av ein feil i grunnlagsdata ikkje vore mogeleg då C-ferja sine trafikktal blir lagt inn på tilstøytande A og B avgangar. Dette blir retta opp av operatøren så snart som mogeleg, og ein vil kunne sjå nærmare belastinga for dei tre ferjene så snart dette er på plass.
Fylkesrådmannen ser på årsaka til reduksjonen i attståande kjøretøy som ein kombinasjon av både trafikknedgang og innsetting av ei tredje-ferje. Det er vanskeleg å vurdere korleis trafikkutviklinga vil verte i tida fram til ny kontrakt startar opp 1.1.2019. Ein bør som minimum sjå korleis utviklinga er kommande månad, ideelt sett vill trafikken i mars vil gi viktig informasjon om vidare utvikling. Det ein veit med sikkerheit er at ein trafikk oppgang på høgde med nedgangen ein no ser, vil ha motsett effekt i høve til attståande kjøretøy, viss tredje ferje er tatt bort. Det stod i 2013 igjen 6769 kjøretøy med dei to ferjene som gjekk i ruta på dette tidspunktet, noko som utgjorde om lag 0,9 prosent av totalt frakta kjøretøy. Frakta personbileiningar i 2015 må ned med 3,3 prosent i 2016 for å komme ned på 2013 nivå. Reduksjonen i personbileiningar var frå 2014 til 2015 på 2 prosent. Trafikkvariasjon Innsettinga av ei tredje-ferje gav ei total dagleg kapasitetsauke i sambandet på 1824 personbileiningar innanfor C-ferja si opningstid. I tidsrommet mellom klokka 06:15 og 10:15, då sambandet har trafikktoppen på kvardag, har C-ferja 4 avgangar frå kvar side. Økt frekvens og kapasitet fører til ei spreiing av trafikken og reduserer belastninga på den enkelte ferje. C-ruta er planlagt å gå 15 minutt før B-ferja slik at det er naturleg at det er den som vil merke avlastinga mest. Som nemnt tidligare har vi ikkje grunnlagsdata for ei grundigare analyse av fordelinga mellom A, B og C ferja. Grafen viser trafikk fordeling over døgnet Når det gjeld trafikkfordelinga i høve til vekedag er denne tilnærma lik på kvardagar, der det er mest passasjerar på fredagar, og flest personbileiningar på onsdagar. Forskjellane er så små at ein ikkje ser det som naudsynt å vurdere denne nærmare. Ein metode for å beskrive andelen av tyngre kjøretøy i eit samband er å sjå på førehaldet mellom talet på kjøretøy og personbileiningar. Denne faktoren har variert lite dei siste åra i sambandet Hareid-Sulesund, og nedgangen i 2015 er liten Variasjonen i tungtrafikkfaktoren er lik for 2014 og 2015 og nedgangen i 2015 sett i høve til åra tidligare er liten. Som eit døme kan ein nemne at det fylkeskommunale sambandet med høgast tungtrafikkfaktor er rute 36 Åfarnes-Sølsnes med faktor 1,98 i 2014, og sambandet med minste faktoren er rute 01 Larsnes-Åram-Voksa-Kvamsøya med faktor 1,24.
Ein kan sjå meir i detalj korleis denne reduksjonen er for kvar kjøretøygruppe, men for å forenkle noko har ein valt å dele trafikken inn i tre grupper, 0-6 meter, 6-12 meter og 12-22 meter. Diagrammet viser trafikkendring fordelt på tre hovudgrupper delt inn etter lengde. Ein kan sjå at både i 2013 og 2015 så minka gruppa 12-22 meter mest. Ein vidare trafikknedgang vil slik det ser ut kunne slå meir ut blant dei tyngre kjøretøya enn blant personbilane. Dette kan virke inn på betra kapasitet, og enklare stuing på ferjene. Ein ser markant nedgang i januar 2016 i høve til januar 2015, der kjøretøy i kategori inntil 22 meter har minka med om lag 23 prosent. Kjøretøy i gruppa inntil 19 meter har minka med om lag 25 prosent, og inntil 17 meter har minka med om lag 10 prosent. Avvikshandtering Avvik 2015 Tabellen under viser innstilte og utførte turar for 2015. Regulariteten ligg no på 99,21 prosent i 2015 mot 99,96 prosent i 2014. Det er utført om lag 2400 fleire turar i 2015 då ein frå 24. august sette inn tredje ferje i sambandet. Arbeidet med årsoppgjeret er ikkje avslutta av kontrakts forvaltar Statens Vegvesen region midt, slik at dette er berre førebelse tal. Det vil likevel truleg ikkje vere store endringar i dei endelege tala. Ein gjer merksam på at forseinkingar ikkje er ein del av desse avvika. Dette ønskjer ein å betre i dei neste kontraktane, med hjelp av sanntidssystema ein no fasar inn. Tabellen syner gjennomførte turar og avik i 2015 for sambandet Hareid-Sulesund.
Innstilte avgangar Hareid-Sulesund. Sektordiagrammet er ikkje retta opp i høve til tillegsavtalen med operatør. Dette er utdypa i teksten under. I tilleggsavtalen som vart skriven med operatøren 6.juli 2015 står det i eit av punkta at: «I perioden frå 24.08.2015 til 31.12.2015 er MF Høgsfjord også reservefartøy på ferjesambanda Volda-Lauvstad, Volda-Folkestad, Hareid-Sulesund og Årvika- Koparneset. I denne perioden aksepterer oppdragsgivar at Norled AS benytter MF Høgsfjord i nemnte samband, både ved planlagt vedlikehald og uforutsette driftsavbrot. Det er satt maks 17 dagar i 2015 at Høgsfjord kan være reserve for ovenfornevnte samband før en må sette inn reserve for MF Høgsfjord. Frå 01.01.2016 er MF Høgsfjord bare reservefartøy for MF Tidefjord og MF Ullensvang på ferjesambandet Hareid-Sulesund. Det er et tak(øvre grense) på 50 dagar pr. år hvor MF Høgsfjord kan være reserve og tas ut av C-ruta på Hareid- Sulesund før tilsvarande reservefartøy settast inn for MF Høgsfjord.» Ein kan sette opp følgjande punkt som beskriv avvika og framstillinga i sektor diagrammet over: Avviksrapporten for 2015 viser at det har vore totalt 228 innstilte turar. I tillegg var 35 turar innstilt grunna force majeure. Av dei 228 turane, var 84 turar innstilt som følje av at tredje-ferje måtte bidra på ruta Årvika-Koparneset og 64 turar innstilt fordi den måtte avløyse B-ferja på Hareid-Sulesund, slik som beskrive i tilleggsavtalen. 58 av dei 64 innstilte turane til MF Ullensvang skuldast tekniske problem eller hardt støt mot kai. 190 av dei 228 innstilte turane skjedde etter at tilleggsavtalen starta 24.08.2015. Ved bortfall av ei ferje i sambandet vil A og B ruta bli oppretthalden. Ser ein føre seg ein situasjon med to ferjer i sambandet vil responstida på reserveferje vere vesentleg lengre enn dagens situasjon der reserveferja er seglande. Dette vil kunne virke inn på talet på attståande kjøretøy ved driftsavbrot. Kapasiteten i sambandet ved eit driftsavbrot på A eller B ferja, vil vere lik dagens situasjon, der reserveferja har 76 personbileiningar.
Det er ein skilnad mellom avvik på A og B-ferja, og auka i avvik frå 2014 til 2015 kjem i stor grad av auken i avvik på B ferja. Det var i 2014 fem andre samband som hadde over 100 innstilte avgangar i Møre og Romsdal. Solholmen - Mordalsvågen hadde flest innstilte avgangar der heile 278 avgangar var innstilt. Trekk for avvik Trekk per innstilte tur som ikkje er «force majeure» blir rekna ut etter følgjande formel: Trekk for bruk av reservefartøy utover 21 dagar som har mindre kapasitet enn hovudfartøy blir rekna ut etter følgjande formel: Totalt trekk på sambandet Hareid Sulesund er endå ikkje avgjort då arbeidet med årsoppgjøret ikkje er avslutta, men det er for 2015 snakk om millionbeløp i trekk. Finansiering tredje-ferje i 2016 Jamfør vedtakspunkt 4 i U-78/15 må ein kome tilbake til finansieringa for 2016 i økonomiplan for 2016-2019. Ein heilårs drift i 2016 av tredje-ferje vil koste Møre og Romsdal fylkeskommune om lag 36 mill. kroner. Fylkestinget vedtok ved handsaming av Økonomiplan for 2016 (T-79/15) å leggje inn eit trekk på tilleggskjøp med 18 mill. kroner for alle fire åra i økonomiplanperioden. Totalt utgjer tilleggskjøpa i 2016 om lag 25 mill. kroner med unntak av tilleggskjøpet på Hareid-Sulesund. Ut frå gjeldande budsjett for tilleggskjøp er det ikkje mogeleg å ta heile denne innsparinga på andre samband enn Hareid Sulesund. Fylkesrådmannen meiner ut frå manglande budsjettdekning må innsparinga takast ved å seie opp tilleggsavtalen på tredje-ferje på Hareid-Sulesund før 1 mai 2016. Ein varig og stor nedgang av talet på reisande i sambandet, vil og føre til budsjettmessige utfordringar på ramme 65, fylkesvegferjer. Dette kan tilseie at tredje-ferje bør seiast opp snarast mogeleg og innsparinga bidreg til å finansiere bortfall av inntektene.
Oppsummering Fylkesrådmannen vurderer det som vanskeleg å ta ei avgjer om ei eventuell oppseiing av tredje-ferje på Hareid-Sulesund basert på trafikknedgangen siste kvartal 2015, og reduksjon av attståande kjøretøy ein ser i denne perioden. Trafikknedgangen i 2003, 2009 og 2013 vart følgt av oppgang påfølgande år. Ein vil ved å sjå på trafikktala i første halvår 2016 kunne vurdere trafikkutviklinga betre, men januar månad 2016 viser ein tydeleg nedgang i trafikken. Fortsett nedgangen i februar vurderer ein det som tilrådeleg og kunne ta ei avgjerd om tredje-ferje i sambandet. Avvika viser at regulariteten har gått noko ned i sambandet i 2015 i høve til 2014, men talet på turar er auka då ein har innført ei tredje-ferje i sambandet frå 24. august 2015. Det er B-ferja i sambandet som har vore mest ute av produksjon i løpet av 2015. Ved ei oppseiing av tredje ferje vil responstida ved driftsavbrot auke i høve til dagens situasjon. Det er vanskeleg å seie kva prisen for eit eventuelt nytt oppkjøp av tredje-ferje i sambandet vil koste Møre og Romsdal fylkeskommune, viss det skulle bli naudsynt i perioden fram til nytt anbod startar opp 1.1.2019. Ut frå manglande budsjettdekning vurderer Fylkesrådmannen likevel at ei innsparinga må takast ved å seie opp tilleggsavtalen på tredje ferje på Hareid-Sulesund før 1. mai 2016. Forslag til vedtak: Samferdselsutvalet gir Fylkesrådmannen mynde til å seie opp tilleggsavtalen om tredje ferje i sambandet Hareid-Sulesund før 1. mai 2016, viss trenden med nedgang i trafikktala fortsett i februar månad 2016. Ottar Brage Guttelvik fylkesrådmann Arild Fuglseth samferdselssjef