RINGBLAD nr 3 21.okt 2008 Fagtema gjødsel Innhald: s. 2 Maskinførarkurs s. 2 Kva er husdyrgjødsla verd s. 2 Jordprøvesesongen s. 3 Passe kalking god økonomi s. 3 Dei ulike næringsstoffa s. 4 Dyrast er ikkje alltid best s. 5 Vi tilrår mindre fosfor og meir svovel i handelsgjødsel s. 5 Gjødselkjøp nå eller til våren s. 6 Kva gjødslingsnivå er mest lønnsomt? s. 7 Økologisk landbruk s. 7 Gratis medlemsannonser på nett s. 8 Prosjektet Sjå Haugalandet s. 8 Grovfôrkvaliteten 2008 s.10 Referat frå blåbærtur til USA Fagforedrag - gjødsel I tillegg til våre eigne fagmøte, blir tilsette i Haugaland landbruksrådgjeving brukt som foredragshaldar på møter som dei ulike faglaga arrangerer. Dette blir høgt prioritert frå vår side. Eit aktuelt tema i vinter kan vera gjødsling. Teoretisk bakgrunn og praktisk gjødsling. Dette er eit emne som alle dei tilsette kan snakka om.
~ 2 ~ Maskinførarkurs Ølen 13-16.nov. Start torsdag kl 17. Dei tre siste dagane går kurset fra kl 9-16. Pris 3500-4000, avhengig av deltakartal. Teoridel for massforflytning. Praksiskravet må vera dekka fra før. Kristiansand Truck-opplæring står som vanleg for innhaldet i kurset. Ta kontakt med Harald Hetland for meir informasjon. Kva er husdyrgjødsla verd Den sterke prisauken vi har fått på handelsgjødsel vil verke inn på val av handelsgjødselslag, og mengde. Kanskje enda viktigare er det at når handelsgjødsla stig i verdi, så aukar verdien av eiga husdyrgjødsel tilsvarande. Å bruka husdyrgjødsla rett (vassinnblanding, spreietidspunkt, spreiejamnleik m.m.) vert med dette mykje viktigare. Eit tonn med blautgjødsel frå storfe, spreidd på eng, har no ein gjødselverdi på mest kr. 100,- pr tonn. og tilset du 50% vatn i denne, aukar verdien til vel kr. 125,-. Ei normal gjødsling er 3 tonn storfegjødsel om våren og to om sommaren. Gjødselverdien til denne er med dagens prisar tett opp under 500 kroner! Jordprøveuttak Tidlegare fekk medlemer i gamle Haugaland forsøksring tilbod fire år etter sist uttak. I fjor endra me systemet slik at i heile området til den nye ringen blir det tatt ut i geografiske område. I år er det medlemer i Etne, Aksdal, Tysværvåg og Bokn samt alle nye, som blir kontakta med tilbod om jordprøvar. I ein overgangsperiode vil det ta litt lenger eller kortare tid mellom uttak. Du må gjerne ta kontakt og be om jordprøvebesøk om du ikkje står for tur. Det har vore mykje snakk om fotråte på sau i haust. For å vera på den sikre sida vil vi bruka overtrekksko, eller veterinær-støvlane når vi tek jordprøvar. Jordprøvane kan vera til god hjelp å vurdera behov for kalking t.d. Haugaland Landbruksrådgjeving
~ 3 ~ Passe kalking-god økonomi Passe ph gir betre utnytting av næringstoffa og gir betre forhold for kløver. Sjå på jordprøveresultat før du kalkar. Det kan òg bli for mykje kalk. Kalking er lov heile året. Avrenning etter kalking blir ikkje rekna som forureining, snarare tvert imot. Det vanlegaste er å kjøra om våren, men om forholda er gode og ein unngår kjøreskade kan ein kalka både haust og vinter, på snødekke og frosen mark. Faren for avrenning er større i løpet av vinteren, særleg i bratt terreng. Dei ulike næringstoffa: Nitrogen (N) Nitrogen eller kvelstoff er det næringsstoffet ein tilfører mest av gjennom gjødslinga. Nitrogen er ikkje ein begrensa ressurs. 78% av lufta er nitrogen. Det er òg bunde store mengder i organisk materiale i jorda. Produksjon av nitrogen er energikrevande og prisen føl difor oljeprisen meir enn dei andre gjøselslaga. Fleire planter hentar nitrogenet frå lufta ved hjelp av bakterieknollar på røtene. Kløverartane betyr mest i norsk landbruk. Or er òg eit døme på planter som har eigen nitrogen-fabrikk. Ore-tre står difor grønne heilt til lauvfelling. Ein reknar behovet i grasmark for 20-25 kg rein nitrogen i løpet av ein vekstsesong og 60-70% av dette blir normalt tilført gjennom handelsgjødsel. Husdyrgjødsla inneheld lite nitrogen. Land inneheld meir nitrogen enn fast gjødsel. Nitrogen finst i mange skadelege forbindelsar. Overdriven nitrogengjødsel kan gi skade på dyr og forureining i naturen. Fosfor (P) Fosfor er ein begrensa ressurs i verda. I Norge er det alltid eit stort behov for fosfor om ein skal kultivera utmark eller dyrka nytt areal. På dyrka mark der det er tilført mykje gjødsel gjennom lang tid er det gode reservar. I kaldt vær kan det likevel vera vanskeleg for plantene å ta opp fosfor. Overdriven fosforgjødsel kan gi forureining i vassdrag. Krav til spreieareal er direkte knytta til teoretisk mengd fosfor i eit husdyrgjødsel-slag. Den faste delen i gjødsla inneheld mest fosfor. Rein land inneheld svært lite. Det ikkje kjent forgiftning av husdyr gjennom gras om ein gjødslar sterkt med fosfor. MEDLEMSBLAD nr 3/2008
~ 4 ~ Kalium (K) Mykje av arealet i Norge inneheld kalium både i jord og fjellgrunn. I vårt område er det små ressursar, men nokre få plasser er det naturleg høge forekomstar. Dette blir kartlagt gjennom å ta tungtløyseleg kalium på enkelte jordprøvar. I leire og silt som er avsetningar på gammal havbotn kan det vera gode ressursar. På rein myr er det lite naturleg innhald av kali. Svak gjødsling med kalium går først og fremst ut over avling. Dyra får normalt alltid nok kalium. Overdriven gjødsling vil hemma opptak av magnesium og kalsium og kan gi graskrampe. Dette er sjeldan nå, men var ikkje uvanleg for 30 år sidan. Svovel (S) Svovel er viktig for planter og dyr. Svovel finst rikeleg i naturen både i organisk materiale og i mineralform. På grunn av gratis gjødsling gjennom sur nedbør, har ikkje svovel fått stor oppmerksomhet før nå. Nå reknar ein at det er særleg viktig å tilføra litt svovel om våren da nedbryting fra jord går seinare enn om sommaren. Alle fullgjødselslag inneheld svovel. NS 27-0-0 inneheld 4% svovel, medan ammoniumnitrat og den gamle kalkammon ikkje inneheld svovel. Kalsium og magnesium er viktige næringsstoff som begge blir tilført bl.a. gjennom kalking. Mikronæringsstoffa er stoff plantene treng svært lite av, men mangel kan gi total misvekst hjå planter og dyr. Dyrast er ikkje alltid best! NPK i gjødsla står som kjent for % nitrogen-fosfor-kalium i vara. NPK 18-3-15 inneheld 18% nitrogen, NPK 25-2-6 inneheld 25% osv. Er det behov for nitrogen og lita anna, er det dårleg økonomi å bruka 18-3-15. Prisen for nitrogen er dyrare og innhaldet mindre enn aktuelle alternativ. 10 kg N i 18-3-15 kostar 283 kr, medan 10 kg i form av 25-2-6 kostar 193 kr. Nå er det ikkje mange som lenger brukar 18-3-15 i tillegg til husdyrgjødsel, men den same samanlikninga kan gjera med andre gjødselslag. Skal ein forsetta å bruka 25-2-6 som ei standardgjødsling i tillegg til husdyrgjødsla eller skal ein bytta ut vårgjødsling til NS 27-0-0 og evt ammoniumnitrat om sommaren? På jord i god hevd med høge kalireservar kan dette vera rett. På gode beite kan 18-3-15 bytast med 22-2-12. Haugaland Landbruksrådgjeving
~ 5 ~ Pris pr tonn* Pris pr kg N Vare som gir 10 kg N NPK 18-3-15 5100 kr 28,33 kr 56 kg NPK 22-2-12 4975 kr 22,61 kr 45 kg NPK 25-2-6 4825 kr 19,30 kr 40 kg NS 27-0-0 3900 kr 14,44 kr 37 kg Ammoniumnitrat(34%) 3600 kr 10,59 kr 29 kg Kalksalpeter (15,5%) 3050 kr 19,68 kr 65 kg *Oktober, FK Sirevåg tonnpris storsekk. Vi tilrår mindre fosfor og meir svovel i handelsgjødsel. Sist år er det kome nye gjødselnormer. Viktigaste her er redusert krav til fosfor. Hjå oss med mykje husdyrgjødsel, vil dette tilseie at dei fleste godt kan sløyfa fosfor i handelsgjødsel, - dermed kunne bruke eit billegare gjødselslag. Men sidan engelskmennene har reinsa røyken sin, må vi no tenkje meir på svovel. I gjødslingsplanane vi i vinter vil setje opp, vil vi nok mange stader føreslå ei NSgjødsel på eng til slått, i tillegg til storfegjødsel. Der det er nytta grisegjødsel, eller det er lite kalium i jorda, er det den nye NK 25-0-9 som vil stå høgt i kurs. Gjødselkjøp nå eller til våren? Tidlegare har ein del kjøpt inn gjødsel før nyttår. Det kraftige prisauken og usikkerhet rundt prisutvikling gjer at mange drøyar med bestillingane. Resultatet er fulle lager for Felleskjøpa, som er den store aktøren på gjødsel. Våren 2008 var det ein vanskeleg situasjon på gjødsel-omsettinga. Felleskjøpet fryktar ein enda verre vår. Dei har ikkje utkjøringskapasitet til alt om våren og heller ikkje lagerplass. Det meste av gjødsla kjem frå YARA. Tidlegare blei prisen på fullgjødsel forhandla for heile året, men i haust blei det gjort prisavtale for tre månader. For tida er det ingen prisavtale mellom YARA og Felleskjøpa på grunn av brot i forhandlingane for siste kvartal i år. Nitrogenprisen har alltid variert i takt med verdensmarknaden. Prisen på urea har gått ned sidan i sommar, men dei andre reine N-gjødselslaga har holdt seg uendra. Stor etterspørsel i forhold til produksjonskapasitet er viktigare for prisdanning enn oljepris, trur Randby i Felleskjøpet. MEDLEMSBLAD nr 3/2008
~ 6 ~ Prisutvikling på gjødsel 6000 5000 4000 3000 2000 NPK 18-3-15 NPK 22-2-12 NPK 25-2-6 (25-3-6) 27-28% N-gjødel fra Hydro* 1000 0 Prisutvikling i kr pr tonn storsekk på dei mest brukte gjødselslaga frå Hydro/YARA siste 16 år. Prisauken er større enn dei verste spådommar i vår. Prisfall i år 2000 skuldast at miljøavgifta på nitrogen og fosfor blei tatt bort. I jordbruksavtalen for 1999 blei det avtala å ta bort miljøavgift i bytte mot innføring av miljøplan. * N-gjødsla i kurva har hatt ulike namn opp gjennom tida. Kalkammon / HYDRO-KAS / OPTI-KAS. Desse var utan svovel. Prisen i 2008 gjeld svovelhaldige NS 27-4 som erstattar OPTI-KAS. Både svovel-innhaldet og pris gjer denne meir aktuell enn før. Kva gjødslingsnivå er mest lønnsomt? Er det lønnsomt å gjødsla mindre når prisen er så høg? Ein får mindre avling igjen for dei siste kg gjødsel ein brukar pr daa enn dei første. Ved sterk gjødsling vil avlingskurva flata ut og til slutt føra til nedgang i avling om gjødselmengda blir auka. I ein lang periode har det vore lønnsomt å gjødsla opp mot eit nivå som gir nær maksimal avling. Er det nå lønnsomt å gå ned i gjødselmengde og tola mindre avling. For korndyrking har ein rekna på dette og gått ut med råd for neste sesong. Ved same kornpris som i haust Haugaland Landbruksrådgjeving
~ 7 ~ må prisen opp i nær 20 kr pr kg N, før det lønnar seg å redusera gjødsling for dei vanlege kornslaga. Les meir på www.bioforsk.no. I husdyrhaldet er reknestykket meir komplisert fordi fôret berre er eit mellomstadium i verdikjeda på garden og ein mindre andel av utgiftene enn i korndyrking. Prisen på overskotsfôr varierer òg meir enn kornpris. Ved svak nitrogen-gjødsling vil ein få inn meir kløver som på sikt kompenserer ein del av avlingstapet. Me hadde i 1995 og 1996 gjødslingsforsøk i kløverrik eng. Arealet var drive økologisk dei siste åra og fekk kun husdyrgjødsel. Kløverandel blei vurdert til 30-40%. Det blei søkt om dispensasjon og tilført frå 0-24 kg nitrogen pr daa i form av kalksalpeter. Det var tydeleg forskjell i avling dei to åra, men ikkje svært tydeleg utslag for gjødslingsauken. Dette var eit lite forsøk og resultatet er difor usikkert. Økologisk Landbruk. Fag og inspirasjonssamling i økologisk landbruk 16.-17. Januar. Den årlege samlinga for økologisk landbruk blir i år på Høyland Gard i Årdal. Samlingane er nyttige både fagleg og sosialt. Program kjem seinare merk deg dagane no. Arr: FMLA Rogaland, OIKOS, Jæren Forsøksring og Haugaland Landbruksrådgjeving. Vil du vita meir om økologisk landbruk? Forsøksringen kan gje deg personleg råd om økologisk drift. Vi tilbyr gratis førsteråd for omlegging til økologisk drift; GFR-besøk, GFRsau og GFR-mjølk. Du som alt har hatt GFR-besøk kan få oppfølging Meir info om økologisk landbruk finn du på www.lfr.no Gratis medlemsannonser på nett! Kvar måndag blir det sendt ut e-post til dei medlemene som er registrert med e-post-adresse. Send adressa di til haugaland@lfr.no om du vil inn på lista, har endra adresse eller av andre grunnar har falle ut av systemet. MEDLEMSBLAD nr 3/2008
~ 8 ~ Dette er òg ein gratis annonseplass for medlemer. Kjøp og sal av varer og tenester. Dette kan du nytta deg av sjølv om du ikkje bruker data sjølv. Bruk fagkalenderen til å gjera kjent arrangement og unngå møtekollisjon. På heimesida www.maskinringen.no finn du gamle meldingar. Der finn du òg maskinoversikta oppdatert. På heimesida er det òg ei eiga side over kjøp og sal av grovfôr. Prosjekt Sjå Haugalandet. Vestlandet har eit landskap som er verdskjent og eit av det fremste reisemål i verda. Dette landskapet gror att. For å arbeide med desse problema er RUPprosjektet Sjå Haugalandet no i gong. RUP, regionalt utviklingsprogram for Rogaland, støtter prosjektet økonomisk; det gjer og kommunane på Haugalandet. Prosjektet tar sikte på å samordne innsatsen mot gjengroing og bidra til kostnadseffektive driftsopplegg som kan halde vegetasjonen nede. Sjå Haugalandet kan godt være tema på møter i faglaga i haust/vinter. Da kan ein ta for seg tiltak om beiting, brenning, mekanisk ryddig og bruk av SMIL-midler. Sjå Haugalandet vil arrangere seminar i slutten av januar. I styringsgruppa sitter: Anders Eik Hauge (FMLA Rogaland), Annbjørg Bue (Etne), Alf-Ole Bull Tornøe (Vindafjord), Bjørn Bruaset (Tysvær) Nils Roar Holgersen ( Statens Vegvesenet) og Harald Hetland (grunneiger). Haugaland Landbruksrådgjeving v/torbjørn Ruud er prosjektleiar. Kom med innspel til styringsgruppa eller prosjektleiar. Grovfôrkvaliteten 2008. Ola E. Alne TINE meieriet Vest Ut i frå analyser som er tatt i kommunane Suldal, Vindafjord og Etne gjennom TINE Meieriet Vest syner at det er god kvalitet på innhausta grovfôr. Ein kan forventa bra grovfôropptak. Det er ikkje så mange prøvar som er tatt og det er ein del variasjon så ein skal alltid vera varsam med å bruka gjennomsnitt tal. Vi anbefaler at det vert tatt grovfôranalyser på den einskilde gard i staden for å nytta gjennomsnitt Haugaland Landbruksrådgjeving
~ 9 ~ verdiar. Ta ein prøve av første slått og ein av andre slått, så har ein ei god peikepinn på kva kvalitet ein har i grovfôret. Bruker ein gjennomsnitt verdiar og har grovfôr med bedre kvalitet kan det lett føra til eit større kraftfôrforbruk enn naudsynt. Det motsatt dersom ein har dårlegare grovfôr enn gjennomsnitt verdiane vil ein lett underfôra kua. 1. slått 2. slått Antal prøvar 18 25 Tørrstoff % (TS ) 35,5 29,4 OMD in vitro % av TS 72,6 71,3 Protein, g/ kg TS 161 166 NDF, g / kg TS 485 494 indf, g / kg TS 143 155 AATp 20, g/ kg TS 78 74 PBVp 20, g /kg TS 41 41 NELp20, MJ/kg TS 6,5 6,3 Fylleverdi laktasjon, pr kg TS 0,5 0,53 Tørrstoffet består av organisk stoff og av aske, OMD in vitro er den fordøylige delen av det organsikse stoffet, og som dermed gir energi og protein til dyret. Protein tidleg slått og sterk N- gjødsling bidra til høge verdier. NDF fiber-mengden i fôret, stiger ved sein slått. indf Ufordøyelig fiber, er fiber som ikkje kan nyttast av dyret, og kommer alltid igjen i gjødsla. AAT amminosyrer absorbert i tarmen. PBV - proteinbalanse i vomma. NEL- nettoenergi laktasjon; tilsvarer tidlegare FEm men har MJ som måleenhet. 1 FEm tilsvarer 6,9 MJ. Standarverdier brukes for å kunne sammenligne ulike fôrmidler. p 20- verdiene - fôrmidlets protein- og energiverdier når det blir gitt i tillegg til ein fast definert grunnrasjon på 20 kg TS, der 50 % av TS er kraftfôr. MEDLEMSBLAD nr 3/2008
~ 10 ~ Lars Ketil Flesland: Referat fra blåbærtur ISHS International Vaccinium Symposium vert arrangert kvart fjerde år Dette året vart Symposiet arrangert i Corvallis i Oregon, USA, i tida 13-16 juli. Symposiet samla denne gangen over 300 delegatar frå 39 land, og er dermed det best besøkte i sitt slag. Frå Noreg var vi tre: Inger Martinussen og Rolf Nestby frå Bioforsk, og underteikna. Haugaland Landbruksrådgjeving I forkant av symposiet vart det arrangert to fagturar. Fagtur 1, gjekk over ein dag og hadde hovudvekt på tyttebær. Fagtur 2 gjekk frå 8-13. Juli og hadde hovudvekt på hageblåbær og tranebær. Eg deltok på fagtur 2. Symposiet vart arrangert i Universitetsbyen Corvallis som ligg i Willamette Valey. Her finn vi noko av det beste hagebruksdistriktet i heile USA og er på om lag 15.500 km 2.Willamette Valley er eit breidt dalføre som ligg mellom ei låg fjellrekkje ute med Stillehavskysten og Kaskadane, som er ei rekkje med høge vulkanar. Mest kjent i denne fjellrekkja, er Mount St. Helen (i staten Washington) som hadde eit stort utbrot i 1980. Fagtur over 4 dagar med hovudvekt på hageblåbær og tranebær På turen var vidare innom fleire gardar som dreiv med hageblåbær som eineproduksjon, eller som del av andre produksjonar, - som bjørnebær, bærkiwi, humle m.m. Som her heime vert dei aller fleste nye blåbærfelta også i Oregon no planta på drill. Store drillar, om lag 30 cm høge. Plantingane er tette, med gjennomgåande 90 cm planteavstand. Radavstand er 3,0 meter. Nye
~ 11 ~ felt vert i aukande grad dekka med voven plastduk mot ugras, sjølv om jordtemperaturen kan bli vel høg ved bruk av denne. Der jorda inneheld lite organisk materiale, vert det blanda inn sagflis i jorda før oppdrilling. I tillegg vert det strødd eit lag med sagflis oppå drillane, 7-8 cm tjukt der det ikkje vert brukt plastduk. For å styre gjødslinga vart det kvart år sendt inn bladprøvar (samla i august). Jordprøvar vart berre brukte til å kontrollere ph med. Normalt nytta ein rein N-gjødsel gjennom sommaren og justerte med fosfor, kalium og svovel om hausten når resultata frå bladprøvane var klare. Oregon har lang vekstsesong og det merkast også på tildelt gjødselmengde. 17-25 kg N pr. dekar og år var normalt på felt i full produksjon. Gjødsla vart tildelt gjennom dryppvatningsanlegget frå vår(april), til byrjinga av august. Der det vart brukt fast gjødsel, vart den fordelt i 4 omgangar. Ved ph over 5,5 var ammoniumsulfat N-gjødsel, urea dersom ph var under 5,5. Haustesesongen starta i år 1-2 veker seinare enn vanleg på grunn av kaldt vær i mai. Då vi var i Willamette Valley, var dei midt i sesongen for plukking av konsumbær. Mesteparten av konsumbæra vert plukka for hand, men på store gardar vart også ein del hausta mekanisk. Dei fleste slutthausta buskane mekanisk, bær som så gjekk til konserves. Maskinelt hausta bær til konsum kunne berre gjerast når bæra ikkje var for varme, natt eller tidleg morgon. Økonomisk gjekk grensa for å skaffa seg mekanisk hausteutstyr ved ca 155 dekar bærareal. Bær til konsum vart selde i korger som tok frå 170 gram til 1 kg. Korgene vi såg hadde alle hengsla lokk. Til skilnad frå oss, finn vi ikkje opplysningar om korkje sort eller pakkedato på etiketten som er feste på korgene. Dette var heilt bevisst, - dei ulike sortane hadde ulik haldbarheit. Turen vart avslutta med tur opp elva Rouge i jetbåt, - heilt sør i Oregon. Ein våt opplevelse i flott natur. MEDLEMSBLAD nr 3/2008
~ 12 ~ Returadresse: Haugaland landbruksrådgjeving Boks 4014 5506 Haugesund 2.etasje Felleskjøp-bygget Tlf 52725546 haugaland@lfr.no Kontoret i Ølen, 2.etasje Ølen senter Boks 38, 5588 Ølen Tlf 53768357 Tilsette: Harald.Hetland@lfr.no tlf 416 32 774 Håkon.Pedersen@lfr.no tlf 901 26 163 Torbjørn.Ruud@lfr.no tlf 959 40 732 Lars.Ketil.Flesland@lfr.no tlf 915 52 870 Annlaug.Fludal@lfr.no tlf 909 32 046 Plantevernkurs Går sertefikatet ditt ut eller er du ny som bonde og treng grunnkurs. Sjølv om behovet minkar, vil det bli kurs både i Haugesund og Ølen på nyåret. Datoar er ikkje sett ennå, men ta gjerne kontakt for å setta deg på interesse-liste. Treng du å funksjonstesta sprøyta, ta kontakt med Harald Hetland eller Lars Ketil Flesland. Haugaland Landbruksrådgjeving