INNKALLING TIL ÅRSMØTE

INNKALLING TIL ÅRSMØTE FREDAG 14.MARS 2014 KL 12:00 KLOKKARGARDEN I JAKOB SANDE-TUNET, DALE I SUNNFJORD Sakliste: 1. Godkjenning av innkalling og sakliste 2. Val av møteleiar og skrivar 3. Val av teljekorps og to personar til å underskrive protokollen 4. Årsmelding for 2013 5. Revidert rekneskap for 2013 6. Arbeidsplan for 2014 7. Budsjett for 2014 8. Kontingent for 2015 9. Val a Val av 2 styremedlemar for 2 år b Val av leiar for 1 år c Val av 3 varamedlemar i nummerrekkefølgje for 1 år d Val av 2 revisorar for 1 år e Val av 1 ny medlem i valnemnda og 1 varamedlem f Val av leiar i valnemnda 10. Godtgjersle til tillitsvalde Fagleg program: Husdyrgjødsel v/synnøve Rivedal, Bioforsk Vest Fureneset Gjødsling og grovfôrkvalitet ved Arve Arstein, NLR Sogn og Fjordane Kulturinnslag Mat frå Matglede Bakkebø Velkomne! ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 3

LEIAREN HAR ORDET Gode medlemar! Ein ny vekstsesong står for døra. Når dette vert skrive, 13. februar, så er det nesten så ein skulle tru at våren alt er komen. Sola skin på berre bøar utan tele. Kontrasten er stor i høve dei vintrane vi har bak oss. Fjoråret sette mange av oss på harde prøver med store vinterskadar, kostnader til fornying av enga, og innkjøp av ekstra grovfôr. Mange frukt- og bærprodusentar måtte fornye store delar av felta sine. NLR Sogn og Fjordane har hatt mykje oppfølging av medlemar på telefon, ved medlemsbesøk, og vi har skipa markdagar med tema fornying. Vi håpar på ein god vekstsesong, og at mykje ny eng skal gje rekordavlingar. Det er 13 fast tilsette i NLR S&FJ. Vi har ein stabil og erfaren arbeidsstokk. Eg hadde gleda av å dele ut gullklokke til Rune Vereide på juleavslutninga. Han har vore tilsett i 30 år. På slutten av 2012 tilsette vi tre nye rådgjevarar (1 på bygg, 1 på jordbruk, og 1 på hagebruk) Nye rådgjevarar under opplæring er eit økonomisk løft, men naudsynt med tanke på fornying og rekruttering. Styret har og styrka administrasjonen gjennom eit samarbeid med Njøs næringsutvikling. Prosjektet «Sau i Pluss» starta opp for fullt i 2013 med mange informasjonsmøte. Den første pilotfjøsen vart opna i Kandalen i Gloppen i oktober, og den andre pilotfjøsen i Eid er nettopp teken i bruk. Det er stor pågang av bønder som ønskjer å utvikle drifta på sau. Prosjektet hagebruk i Sogn og Fjordane har halde fram. Det er eit tett samarbeid mellom NLR Sogn og Fjordane, frukt- og bærmottaka i Sogn, og Arenaprosjektet. Sogn og Fjordane produserer 75 % av bringebæra i Noreg. Det er eit resultat av godt samarbeid mellom alle aktørar. Jordbruksforhandlingane i 2013 gav NLR ein auke i løyvingane og ein del nye oppgåver. Landbruket si HMS-teneste vart frå årskiftet ein del av NLR etter at avtalepartane ba oss om å ta over. Landbruket sin ulukkesstatistikk er ikkje lysteleg lesnad. Vi vil sjå på korleis vi kan setje HMS på dagsorden i landbruket. Kanskje kan HMS bli eit fast innslag på alle møte der bønder samlast? Avtalepartane har også bedt NLR om å gå gjennom eigne strukturar. NLR sentralt har derfor sett ned eit strukturutval. Sak om framtidig organisering av NLR kjem opp på årsmøtet sentralt i år. Endeleg vedtak skal gjerast i 2015. Det er i dag 39 lokale einingar i landet. Det vert jobba med to modellar, «NLR Norge» og ein modell med fleire regionar. Kunnskap vert av mange framheva som det vi skal leve av i framtida. Det passar landbruket godt. Det er få næringar som krev så store kunnskapar som det å drive med matproduksjon. Mykje er opparbeid gjennom mange generasjonar, og ny kunnskap kjem til heile tida, som eit resultat av forsking, ny teknologi, og driftige matprodusentar. NLR S&FJ tek mål av seg til å vere ein god og relevant samarbeidspartnar for medlemane i framtida. Lukke til med ny sesong! Sigurd Reksnes -styreleiar- FRAMSIDEBILETE Biletet på framsida er det same som er brukt på profileringsbrosjyra som NLR Sogn og Fjordane gav ut i 2013. Vi takkar Knut Tore Nes Hjelle frå Eid som er med på å profilere landbruket på ein positiv måte. Foto: Edvin-A Hugvik. 4 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

SAK 4: ÅRSMELDING FOR 2013 Styret i 2013 Leiar: Nestleiar: Styremedlem: Styremedlem: Styremedlem: Styremedlem: Sigurd Reksnes, Eid Hans Frislid, Eid Jon Asbjørn Målsnes, Balestrand Hilde Søgnesand, Jølster Tone Feidje Midlang, Vik Dag-Arne Eide, representant for tilsette 1. varamedlem: Jacob Flatjord, Jølster 2. varamedlem: Jon Arve Førde, Jølster 3. varamedlem: Tor Arne Herstad, Naustdal Vara for tilsette: Marianne Bøthun Valnemnd Leiar: Medlem: Medlem: Varamedlem: Revisorar Gunnar Råheim, Gaular Endre Bell Fossen, Gaular Atle Kringlen, Naustdal Olav E Gjerde, Leikanger Olav J Bøthun, Vik Åslaug Stadheim Ese, Vik Tilsette og kontor Ved utgangen av 2013 hadde Norsk Landbruksrådgiving Sogn og Fjordane 13 tilsette. Det er ingen endringar sidan 2012. I 2013 runda Rune Vereide 30 år som rådgjevar. NLR har 6 kontorstader. Dei tilsette er plasserte slik på dei 6 kontorstadane: Måløy: Åse Leirgulen, Dagleg leiar (100 % etter 1. oktober) Sigmund Larsen, Rådgjevar jordbruk Sandane: Rune Vereide, Rådgjevar/Fagansvarleg frukt og bær Dag-Arne Eide, Rådgjevar jordbruk Edvin Andre Hugvik, Fagansvarleg bygningsplanlegging Veronica Grafsrønningen, Bygningsplanleggar Fureneset: Arve Arstein, Fagansvarleg jordbruk/ rådgjevar økonomi Torjus Lien, Rådgjevar jordbruk Njøs: Marit Henjum Halsnes, Rådgjevar jordbruk (60 % stilling) Marianne Bøthun, Prosjektleiar «Fagstilling frukt og bær»/ rådgjevar frukt og bær Stine Huseby, Rådgjevar frukt og bær Brekke: Astrid Sandvik, Rådgjevar jordbruk (84 % stilling til september, seinare i 70 % stilling) Selbu: Hans Emil Dale, Bygningsplanleggar I tillegg til fast tilsette er det leigd hjelp til fakturering mm frå Njøs Næringsutvikling. Det har også vore leigd inn litt ekstrahjelp til jordprøvetaking og forsøksarbeid. Arbeid med rekneskap og løn vert utført av Økonor Gloppen. Styrearbeidet Årsmøtet vart avvikla på Kafe Øyri i Vik 21.mars. Styret har vore samla til 5 styremøte i 2013. Styret har handsama totalt 40 saker gjennom året. Møtedeltaking Nestleiar og dagleg leiar deltok på årsmøtet i NLR på Gardermoen i mars. Styreleiar og dagleg leiar deltok på møte for alle styreleiarar og daglege leiar i NLR i Tønsberg i november. Rune Vereide fekk overrekt gullklokke og blomster etter 30 år som tilsett, først i Nordfjord Forsøksring frå 1983, no i NLR Sogn og Fjordane. Foto: Åse Leirgulen. ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 5

SAK 4: ÅRSMELDING FOR 2013, framhald Medlemstal per 31/12 2013 Kommune Medlemar Endring Askvoll 51-3 Aurland 33 Balestrand 31-4 Bremanger 63-3 Eid 98-3 Fjaler 56 - Flora 110 + 2 Førde 33-1 Gaular 74-2 Gloppen 217-5 Gulen 82 1 Hornindal 50 Hyllestad 26 + 2 Kommune Medlemar Endring Høyanger 53-3 Jølster 99-3 Leikanger 35-3 Luster 47 + 1 Lærdal 38 + 3 Naustdal 80-1 Selje 37-5 Sogndal 78 + 3 Solund 14-1 Stryn 191 Vik 61 + 1 Vågsøy 24 Årdal 7 + 1 I alt 1 688-23 Dette er ein nedgang i medlemstalet på 23 frå 2012. Framlegg til vedtak: Årsmøtet godkjenner årsmeldinga for 2013 Utsikt frå Korssundet sørøver Krakhellesundet ein haustdag. Foto: Astrid Sandvik. 6 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

VER OG VEKST I årsmeldinga for 2012 stod det at avlingsåret hadde vore svært bra, kanskje det beste i «manns minne». Denne gongen er det faktisk freistande å kalle året 2013 det verste i «manns minne». Kald og lang vinter med djup tele, gjorde at våronna blei sein. Lenge håpa ein på at vinteren ikkje skulle setje så sterke spor i bøane, men mange stader i indre strok gjekk det «hakkande gale». Rådgjevarane merka stor pågang etterkvart som bøane ikkje blei grøne. Det blei ein god del gardsbesøk og markdagar fleire stader. Spesielt var situasjonen heilsvart i midtre og indre Sunnfjord, samt både i indre Nordfjord og indre Sogn. GLIMT FRÅ AKTIVITETAR I 2013 Slik såg det ut i Fjærland 25.april i fjor. Resultatet blei som forventa, nemleg store overvintringsskadar. Foto: Knut P. Bøyum. Vårstemning i bringebærfelt i Luster 17. april 2013. Foto: Marianne Bøthun. Dersom areal er dekt av is i over 3 månader, så er håpet lite. Det gjekk langt ut i mai før omfanget av vinterskadane blei avdekka alle stader. Folk heiv seg rundt både med direktesåing og vanleg fornying av eng. Raigras blei brukt til innsåing i eldre eng for å avhjelpe situasjonen. Mange stader var våren så sein at det blei pløgd og harva ned på tele ut i juni månad. I slike tilfelle blir vekstsesongen kort. Sett litt i ettertid, blei det stilt for store forventningar til resultata etter bruk av litt for enkle reparasjonsmetodar. Det blei følgt opp og skrive ein god del om dette i rådgjevingsmeldingar og i Bondevennen dette året. I kjølvatnet av avlingsuår i store delar av fylket, så har behovet for å skaffe seg grovfôr vore stort, og prisane har vore deretter. Kraftfôrleverandørane har nok også merka auka pågang. Ikkje berre har avlingane vore låge, men resultat frå fôranalysar syner også at kvaliteten blei heller dårleg. Hausteforholda har også vore vanskelege for mange dette året. I alle dei 4 første månadene var det på alle målestasjonane kaldare enn normalt (Fureneset har ikkje normal). I vekstsesongen, frå mai t.o.m. september, var det faktisk varmare enn normalt alle stader, bortsett frå Lærdal som hadde litt kjølegare juni enn normalt, og august som normalt. Sommaren 2013 blir hugsa som noko vanskeleg, men temperaturmessig kan ein ikkje klage. På slutten av året var det mykje mildare enn normalt, spesielt i november og desember. Sandane Førde Fureneset Lærdal Takle Fjærland temp mm temp mm temp mm temp mm temp mm temp mm Desember 4,4 256 3,3 421 5,3 383 3,1 55 5,0 732 1,7 352 November 4,1 186 3,0 352 5,3 359 3,1 61 5,0 468 2,3 280 Oktober 6,9 203 6,9 260 8,9 333 5,9 54 8,5 414 5,7 261 September 10,8 61 10,8 112 11,6 129 10,2 50 11,6 221 10,1 88 August 14,1 132 13,7 191 14,3 252 14,1 61 13,9 277 13,2 168 Juli 15,1 72 14,7 195 17,1 39 15,7 45 14,7 202 14,6 141 Juni 13,0 128 12,6 158 136 13,4 78 12,5 104 13,2 103 Mai 10,7 90 10,6 138 10,3 158 11,0 39 10,0 187 10,1 116 April 4,1 111 3,1 175 4,4 200 4,7 53 4,0 376 1,5 159 Mars -0,9 17-2,4 46 0,3 57-1,5 4-0,2 64-5,4 35 Februar -1,5 49-3,6 98-0,2 107-4,3 7-0,6 91-7,2 54 Januar -2,0 65-3,6 179-0,1 205-5,8 16-0,1 258-6,5 149 Sum 1370 2325 2358 523 3394 1906 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 7

Nedbørsmengdene syner verkeleg kor ulike klimatiske tilhøve bøndene i fylket har å drive under. Som ein kuriositet kan ein nemne at det kom over 200 mm nedbør meir på Takle berre i desember enn det gjorde i løpet av heile året i Lærdal! Det regna stort sett litt meir enn normalt i månadene mai-august, noko som også gjorde slåttetilhøva vanskelege mange stader. September var tørrare enn normalt, og gjorde at det blei gode tilhøve for brakking og anna ugrassprøyting i haust. På slutten av året blei det stort sett svært fuktig, medan det i Lærdal også då regna lite. MEDLEMSRETTA ARBEID GROVFÔR/JORDBRUK Våronnmøte Slike møte blei avvikla også dette året. Omfanget varierer noko, også når det gjeld type/storleik på desse møta. Distriktet er stort, og bygdene er mange, så det er ikkje råd å kome på heimlege trakter hjå alle medlemar med slike møte. Det blei totalt avvikla 24 våronnmøte for jordbrukarar i 2013. Tema var tradisjonelt fagstoff framfor ein ny sesong. Markdagar Dei første markdagane dette året blei det fort behov for. Ettersom overvintringsskadane dukka opp, så kom spørsmåla frå medlemane om dei beste rådgjerdene for å redusere konsekvensane av svarte bøar. Særleg var det i midtre og indre strok av fylket som var råka. Det blei arrangert markdagar/synfaringar fleire stader som i Jølster, Gloppen, Hornindal og Naustdal. Interessa var stor, og trass i alvoret i situasjonen, så tok bøndene dette med fatning og pågangsmot. Det blei sådd mykje vanleg engfrø rett i bakken ved hjelp av ulike direktesåmaskiner, det blei harva og sådd, og det blei pløgd, harva og sådd. Det blei fort for lite såfrø på marknaden, både vanleg engfrø og eittårig raigras. Stardalen i Jølster 19. mai i fjor. Lite grønt å sjå. Foto: Oddvin Øygard. Medan denne våren/sesongen vart mellom dei verste, særskilt for bærkulturane, i enkelte bygdelag, så vart den også ein av dei beste for andre kulturar. Det kan nemnast store frostskadar med dertil låge avlingar i bringebær på Vangsnes og i Lærdal, medan morellavlinga i Lærdal aldri har vore større. Ein fann også til dels store frostskadar i enkelthagar av eple og plomme, men dette varierte veldig med lokalitet og mellom ulike sortar. Til dømes fekk Discovery og Summerred jamt over småfalne frukter i år. Den særmerkte sesongen gav også til ei viss grad utslag i bråmodning av særskilt tidlegplommer, med dertil dårlegare haldbarheit. Bringebær til konsum sleit også med å halda god kvalitet i periodar, slik at meir enn vanleg gjekk til industri. Jordbæråkrar med og utan vinterdekking/snø, sleit med frostskadar og låge avlingar. Inge Joar Nydal i Åmot Samdrift i Stardalen brukte denne langfingerharva med såmaskin både til vanlege gjenlegg og til isåing av raigras i skada eng. I begge desse høva fungerer denne svært bra. Foto: Torjus Lien. Ivar S. Haugland i Brekke i ytre Sogn brukte den gamle sveivemaskina til innsåing av engfrø etter at sonen hadde brukt moseharva. Foto: Astrid Sandvik. Det blei også arrangert ein markdag i Stardalen på ettersommaren for å sjå resultatet av ulike reparasjonsmetodar. Her blei vist gode resultat av isåing av eittårig raigras i eng utan brakking. Avlinga blei då ei blanding av det nysådde raigraset og det eldre graset som hadde overlevd vinteren. Slikt areal må sjølvsagt også takast igjen året etter. 4 bønder i Dvergsdalsdalen 23.mai. Dette var ein av dei stadane som var sterkast råka av overvintringsskade. Her blei det sådd svært mykje av vanleg engfrø med Underhaug direktesåmaskin. Foto: Dag-Arne Eide. 8 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

Mons Kvamme konkluderte med at det her var klart behov for sviing for å unngå at heile området går tapt som vinterbeite for utegangarsau! Det same gjeld for andre lyngvinterbeite-område i Solund og elles på kysten. Kjell Mangerud kom til fylket på ein liten turne i haust. Han er rekna som ein «guru» innan jordarbeiding etter mange år som Tunrapp er kanskje den største fienden når ein skal prøve å så inn engfrø i areal utan brakking på førehand. Her ser vi eit tjukt teppe av tunrapp med svake striper med raigras som prøvar å konkurrere med tunrappen. Foto: Dag-Arne Eide Våren var sein, og vinterskadane var store. Difor hasta det å få gjort noko for i det heile å få grasavlingar dette året. Sett i ettertid, blei det nok gjort mykje arbeid med enkle metodar som ikkje fungerte godt nok på eldre eng med tjukk grassvor. Meir areal burde nok vore brakka og fornya med anten harv eller plog. Mykje av det skadde arealet må det også jobbast ekstra med i 2014. Frå beitekurs i Solund i mars 2013. Sviing er eit fag som må kunnast før ein fyrer laus. Ein skal ha kontroll på sviinga og flammane. Ein planlegg først kvar ein vil setje fyr og kor stort område ein ønskjer å svi av. Ei må ha eit godt arbeidslag med «pisker» til å sløkkje flammar som kanskje prøvar seg på avvegar. Godt mannskap er også ei god sikring med tanke på at uventa vind kan kome og snu opp ned på opplegget. Foto: Astrid Sandvik. lærar på Blæstad. Som pensjonist har han framleis mykje å gjere på dette fagfeltet. Han deltok som instruktør på tre pløyekurs, i Naustdal, i Fjærland og på Nordfjordeid. Det var både teori og praksis, og oppslutnaden var god. Tilsaman deltok 65 bønder på desse dagane. Her blei det brukt traktorar og plogar som bønder hadde med. I tillegg blei det arrangert eit fagmøte om jordarbeiding med Mangerud på Mo og Jølster Vgs. Alle 4 arrangementa var eit samarbeid med Bioforsk Vest Fureneset, og Fylkeskommunen støtta kursa med midlar. NLR deltek også på markdagar som andre arrangerer. Her frå Nærøydalen i Gudvangen 21.mars. Margun Hylland fortel om beiterydding og stell av beita på garden deira. Dei har mjølkekyr som beitar her i ein lang vekstsesong. Arrangør var Fylkesmannen og Felles landbrukskontor ÅLA. Foto: Marit Henjum Halsnes. Kurs Foretaksøkonomi var tema på 2 dagskurs i mars (Mo og Breim). Grovfôrproduksjon, grovfôrkvalitet, fôropptak og fôring var stikkord. Korleis få eit best mogeleg resultat på garden med dei ressursane ein rår over. Forelesar var Bart van Gool frå NLR Hordaland. God deltaking. I mars vart det gjennomført eit vellukka sauekurs i Solund med fokus på beiteskjøtsel (lyngsviing) og gjerdeproblematikk. Instruktørar/forelesarar var Mons Kvamme (Lyngheisenteret), bonde Endre Bell Fossen og jordskiftedommar Kåre Jostein Håland. Godt frammøte med 17 deltakarar. Kurset vart støtta økonomisk av Fylkeskommunen, og Solund Sau og Geit var medarrangør. Stor interesse for pløying. Her frå kurset i Fjærland. Kjell Mangerud engasjerte dei frammøtte. Foto: Marit Henjum Halsnes. I oktober vart det arrangert to grøftekurs, på Hafslo i Luster og på Sandøy i Gulen. Det var først ein teoridel inne, og deretter synfaring på eit grøftingsprosjekt ute i felt. At nærmare 70 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 9

personar deltok på desse to kursa, vitnar om stor interesse for å betre grøfte- og dreneringstilstanden i jorda, og at det trengst kunnskap om temaet både for planleggjarar, maskinkøyrarar og bønder. Samson Øpstad frå Bioforsk Vest Fureneset og Are Johansen frå NLR Lofoten stod for det faglege. Grøftekursa var eit samarbeid mellom Fylkesmannen, Bioforsk Vest Fureneset og NLR. Våtsåing av fleirårig raigras i eng på Straumsnes 16. mai. Foto: Arve Arstein. Frå grøftekurset på Hafslo. Samson Øpstad på grøftekanten og Are Johansen nede i grøfta. Foto: Marit Henjum Halsnes. Jordprøvar og gjødslingsplanar Dette utgjer ein stor del av aktiviteten om hausten og vinteren. I 2013 vart det teke rundt 1300 jordprøvar, og det blei laga vel 360 gjødslingsplanar til medlemar. Omfanget av dette er noko mindre enn året før. Forsking og forsøk Dette året har berre tre forsøk innan jordbruk vore i drift. Forsøket i Fjærland med belgvekstar, pakking og nitrogenfiksering gjekk ut grunna vinterskade. Gjødslingsprosjekt Det blei lagt ut eitt nytt felt på Byrkjelo i prosjektet der vi har fokus på val av mineralgjødseltype i tillegg til store mengder husdyrgjødsel. Feltvert er Jan Erik Fløtre. Forsøksspørsmålet her er om det er tilrådeleg å bruke berre svovelhaldig nitrogengjødsel i tillegg til store mengder husdyrgjødsel, også på jord med meir medels kaliuminnhald. OPTI-NS blir her samanlikna med Fullgjødsel 25-2-6. I tillegg er det tre ulike nitrogenstyrkar med i forsøksplanen. Felt nr 2 i dette prosjektet er plassert hos Kjartan Åsnes i Fjaler. Planmessig vedlikehaldssåing i eng Bioforsk, Agromiljø AS og NLR starta opp eit 3-årig prosjekt i 2013 der ein skal klarlegge om det er lønsamt å sette til grasfrø i husdyrgjødsel spreidd på 1. års eng om våren. Det same skiftet skal gjødslast med frøblanda gylle i 3 år. Gylla vert køyrt ut med ein stripespreiar, og det er fleirårig raigras som er valt som grasart. Spiringa av det nysådde frøet vert registrert fleire gonger utover i sesongen, og det vert gjort avlingsregistreringar. Feltvert er Kjartan Åsnes. Medlemsbesøk Rådgjevarane har kontakt med mange av medlemane gjennom året i ulike samanhengar. Medlemsbesøk heime på garden er eit tilbod som ein del nyttar seg av. Rådgjevarane klarar å gjennomføre dei besøk som blir etterspurde, og brukar i tillegg noko tid på å gjennomføre meir eller mindre tilfeldige besøk, også på grunn av behov for eigen fagleg oppdatering gjennom vekstsesongen. Fagstoff til medlemar Det blei sendt ut 13 rådgjevingsmeldingar til medlemane som driv med grovfôr. Dette er det same talet som året før. Dei aller fleste får dette som e-post, men det blir sendt ut ca 130 stk i vanleg post kvar gong. Fagbladet Bondevennen og alle NLR-einingane på Vestlandet hadde eit samarbeid om 7 utgåver av bladet i tida mars-oktober. Rådgjevarane i NLR skreiv fagartiklar i desse utgåvene av bladet, som blei sendt til dei medlemane som driv med grovfôr. Frå NLR Sogn og Fjordane blei det skrive 6 artiklar. Fagheftet «Drenering teori og praksis» vart sendt til alle medlemar sommaren 2013. Dette er eit faghefte om praktisk drenering skrive til vestlandsbonden. Eit tett samarbeid mellom offentleg forvalting, forsking, landbruksrådgiving, Bondevennen og enkelte fagpersonar på tvers av 6 fylke gjorde dette mogeleg. Rådgjevar Arve Arstein i munter diskusjon med Ståle Hetle på Viksdalen. Også her var mykje vinterskade i 2013. Foto: Torjus Lien. 10 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

FRUKT OG BÆR Ny rådgjevar Stine Huseby kom inn som ny rådgjevar på frukt og bær dette året, ho starta i NLR Sogn og Fjordane 1. desember 2012 med kontorstad på Njøs, Leikanger. Noko tid har difor naturleg nok gått med til opplæring og kollegarettleiing i 2013. Dette året blei pga. store vinterskadar i bær- og fruktkulturane nesten eit «unntaksår» slik at ein del gjeremål vart skipla m.a. av trongen for synfaring av skada felt. Skjeringskursa er populære og samla mange deltakarar. Her er Jop Westplate i aksjon i plommefelt på Leikanger. Foto: Stine Huseby. Lang erfaring kombinert med ungt pågangsmot. Rådgjevar Stine Huseby i samtale med den erfarne fruktdyrkaren Jostein Aske på Sandane. Foto: Rune Vereide. Fagstilling frukt og bær Dette er ei prosjektstilling delfinansiert av Innovasjon Norge, Sogn regionråd, Lærdal kommune, NLR og frukt-/bærmottaka i Sogn for å kome sterkare i inngrep med mottaka og auka total rettleiingskapasitet i Sogn. Prosjektstillinga overlappar litt med prosjektet «Arena frukt og bær», men deltek og i ulike andre arbeidsoppgåver med relevant innhald og føremål, og som dermed også er med å finansiere «totalpakken» stillinga utgjer. Det er frukt-/bærmottaka som i sterk grad prioriterer arbeidsoppgåvene. Sognefrukt på Leikanger fungerer som «paraply» for mottak av frukt (eple/pære/plomme) frå mest alle bygdelaga i Sogn, bortsett frå noko økologisk eple som blir omsett gjennom Fresvik Kjølelager. Det er derimot eigne bærmottak både i Lærdal, Luster, Vangsnes/Vik, Fresvik, Balestrand og på Leikanger. Lærdal har i tillegg morellpakkeri som også tek imot litt avling frå Leikanger/Sogndal. Medan arbeid med kvalitetssystem (HACCP) var ein fellesnemnar i 2012, så har arbeid med rekruttering og særleg opplæring av nye produsentar vore ein fellesnemnar i 2013, ikkje minst gjennom delprosjektet «Grip Sjansen». Til dels store vinterskadar, særskilt i bærfelt, har i 2013 medført meir trong for synfaring og rettleiing i enkelte bygdelag enn andre. Det har også vore auka fokus på kursing kring Raud rotrôte og uttak av prøvar frå felt. Elles er det utført registreringar av skadedyr (oppsett og kontroll av feller i morell/ plomme), blad-og jordprøvar frå morellfelt Lærdal og haustetidsvurderingar og skjeresamlingar i fruktområda (kjerne- og steinfrukt). «Eple pluss»-prosjekt knytt til Sognefrukt/Innvik fruktlager har no hand om større kursaktivitetar knytt til konsulentane Aad Wisse og Jop Westplate og arrangering av studieturar, der NLR blir leigd inn til tenester. Ein del mindre prosjekt knytt til tindved/svarthyll, aprikos, Celina (pære), trehelse (kjernefrukt), gjødsling/vatning i tunnel (steinfrukt), lerrote (jordbær) og økologisk, har også vore arbeidsoppgåver. Det er stor aktivitet med kurs og fagmøte der fagstillinga er involvert. Det er delteke på bladgjødslingsseminar i Danmark, studietur til Hardanger (frukt) og morellsymposium i Spania. Prosjektleiar er med på utgjeving av eit landsdekkande nyheitsbrev for morell. Omfattande vinterskadar prega mange jordbær- og bringebærfelt utover vekstsesongen, men også i frukthagar sette vinteren spor etter seg. Barfrost på etterjulsvinteren resulterte i djup tele som sat svært lenge i jorda utover vår og føresommar. I bringebærfelta starta veksten medan rota stod i tela jord, resultatet vart uttørking av stenglar og omfattande knoppdaude. Synfaring av vinterskade i bringebærfelt, Innvik april 2013. Allereie no er det klart at det blir omfattande vinterskade i feltet. Frå venstre: Svein Kvame, Torbjørn Takle og Atle Skåden. Foto: Rune Vereide. ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 11

Det var tidleg klart at vinterskaden ville gje stor avlingssvikt i bærkulturane. I samarbeid med landbruksavdelinga hjå Fylkesmannen gjorde NLR registreringar i bringebærdistrikta i Sogn og Nordfjord for å klargjere skadeomfanget i enkeltfelt og dra grenser for kva som burde skjerast tilbake og kva felt som hadde potensiale til å bere fram avling. Denne registreringa var nødvendig for å kunne nytte seg av avlingsskadeordninga i felt som måtte sanerast. Hagtornsugar er i søkjelyset som vektor for heksekost i eple. Kartlegging ved fellefangst vart gjort fleire stader i Sogn. Foto: www.biolib.cz 11 eplehagane. På nokre lokalitetar er det påvist at opptil 30 % av sugarindivida inneheld DNA frå heksekost. Prosjektet held fram i 2014, då skal ein detaljert kartlegge når hagtornsugaren kjem inn i hagane på våren og når den forlet hagane for å overvintre i barskog. Hagtornsugar er som vaksen 2,5-3,3 mm lang, eldre insekt er mørkebrune med raudaktig skjer, medan unge vaksne er oransjefarga. Kan forvekslast med pæresugarane. Unge nymfer er bleikt gulgrøne og samlar seg ofte i koloniar på bladoversida, mest i skottoppane der dei produserar honningdogg. Juni 2013: Nesten ikkje knoppbryting i feltet, også sterkt tilbakesett nyvekst frå rotmassa. Feltet vart kort tid etter klypt tilbake. Foto: Rune Vereide. FORSØK OG REGISTRERINGAR Gråskimmelbekjemping i jordbær Oppdragsgjevar; prof. Arne Tronsmo v/norges miljø- og biovitenskapelige universitet, Ås. Feltvert: Hans Herman Kalhagen, Gaupne Ansvarleg/utført sprøytearbeid: Stine Huseby I forsøket er CHOS 35 (kitinbasert miljøvennleg soppmiddel) prøvd i samanlikning med Teldor og Signum, både åleine og i kombinasjonar. Resultat blir evt. publisert i eiga forsøksmelding for bær. Teldor mot begerrôte og monilia i eple to restanalyseforsøk Feltvertar: Gunnar Atle Vereide (Summerred) og Børre Tystad (R. Gravenstein), Vereide. Ansvarleg/utført sprøytearbeid: Rune Vereide To sprøytetidspunkt under blomstring. Resultat: Restmengder påvist, men langt under gjeldande grenseverdiar. Målet er å få ordinær godkjenning for bruk av Teldor under blomstring. Pr. i dag gjeld dispensasjon. Fellefangst av hagtornsugar i eple Ansvarleg: Stine Huseby i samarbeid med Bjørn A. Hatteland, Bioforsk. Hagtornsugar (Psylla melanoneura) er kjent som mogleg vektor for spreiing av heksekost i eple. Ved hjelp av limfeller og bankeprøvar vart det i 2013 samla inn sugarar frå 11 eplehagar i Sogn. Fellefangsten har påvist utbreiing av hagtornsugar i 10 av dei Kairomonfeller for overvaking av rognebærmøll Registreringar med luktstoff (kairomon) som skal tiltrekkje og fange rognebærmøllen heldt fram i 2013, men i mindre omfang enn i 2012. Det var felleregistreringar i tre hagar i Sogndal, men det vart ikkje fanga møll i nokon av dei. Det var heller ikkje prognosetal så høge at ein venta angrep av rognebærmøll i eple og det vart ikkje registrert skade på eple i hagane. For å få testa effekten av kairomonfellene ventar vi på eit angrepsår med større innsverming til eplehagane. Kairomonfelle for overvaking av rognebærmøll. Foto: Stine Huseby. Mekanisk ugrashandtering i frukthagane Tradisjonelt har nye fruktfelt seinare år vore etablert med mypexduk eller anna plastdekke i trerekkjene. Dette for betre og raskare etablering grunna høgare jordtemperatur, men og som dekke mot ugras. Ei ulempe med slike dekkemateriale er at ein ikkje får tilført kompost, husdyrgjødsel eller andre organiske materiale inn i trerekkjene i omløpet. Samtidig får ein ikkje ta i bruk nytt og betre tilpassa mekanisk utstyr for ugrashandtering 12 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

i trerekkjene. Difor er mange nyetableringar i seinare tid gjort utan plastdekke. Orrizonti er ein reiskapsmodul der ein kan bruke fem ulike reiskap for fresing og børsting i og langs rekkjene. Trass litt kleim jord etter regnver knuste fresen grassvoren i trerekkjene og smuldra jorda i overflata. Fokus på gjødsling i bringebær. Besøk av fagfolk frå Yara og Norgro; frå venstre dyrkar Wald Lyslo, Peter van Schie, Yara Norge, Tor Kjetil Kongsrud, Norgro og Mats Martinsson, Yara Sverige. Foto: Rune Vereide. Mekanisk ugrashandtering med Orrizonti demonstrert i nyetablert fruktfelt på Njøs. Knivar montert under roterande tallerken med følar som gjer at den går inn mellom trea i rekkjene. Merk høgthengande dryppslange! Foto: Rune Vereide. Riktig innstilling og bruk av tåkesprøyter Det har vore avvikla markdagar med fokus på riktig innstilling og bruk av tåkesprøyter i frukthagane. Fluoriserande væske gjev blått bladverk ved bruk av UV-lys på væskeavsetninga i trea. Vi tok utgangspunkt i praksis på bruket og samanlikna med alternativ dysestorleik, køyrefart, trykk, luftmengde og evt. omdreiningshastigheit på kraftuttaket. Praksis med innstilling og bruk av tåkesprøyta er svært forskjellig hjå dyrkarane og mange har hagar av ulike typar m.o.t. til trestorleik, radavstand osv. På dei bruka vi var innom varierte væskemengdene frå 16,5 liter til 50 liter pr 100 m rad. Dette har utifrå den aktuelle køyrefarten og dei aktuelle radavstandane i hagane gitt væskeforbruk frå 36 liter til 100 liter pr dekar. Betre sprøyteresultat vart i fleire tilfelle oppnådd ved å redusere væskemengdene. Det blir meir fokus på bruken av tåkesprøyter komande sesong. Fokus på gjødsling i bringebær og bærkvalitet vil gje fasit på ei riktig gjødseltildeling. Jord- og bladprøvar bør ligge til grunn for å gjere justeringar i riktig retning. Wald Lyslo er ein av dyrkarane som brukar gjødselvatning. Etter tidlegare å ha hatt litt for svak tilvekst, vart gjødslinga auka opp siste sesongen. Resultatet let ikkje vente på seg; bringebæra responderte umiddelbart og tilveksten vart gjennom sesongen i kraftigaste laget. Tilpassing blir gjort komande sesong utifrå resultata føregåande år. Stor interesse for eplekonkurransen på Matamål-festivalen på Sandane, oktober 2013. Foto. Rune Vereide. Testing av væskeavsetning frå tåkesprøyter i frukthagar. Foto: Rune Vereide. Mange dyrkarar brukar etter kvart gjødselvatning i bringebærfelta. Riktig bruk av desse anlegga gjev ei godt tilpassa gjødsling utifrå behovet i kulturen. Vurdering av tilvekst, bæravling NLR-stand på «Matamål» NLR S. og Fj. deltok for fyrste gong med stand på lokalmatfestivalen Matamål på Sandane i oktober 2013. Som aktivitet på standen hadde vi m.a. ein konkurranse der deltakarane skulle namngje 12 utstilte eplesortar. Dette var ein miks av nyare og gamle sortar, også sortar med lokal tilknytning. Det var stor interesse og god deltaking i konklurransen, der alle aldersgrupper var godt representert. Ingen greidde namna på alle sortane, men tre deltakarar greidde riktig namn på 10 sortar. Riktig namn på dei utstilte sortane var etter stigande nummer: 1. Eneståande, 2. Raud Prins, 3. Discovery, 4. Idunn, 5. Summerred, 6. Åkerø Hassel, 7. Raud Gravenstein, 8. Storgranat, 9. Filippa, 10. Raud Aroma, 11. Signe Tillisch, 12. Raud Ingrid Marie (Karin Schneider). ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 13

BYGNINGSPLANLEGGING NLR Sogn og Fjordane har også dette året hatt mykje bygningsoppdrag, og stadig fleire som har fått hjelp hos oss har motteke støtte frå Innovasjon Norge. Flest oppdrag gjeld bygg til sau, og dei fyrste kraftfôrautomatane til sau er tekne i bruk i Sogn og Fjordane. Nye oppstallingsmetodar, nye måtar å fôre sauen på, og ny teknologi i sauehaldet skapar interesse. Mange har ynskje om å få planlagt løysingar som gjev meir fleksibelt fjøsstell for gardbrukaren, og kanskje gjer det lettare å kombinere sauehald med anna arbeid. Færre mjølkeprodusentar satsar i fellesskap på nybygg, men i staden på enkeltbruk med kvotekjøp/-leige. Alle som planlegg til mjølk ønskjer robot. Fleksitid i fjøset er nøkkelen for rekruttering til mjølkeproduksjon. Bygningsplanleggarane har vore involvert på ulik måte i om lag 50 prosjekt her i fylket dette året. Planleggarane har i tillegg oppdrag for andre. Innovasjon Norge kjøper også i år tenester i samband med ferdiggodkjenning av bygg, og vurdering av planar. NLR Sogn og Fjordane står som ansvarleg søkjar på fleire nye driftsbygningar her i fylket, gjennom byggfirma som kjøper denne tenesta med oss. SAU I PLUSS Prosjektet «Sau i Pluss» vart starta opp i 2013 i regi av NLR Sogn og Fjordane. Hovudmålet for prosjektet er å stogge nedgangen i sauetalet i fylket. Med fokus på bygg og økonomi vil vi tilby hjelp til bruk som vurderer å starte opp eller gjere endringar i drifta på garden. Stikkord er: Moderne bygg og driftsopplegg som gjer fjøsarbeidet lettare og meir fleksibelt tidsmessig, slik at det vert enklare å kombinere sauehald med anna arbeid. Funksjonelle husdyrrom og innandørsmekanisering. Vegvalsrådgjeving og driftsplanlegging. Etablere 5 pilotfjøs der ulike byggtypar/i-mek-løysingar vert vist. Fagdag i Olden, 50-60 bønder møtte opp. Synfaring i fjøset hjå Linda og Roar Alsaker. Foto: Edvin-A Hugvik. Opning av ny mjølkefjøs med robot i Breim hjå Jakob Persson. Mange frammøtte som ville sjå det fine fjøset. Godt opplegg for kalvestell og gjennomtenkt plassering av småkalvane. Overrekking av blomster og TINE-klokke til Jakob Persson (frå høgre), kona Maren Haugland og sonen Karl Mattis Haugland Persson. Foto: Edvin-A Hugvik. NLR Sogn og Fjordane tilbyr no hjelp frå 3 bygningsplanleggarar, Edvin-A Hugvik, Hans Emil Dale og Veronica Grafsrønningen. Hans Emil Dale har på andre året vore med i Fagutval for byggteknisk rådgjeving i NLR sentralt. Edvin-A Hugvik har vore prosjektmedarbeidar i prosjektet «Sau i Pluss» saman med prosjektleiar Arve Arstein. NLR har i overkant av 20 bygningsplanleggarar fordelt i heile landet med unntak av Hordaland. Det har vore gjennomført fleire kurs og samlingar i året som gjekk, og høgdepunktet var Nordisk byggtreff som vart arrangert i Noreg dette året. Planleggarar frå alle dei nordiske landa var samla på Hedmarken for å knyte kontaktar, dele kompetanse og ta tak i felles utfordringar. Samarbeidet og kompetanseflyten går betre enn nokon gong mellom dei ulike regionale einingane i NLR. Ei felles heimeside landbruksbygg.no vart også offisielt oppretta dette året. I oppstartsåret har det vore fokus på å gjere prosjektet kjent og det har vore lagt ned stor innsats for å få etablert dei første pilotfjøsa. Det er arrangert fagmøte i lag med lokallag i Sau og Geit i fylket, og det er arrangert ein fagtur til Hordaland for å sjå på moderne sauebygg. Status pilotfjøs ved utgangen av året er at eitt fjøs er teke i bruk, eitt fjøs vert flytta inn i tidleg i 2014 og eit tredje fjøs er under planlegging. Fyrste pilotfjøsen i prosjektet «Sau i Pluss» i Kandalen i Gloppen, hjå Siv Marit og Jostein Fuglestrand. Ombygd geitefjøs med kraftfôrautomatar i kombinasjon med rullerande fôrbrett. Foto: Edvin-A Hugvik. 14 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

I siste del av året har arbeidet mot enkeltbønder auka på. Innteninga i sauehaldet har betra seg, men det er absolutt grunn for å gjere grundig førearbeid. Det er mange små sauebuskapar i fylket som sårt treng oppgradering på byggsida, men det er utfordrande å få dette til på dei minste bruka. I praksis betyr det at dei minste buskapane må planlegge med ein auke i dyretalet når ny bygning skal opp. Samdrift på sau er lite utbreidd i fylket, men det er eit reelt alternativ for mindre buskapar å få til moderne og lettstelte fjøsar. Ombygging av kufjøs til sauefjøs er eit alternativ som ofte kjem bra ut økonomisk, samanlikna med å byggje nytt til ein middels buskap. Begge dei to første pilotfjøsane er utbygging med bakgrunn i eksisterande bygg på garden. Ein grundig driftsplan og reelle kostnadskalkyler er eit godt utgangspunkt for å ta endeleg avgjerd. Arve Arstein er prosjektleiar for «Sau i Pluss» med ansvar for driftsplanlegging, økonomi- og vegvalsrådgjeving og søknad til Innovasjon Norge. Edvin-A Hugvik er prosjektmedarbeidar med ansvar for byggplanlegging, innandørsmekanisering og kostnadsberekning. Prosjektet er finansiert med fylkesvise BU-midlar, sal av tenester (driftsplan og byggplan), eigeninnsats NLR, og med støtte frå landbruksorganisasjonar og firma. Andre pilotfjøsen i prosjektet Sau i pluss under bygging hjå Knut Tore Nes Hjelle på Nordfjordeid. Tilbygg til eksisterande bygg, kraftfôrautomat i kombinasjon med grôvfôrhekk (appetittfôring). Foto: Edvin-A Hugvik. ØKONOMI/DRIFTSPLANLEGGING Dette er eit nytt tilbod i NLR Sogn og Fjordane. I 2013 vart det meste av ressursen på dette fagområdet sett inn på prosjektet «Sau i Pluss», men NLR har vore engasjerte i vegvalsrådgjeving og driftsplanlegging knytt til storfebuskapar også. Det er Arve Arstein som har ansvar for økonomirådgjevinga i organisasjonen. Ein grundig driftsplan er eit godt hjelpemiddel når ein skal ta avgjerd i samband med endring i drifta, påbygg/nybygg, generasjonsskifte og vegval. Dataprogrammet NLR Plan A, som er utvikla av erfarne driftsplanleggarar i NLR, er eit godt hjelpemiddel når ein skal vurdere ulike driftsalternativ. Innovasjon Norge krev 5-årige driftsplanar som vedlegg til søknadane om støtte til ulike tiltak. Rettleiing ved sal og kjøp av fôr, fôrpris og fôrkvalitet og transport av husdyrgjødsel er ei teneste som ein del medlemar ber om hjelp til. Oftast vert slike spørsmål avklara i telefonsamtale, men vi dokumenterer slike saker skriftleg etter ynskje. I 2013 vart temaet fôrkjøp svært aktuelt, sidan mange fekk stor mangel på fôr. Innkjøpt grovfôr kosta for dei aller fleste klart meir enn kraftfôr, så det er viktig med gode fôrplanar for å finne optimale løysingar. FUNKSJONSTESTING AV ÅKERSPRØYTER NLR Sogn og Fjordane testar åkersprøyter i heile fylket. Både medlemar og ikkje-medlemar har tilbod om testing. Edvin-A Hugvik er den einaste rådgjevaren som er sertifisert til dette arbeidet. I 2013 blei det testa 37 sprøyter. NLR Sogn og Fjordane er forhandlar av Hardi sprøytedelar. Dei vanlegaste delane er med under testing, og kan monterast på direkte, om det skulle vere behov for det. ØKOLOGISK LANDBRUK NLR Sogn og Fjordane tilbyr rådgjeving innan økologisk landbruk. Det har også dette året vore forholdsvis liten etterspurnad etter dei tilbod som finst innan dette fagfeltet. Hovudsakleg er det saueprodusentar og fruktdyrkarar som syner størst interesse. Tiltaka er støtta økonomisk av staten, fordi det er eit politisk mål at 15 % av matproduksjonen og matforbruket skal vere økologisk innan 2020. Tiltaka er Økologisk førsteråd, Økoplan (Driftsbeskrivelse, krav frå Debio), og Rådgjevingspakke (fagleg oppfølging av omleggingsbruk eller omlagde bruk). Ein slik rådgjevingspakke kan omfatte vegvalsrådgjeving, økonomirådgjeving, bygningsplanlegging, hjelp med miljøplan, og elles det bonden måtte ønskje av fagleg hjelp. Grupperådgjeving er eit anna tilbod. Dette kan vere fjøsmøte, markvandringar, demonstrasjonar og fagmøte. Produsentar med nokså like produksjonar kan bygge nettverk, kan utveksle erfaringar og heve eigen kompetanse. Til dei ulike tiltaka kan NLR trekkje inn spisskompetanse for å kunne levere faglege tilbod av høg kvalitet. Omgrepet «økologisk» innan landbruket er beskytta. Dei som ønskjer å vere økologiske produsentar, må melde seg inn i det økologiske kontrollorganet Debio. Mange opplever Debioordninga som litt uoversiktleg, og ønskjer informasjon om korleis dei kan kome inn i ordninga. I 2013 er det er gjennomført 5 økologisk førsteråd, 2 rådgjevingspakkar, 2 økoplanar, 13 grupperåd der 12 av desse er arrangert for hagebrukarar. Rådgjevingstilbodet i 2013 har omfatta økonomiog vegvalsrådgjeving, teikning av nybygg, eller ombygging av eksisterande bygg, dyrkingstips, hjelp med miljøplan og økoplan for medlemar frå heile fylket. Dei økologiske rådgjevingstilboda er retta mot alle gardbrukarar og krev ikkje medlemskap i NLR. ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 15

PROSJEKTET «POTET OG GRØNSAKPRODUKSJON PÅ VESTLANDET» NLR Sogn og Fjordane har vore med på eit samarbeidsprosjekt om «Potet og grønsakproduksjon på Vestlandet». Lærdal Grønt er prosjekteigar og Økoringen Vest har arbeidsgjevaransvar. Målet med prosjektet er å få etablert lokalt rådgjevingstilbod innan både økologisk og konvensjonell produksjon av grønsaker og potet. Kari Bysveen har vore prosjektleiar. Prosjektet har gått i 2 år, og det er 2 år igjen av prosjektperioden. Prosjektpartnarane er Norsk Landbruksrådgiving Hordaland, Norsk Landbruksrådgiving Sogn og Fjordane, Sogn Jord- og Hagebruksskule, Økoringen Vest og Lærdal Grønt. fine slåttemarker som har kriterier for bruk av desse midlane. Elles har Astrid besøkt lokalitetar for innlemming i ordninga i Balestrand, Bremanger og Askvoll. ARBEID UTFØRT FOR ANDRE For kommunar Sigmund Larsen er leigd ut til Vågsøy kommune i 30 % stilling og til Bremanger kommune i 55 % stilling. I desse kommunane utfører han vanlege «landbrukskontorsaker». For Fylkesmannen Handlingsplan Astrid Sandvik har utført handlingsplan- og skjøtselplanarbeid for Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Landbruksavdelinga og Miljøvernavdelinga samarbeider om dette. Skjøtselplangruppa i fylket set opp ei prioriteringsliste for skjøtselplanar for slåttemarker og for kystlynghei utifrå lokalitetar som ligg i Naturbasen, og vurdering utifrå kjennskapen til desse. Astrid lagar planane. Frå slåttemark på Øvre Haukås, Sogndal. Foto: Astrid Sandvik. Gjennom året har ho i samarbeid med brukarar arbeidd med tre skjøtselplanar for kystlynghei. Dette var i Askvoll, Bremanger og Selje. Det er også arbeidd med 8 skjøtselplanar for slåttemark, nemleg i Askvoll, Balestrand, Eid, Lærdal, Sogndal og Vågsøy. Etter kvart som dei vert ferdige, samarbeider eigaren/ brukaren om ein, som oftast, 10-årig avtale om skjøtselen. Tilskota kjem via Miljødirektoratet. Kystarven Kystarven leigde i 3 ½ år Astrid til arbeidet med å auke sauetal og sauebrukartal i lyng- og beitemark på kysten i HAFSkommunane. Prosjektet er avslutta med rapport frå arbeidet og markering på Villsaufestivalen i Solund i sommar. Rapporten er lenka til på heimesida til NLR Sogn og Fjordane. Frå kystlynghei i Borgundvåg, Selje. Foto: Leif Hauge. 11. og 12. juni besøkte Pål Thorvaldsen, Bioforsk Vest Fureneset og Astrid verdifulle slåttemarker som ligg i Naturbasen som A- og B lokalitetar i kommunane Eid, Vågsøy og Stryn. Det var spesielt to fine slåttemarker som bør få skjøtselplan og handlingsplanmidlar til brukaren som ønskjer å skjøtta desse. I tillegg er det registrert berre to funn av Solblom i dette fylket, i Eid og i Vågsøy. Desse blei besøkt og det er ønskje om skjøtselplan for å ta vare på desse, og kanskje få auke i tal solblomar. 25. juni hadde Leif Hauge, Høgskulen i Sogn og Fjordane og Astrid same opplegget i Aurland og Sogndal der det også var to Svein Kråkenes har god kontakt med villsauene sine i Solund Foto: Astrid Sandvik. 16 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

ÅRSREKNESKAP FOR 2013 BUDSJETT FOR 2014 Resultat 2012 Budsjett 2013 Resultat 2013 Budsjett 2014 DRIFTSINNTEKTER Salsinntekter 109 785 70 000 102 146 95 000 Medlemstenester 1 002 391 1 140 000 1 033 742 1 542 500 Konsulenttenester andre 1 265 315 1 160 000 1 653 927 1 200 000 Kurs og undervisning 130 911 100 000 234 896 325 000 Rammetilskot 2 061 300 2 449 500 2 487 610 2 519 500 Kurstilskot 185 200 120 000 250 200 345 000 Kommunetilskot 1) 408 990 450 000 348 725 350 000 Prosjektinntekter 1 320 353 1 440 000 1 492 736 1 672 000 Feltgodtgjersle 132 100 140 000 51 337 100 000 Andre tilskot 57 022 20 000 37 811 40 000 Medlemskontingent og støttemedl 2) 2 171 927 2 250 000 2 204 527 2 340 000 Andre inntekter 78 785 160 000 110 689 160 000 SUM DRIFTSINNTEKTER 8 924 078 9 559 500 10 008 343 10 689 000 DRIFTSKOSTNADER Møte, forsøk, kurs, medlemsblad 137 205 136 000 341 615 335 500 Lønskostnader 6 814 976 7 385 000 7 731 334 8 059 500 Kontorkostnader 995 079 1 060 000 1 123 848 1 125 500 Reise- og møtekostnader 567 747 513 000 711 434 578 500 Kontingentar 295 302 302 000 307 947 305 000 Andre driftskostnader 60 789 90 000 56 429 75 000 SUM DRIFTSKOSTNADER 8 871 099 9 486 000 10 272 607 10 479 000 Driftsresultat 52 980 166 000-264 263 210 000 FINANSPOSTAR 167 46 7 032 ÅRSRESULTAT 69 725 166 000-257 231 210 000 Notar til rekneskapen 1) Kommunestøtte 2013 Balestrand Kr 17.775,- Bremanger Kr 20.000,- Gloppen Kr 125.000,- Gulen Kr 51.000,- Hornindal Kr 10.000,- Leikanger Kr 33.900,- Sogndal Kr 40.000 Solund Kr 17.500,- Stryn Kr 25.000,- Vik Kr 37.725,- Vågsøy Kontor for 2 rådgjevarar 2) Støttemedlemar 2013 Felleskjøpet Agri SA Yara Norge AS 22 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

Balanse pr 31.12. 2012 2013 EIGENDELAR Kundar 740 000 768 099 Opptent inntekt 1 099 121 1 820 407 Andre krav 3200-6000 Andelar 2000 0 Bankinnskot, kontantar 1 491 097 192 638 SUM EIGENDELAR 3 335 419 2 775 144 GJELD OG EIGENKAPITAL Eigenkapital 1/1 1 067 857 1 137 583 Årets resultat 69 725-257 231 Sum Eigenkapital 1 137 583 880.352 Leverandørar 376 378 384 056 Offentlege avgifter 665 330 662 570 Skuldig løn og feriepengar 1 156 128 848 155 Sum gjeld 2 197 836 1 894 793 SUM GJELD OG EGENKAPITAL 3 335 419 2 775 144 Note til balansen Pensjonsforsikring for alle tilsette er dekka ved ei kollektiv ytelsesbasert pensjonsforsikring som ved 31.12.2013 omfattar 13 tilsette. Forpliktinga er ikkje balanseført, og den årlege pensjonspremien, samt evt. tilleggsbetalingar til fondet, vert sett på som årets pensjonskostnad. Akkumulert innbetaling til pensjonspremiefond er ikkje balanseført. Det er høve til å betale delar av pensjonskostnaden frå dette fondet, det er ikkje gjort i 2013. Pensjonspremiefondet framkjem slik i 2013: Inngåande saldo pensjonspremiefond 1/1 2013 kr 1.979,- Posterte beløp perioden 1/1-31/12 2013 kr 34.396,- Saldo pensjonspremiefond per 31/12 2013 kr 36.375,- SAK 5: REVIDERT REKNESKAP FOR 2013 Årsrekneskapen for 2013 syner eit underskot på kr 257.231 og eigenkapitalen til NLR Sogn og Fjordane er no på kr 880.352. Revidert rekneskap og revisjonsmelding vert framlagt på årsmøtet. Framlegg til vedtak: Revidert rekneskap for 2013 vert godkjent. ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 23

SAK 6: ARBEIDSPLAN FOR 2014 Kjerneaktiviteten er medlemsretta arbeid innan jordbruk og hagebruk og tilbod om byggteknisk rådgjeving til alle bønder i fylket. Dette vil halde fram som før i 2014. Målet er til ei kvar tid å tilby dei tenestene som medlemane etterspør. Innan hagebruk held prosjektet «Fagstilling frukt og bær» fram på femte året. «Sau i Pluss» går no inn i andre prosjektåret, og responsen på tilbodet som ligg i prosjektet er forventa å vere god. Fagleg arbeid Medlemsbesøk. Besøkje nye og gamle medlemar og tilby fagleg rådgjeving på garden etter behov. Uttak av jordprøvar og gjødslingsplanlegging, ca 300 bruk/planar på jordbrukssida. I tillegg ein del jord- og bladprøvar og gjødslingsplanar innan frukt- og bær kulturane. Rådgjevingsmeldingar per e-post innan jordbruk og hagebruk. Lokale markdagar/demonstrasjonar etter ynskje og behov i heile vekstsesongen. Fruktmarkdagar/gardsbesøk med fokus på sprøyteresultat ved bruk av tåkesprøyter. Haustetidsvurderingar i frukt. Haustetidsvurderingar av eng i ulike regionar i fylket basert på «Grovfôrmodellen». Grovfôrkvalitet, økonomi, kjøp og sal av fôr. Økotiltak: Førsteråd, rådgjevingspakkar, grupperåd og økoplan. Bygningsplanlegging, førstebesøk, planlegging, kostnadskalkyler, ansvarleg søkjar. Funksjonstesting av åkersprøyter. Økonomi- og driftsplanlegging, vegvalsrådgjeving. Fagmøte/fagturar Våronnmøte, ca 20 stk. Fagmøte grovfôrdyrking. Plantevernmøte frukt og bær, samarbeid med FMLA. Haustetidsmøte med frukt-/bærmottak og grossistledd. Fagtur til Nederland for grovfôrdyrkarar (NLR Hordaland/ Bondevennen). Faglege arrangement i samarbeid med andre organisasjonar jordbruk og hagebruk. Kurs Autorisasjonskurs i plantevern. Skjeringskurs i steinfrukt og kjernefrukt. Kurs i birøkt. Gjødslingsseminar frukt og bær. Beitekurs småfe og storfe. Grip sjansen; rekrutteringskurs til frukt og bærnæringa. Dreneringskurs i Nordfjord og Sunnfjord. Sauekurs. Prosjekt «Sau i Pluss» Fagstilling frukt og bær; NLR i tett samarbeid med fruktog bærmottaka i Sogn. Div. prosjektarbeid innan frukt og bær: Arenaprosjektet, Eple-Pluss, FriskeTre, Kvalitetssortar av jordbær og bringebær til industri og konsum, Smartare bringebærdyrking, Rett vatning-gjødsling til morell i tunnell, Nye vekstar. Nytt grovfôrprosjekt i samarbeid med utvalde kommunar. Fokus på agronomi. Raud Gravenstein på Rake i Stryn.Utsyn mot Olden. Foto: Rune Vereide. 24 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013

Grovfôrrådgjevarane på fagtur. Her på besøk hjå Felde Samdrift i Breim. Foto: Astrid Sandvik. Forsking/utvikling Haustetidsprognose eng. Gjødsling til eng, store mengder husdyrgjødsel. Våtsåing i eng, samarbeid med Bioforsk og Agromiljø AS. Nytt grovfôrprosjekt. Fornying av eng, kostnader og effektivitet. Rognebærmøll; Vidare utprøving av luktfeller. Registreringar som grunnlag for angrepsprognosar i eple. Framhald fellefangst av hagtornsugar i eple. Diverse utprøving av bladgjødslingspreparat. Oppdrag for andre Landbrukskontoret i Vågsøy kommune. Landbrukskontoret i Bremanger kommune. Skjøtselsplanar for utvalde naturtypar, slåttemark og kystlynghei. Vurdering av Regionalt Miljøprogram-midlar for kommunane Nordfjord bygg, byggesøknad. Ein jobbar heile tida for å få finansiert nye prosjekt og få inn nye oppdrag innan aktuelle fagfelt. Det vil difor bli endringar i høve til arbeidsplanen undervegs i året. Framlegg til vedtak: Årsmøtet godkjenner arbeidsplanen for 2014 Fine morellar i Lærdal. Foto: Stine Huseby. SAK 7: BUDSJETT FOR 2014 Budsjettet byggjer på vidare drift med rådgjeving innan jordbruk, hagebruk og byggteknisk rådgjeving, med 13 tilsette i til saman 12,3 årsverk. På inntektssida er dei viktigaste postane rammetilskot, medlemskontingent, sal av tenester, både til medlemar og andre, samt inntekter frå prosjekt. Personalkostnader utgjer om lag 80 % av kostnadene til NLR Sogn og Fjordane. Med eit underskot i 2013, og ein situasjon med aukande omsetnad, er det viktig å styrke eigenkapitalen. Det er difor budsjettert med eit driftsoverskot på kr 210.000 i 2014. Framlegg til vedtak: Årsmøtet godkjenner styret sitt budsjett for 2014. SAK 8: KONTINGENT FOR 2015 Årsmøtet i 2013 vedtok medlemskontingent for 2014, og årsmøtet i 2014 handsamar kontingent for 2015. I framlegget er det lagt opp til å auke kontingenten i takt med løns- og prisstigninga. Framlegg til vedtak: Medlemskontingenten for 2015 vert fastsett slik (2014 i parentes): Grunnkontingent kr 880,- (850) Arealkontingent grovfôr kr 5,35 pr da (5,20) Arealkontingent potet og grønsaker kr 36,50 pr da (36,40) Arealkontingent frukt og bær kr 53,- pr da (52) Maksimalkontingent kr 2800,- (2650) Frå markdag i Fortun i Luster i juni 2013. Foto: Marit Henjum Halsnes. ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 25

www.norgro.no SAK 9: VAL Valnemnda har vore samansett av Atle Kringlen, Naustdal, leiar, Olav E Gjerde, Leikanger og Olav J Bøthun, Vik. Dei har levert denne innstillinga framfor valet: Styremedlemar: Sigurd Reksnes, Eid, attval 2 år Tone Feidje Midlang, Vik, attval 2 år Hans Frislid, Eid, ikkje på val Hilde Søgnesand, Jølster, ikkje på val Jon Asbjørn Målsnes, Balestrand, ikkje på val Leiar i styret: Sigurd Reksnes, Eid 1 år, attval Frukt og bær Sertifisert plantemateriale gir et godt resultat Fagkunnskap og engasjement Driftsmidler til den profesjonelle dyrker Varamedlemar til styret. Alle skal veljast for 1 år 1. vara: Åge Ervik, Selje, ny 2. vara: Jon Arve Førde, Jølster, attval 3. vara: Tor Arne Herstad, Naustdal, attval Revisorar: Gunnar Råheim, Gaular, attval, 1 år Endre Bell Fossen, Gaular, attval, 1 år Valnemnd: Åslaug Stadheim Ese, Vik, ny, 3 år Leiar i valnemnda: Olav E Gjerde, Leikanger Vara til valnemnda: Svein Per Ervik, Selje, 1 år støldal fotografisk 0212 Plantebestilling tlf. 37 00 17 00 Ordrekontor tlf. 32 22 85 65 NORGRO AS Sælidv. 44, 2322 Ridabu tlf. 32 22 85 50 fax 62 54 15 55 (Hamar), 32 22 85 60 (Lier) e-post: norgro@norgro.no Styremedlem med vara, valt mellom og av dei tilsette: Dag-Arne Eide, styremedlem 2 år, attval Marianne Bøthun, vara for styremedlem frå tilsette, attval SAK 10: GODTGJERSLE TIL TILLITSVALDE Valnemnda sitt framlegg: Styreleiar årleg godtgjersle kr 8000 Revisorar årleg godtgjersle kr 4000 Møtegodtgjersle heil dag kr 2000 Møtegodtgjersle halv dag kr 1000 Telefonmøte kr 400 Reisegodtgjersle etter statens satsar 26 ÅRSMELDING NORSK LANDBRUKSRÅDGIVING 2013 Ann_FruktBar_100x297_0212.indd 1 20.02.12 10:42