Naturvegleiing i Jotunheimen sommarsesongen 2014

Naturvegleiing i Jotunheimen sommarsesongen 2014

Innhald 1. Arbeidstid... 3 2. Publikumskontakt. 3 3. Innleiing.. 3 4. Gjennomført naturvegleiing sommarsesongen 2014. 4 4.1 Tilfeldig møte ute i arbeidsområdet... 4 4.2 Quiz og presentasjonar på turisthyttene....6 4.3 Naturvegleiing i samband med arrangement.... 6 4.3.1 Til Topps 6.-7. juni 2014. 4.3.2 Familiecamp på Glitterheim 8.-9. juli 2014. 4.4 Andre erfaringar verdt å nemne 8 5. Oppsummering og vidareføring..10 2

Naturvegleiing i Jotunheimen sommaren 2014 Ingvild Øyjordet. I perioden juni august 2014. Geografisk arbeidsområde: verneområda i Jotunheimen. Samandrag av feltdagbok for utførte oppdrag: 1. Arbeidstid Totalt: Naturvegleiing: 216 timeverk Reise/ klargjering: 56 timeverk Kontor 14 timeverk Totalt utførte timeverk 286 timeverk 2. Publikumskontakt Totalt Vegleiing ute i felt, arrangement ute Foredrag turisthytter ca. tal norske ca. tal svenske og danske ca. tal tyskarar og hollendarar ca. tal andre nasjonar Sum 1200 1050 150 1030 70 50 50 3. Innleiing I omtale av naturvegleiing frå direktoratet sine nettsider kjem det fram at; Naturveiledning er formidling av kunnskap om naturen og dens sammenhenger, i den hensikt å styrke innsikt, respekt, engasjement og omsorg for natur- og kulturmiljøet (SNO, Policy for naturveiledning 2010). Frå Statens Naturoppsyn sine sider (SNO 2013) går det fram at målsetjinga for naturvegleiing er å: gje kunnskap om naturmangfold og økosystemtenester auke interessa for friluftsliv og inspirere til ein sunn og berekraftig livsstil vise samanhengar mellom menneske og natur, og styrke forståinga for bruk og vern av natur drive haldingsskapande arbeid samarbeide med ulike aktørar i lokalsamfunnet samarbeide med etatane under Miljøverndepartementet, Miljødirektoratet, Riksantikvaren, Statens Kartverk og Polarinstituttet. Hovudmålsetjing for naturvegleiing i Jotunheimen - gje besøkjande innsikt i, forståing for og kunnskap om natur- og kulturarven i Jotunheimen. Naturvegleiinga i Jotunheimen har hatt fokus på formidling av føljande fem emne: - Lokal natur- og kulturhistorie (fangsttradisjonar, seterkulturen m.m.). - Flora og fauna. - Geologiske prosessar som har forma landskapet. - Verneformål for nasjonalparken og tilhøyrande landskapsvernområde. - Klimaendringar og korleis dette påverkar plante- og dyrelivet. 3

Denne rapporten summerer opp erfaringar frå sesongen 2014 med forslag til vidareføring av naturvegleiing i Jotunheimen. 4 Gjennomført naturvegleiing sommarsesongen 2014. Naturvegleiingsarbeidet sommaren 2014 har omfatta det tilfeldige møte med folk langs vandrerutene, deltaking på ulike opplegg, samt opplegg med presentasjonar og quiz på kveldstid på turisthyttene. Generelt vil sommaren 2014 bli hugsa for mykje fint vær med høge temperaturar høgt til fjells. Spesielt var juli månad prega av strålande vær og mykje folk til fjells. Turisthyttene og Gjendebåten melder om rekordar, og inntrykket mitt \at det har vore stor aktivitet i sommar, både høgt og lågt. Været spelar ei stor rolle, men samstundes trur eg at det har vorte meir populært å bruke ferien sin i fjellheimen. Utanlandske turistar er som før tidlegare ute enn nordmenn, og brukar Jotunheimenn frå juni månad. Det største trøkket er naturleg nok i fellesferien, spesielt på finværsdagar i slutten av juli er det stor utfart. Største delen av brukarane er nordmenn, der dei fleste går dagsturar. Ein større del utanlandske turistar går Besseggen enn Galdhøpiggen av totalen på kvar av desse turane. Vanlegvis reknar ein med at 40 000 går Besseggen kvar sommarsesong. Mykje tyder på at langt fleire har gått turen i sommar, som av National Geographic i juni vart kåra til ein av verdas 20 mest spennande fotturar. Inntrykket er at blant turistar som tek ei runde på 5-6 dagar er delen av utanlandske brukarar større. Av fleiredagarsvandrarane nyttar ein større del av utanlandske seg av telt til overnatting på ruta. Elles verkar telting rundt turisthyttene til å ha vorte meir populært. 4.1 Tilfeldig møte ute i arbeidsområdet. Generelt er erfaringa med å møte folk ute i fjellet god. Det er lett å koma i dialog med folk og dei fleste viser stor interesse for Jotunheimen. Formidling av natur og vegleiing kan vera like så bra i møte med færre folk der ein fører ein lengre samtale eller følgjer desse over ei tid. Opplegg på hyttene på kveldstid sørgjer for formidling av mykje kunnskap til fleire deltakarar på kort tid. Vegleiing i nærkontakt med naturverdiane Jotunheimen har å by på opnar for større innsikt og oppleving. Vegleiinga blir tilpassa kvart enkelt møte og gjennom ein naturleg samtale kan ein få fletta inn til dømes flora, fauna, geologi, kulturhistorie som kjenneteiknar det spesifikke området. Det er ikkje meininga at eg skal formidle mest mogleg naturkunnskap på kortast mogleg tid. Målet er heller stikk motsett; dersom eg ved bruk av nokre setningar kan skape refleksjon kring natur, der og da eller seinare, er målet med naturvegleiinga nådd. Spørsmål er eit verkemiddel brukt for å få turisten til å reflektere. Å spørje om brukaren har sett noko interessant/spennande fungerar bra i det tilfeldige møtet. Jotunheimen har vore godt besøkt sommaren 2014, her frå Besseggen. 4

Etter positive erfaringar frå sommarsesongen 2013 vart naturvegleiing på turar til Galdhøpiggen frå Juvasshytta gjort også i 2014. Ofte deltek fleire hundre turvandrarar på desse turane. Etter at breførarane har informert om turen har eg teke ordet og utfordra turfolket til å sjå etter issoleia på turen inn til brekanten, samt snøspurven på toppen. Dialog med folk i løpet av heile turen har gjeve ekstra påfyll. Ved å bidra med naturvegleiing på denne turen når ein ut med naturkunnskap til mange på kort tid. Ofte er det ikkje så mykje som skal til for å krydre naturopplevinga der og da, og om folk vidare reflekterar sjølve er målet med naturvegleiinga nådd. Turistar ser etter sjogspurven i endemorena til Styggebrean. I bakgrunnen f.v. Svellnose, Keilhaus topp, Galdhøpiggen og Vesle Galdhøpiggen. Nasjonalparkskiltet på Knutshø. 5

Naturvegleiing med rein som emne fell i smak hjå folk. Her tamrein i kyrkjeglupen. 4.2 Quiz og presentasjonar på turisthyttene. Etter gode erfaringar frå sommarsesongen 2013 vart formidlingskveldar på turisthyttene med framsyning av bilete og Jotunheimen-quiz vidareført sommaren 2014. Noko endringar vart gjort frå 2013, mellom anna vart talet på spørsmål kutta ned. Quizen dekkjer fokusemna for naturvegleiing i Jotunheimen; flora, fauna, geologi, kultur- og naturhistorie, fjellvandring samt forvaltning av- og tilrettelegging i Jotunheimen. For at deltakarane skal ha eit grunnlag for å svare på spørsmåla har opplegget starta med ein halvtimes introduksjon med bileteframsyning og informasjon om verdiane i Jotunheimen. Opplegget vart annonsert for gjestane i samband med middagsserveringa. Quiz vart i år gjennomført på Glitterheim, Gjendesheim, Memurubu og Leirvassbu. Opplegget møter hovudmålsettinga for naturvegleiing i Jotunheimen på ein god måte og er eit fint supplment til formidling ute i naturen. 4.3 Naturvegleiing i samband med arrangement. 4.3.1 Til Topps i Lom 6. og 7. juni 2014. Integreringsprosjektet Til Topps vart arrangert for sjuande gong i 2014 med base i Lom. Arrangør er Norges Røde Kors, i samarbeid med Integrerings- og mangfoldsdirektoratet (IMDi), Kommunesektorens interesse- og arbeidsgiverorganisasjon (KS) og Den norske Turistforening (DNT) (tiltopps.no). Tur til Galdhøpiggen samt andre turalternativ vart arrangert dei to dagane, med kulturfest i Presthaugen fredag kveld. I tillegg til Kari Sveen, nasjonalparkforvaltar for Jotunheimen, var eg med som naturvegleiar på turen til Galdhøpiggen. Av heimesida til arrangementet framgår det at Til Topps bidreg mellom anna til at det skapes varige lokale nettverk gjennom natur- kultur- og relasjonsopplevelser. Inntrykket frå i år og tidlegare år er at turen er ei stor oppleving for deltakarane der meistringskjensle er sterk. Nytt av året var at vi i tillegg til å delta på turen i Jotunheimen også var tilstades med stand om Jotunheimen under kulturfesten i Presthaugen. Av materiell hadde vi med oss brosjyrer, ein stor plakat med kart over Jotunheimen samt ei oversikt over nasjonalparkane i Noreg. I tillegg fekk interesserte prøve seg på ein mini-quiz der tilfeldig utvalde fekk Jotunheimen-buff i premie. Vi var einige om at det er hensiktsmessig å delta på 6

kulturfesten, men at vi til neste år vil vera til stades noko tidlegare og eventuelt utvikle innslaga på standen. T.v.: Pause ved morena til Styggebrean på tur til Galdhøpiggen under Til Topps. T.h.: Jotunheimen-stand under kulturfesten i Presthaugen. 4.3.2 Familiecamp på Glitterheim 8.-9. juli 2014. Etter to vellukka dagar under ei av aktivitetsvekene for ungar på Glitterheim i fjor, vart deltaking på årets opplegg gjeve høg prioritet. Familiecamp vart arrangert på Glitterheim andre veka i juli for ungar opp til sju år med føresette. Som naturvegleiiar bidrog eg på to av dagane med naturkunnskap som supplement til aktivitetane. Fyrste dag sto kanopadling og klatring på programmet. Nærområdet rundt Glitterheim er ein ideell arena for naturvegleiing! Ungane viste stor interesse og stilte titt og ofte spørsmål om noko spennande dei hadde funne, alt frå insekt til stein og blomar. På kveldstid vart det quiz for føresette og andre gjestar på Glitterheim. Dag to sto naturstig på programmet. Ein av postane gjekk ut på å leggje seg ned og lytte til naturen i eitt minutt. Ungane viste stor innleving og trekte fram vind, elv, sau, fugl og stillheit i spørsmål om kva dei høyrde. Bidrag med naturvegleiing under opplegg som familiecamp er ideelt for å nå den yngste målgruppa av brukarar som normalt sett er for små til å nå ved det tilfeldige møtet. 7

Øvst: mykje spennande å sjå på veg til klatrefeltet ved Glitterheim. Nedst: Deltakarane undr Familiecamp vart utfordra til å ligge roleg eitt minutt og høyre på naturen. 4.4 Andre erfaringar verdt å nemne Kommentar til publikumskontakt (punkt 2, side 3). Kor mange brukarar ein når, både norske og utanlandske, avhenger kvar ein er til kva tid. På ein arbeidsdag langs Besseggen er potensialet for å nå mange brukarar under det tilfeldige møte større enn ei vanleg rute mellom to turisthytter. Naturvegleiing i område der det ikkje er store folkemengder blir ofte lengre i tid enn til dømes Besseggen. Ved deltaking på turen til Galdhøpiggen frå Juvasshytta vil ein nå mange brukarar på kort tid. Naturvegleiing per brukar blir då kort. Naturvegleiing i form av bileteframsyning og quiz på hyttene på kveldstid når fram til eit større tal brukarar med ei god dose formidling av natur. Sistnemnde form er truleg den varianten i naturvegleiinga som er mest kunnskapsberande. Samstundes er målet at deltakarane på slike kveldsopplegg skal tenkje sjølv, noko som ein freistar få til gjennom verkemiddelet quiz. I samanhengar der lite informasjon blir formidla til ei større folkemengd, som på turen til Galdhøpiggen, er målet at brukarane skal sjå på det dei har rundt seg. Kanskje legg dei merkje til noko meir spennande utover utfordringane dei har fått hjå meg i løpet av turen. Erfaringar viser at brukarar kjem med respons og stiller spørsmål undervegs, ein indikasjon på interesse for naturen. Deltaking på diverse opplegg i regi av forvaltninga av Jotunheimen I årets sommarsesong har eg i større grad vore med naturoppsyn og nasjonalparkforvaltninga i Jotunheimen på relevante opplegg- og turar, deriblant arbeid med naturstigen langs Gjende, tur i Utladalen, synfaring i Memurudalen og slåttekurs i Gjendebu. Å vera ute i felt i lag med arbeidskollegaer for meg som sommartilsett naturvegleiar er givande og lærerikt. Utveksling av idear og samarbeid trur eg gjev gode utfall for Jotunheimen nasjonalpark og Utladalen landskapsvernområde. Følgjande blir nokre av erfaringane nemnd. Synfaring. Å delta på synfaring i Memurudalen som omhandla ei eventuell restaurering av eit kulturminne er relevant i forhold til naturvegleiing i Jotunheimen. Blir rekonstruering av innretninga ein realitet vil formidling av historie knytt til kulturminne i aktuelt område vera sentralt, både aktivt ute i felt og i form av informasjonsmateriell. Tur til Utladalen. Under ein tur til Vormeli og vidare nedover Utladalen via Vettismorki i lag med nasjonalparkforvaltar og naturoppsyn fekk eg innblikk i nye innslag i tilrettelegginga i samband med ferdsel som SNO og Utladalen naturhus står i spissen for, deriblant fleire nye bruer over Utla, restaurering av Vormeli og stigtilrettelegging. 8

Mange stader i Jotunheimen kan ein finne hotspot av issoleie. Naturstig. Nytt av året er naturstig ved Gjende med fire informasjonstavler langs råket mellom Gjendeosen og Hamnsanden. Naturstigen skal vera eit alternativ til Besseggen og andre lengre turar og imøtekjem målet om tilbod for turisten på timesopphald nemnd i besøksstrategien for Jotunheimen. Naturstigen passar for alle aldersgrupper og stiller låge krav til fysisk tilstand, og når såleis ei stor breidde av besøkjande. Gjendeosen er utan tvil hotspot av innfallsportane til Jotunheimen og ein naturstig er ein god måte å formildle naturog kunnskap på til eit stort tal besøkjande. Som naturvegleiar var eg med ute i felt då punkta for kvar tavle skulle bestemmast. Naturstigen tek for seg emna dyr og fuglar, fisk og fiske i Jotunheimen, landskap og geologi, Hamnsanden, historie, samt planter i Jotunheimen. Tavlene har informasjon på begge sider slik at naturstigen har start og slutt ved Gjendeosen. I løpet av sommaren har eg gått nokre turar langs naturstigen. Inntrykket er at folk legg merkje til tilbodet og stoppar opp ved tavlene, anten som ein eiga tur eller som ein del av vandringa langs vatnet mellom Gjendeosen og Memurubu. Plakatar om naturstigen er hengt opp hjå aktuelle turistbedrifter. Til neste år bør kanskje eit større skilt på plass for å gjera besøkjande merksame på naturstigen (?), som lett kan koma i skuggen av all trafikken rundt kiosken og brygga. Engasjert dame frå Tsjekkia langs den nye naturstigen ved Gjende. 9

Slåttekurs. Tredje helga i august vart det arrangert slåttekurs i Gjendebu der deltakaranee kom frå nasjonalparkforvaltninga, SNO samt Storådalen beitelag. Matz Rosengren sto for innføring i ljåen som reiskap, samt praktisk demonstrasjon og rettleiing i bruk- og sliping av ljå. Inngjerda område vest for Gjendebu vart slått med stor innsats frå ivrige deltakarar. Her finn vi tre artar marinøkkel; fjellmarinøkkel, handmarinøkkel og vanleg marinøkkel. Skjøtselsarbeidet som er gjort ved Gjendebu er aktuelt for alle som arbeider i Jotunheimen og relevant å kjenne til i samband med formidling og naturvegleiing. Skjøtselen som er gjort ved Gjendebu er eit godt døme på korleis ein ved bruk av eldre bruksmetodar kan ivareta natur- og kulturverdiar, i dag der attgroing er ei stor utfordring. Slåttekurs ved Gjendebu. 5 Oppsummering og vidareføring. Hovudmålsettjng for naturveiledning i Jotunheimen - gje besøkande innsikt i, forståing for og kunnskap om natur- og kulturarven i Jotunheimen. Tilfeldige møte langs vandrarrutene er framleis viktigaste verktøy for å nå målsetjinga for naturvegleiing i Jotunheimen. I løpet av sesongen er store delar av rutenettet i Jotunheimen vorte gått. Møte med besøkjande ute i felt gjev rom for områdespesifikk naturvegleiing. Ved at heile arbeidsområdet dekt, frå aust til vest, nord til sør og lågt til høgt, når ein ulike målgrupper for vegleiinga. Quiz og foredrag på turisthyttene på kveldstid er viktige supplement til dei tilfeldige møta. Her når ein eit større publikum med mykje naturkunnskap på relativt kort tid. Gode attendemeldingar og erfaringar frå desse opplegga gjer sitt til at dette bør vidareførast. Naturvegleiinga synleggjer SNO sitt arbeid i nasjonalparken, både ved tilfeldig møte og presentasjonar på hyttene. Generelt blir tilretteleggjinane gjort langs stigane lagt godt merkje til og spesielt arbeidet som er gjort på Besseggstigen. Ofte lurar folk på om det er DNT som står bak; dei får da fortalt at stigtilrettelegginga er i regi av SNO. 10

Jotunheimen byr på storstilt natur; her fjelltjæreblom med Kyrkja i bakgrunen. Naturvegleiing kan bidra til å gjera folk som ferdast i Jotunheimen meir oppmerksame på naturen dei har kring seg. Naturglede i tillegg til turglede vil auke opplevinga som heilskap. Naturopplevingar gjev livskvalitet. Naturvegleiing i Jotunheimen skal gje besøkjande innsikt i, forståing for og kunnskap om natur- og kulturarven i Jotunheimen. At folk generelt har innsikt og kunnskap om natur er viktig også i eit langtidssperspektiv, og naturvegleiing bør vidareførast. Freeman Tilden sa det så godt; gjennom naturvegleiing skapast forståing, gjennom forståing skapast vedsetjing, og gjennom verdsetjing skapast ønskje om å bevare. Naturvegleiaren skal ikkje fortelje kva deltakarane skal oppleve og føle, det blir opp til kvar enkelt. Utsikt frå Gjendetunga. August 2014, Ingvild Øyjordet. 11