Al kommune PLAN FOR TRAFIKKTRYGGLEIK 2014-2017

Al kommune PLAN FOR TRAFIKKTRYGGLEIK 2014-2017 Trafikktryggleik = folkehelse Ål kommunestyre 19.12.2013 1

Forord Ål kommunestyre vedtok den 19.12.2013, i sak 67/13, Plan for trafikktryggleik 2014 2017. Formålet med planen er: Synleggjere trafikkbilete i Ål kommune Synleggjere kor og kva som forårsakar ulykker Få ein plan som er i samsvar med trafikktryggleiksarbeidet i Buskerud og som skal vere grunnlag for søknadar om trafikktryggleiksmidlar Få ein plan som grunnlag for prioritering av kommunen sine eigne midlar til trafikktryggleik Vere grunnlag for drift og utvikling sine prioriteringar for utbetring av vegar Planen er todelt. Ein tekstdel som er gyldig i fire år og ein tilhøyrande handlingsplanen skal rullerast årleg. Ei tverrsektorell arbeidsgruppe har arbeidet med plan for trafikktryggleik. Inger Karin Bøygard, politisk representant frå STNR Jan Egil Grue, politisk representant frå SUKO Hilde Nysæther Frantzen, Folkehelsekoordinator Dag Hovde, leiar park og veg Berit Heitmann, arealplanleggar 2

Innhald 1 Innleiing... 4 1.1 Bakgrunn for planarbeidet... 4 1.1.1 Kommunalt trafikktryggleiksarbeid... 4 1.2 Formål... 4 1.3 Visjon og mål... 4 1.4 Tilhøvet til kommuneplan for Ål... 5 2 Dagens situasjon... 5 2.1 Ulykkesdata - STRAKS... 5 2.2 Ulykker med gåande og syklande... 5 2.3 Lokale erfaringar... 6 2.4 Skiltplan for Ål... 6 3 Oversikt over vegane i Ål, utfordringar og forslag til tiltak... 7 3.1 Riksveg 7... 7 3.2 Gjennomfartsveg utanfor tettstad... 8 3.3 Samleveg i tettstad... 8 3.4 Tilkomstvegar i bustadområde... 9 3.5 Skuleområda i Ål kommune... 9 3.6 Barnehagane i Ål kommune... 10 3.7 Gang- og sykkelvegar... 10 3.8 Sundre... 11 4 Driftstiltak knytt til gangvegar og vegar... 12 5 Haldningsskapande arbeid... 12 3

1 Innleiing 1.1 Bakgrunn for planarbeidet Plan for trafikktryggleik for Ål er laga med utgangspunkt i mål og strategiar i Nasjonal transportplan (NTP) for 2014 2023 og Framlegg til «Strategi for trafikksikkerhetsarbeid i Buskerud, 2014 2023». NTP byggjer på ein visjon om at det ikkje skal førekome ulykker med døde eller hardt skadde i transportsektoren For å nå denne visjonen er det fastsett mål for trafikktryggleiksarbeidet både på nasjonalt og kommunalt nivå. Vidare er det eit mål i NTP at trafikkauken skal skje i form av kollektiv og gang- og sykkeltransport. 1.1.1 Kommunalt trafikktryggleiksarbeid Lokalt trafikktryggleiksarbeid i kommunane er avgjerande for å nå nasjonale og regionale mål om reduksjon i tal døde og hardt skadde. Kommunane har eit stort ansvar for trafikktryggleiksarbeidet både som vegmynde, gjennom sitt ansvar for arealplanlegging, som skule- og barnehageeigar, som transportør, transportkjøpar og som arbeidsgjevar. I tillegg har kommunen gjennom folkehelselova ansvar for å fremje folket sin helse og bidra til førebygging av sjukdom og ulykker. Kommunens oppvekstetat har ansvar for borna sine oppvekstvilkår. Kommunen må difor mellom anna leggje til rette for at born og unge får kunnskap og ferdigheiter slik at dei kan bevege seg trygt på kommunen sine areal i fritid og på skuleveg. Det er viktig at kommunen legg til rette for trygg tilkomst til barnehagar, skuler og fritidsaktiviteter. 1.2 Formål Formålet med planen er delt: Synleggjere trafikkbilete i Ål kommune Synleggjere kor og kva som forårsakar ulykker Få ein plan som er i samsvar med trafikktryggleiksarbeidet i Buskerud og som skal vere grunnlag for søknadar om trafikktryggleiksmidlar Få ein plan som grunnlag for prioritering av kommunen sine eigne midlar til trafikktryggleik Vere grunnlag for drift og utvikling sine prioriteringar for utbetring av vegar 1.3 Visjon og mål Visjon: Ingen døde eller hardt skadde i trafikkulykker i Ål. Hovudmålet med planen er å førebyggje trafikkulykker. Delmål: Ål kommune blir ein trafikksikker kommune innan 01.01.2015 (kriterier i vedlegg) Det skal vere trygt for fotgjengarar og syklistar å ferdast i Ål Ål kommune skal saman med foreldre, lag og organisasjonar arbeide for haldningar som gjer at fleire bruker kroppen mellom heim og skule, fritidsaktivitetar og arbeid Kunnskapen om trafikktryggleik hjå ungar, ungdom og vaksne skal betrast 4

1.4 Tilhøvet til kommuneplan for Ål Kommuneplan for Ål, langsiktig del, er den overordna planen for Ål. I planen er det fleire av punkta som omhandlar trafikktryggleik. Punkta under er henta frå planen og har vore førande for planarbeidet. 3.1.9. Arbeide for stadig å forbetre kollektive transporttilbod, samt høve til å gå eller sykle mellom daglege gjeremål. 3.1.11. Sjå til at bustadområde vert planlagt og bygd med minst mogeleg biltrafikk, gode leikeareal for born og eit nettverk av tur-, sykkel- og gangstigar. Desse skal integrerast i ein heilheitleg kommunal infrastruktur. 3.2.4. Stimulere til sunne levevanar, god ernæring og fysisk aktivitet hjå den enkelte og i befolkninga. 3.2.7. Sikre tilgjenge til natur- og friområde for alle, både for naturoppleving og fysisk aktivitet. 3.2.10. Vektlegge ulukkesførebygging på alle nivå og i alle sektorar 3.3.6. Legge til rette for trygg ferdsel mellom heim, skule og fritidsaktivitetar ved vidare utbygging av køyrevegar, kryssingar, gangvegar og gangstigar. 3.9.9. Sørge for at all kommunal planlegging som til dømes arealplanar, reguleringsplanar, tomteplanar m.v. vert vurdert i høve til trafikktryggleik og beredskapsmessige omsyn før dei vert godkjent. Kommuneplanen for Ål er under revidering. Ny plan vil bli ferdig i løpet av 2013/2014. 2 Dagens situasjon For å kunne gjøre noko for å redusere tal ulykker, må en vite kva som skaper ulykker. Trafikkbiletet er samansett og det vil variere frå år til år. Det er viktig å følgje nøye med på utviklinga, samtidig som ein ser framover og tilpassar arbeidet med trafikktryggleik til endringar i samfunnet elles. 2.1 Ulykkesdata - STRAKS Ulykkesdata er henta frå STRAKS registeret, ei database som Statens vegvesen, Politiet og statistisk sentralbyrå driv. Kart og registreringar av trafikkulykker i Ål i perioden 2002-2012 fins i vedlegg 1. STRAKS registreringane frå 2002 2012, syner desse hovudpunkta for Ål: Bilfører og bilpassasjer er dei som oftast er skada i ei ulykke I trafikken er det flest bilulykker Aldersgruppa 18 34 og 45 54 år er oftast blanda inn i ulykker Juni, juli og august har både flest ulykker og dei alvorligaste ulykkene Utforkøyringar er dei mest hyppige av ulykker Møteulykker gir flest alvorlege skadar og flest døde På riksveg 7 har det skjedd flest ulykker og mest alvorlege ulykker På fylkesveg 244 (Nordbygdvegen) har det skjedd ein del utforkøyringsulykker, men med mindre skadeomfang 2.2 Ulykker med gåande og syklande Generelt har det vært ein nedgang i ulykker i Ål og Buskerud. «Men for Buskerud er det en tendens til at tal drepte og skadde syklister har gått opp. Risikoen for å bli drept eller hardt skadd på sykkel er 3-4 ganger høgare per kilometer enn for bilførere. Det er i NTP satsa på at trafikkveksten skal tas av kollektiv, gåande og syklande. Det er difor nødvendig å jobbe målretta for å redusere risikoen for dei alvorlege ulykkene. Ulykker med gåande og syklande er den største sikkerhetsmessige utfordringen på vegar i tettbygd strøk.» (Strategi for trafikksikkerhet i Buskerud 2014 2023) 5

2.3 Lokale erfaringar Ål kommune gjennomførte i januar 2013 eit dialogmøte med utrykkingsetatane i Ål og dei som har skuleskyssen i Ål, Nettbuss Hallingdal og drosjene. Viktige punkt frå møtet: Utrykking i bustadfelt er vanskeleg pga at det er trongt å kome fram Bråta som utrykkingsveg er vanskeleg pga kominasjon med trafikk til idrettsanlegget Når farta er over 50 km/t aukar skadane merkbart i ulykke med fotgjengarar Det er på lange strekk langs riksveg 7 det er mest ulykker På riksveg 7 skjer det mange ulykker i kryss, då kryssa er uoversiktlege o o Utfordring med ny Feriepark kryss rv7 Fv246 og gangkryssing Vangebrue På riksveg 7 er krysset inn til Sundre farlegast, dårleg løysing med to kryss etter kvarandre Det skjer mange påkøyrslar med vilt i Ål (70 i 2012) Mange ulike fartssoner i sentrumsområdet Ukultur i parkering ved butikk på Torpo og i Ål sentrum Kaos i Skuleområdet (Nedre-Ål skule, Ål vgs og ungdomsskulen) ved skolestart og slutt Dårleg sikt i kryss Sundrevegen Myrovegen Dårleg sikt ved busslommer m.a. ved Torpomoen, Lienkrysset Nossvegen problem at gangvegen ikkje følgjer vegen born bruker vegen til sykkel Fleire plasser dårleg autovern høg skråning farleg Det er ein urovekkande ungdomstrend med hard køyring med spreke bilar Trend om at mopedar vert trimma Det er fleire ulykker med snøskuter og 4-hjuling Lite promillekøyring hjå lokale, men fleire besøkande/turistar tatt i kontrollar Godt vedlikehald på vegen er viktig for å unngå ulykker (brøyting, skraping, strøying) Bør jobbe med haldningsskapande arbeid generelt Det er viktig med haldningsskapande arbeid for at fleire skal gå til skulen Innspela som er komne til planarbeidet seier noko om kva folk meiner er utfordringane i trafikken i Ål. 2.4 Skiltplan for Ål I arbeidet med skiltplan vart alle skilt i Ål registrerte. Ut i frå dette arbeidet har ein fått oversikt over fartsgrensene i Ål og har hatt høve til å vurdere nye fartsgrenser der det er naudsynt. Skiltplan for Ål vart vedteke i STNR sak 48/13, den 25.06.2013. Planen er oversendt Statens vegvesen for endeleg godkjenning. 6

3 Oversikt over vegane i Ål, utfordringar og forslag til tiltak Det er gjort ei inndeling av vegane etter utfordringar. 3.1 Riksveg 7 Riksveg 7 er ein gjennomfartsveg i Ål kommune. Vegen har både høg fart og til tider mykje trafikk, årsdøgntrafikk (ÅDT) varierer mellom 3500 4300 på strekninga gjennom Ål kommune. Mykje av trafikken kjem av turisttrafikk og varierer i høve til årstid og vekedag. Fartsgrensa på riksveg 7 gjennom Ål er 80 km/t, forutan strekning forbi Torpo asylmottak. STRAKS registreringa syner at det er strekningar som har fleire ulykker enn andre. Sjå kart i vedlegg 1 Ulykker Ål 2002 2012. Fleire av kryssa på riksveg 7 er lokalt vurdert som trafikkfarlege. Dette gjeld særleg: kryss rv7 - Sundre sentrum/fv 245 rv7 Nossvegen rv7 Fv 246/Myrovegen Statens vegvesen har ansvaret for tiltak på riksveg 7. Regionrådet har for Hallingdalskommunane gjennomført prosjektet «Trafikktryggleik i Hallingdal». Prosjektet er avvikla med gode resultat i høve til ulykkesstatistikken på riksveg 7. I Sundreområdet er riksveg 7 ei barriere for gangtrafikk på tvers av dalen, då det manglar planfrie gangkryssingar i området. Hallingdal feriepark si lokalisering mellom riksveg 7 og Hallingdalselva har skapt behov for fleire gangkryssingar på riksveg 7. Forslag til generelle tiltak på riksveg 7 gjennom Ål: Ål kommune skal jobbe regionalt med haldningsarbeid i høve til trafikktryggleik på riksveg 7 Utbetre kryss og avkøyringar mellom riksveg 7 og andre hovudvegar Sikre planfrie gangkryssingar i området Sundre sentrum og Vangen Restriktiv haldning til nye avkøyringar på riksveg 7 Rydde vegetasjon langs vegen for å minske faren for påkøyrsle av vilt Politiet må gjennomføre jamnlege fartskontrollar 7

3.2 Gjennomfartsveg utanfor tettstad Fleire fylkesvegar og kommunal vegar er viktige for ferdsel mellom grendene og Ål sentrum. Desse vegane har dei siste åra fått merkbar auke i trafikk bl.a. pga meir hyttebygging i fjellet. Langs desse vegane er det fleire direkte tilkomstar til bustad og gardsbruk. Det er få stader med gang- og sykkelveg eller alternative ruter for fotgjengarar. Folk går eller syklar i vegkanten. Buskerud fylkeskommune er vegeigar på fylkesvegane, mens Statens vegvesen har ansvaret for drifta og utbygginga. Forslag til generelle tiltak for gjennomfartsvegar utanfor tettstad: Ål kommune må koordinere og samarbeide med Buskerud fylkeskommune og Statens vegvesen om tiltak på fylkesvegane Rydde vegetasjon langs vegane for å betre sikta I radius 4 km frå skolen etablere gangveg eller gjere andre fysiske tiltak (utvide skulderbredda, utbetre farlege punkt, vurdere fartsreduserande tiltak) Tilpassa fartsgrense Ål kommune bør i samarbeid med grendeutval og foreldreutval (FAU) ved skulane kartleggje, merke og drifte alternative ruter som kan fungere som skuleveg 3.3 Samleveg i tettstad Dette er definert som samlevegar inn til større bustadfelt eller hovudvegar gjennom Sundre og Torpo sentrum. Dette er vegar som er innanfor 4 km frå skule, slik at vegane er viktige skulevegar. Det er mykje interntrafikk på vegane. Det er ikkje ynskjeleg å blande biltrafikk med mjuke trafikkantar. Det er varierande grad av etablerte gang- og sykkelvegar. Dette er vegane: Sundrevegen (kommunal veg, delar av Fv246) Torpovegen (delar av Fv240, kommunal veg, delar av Fv242) Delar av Øvre Ålsvegen (Fv246) Delar av Nossvegen (Kommunal) Delar av Vestliavegen (Kommunal) Myrovegen (delar av Fv246) Delar av Fv245, Stasjonsbrue Buskerud fylkeskommune er vegeigar på fylkesvegane og Statens vegvesen har ansvaret for drift og tiltak på fylkesvegane. Forslag til overordna generelle tiltak på samlevegar i tettstad: Fotgjengarar må sikrast fortau, gangveg eller andre snarvegar. Dersom dette ikkje er mogleg, må ein sikre og skilte alternative gangtrasear eller redusere farta Tilpassa fartsgrense Ål kommune skal årleg sørgje for at alle gangfelt i kommunen, enten det gjeld kommuneeller fylkesvegar, er forskriftsmessig skilta og merka på forsvarleg vis 8

3.4 Tilkomstvegar i bustadområde Dette er interne tilkomstvegar i bustadfelt. Vegane er gjerne blindvegar og bustadhus har direkte tilkomst til vegen. Vegane har blandingstrafikk. Vegane skal vere trygge som gangveg og opphaldsareal. Innspel til planen syner at bebuarane opplever at farten på fleire av vegane er for høg. Forslag til overordna generelle tiltak på tilkomstvegar: Fartsgrense 30 km/t, jf skiltplan for Ål I nye bustadfelt planlegge vegbreidde og kurvatur slik at farta vert låg Vurdere fartsreduserande tiltak om fartsgrensa ikkje vert respektert Sette opp skilt med born leiker etter søknad til avdeling veg og park 3.5 Skuleområda i Ål kommune I fleire av skuleområda er det til tider eit uoversiktleg trafikkbilete ved skulestart og skuleslutt. Det er ei blanding av born som går eller syklar til skulen, bussar, drosjer og foreldre som leverer eller hentar borna og tilsette som parkerer. Hovudårsaka til kaos er at det ikkje er lagt til rette for den aukande, foreldreskapte trafikken ved levering og henting. Fleire område manglar separerte areal for gang- og sykkeltrafikk. Fleire av skulane i Ål ligg inntil trafikkert veg. Skulen brukar areal på begge sider av vegen i friminutt eller i skuletimane. Det må vere rutinar for sikker kryssing av vegane i skuletida. Det er viktig at både foreldre og dei tilsette kan føle seg trygge når borna er på skulen. Forslag til overordna generelle tiltak ved skulene i Ål: Innan utgangen av 2014 skal alle skular vere godkjent som trafikksikker skule Det skal oppmodast og leggjast til rette for at born skal gå til og frå skulen Det skal vere trygge gangvegar inn mot og i skuleområda Bilbruken må, om mogleg, reduserast i skuleområda Ein må sikre tilkomstvegar og parkeringsplassar for funksjonshemma ved skulane Universell utforming er eit overordna prinsipp Det skal vere lik praksis ved alle barneskulane Forslag til prioritering av areal nær skuleområda: 1. Areal til gangvegar 2. Buss- og drosjehaldeplass 3. Korttidsstopp for levering/henting til sfo 4. Areal til foreldrelevering med snuplass som ikkje medfører rygging 5. Parkeringsareal til tilsette (kan vere utanom området) Før det vert gjort tiltak i skuleområda bør områda kartleggast og det bør lagast eit forprosjekt for trafikkareala nær skulane. Kartlegginga skal syne utfordringar, behov og løysingar nær skulene. 9

3.6 Barnehagane i Ål kommune Rundt barnehagane er det mykje biltrafikk som følgjer av levering om morgonen og henting om ettermiddagen. Føresette er ofte travle i desse tidene for å rekke jobb eller andre avtaler. Det er viktig at parkeringsplassen er godt tilrettelagt slik at det ikkje oppstår farlege situasjonar ved parkering og rygging. I tillegg må det vere tilstrekkeleg plass for parkering for tilsette. Det må også leggjast til rette for dei som går til og frå barnehagen og for barnehagane sine utflukter i nærområdet. Forslag til overordna generelle tiltak for områda ved barnehagane: Det skal leggjast til rette for gangtrafikk inn til barnehagane Parkeringsplassane må planleggast slik at dei vert oversiktlege Tilsette sin parkering må vike i sentrale areal for å leggje til rette for trygg foreldrelevering /henting Ein må sikre tilkomstvegar og parkeringsplassar for funksjonshemma ved barnehagane Universell utforming er eit overordna prinsipp Før det vert gjort tiltak nær barnehagane bør områda kartleggast og det bør lagast eit forprosjekt for trafikkareala rundt barnehagen. Kartlegginga skal syne utfordringar, behov og løysingar nær barnehagane. 3.7 Gang- og sykkelvegar I mål for plan for trafikktryggleik er det vektlagt at skulevegar skal prioriterast. Born og unge er utsette i trafikken, dei er uerfarne og sårbare som gåande og syklande. Som hovudregel vil Ål kommune at born og unge sjølv skal kunne gå eller sykle til og frå skulen og fritidsaktivitetar. Dette er viktig ut i frå eit folkehelseperspektiv, men også fordi skulevegen er ein viktig sosial arena. I Ål er grensa for rett til skyss 4 km. For 1. klasse er grensa 2. km. Der skulevegen er definert som farleg får elevane skuleskyss. Om ikkje skulevegen vert opplevd som trygg, vil foreldre velje å køyre borna til skulen. Separate gang- og sykkelvegar er det beste alternativet til skuleveg. Men ut i frå økonomi og fysiske tilhøve er dette ikkje mogleg å få til over alt. Da er nedsett fartsgrense, rydding og merking av snarvegar og andre fysiske tiltak eit alternativ. Farten må tilpassast slik at born og unge kan bruke vegen på lik line med andre på vegen. I Ål kommune er det mange som er avhengig av skuleskyss pga store avstandar eller pga trafikkert veg. Desse er avhengig av trygge busshaldeplassar og vegen fram til desse. Mange born deltek på aktivitetar på fritida. Mange blir køyrd til og frå aktivitetane. Dette skaper stor trafikk rundt idrettsarenaer, kultur- og samfunnshus. Dette skaper utrygge situasjonar for dei som går. Også vaksne vert oppmoda om å gå eller sykle til jobben og daglege gjeremål. Mindre bilkøyring er viktig både i eit klima-, helse- og ulykkesperspektiv. Den tidsklemma som ofte er ei årsak til at vaksne 10

nyttar bil kan ein ikkje direkte gjere noko med. Men ulike kampanjar og aksjonar kan bidra til betre medvet og mogeleg endring. Forslag til overordna generelle tiltak for skulevegen Det skal leggjast til rette for at born og unge kan gå eller sykle til skulen og til fritidsaktivitet Sikre at born som trengs skuleskyss skal kunne vente på buss/drosje på trygge haldeplassar. Dvs haldeplass utanfor vegbana og gjerne opplyste Sikre trygge gang- og sykkelvegar inn mot aktivitetsområde som idrettsbanar og idrettshallar Haldningsarbeid og aksjonar for å redusere foreldre sin bilbruk ved skular og aktivitetsstader Lærarar, trenarar eller andre førebilete bør oppmode born og unge om å gå/sykle mellom heim og aktivitet 3.8 Sundre Ål sentrum, Sundre, er eit tett og kompakt sentrum der det burde vere mogleg å gå frå ein parkeringsplass til alle butikkar. Det er pr august 2013 vanskeleg å ferdast trygt som fotgjengar fleire stader i Ål sentrum. Dette fordi bygging av fortau og gangvegar ikkje er fullført. Dei mest uoversiktlege områda for fotgjengarar i sentrum er: Sundrehallområde (Sundrevegen og Helsetunvegen) Stasjonsvegen manglar fortau Helsetunvegen manglande fortau ved legekontor I området ved innkøyringa frå riksveg 7 er det trafikkfarleg og uoversiktleg, da det er to kryss tett på kvarandre. Dette området må sjåast på i eit overordna planarbeid. Ål bu- og behandlingssenter ligg tett på Ål sentrum. Her bur og oppheld mange eldre seg. Det er viktig med gode og trygge kryssingspunkt mellom senteret og Ål sentrum. Det er generelt viktig at sentrum er universelt utforma. Det er viktig å skilje fotgjengarareal frå veg og parkeringsareal. Det er på Sundre ein ukultur på parkering. Bilar vert parkert på fortau eller i gågate slik at det er umogleg for fotgjengarar å ferdast trygt. Forslag til overordna generelle tiltak for trafikktryggleik i sentrum: Gjennom snarvegar kan bilbruken internt i sentrum reduserast Trafikkbiletet må vere eintydig og oversiktleg Kampanjar som t.d. sykle til jobben Arbeide for at tilsette på Sundre ikkje parkerer utanfor butikkane, men parkerer på parkeringsplassane i utkanten av sentrum 11

4 Driftstiltak knytt til gangvegar og vegar I Ål er det vinter 6 månader i året og då er det viktig å ha gode rutinar for drift av vegane og gangvegane i Ål. Sporete vegbaner og skog tett på vegane som gjer dårleg sikt inn er med på å skape ulykker. Manglande vedlikehald av autovern er også ein risiko. Forslag til overordna generelle tiltak drift av gangvegar og vegar: Sikre at brøytekantar ikkje vert så høge at dei hindrar sikt for dei som skal krysse vegen Brøyte overgangen mellom gangveg og fotgjengarfelt Halde siktliner i kryss nede Rydde skog inn mot vegane for å betre sikten Strø Sikre autovern Gatelys Fartshumpar 5 Haldningsskapande arbeid Haldningsarbeid handlar om å påverke atferd og gi kunnskap om tiltak som er med på å redusere ulykker. Vaksne er viktige rollemodellar for born. Både føresette og vaksne som møter ungar elles har ansvar for å vise gode haldningar i trafikken. Trygg Trafikk har både informasjon- og opplæringsmateriell retta mot ulike grupperingar i befolkninga. Dei held også kurs. Ål er ein AV-OG-TIL kommune. AV-OG TIL er ein kampanjeorganisasjon som sett fokus på situasjonar der alkohol utgjer ein særleg risiko, eller kan vere til ulempe for andre. Trafikk er ein slik situasjon. I det haldingsskapande arbeidet er begge desse organisasjonane viktige støttespelarar. Vidare må politietaten, NAF og Statens vegvesen vere synlege og gjennomføre kontrollar og skulebesøk. Forslag til overordna generelle tiltak til haldningsarbeid: Gjennomføre kampanjar og aksjonar som kan medverke til kunnskap og gode haldningar Systematisere trafikkopplæringa (trafikksikker skule og barnehage) slik at alle går gjennom den same opplæringa Tydeleggjere foreldreansvar for trafikkopplæring gjennom infoskriv og foreldremøter Informasjon om, og opplæring i sikring av born i bil Systematisk opplæring og fokus på trafikktryggleik i lag og organisasjonar Arbeidsplassen kan stimulere til «kameratkøyring» og bilfrie dagar Informasjon på heimesidene til kommunen om gang- og sykkelvegar og snarvegar til skulane 12