Kommunal planstrategi for Kvam herad 2012-2015. Foto; Lauritz Eide

Kommunal planstrategi for Kvam herad 2012-2015 Foto; Lauritz Eide

1. INNLEIING/OM PLANPROSESSEN...3 1.1 Nasjonale forventningar...3 1.2. Regional planstrategi...4 1.2.1 Temavise innspel til den kommunale planstrategien...5 2 PLANSTATUS OG PLANEVALUERING...6 2.1 Kommuneprofil for Kvam...10 3. BEFOLKNINGSUTVIKLING...11 3.1. Utviklingstrekk, utfordringr og moglegheiter...11 2.1 Planbehov...12 3.2 Bustad og bustadutvikling...12 3.1 Planbehov...13 4. UTDANNING OG KOMPETANSE...14 4. Utviklingstrekk, utfordringer og moglegheiter...14 4.2 Planbehov...16 5. NÆRING OG ARBEIDSPLASSAR...17 5.1 Utviklingstrekk, utfordringar og moglegeiter...17 5.2 Planbehov...20 6. FOLKEHELSE/LEVEKÅR...20 6. 1 Utviklingstrekk, utfordringar og moglegheiter...20 6.2 Planbehov...23 7. KOMMUNNEORGANISASJONEN SIN ROLLE...23 7.1. Utviklingstrekk, utfordringar og moglegheiter...23 7.2 Planbehov...24 8. MILJØUTFORDRINGAR -...24 8.1. Utviklingstrekk, utfordringar og moglegheiter...24 8.2 Planbehov...25 9. LANGSIKTIG AREALBRUK...25 1

9..1 Utviklingstrekk, utfordringar og moglegheiter...25 9.2 Planbehov...25 10. REGIONAL SAMHANDLING...26 10.1 Utviklingstrekk, utfordringar og moglegheiter...26 FORSLAG TIL VEDTAK...26 Vedlegg: Datagrunnlag og tabeller...28 2

1. INNLEIING/OM PLANPROSESSEN I medhald av ny plan og bygningslov vedtatt i 2009 skal det utarbeidast planstrategi for kommunen i kvar ny valperiode. Arbeidet med planstrategi skal vera gjennomført innan eit år etter konstituering, jf plan- og bygningslova 10-1; 10-1. Kommunal planstrategi Kommunestyret skal minst én gang i hver valgperiode, og senest innen ett år etter konstituering, utarbeide og vedta en kommunal planstrategi. Planstrategien bør omfatte en drøfting av kommunens strategiske valg knyttet til samfunnsutvikling, herunder langsiktig arealbruk, miljøutfordringer, sektorenes virksomhet og en vurdering av kommunens planbehov i valgperioden. Kommunen skal i arbeidet med kommunal planstrategi innhente synspunkter fra statlige og regionale organer og nabokommuner. Kommunen bør også legge opp til bred medvirkning og allmenn debatt som grunnlag for behandlingen. Forslag til vedtak i kommunestyret skal gjøres offentlig minst 30 dager før kommunestyrets behandling. Ved behandlingen skal kommunestyret ta stilling til om gjeldende kommuneplan eller deler av denne skal revideres, eller om planen skal videreføres uten endringer. Kommunestyret kan herunder ta stilling til om det er behov for å igangsette arbeid med nye arealplaner i valgperioden, eller om gjeldende planer bør revideres eller oppheves. Utarbeiding og behandling av kommunal planstrategi kan slås sammen med og være del av oppstart av arbeidet med kommuneplanen, jf. kapittel 11. Heradsstyret i Kvam skal ta stilling til om gjeldande kommuneplan eller delar av planen skal reviderast, eller om planen skal førast vidare utan endringar. Dette betyr at det må takast stilling til om det er trong til nye arealplanar i valperioden, eller om gjeldande planar bør reviderast eller opphevast. Det er eit viktig poeng i planstrategien at kommunen skal samarbeide, både med nabokommunar og regionale og statlege organ. Det er lagt opp til stor valfridom med omsyn til tema og gjennomføring av arbeidet med planstrategi. Utgangspunktet for Kvam herad sin planstrategi er henta i frå Kommunenes sentralforbund (KS) sin mal når det gjeld tema. Planstrategien er ikkje formelt bindande for kommunen og den kan avvikast i løpet av heradsstyreperioden. Det kan også utarbeidast nye strategiar under vegs. Planstrategien er retningsgjevande for kommunen si planlegging og har ikkje direkte rettsverknad for kommunen sine innbyggjarar. Det einaste lovpålagte som planstrategien må ta tilling til er om kommuneplanen må reviderast, heilt eller delvis eller at den skal førast vidare utan endringar. Det kan ikkje leggjast ned motsegn frå regionale styremakter eller andre mot den kommunale planstrategien. 1.1 Nasjonale forventningar Medhald av plan og bygningslova 6 1. skal staten kvart 4 år utarbeide eit dokument med nasjonale forventningar til kommunal planlegging. 3

I dokumentet (vedtatt ved kongeleg resolusjon den 24,juni 2011) er det lagt vekt på fylgjande tema; Klima- og energi By- og tettstadutvikling Samferdsle og infrastruktur Verdiskaping og næringsutvikling Natur, kulturmiljø og landskap Helse, livskvalitet og oppvekstmiljø Regjeringa forventar mellom anna at kommunane tek omsyn til klimautfordringane og norsk energiomleggingspolitikk i planlegginga. Det vert også forventa at sentra og tettstadar vert knytt opp i mot hovudliner for kollektivtransport og kollektivknutepunkt med gode moglegheiter for overgangar, og trygge og gode forbindelsar for gåande og syklande. Regjeringa forventar også at klimagassutslepp, luftureining og støy vert redusert, og at det vert tatt omsyn til klimaendringar i planlegginga. Innafor næringsutvikling er det forventa at kommunen tek omsyn til verksemdene sin trong til egna areal, samtidig som arealbruken vert avklart mot andre brukar- og verneinteresser. I høve til natur, kulturmiljø og landskap vert det forventa at planlegginga byggjer på oppdatert og tilgjengeleg kunnskap om arealbruk, natur og kulturmiljø. Det vert også forventa at kommunen har oversikt over helsetilstanden til kommunen sine innbyggjarar. 1.2. Regional planstrategi Hordaland fylkeskommune vedtok sin første planstrategi i 2010, for perioden 2010-2012. Temaområde for strategien; Folkehelse Areal Transport Kultur Næring Når Hordaland fylkeskommune no har starta arbeidet med Regional planstrategi for Hordaland 2012-2016 er første post på programmet ei samanfating av sentrale utviklingstrekk, utfordringar og utviklingsmoglegheiter for Hordaland. Det vart gjort vedtak i fylkestinget den 14.desember 2011 om oppstart av arbeidet med ny regional planstrategi. Arbeidet skal vera avslutta i desember 2012. Kommunane har vore invitert til å vera med på strategikonferansar. Fylkeskommunen har i brev dagsett den 23. mars 2012 komme med tilbakemeldingar til alle kommunane i Hordaland, der ulike tema vart tatt opp som ei generell tilbakemelding på arbeidet med planstrategi. 4

Generelle synspunkt. Kommunane må ta opp trongen til revisjon av kommuneplanen. Hordaland fylkeskommune oppfordrar alle kommunane til å revidera samfunnsdelen i samsvar med ny plan- og bygningslov. Fylkeskommunen tilrår også revisjon av arealdelen, mellom anna for å tilpassa planen til ny kart forskrift. Kommunen bør også vurdere den samla trongen til planar i komande heradsstyreperiode. 1.2.1 Temavise innspel til den kommunale planstrategien. 1.2.1.1 Klima og energi Fylkeskommunen viser til klimaplan for Hordaland 2010-2020 og ber kommunane om å vurdere korleis ein kan ta tak i klimaendringane og konsekvensane av desse. 1.2.1.2 Folkehelse Det overordna målet med folkehele er å få fleire leveår med god helse. Utfordringane på folkehelseområdet vil vere ein viktig del av kommunal planstrategi. Universell utforming er ein langsiktig strategi for å gjere samfunnet tilgjengeleg for alle og hindre diskriminering. 1.2.1.3 Areal Senterstuktur og lokalisering av service og handel For å styrke kvaliteten ved byar og tettstadar som vitale handelssenter og gode, trygge og vakre møtestadar, for kulturelt og sosialt samvær bør det utarbeidast ein plan for sentrumsområda i kommunane, som områderegulering eller kommunedelplan. Areal- og transportplanlegging Gjennom eit bevisst val av senterstruktur og ei aktiv satsing på region- og kommunesenter kan kommunane demme opp for ei sterkare sentralisering inn i mot fylkessenteret Bergen. For å legge grunnlaget for ei berekraftig tettstadsutvikling er det nødvendig å samordne areal- og transportplanlegginga. Landskap Trongen for fokus på kommunelandskapet bør vurderast i arbeidet med planstrategien. Bakgrunnen for dette er den Europeiske landskapskonvensjonen. Strandona Strandsona er eit prioritert tema i plan- og bygningslova. Framtidig arealbruk skal avklarast heilskapleg og langsiktig i kommuneplanen. 5

Samferdsle og infrastruktur Det må arbeidast for Ingen drepte eller hardt skadde i trafikken. Kommunane må arbeida for eigne trafikksikringsplanar. 1.2.1.4 Kultur Kulturminne og kulturmiljø Naudsynt kartlegging av kulturminne og vurdering av kulturminneverdiane skal inngå i planlegginga. Fylkeskommunen rår til at kommunane prioriterer arbeidet med kulturminneplan. 1.2.1.5 Idrett og friluftsliv I arbeidet med kommunal planstrategi bør kommunen vurdere trongen til revisjon av kommunale idretts- og friluftsplanar, og for kartlegging av lokale friluftsområde. 1.2.1.6 Næringsutvikling Trong til næringsareal må vurderast. Havbruk Marine næringar som akvakultur er eit prioritert satsingsområde for Hordaland fylkeskommune. Nyplan- og bygningslov gjev betre grunnlag for å laga betre og meir tilpassa arealplanar i sjøområda. Kompetanse/opplæring Kommunal planstrategi bør vurdere kommunen sine utfordringar når det gjeld kompetanse. 2 PLANSTATUS OG PLANEVALUERING Kvam herad vedtok kommuneplanen sin samfunnsdel i 2003. Planen tok for seg fylgjande tema; Kvam som: -ein attraktiv kommune å bu og leva i -næringskommune -kulturkommune -som ein tenesteytande og serviceretta kommune - Midt i Hordaland -som IKT-kommune -som fritidskommune -som berekraftig kommune 6

Kommuneplanen sin arealdeldel vart vedtatt i juni 2006, kommunedelplan for Kvamskogen i 2011 og kommunedeleplan for Norheimsund i 2003. Heradsstyret gjorde i sak 081/11 fylgjande vedtak Oversendingsforslag til administrasjonen: 1. Heradsstyret ber administrasjonen setja i gang ein ny kommuneplanprosess snarast. 2. Heradsstyret ber om at utmarksområdet som ligg mellom industriområdet i Sandvenhagen og bakeriet i Belsen mot yrkesskulen vert vurdert som framtidig næringsareal. Ut i frå dette vedtaket har heradsstyret alt gjort vedtak om at kommuneplanen sin arealdel skal rullerast. Ny plan og bygningslov vart gjort gjeldande frå 01.07.2009. I lova sitt føremål står det fylgjande; Loven skal fremme bærekraftig utvikling til beste for den enkelte, samfunnet og framtidige generasjoner. Planlegging etter loven skal bidra til å samordne statlige, regionale og kommunale oppgaver og gi grunnlag for vedtak om bruk og vern av ressurser. Byggesaksbehandling etter loven skal sikre at tiltak blir i samsvar med lov, forskrift og planvedtak. Det enkelte tiltak skal utføres forsvarlig. Planlegging og vedtak skal sikre åpenhet, forutsigbarhet og medvirkning for alle berørte interesser og myndigheter. Det skal legges vekt på langsiktige løsninger, og konsekvenser for miljø og samfunn skal beskrives. Prinsippet om universell utforming skal ivaretas i planleggingen og kravene til det enkelte byggetiltak. Det samme gjelder hensynet til barn og unges oppvekstvilkår og estetisk utforming av omgivelsene. Samfunnsdelen er 10 år gammal, det er difor trong for revisjon. Planen inneheld mange gode analysar, som har vore nyttige i arbeidet med å leggja til rette for kommunen si utvikling. Målsetjinga om 10 000 innbyggjarar har ikkje slått til, men det har vore ein fin vekst i kommunen dei seinaste åra. Planen er altfor omfattande, og gjev ikkje nokon tydeleg retning, den er litt for opptatt av å tilfredstilla alt og alle. Planen vart mykje nytta etter vedtaket i 2003, men har etter kvart som tida har gått, har innhaldet vorte mindre nytta i kommunen sitt strategiske arbeid. Analysedelen av planen må oppdaterast, måla må verta tydelegare og kunna etterprøvast, og strategiane må verta færre og konkrete. Tema som bør ut av planen Kvam som IKT-kommune Tema bør inn i planen -folkehelse -klima -integrering -kommunen si organisering 7

Ny samfunnsdel må ta opp i seg 4-årige handlingsplanar, slik at det vert tettare oppfylging av overordna mål og strategiar. Planarbeidet må også verta meir straumlinjeforma, ved at alle kommunedelplanar, tema- og sektorplanar, vert tett knytt opp i mot den overordna planen. Det må også vera ei felles oppbygging og lay-out på kommunen sine eigne planar. Presentasjonen av kommunen sine planar på nettsidene må også verta betre. Det må vurderast frå plan- til plan om arbeidet skal gjennomførast som kommunedelplan, eller om det skal vera ein sektor/temaplan. Fordelen med kommunedelplan etter plan- og bygningslova er kravet til medverknad, som vil engasjere kommunen sine innbyggjarar. Ulempa er at prosessen kan ta lengre tid. Uansett løysing, kvar plan må tildelast nok planressursar. Planar som ikkje er heimla i plan- og bygningslova, kan ha ein kortare prosess, og ein vil stå meir fritt i høve til medverknad og gjennomføring av prosessen. Kommuneplanen sin arealdel i frå 2006, omfattar heile kommunen, bortsett i frå Norheimsund sentrum og Kvamskogen. Arealdelen skulle byggja på måla og strategiane i samfunnsdelen, men samanhengen er ikkje tydeleg. Det vil difor vera naturleg å få ein tettare samanheng i mellom samfunnsdelen og arealdelen ved denne rulleringa. Arbeidet med felles planprogram og revidering av kommuneplanen sin samfunns- og arealdel, må komme i gang så snart planstrategien er på plass i 2012. I utgangspunktet må ikkje kommuneplanen sin arealdel gjennomgå ei fullstendig rullering. Plankart, føresegner og retningsliner må ikkje endrast unødig og det som fungerer må takast vare på, slik at prosessen ikkje vert for lang og omfattande. Noverande heradsstyre må få høve til å styra etter sin eigen plan. Ny lov om folkehelsearbeid og naturmangfaldslova er gjort gjeldande etter siste revisjon av kommuneplanen sin arealdel. Lovene vil vera viktige premissleverandørar for arealdelen. Førebyggjande helsearbeid, med trygge gang- og sykkelvegar, tilgang på nærområde til rekreasjon og friluftsliv, men også planlegging av bustadområde med omsyn til støy, ras og flaum med meir, må gjerast gjeldande i kommuneplanen sin arealdel. Naturmangfaldslova stiller særskilte krav til sakshandsaming, dokumentasjon i planar etter plan- og bygningslova. Naturmangfaldslova er til liks med forvaltningslova ei tverrgåande lov, som omfattar alle vedtak som har konsekvensar for natur. Lova skal byggje på tilgjengeleg kunnskap og føre-varprinsippet. Plankartet skal tilpassast ny plan- og bygningslov, forskrift om kart, informasjon og kommunalt planregister, til beste for kommunen sine innbyggjarar. Planen må byggja på senterstrukturen i kommunen, og infrastrukturen rundt Øystese og Norheimsund, som no vert gjennomført i samband med Kvammapakken. Moglegheitene for å gå, og sykle til privat og offentleg tenesteyting i sentrum er viktige, både med tanke på folkehelse og for å redusere kommunen sine klimautslepp. Desse prinsippa må det også byggjast vidare på i kommunen sine lokal- og nærsenter. Senterstrukturen må verta tydeleg og byggjast opp omkring ved neste rullering av kommuneplanen sin arealdel. Heradsstyret ynskjer også at ny veg til Tolomarka vert prioritet i dette arbeidet. Planen må løysa landbruket sine utfordringar, med tanke på tilleggsnæringar og utnytting av nye moglegheiter innafor landbruket. Tilrettelegging i LNF-område og moglege andre løysingar i plan- og bygningslova må takast opp som ein del av rulleringa. Industri/næringsareal er eit politisk tema som stadig er på dagsorden og må vurderast som ein del av rulleringa av kommuneplanen sin arealdel. Gamle reguleringsplanar, må vurderast i høve til oppheving eller endring av føresegner. Bakgrunnen for desse vurderingane er mellom anna Geoplan sin gjennomgang av alle reguleringsplanar med bustadføremål. Gjennomgangen viser at det ikkje er samsvar mellom storleik på bustadane og utnyttingsgrad. Dette ynskjer formannskapet at det skal arbeidast med inn i rulleringa av kommuneplanen. 8

Ny plan- og bygningslov legg opp til ei betre samhandling mellom sjø og land, sonen må oppdaterast i høve til ny planlov og moglegheitene som ligg i den. Funksjonell strandsone må også leggjast til grunn i Kvam herad sin arealdel. Tema som må rullerast er havbruk. Kommuneplanen sin arealdel er basert på gamle lokaliseringsmodellar, der område for akvakultur er relativt små og plassert i viker, nært inn i mot land. Områda må gjerast meir fleksible og tilpassast større anlegg. ROS- og konsekvensanalyse må inn som ein del av planomtalen i arbeidet med nye byggeområdet i kommuneplanen sin arealdel Føresegnene og retningslinene i planen må oppdaterast i høve til ny plan og bygningslov, og tema som vert oppdatert og rullert i planen. Føresegnene må verta tydelegare på dei områda der kommuneplanen gjeld framfor eksisterande reguleringsplanar og der eksisterande reguleringsplanar skal gjelde. Plankartet må ikkje verta for detaljert. Detaljar skal løysast på eit lågare nivå enn kommuneplanen sin arealdel. Kvam herad må som ein del andre kommunar ha målestokksperre på kommuneplanen, slik at me ikkje vert opphengd i detaljar i dette arbeidet. 9

2.1 Kommuneprofil for Kvam Hordaland fylkeskommune har laga kommuneprofil for Kvam, som forarbeid til den regionale planstrategien. Profilen er laga med utgangspunkt i eit utval av variablar, der kommunen vert samanlikna med landsgjennomsnittet, Hardanger og Hordaland. Nokre positive trekk med Kvam om kommuneprofilen vert lagt til grunn; Dødlegheiten pr 100 000 innbyggjarar er låg hjå kvinner og menn, og då spesielt hjå kvinner. Liten mobilitet om ein ser på summen av inn- og utflytting frå kommunen, til og frå andre kommunar, og til og frå utlandet. Låg arbeidsløyse Positiv score på samansetjinga av nyetableringar, lønsemd, vekst og storleiken på næringslivet, basert på Telemarksforskning si vurdering av næringslivet i frå 2005-2009. Kulturskulen-elever (brukarar) i grunnskulealder i kommunane for skuleåret 2010-2011 i prosent av antal barn mellom 6-15 år per 1.januar 2011. Medlemmar i idrettslag i prosent av totalbefolkninga pr 31.desmeber 2010. 10

Nokre negative trekk med Kvam om kommuneprofilen vert lagt til grunn; Relativt låg befolkningsvekst i perioden 2001-2011 Høg gjennomsnittsalder på befolkninga Få personar busett i tettbygde strøk Relativ låg utdanningsnivå Lite med gang- og sykkelvegar Låg kvinneandel i aldersgruppa 20-39 år pr 100 menn Relativt stor omdisponering av jord pr innbyggjar i perioden 2005-2010 Relativt mange uføre i gruppa 16-49 år Mangel på kompetansearbeidsplassar, låg etableringsinndeks (gjeld nye føretak utanom offentleg forvaltning og primernæringane i prosent av eksisterande føretak) og mangel på framtidsnæringar. 3. BEFOLKNINGSUTVIKLING 3.1. Utviklingstrekk, utfordringr og moglegheiter Utviklinga av folketalet i Kvam har vore positiv i frå 2008 og fram til i dag, ved årsskiftet 2011/2012 budde det 8522 innbyggjarar i kommunen. Folketalsauken skuldast nokre år både fødselsoverskot og netto tilflytting. I 2011 var det fødselsunderskot på -12 personar, samstundes som det var netto innflytting på 95 personar, noko som gav ein folketilvekst på 73 personar. Innflytting frå utlandet er ein svært viktig del av nettoinnflyttinga. Folketalsutvikling i Kvam -1986-2011 8800 8700 8600 8500 8400 8300 8200 8100 8000 7900 1986 1991 1996 2001 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Figur 3.1. Folketalsutvikling i Kvam 1986-2011 11

I Kvam er det ei tiltakande utflytting fram til 25-årsalderen. Kommunen har ei nettotilstrøyming på barnefamiliar, sjølv om den er svak. Hordaland fylkeskommune sin konklusjonen er også at kvinner flyttar til Kvam i litt yngre alder enn menn. I analysen til Hordaland fylkeskommune vert det konkludert med at det ikkje er noko særleg fødselsoverskot i Kvam, men dei siste fjorten åra har det vore seks år med fødselsoverskot. Noko av bakgrunnen for det låge fødselsoverskotet er låg fruktbarheit (1,9 barn pr kvinne) og relativt høg gjennomsnittsalder på kvinnene. Kvam herad har den lågaste gjennomsnittalderen i Hardanger, men den er likevel høg samanlikna med snittet i Hordaland (40,9 år -i Kvam og 37,9 år i Hordaland). Hordaland fylkeskommune peikar på i sine utgreiingar at veksten i Kvam i 2011 er i strid med prognosane, der det var venta ein reduksjon i folketalet. Prognosane til Statistisk sentralbyrå for dei neste 30 åra er ein vekst på om lag 1000 personar fram til 2040. I prognosane er det forventa at me kan verta 9521 personar i 2040. Folketal i Kvam-framskriving til 2040 9800 9600 9400 9200 9000 8800 8600 8400 8200 8000 7800 Figurl 3.2. Folketal i Kvam framskriving til 2040 Utfordring Utfordringa til Kvam vil vera å få lagt til rette for barnefamiliar og ein stadig eldre befolkning. Det vil også vera ei utfordring å få på plass ei god integrering av utlendingar som vil utgjera ein viktig del av veksten dei neste tiåra om prognosane til SSB vert ein realitet. 2.1 Planbehov 2011 2012 2013 2014 2015 2020 2025 2030 2035 2040 Rullere kommuneplanen sin arealdel og samfunnsdel 3.2 Bustad og bustadutvikling Folketal i Kvamframskriving til 2040 Bustadbygging og tilbod på bustad er ein viktig faktor for å legge tilrette for befolkningsvekst. Kommunen i lag med private må difor leggja opp til ein variert bustadmarknad om det skal vera mogleg å imøtekomma den veksten som prognosane til SSB viser. Førstegongsetablerarar må få tilgang på rimelege bustadar, og eldre og andre som ynskjer det, må ha tilgang på lettstelte og sentrumsnære bustadar. 12

100 Bustadbygging -1238 Kvam 90 80 70 60 Tal 50 40 30 20 10 0 198019811982198319841985198619871988198919901991199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006200720082009 År Figur 3.3. Bustadbygging i Kvam Norut i Alta har på vegna av Flytt til Hardanger gjennomført ei kartlegging av bustadmarknaden i Hardanger. Konklusjonen til Norut er at Kvam skil seg i frå dei andre kommunane i Hardanger. I Kvam er det eit relativt variert bustadtilbod, det er større omsetnad og eit høgare prisnivå enn i resten av Hardanger. Trass i ein fungerande bustadmarknad, vert bustadmarknaden opplevd som stram og det er vanskeleg å komme seg inn for første gong. Dette er ei utfordring i høve til tilbakeflytting og ann tilflytting. Kommunen sin strategi med å overlate til private aktørar å selje tomter og bygge ut i sentrale strøk, har nok vore ei god løysing for å få opp aktiviteten. Fleire reguleringsplanar vil kunna dekka opp etterspurnaden. Kommunen manglar rimelege alternativ til nyetablerte, her vil det vera snakk om både eige og leige. I flytt til Hardanger si undersøking blant tilbakeflyttarar er en god bolig, svært viktig ved val av kvar ein ynskjer å bu. Når det vert spurd om kva som kan verta betre, scorar tilrettelegge for flere utleigeboliger, høgt både hjå norske innflyttarar og utanlandske innflyttarar. Utfordring Utfordringane til Kvam ligg i å skapa ein bustadmarknad som gjer det mogleg for barnefamiliar/førstegongsetablerarar å komme inn på bustadmarknaden, samstundes det vert lagt tilrette for lettstelte og sentrumsnære bustadar for eldre og andre som treng det. 3.1 Planbehov Rullere kommuneplanen sin arealdel og samfunnsdel, samt bustadpolitisk handlingsplan i noverande heradsstyreperiode. 13

4. UTDANNING OG KOMPETANSE 4. Utviklingstrekk, utfordringer og moglegheiter Frå 2009 vart det innført lovfesta rett til barnehageplass. Retten til barnehageplass gjeld for barn som fyller eitt år seinast innan utgangen av august det året det vert søkt om barnehageplass. Kommunen har oppfylt retten til barnehageplass ved å tilby ein plass innafor kommunegrensa, men tilbodet må vera reelt tilgjengeleg for søkjaren. I Kvam vert dette tolka som at føresette skal få tildelt plass i den sona dei høyrer til. På landsbasis gjekk vel 89 % av alle born i alderen 1-5 år i barnehage i 2010. I Kvam var andelen 88,9%. Barnehageplassane i heile landet var om lag 50 % kommunale og 50 % ikkje-kommunale. Ved utgangen av 2009 utgjorde inntekta til drifta 77 % offentleg tilskot, og foreldrebetaling 19 %. Fire prosent av inntektene kom frå andre kjelder. Tendensen er at delen barnehagar eigd av til dømes foreldre, menigheter og husmorlag går ned, medan aksjeselskapsforma vert meir og meir vanleg. Barnehagedekning (1-2 år ) 14

Barnehagedekning (1-5 år) Tabell 5. barnehagedekning 1-5 åringar i Kvam Barnehageplan er under arbeid. Utfordring Å få på plass barnehagar med høg kvalitet for både dei tilsette og borna, der nye barnehagar skal erstatte gamle bygg. 15

Andel fullført videregåande skule Tabell 6. Andel fullført vidaregåande skule I Kvam er det fleire som fullfører vidaregåande skule enn det som er vanleg elles i landet. Det er også slik at det er færre personar som har grunnskule som høgaste utdanning, samanlikna med landet elles. Dette kan vera trua no når fylkeskommunen har lagt fram sin plan for vidaregåande skular i Hordaland. Når det gjeld andelen med dei som har utdanningsnivå på universitets- og høgskulenivå, så viser kommuneprofilen at snittet er lågare enn landsgjennomsnittet og lågare enn snittet i Hordaland. Utfordring Å oppretthalda det gode tilbodet som er i kommunen innafor vidaregåande skule, slik at færrast mogleg må flytta i frå kommunen før vidaregåande skule. Å leggja til rette for å skapa kompetansearbeidsplassar, som gjer det attraktivt å auka andelen som har utdanning på universitets- og høgskulenivå. 4.2 Planbehov Ny kommunedelplan for kompetanse- og næringsutvikling 16

5. NÆRING OG ARBEIDSPLASSAR 5.1 Utviklingstrekk, utfordringar og moglegeiter Hordaland fylkeskommune har hausten 2011 sett på næringslivet i Kvam. Fylkeskommunen har sett på kva som skil oss i frå resten av Hardanger og kvar me liknar på resten av regionen. I Kvam var det i 2010 sysselsett 3 642 personar, om lag 10 % av desse var tilsett i primærnæringane, om lag 21 % prosent i sekundernæringane og bortimot 39 % innafor tertiærnæringane, medan 30 % er tilsett i den offentlege forvaltninga (innan alle næringar). Innanfor tertiærnæringane skil Kvam seg i frå resten av Hardanger med ein relativt høg andel. Kvam ligg ein god del lågare enn resten av Hardanger innanfor offentleg forvaltning, men elles likt med resten av Hordaland. Det vert peika på at Kvam har ein relativt sterk vekst innafor finans og forretningsmessig tenesteyting, som elles har hatt ein nedgang i Hardanger. Det vert og peika på at handel og reiselivnæringa har fått færre verksemder både i Kvam og Hardanger. I både absolutte og dei indekserte tala fylgjer handel og reiseliv den samme utviklinga som primærnæringane. Det er likevel innafor industriverksemdene det er sterkast relativ nedgang. Samla sett er det industrinedgangen som har kosta flest arbeidsplassar, medan den samla sysselsetjinga har stått stille. Dei to siste åra har talet på nyetableringar vore høgt samanlikna med Odda og Hardanger, men ikkje samanlikna med Hordaland eller andre samanliknbare kommunar. Sjølv om Kvam har ei noko høgare etableringsrate enn gjennomsnittet, og eit lågt konkursnivå, vert det peika på at Kvam har ei litt lågare etableringsrate enn det konkursraten skulle tilsei. Det bør difor vera mogleg for Kvam å strekkja seg etter ei noko høgare etableringsrate. I høve til eksisterande bu- og arbeidsmarknadsregionar så er Bergen med sine omegnskommunar viktig med tanke på arbeidsplassar. I mange samanhengar er Kvam ein del av Hardanger, også når det er snakk om ulike inndelingar av regionar i Hordaland. Østlandsforskning har tatt for seg dei framtidige bu- og arbeidsmarknadsregionane i Hordaland. I den framtidige inndelinga vert Kvam ein del av Bergensregionen. Bakgrunnen for denne inndelinga, er basert på ei vurdering av samferdsleprosjekt, nye pendlingstal og meir overordna utviklingstrekk (dei næraste 10 til 15 åra). Det vert også for Kvam sin del vist til redusert reisetid til Bergen, pga utbetringar på vegnettet mellom Bergen og Arna. Kvam herad arbeider også med ei realisering av Hardangertunnel, under Kvamskogen. Ny inndeling visar til at det vil vera 4 funksjonelle bu- og arbeidsmarknadsregionar. 17

Tabell 7. Framtidige bu- og arbeidsmarknadsregionar i Hordaland Når det gjeld folk som pendlar er nettotapet til Bergen aukande, det same gjeld også til Nordsjøen, Stavangerområdet og øyane vest for Bergen. Pendlartapet til Voss har derimot snudd. Nettoutpendling vil truleg fortsetja. Erfaringar har vist at sjølv om fleire pendlar, og pendlinga aukar i avstand, så er ikkje folk villige til å bruke lengre tid på pendlinga. Det betyr at tilgjenge til attraktive arbeidsplassar er viktige for ein framtidig bu- og arbeidsmarknad for innbyggjarane i Kvam. 18

Pendlematrise for folk som er busette i Kvam (2010) 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Sunnhordl. Jondal Odda Ullensvang Eidfjord Ulvik Granvin Voss Bjørnefj. Bergen og Askøy Øygarden og Sotra Osterfj. Nordhordl. Sokkelen Tabell 8. Pendlarmatrise for folk som er busette i Kvam. I konklusjonen til Østlandsforskning vert det understreka at Bergen har, og vil fortsett ha stor vekst. Bergen har ein næringsstruktur, utdanningsnivå og konkurranseevne som gjev grunnlag for vidare vekst. I den framtidige offentlege planlegginga og politikk vil truleg tilhøvet mellom Bergen og resten av fylket vera eit tema. I rapporten i frå Østlandforskning vert det også vist til at indre delar av Hordaland står framfor store utfordringar. Det vert vist til at det er ein næringsstruktur som ikkje gjev noko godt grunnlag for vekst. Næringane har heller ikkje noko sterk konkurransekraft, men med betre infrastruktur vil nokre av desse områda verta inkludert i Bergen sin bu- og arbeidsmarknad, spesielt vil dette gjelde for dei med høgare utdanning, og dei med yrke som ikkje krev dagleg oppmøte på fast stad. Utfordringa og moglegheitene til Kvam, vil vera at kommunen tilhøyrer eit formelt regionalt samarbeid i Hardangerådet, samstundes som mykje av innbyggjarane si samhandling er med Bergen og omegn. Kvam herad sin framtidige vekst vil vera sterkt påverka av kva som skjer rundt Bergen. Kvam herad må samstundes med veksten i Bergen, styrkja sine eigne sentra i området Norheimsund- Øystese, slik at det private og offentleg tenestilbod er av ein slik kvalitet og omfang, at det er interessant å busetja seg i kommunen. Senterstrukturen i kommune må tydeleggjerast. Utfordring Utfordringa til kommunen dei næraste åra vil vera å komma inn under og ta del i den veksten som føregår i og rundt Bergen. Moglegheitene ligg i betre tilgjenge til Bergensregionen. Samstundes som me må byggje sentra i vår eigen kommune, som er så robuste, at det er interessant å busetja seg her. 19