Grunnleggjande infrastruktur og innhald i eit fylke eller ein region

Transkript

1 Grunnleggjande infrastruktur og innhald i eit fylke eller ein region Av Gunnar Urtegaard Rapport 5 frå prosjektet Nettbasert kultur- og kunnskapsformidling i Sogn og Fjordane Prosjektet er gjennomført som eit ABM-samarbeid mellom Sogn og Fjordane fylkeskommune (Kulturavdelinga, Fylkesarkivet, Fylkesbiblioteket), musea i Sogn og Fjordane og ABM-utvikling 1

2 Sogn og Fjordane fylkeskommune Leikanger, 2008 Askedalen Leikanger Telefon: / Faks: E-post: postmottak.sffarkiv@sfj.no Heimeside: sognogfjordane.kulturnett.no ISBN Om prosjektet Prosjektet Nettbasert kultur- og kunnskapsformidling starta i mars 2005 og vart avslutta ABM-utvikling støtta arbeidet og var med i styringsgruppa. Frå vart arbeidet ført vidare under namnet ABM Sogn og Fjordane. Hovudmåla med arbeidet Etablera Sogn og Fjordane som ein prøveregion for nettbasert kultur- og kunnskapsformidling i nært samarbeid med ABM-utvikling og Kulturnett Noreg. Utvikla ein samla strategi for beste praksis for regional og lokal nettbasert kulturog kunnskapsformidling med særleg vekt på samarbeid i ABM-sektoren på den eine sida og kommunar, skulesektoren og næringslivet på den andre. Utvikla regionale tenester som har overføringsverdi til andre og som kan nyttast av andre regionar. Gjera desse tenestene tilgjengelege via Internett. Utvikla samarbeid med sentrale brukargrupper som skuleverket, reiselivet og anna næringsverksemd som transportsektoren og liknande. Gi andre tilgang til erfaringar og løysingar gjennom aktivt informasjonsarbeid og rapportar. Rapportane 1. Nettbasert kultur- og kunnskapsformidling i Sogn og Fjordane. Sogn og Fjordane som nasjonal prøveregion Gunnar Urtegaard (red.). 2. Kulturnett Sogn og Fjordane Tenestekatalog. Gunnar Urtegaard (red.). 3. Frå vikinggrav til verdsveven. Formidling av forhistorie og eldre historie frå Sogn og Fjordane. Marit Anita Skrede. 4. Frå Gygrekjeften til Gygrarøvi. Ei nettreise i natur og kultur. Stadnamnprosjektet i Sogn og Fjordane. Per Arvid Ølmheim. 5. Vegen til eit digitalt ABM-landskap. Grunnleggjande infrastruktur og innhald i eit fylke eller ein region. Gunnar Urtegaard. Rapportane kan brukast fritt, men kjelde må gjevast opp ved bruk. 2

3 Innleiing I denne delrapporten frå prosjektet Nettbasert kultur- og kunnskapsformidling i Sogn og Fjordane skal me dra ut nokre erfaringar og gje ein del råd og tips som kanskje kan vera til nytte for andre fylke. Me vil avgrensa oss til ein del basistiltak, og ikkje dekka heile dette omfattande feltet. Stikkorda er grunnleggjande infrastruktur og innhald i eit digitalt ABM-landskap i eit fylke eller ein region. Kulturhistorisk isfjell Mange kulturinstitusjonar minner litt om isfjell. Lat oss sjå føre oss eit vanleg bygdemuseum eller regionalt museum. Kring menneske soknar til dette museet. Mange av dei har etter måten lang reise frå heimstaden. Museet vart skipa i 1920, og har samla bygningar, gjenstandar, foto, bøker og anna tilfang i kring 90 år. Samlingane inneheld no 20 bygningar, gjenstandar, eldre foto, 100 timar lydbandopptak med eldre folk, litt gamal film og ein del nyare video. Dei har fleire interessante brevsamlingar og ein del privatarkiv. I alt utgjer arkivtilfanget kring 5000 dokumentsider. Museet har og eit verdfullt bibliotek med omkring titlar. Her er mykje som ikkje finst andre bibliotek. Museet har fylgjande tilbod til publikum frå desse samlingane. Dei som vitjar institusjonen, kan sjå alle bygningane med gjenstandar og utstyr. I utstillingane vil dei finna kring 1500 av i alt gjenstandar. 300 bilete frå den store fotosamlinga er nytta i utstillingane. Under 10 % av det museet har samla inn gjennom 90 år vert vist fram og er tilgjengeleg for dei menneska som reknar museet som sitt. I realiteten er dette museet som eit isfjell. 10 % av samlingane er synlege og tilgjengelege, og 90 % ligg under overflata. Vegen til det digitale museet Dette museet har arbeidd ein del med dataregistrering av gjenstandar i WinRegimus. Kring 66 % av katalogopplysningane er registrerte. Katalogen er ikkje tilgjengeleg for publikum. Berre kring 600 av gjenstandane er fotograferte. 300 bilete frå den store fotosamlingane er nytta i utstillingane, nær foto ligg i øskjer, album, kassar og skuffer, og er i realiteten ikkje tilgjengeleg. Biblioteket kan nyttast av dei som kjem til institusjonen, men det finst ikkje elektronisk katalog. Museet har heller ikkje tilgjengelege katalogar over arkivtilfanget, filmmaterialet, videosamlinga og lydopptaka. I praksis er dette og utilgjengeleg. Korleis kan dette museet løfta fram dei andre 90 % av samlingane sine og kva skal til av arbeid, økonomi med meir? I dette høvet er det i grunnen ikkje snakk om utval, men om ein god plan for korleis ein skal løysa oppgåvene. Hovudpunkta i ein slik plan kan vera: - Få på plass ajourførte, digitale katalogar over alt dei har av gjenstandar, foto, arkivtilfang, bibliotek, lyd og film. - Laga digitale kopiar av alt dette materialet og kopla desse kopiane opp mot katalogopplysningane - Gjera katalogar og digitale kopiar søkbare på Internett slik at folk i eigarkommunane, skuleelevar med meir kan sjå foto av alle dei gjenstandane, sjå alle dei bileta, lytta på alle dei 100 timane med opptak, sjå alle dei 5000 dokumentsidene og bla i katalogen med alle dei 8000 titlane. Då når dei som soknar til museet nær 100 %, og ein tek på denne måten ut ein enorm meirverdi. Dette krev slett ikkje berre utstyr for skanning. Det er i grunnen det minst viktige. Det krev tilgang ein robust teknologisk infrastruktur, gode produksjonsløyper, trygg lagring av digitale data, databaser for registrering av metadata, søketenester slik at brukarane finn fram, tilpassa brukargrensesnitt, interaktive løysingar slik at brukarane kan ha ein dialog med museet og leggja inn spørsmål, opplysningar, tingingar, med meir. Det krev sjølvsagt og auka digital kompetanse i institusjonen. For å løysa desse oppgåvene må museet søkja samarbeid med mange. Det kan vera eigarkommunane, fylkeskommunen, andre museum og ABM-institusjonar, nasjonale institusjonar som ABM-u med meir. 3

4 Frå smakebitkultur til digital institusjon Museet har heimesider på Internett der hovudtilbodet er Smakebitar frå samlingane. Resten av tilbodet på nettsidene er brosjyreliknande stoff som fortel om museet på ein kort, turistprega måte. Kor lang er så vegen fram til at dette museet kan kallast ein digital institusjon? Det tek kring eit årsverk å digitalisera foto. Då må alle ledd fungera profesjonelt. Det tek kring 20 dagar å skanna 5000 dokumentsider og få desse på nettet som ei god teneste. Kor lang tid tek det å gjera ferdig dataregistreringa av gjenstandar? Kor lang tid tek det å fotografera gjenstandar? Klarer ein 100 om dagen, vert det på eit år. Klarer ein 50 om dagen, vert det kring 1000 i månaden. Kanskje er denne institusjonen 3-4 årsverk eller kring 2 millionar kroner unna å vera ein digital institusjon? Her kan eigarkommunane, fylkeskommunen og statlege tilskotmidlar koma til hjelp. Det må eit skippertak til, og det er nordmenn gode til. Etter kvart må så dette museet etablera gode, heildigitale arbeidsmåtar slik at det ikkje byggjer seg opp nye etterslep. ligg her. Me kan tenkja oss at me søkjer etter Per Sivle. Ei slik søketeneste vil då leita etter Sivlestoff i alle arkiv, bibliotek og museum i landet. Museet vårt kan opna sine databasar for denne søketenesta og få det presentert der. Søketenesta kan og plukka ut alle data frå museet vårt og presentera dei på ein god måte i museet sine eigne heimesider. Søketenesta kan og plukka ut stoff frå kvar av eigarkommunane til museet og presentera det på kommunane sine heimesider, på skulane sine heimesider med meir. Søketenesta kan og henta ut tematiske utval som kan presenterast der det høver best. Når dette er gjort, eller helst litt parallelt, må det byggjast tenester som er tilpassa ulike brukarar som elevar, studentar, turistar med meir. Dette er ei anna oppgåve, og den må og løysast i eit breiare samarbeid med andre ABM-institusjonar i regionen, i samarbeid med regionale kulturnett og i samarbeid med nasjonale tenester. Me vil ikkje koma inn på denne tenestefasen i dette notatet, men understreka at det er ein avgjerande viktig del av vegen vidare. Ei lang rekkje arkiv, museum og mange bibliotek har liknande utfordringar som dette. På same tid er det viktig å sjå tenester frå ein institusjon som dette museet i samanheng med tenester frå andre som kan supplera og fylla ut til beste for brukarane. Her kjem regionalt ABM-samarbeid inn med full tyngde. ABM-samsøk ABM-utvikling arbeider med å etablera ei samlande søketeneste for ABM-sektoren. Arbeidet er i startgropa, og det vil enno ta ei tid fram til ferdige tenester. Men me ser kva muligheiter som 4

5 Kort om prosjektet Prosjektet Nettbasert kultur - og kunnskapsformidling starta i Sogn og Fjordane i mars 2005 og vart avslutta Arbeidet er ført vidare i 2008 under namnet ABM Sogn og Fjordane som er ei fast tenesteeining under fylkesdirektør for kultur. Prosjektet har vore basert på eit omfattande samarbeid i ABM-sektoren i Sogn og Fjordane. Arbeidet har vore delt inn i ulike arbeidspakkar, men det er samanhengen mellom dei og heilskapen som er viktig. Alle delane i arbeidet heng nøye saman og støttar opp om kvarandre. Hovudmåla med arbeidet Etablera Sogn og Fjordane som ein prøveregion for nettbasert kultur og kunnskapsformidling i nært samarbeid med ABM-utvikling og Kulturnett Noreg. Utvikla ein samla strategi for beste praksis for regional og lokal nettbasert kultur og kunnskapsformidling med særleg vekt på samarbeid i ABM-sektoren på den eine sida og kommunar, skulesektoren, næringslivet med meir på den andre sida. Utvikla regionale tenester som har overføringsverdi til andre og som kan nyttast av andre regionar. Gjera desse tilgjengelege via Internett, jfr. samarbeid på Vestlandet. Utvikla samarbeid med sentrale brukargrupper som skuleverket, reiselivet, samt anna næringsverksemd som transportsektoren m.m. Gi andre tilgang til erfaringar og løysingar gjennom aktivt informasjonsarbeid og rapportar. Integrerte arbeidspakkar Prosjektet var delt inn i 15 arbeidspakkar som alle hang tett saman - 1. Etablera felles teknologisk infrastruktur for ABM-sektoren Nytt kulturnett Sogn og Fjordane - 3. Nye nettbaserte tenester frå musea - 4. Samordna bibliotektenester i ABMsektoren - 5. Kunnskapsbase for Sogn og Fjordane - 6. Fleirspråklege tenester frå Kulturnett Sogn og Fjordane - 7. Multimediaarkiv for kultursektoren Samarbeid med kommunane i Sogn og Fjordane - 9. Samarbeid med skuleverket i Sogn og Fjordane Samarbeid med næringslivet Mobile løysingar for kultur og kunnskapsnettet Nye modellar for kartpresentasjon Publiseringsløysingar for andre Samsøk i ABM-ressursar Spreiing av resultata, oppsummering, evaluering I denne delrapporten oppsummerer me som sagt erfaringar og tankar når det gjeld slikt arbeid i eit fylke eller ein region. Me har hausta ein del røynsler som kan vera nyttige for andre. Me set brukarane og institusjonane i sentrum. Vårt syn er at dei oppgåvene som me peikar på her, må løysast i alle fylke. Me må få etablert eit digitalt ABM-landskap i alle fylke i landet. Det er ein føresetnad for å løfta dei bortgøymde 90 % av samlingane fram i lyset. Det er ei nyttig og god investering. 5

6 Frå infrastruktur til integrerte tenester Innhald er ein føresetnad for tenester, men først må ein etablera ein teknologisk infrastruktur som gjer at innhaldet kan produserast, lagrast, indekserast og formidlast på ein god og rasjonell måte. Skanning er berre ein del av arbeidet. Å skanna utan å ha løysingar for alt det andre er som å kjøpa seg bil på ei aude øy utan vegar. Ein kjem ingen veg. I figuren nedanfor (Fig. 1) har me freista å visa korleis tenester kan byggjast steg for steg og korleis dei heng nøye saman i ei fast rekkefølgje nedanfrå og oppover. Første fase er å etablera ein god infrastruktur i institusjonane og mellom institusjonane. Deretter kan innhald produserast. Neste steg er å få dette ut på nettet som tenester. Sidan kan ein så byggja fleire og meir integrerte og brukartilpassa tenester. Tenester og brukarar kjem til i veksande omfang frå nivå 2 og oppover. Fig 1. Skilje mellom produksjon og distribusjon Dei fleste ABM-institusjonane nyttar eit avgrensa sett digitale verktøy når dei arbeider med samlingane. Dette er kjerneverktøy i produksjon av digitale data i institusjonane, og desse vil og etter kvart verta utvikla slik at dei enno betre kan nyttast til effektiv produksjon. Det digitale innhaldet vert produsert på institusjonane, men må kunne distribuerast i mange ulike former og design, integrerast med mykje anna informasjon og vevast saumlaust inn i ei lang rekkje løysingar og nettstader. På neste side (Fig. 2) er nokre slike tenester lista opp. Kvifor ABM? Erfaringane frå Sogn og Fjordane har styrka oss i trua på at eit breiare ABM-samarbeid er i publikum og brukarane si interesse. Historiske hendingar har sett spor etter seg i ei lang rekkje ABM-institusjonar. Ved hjelp av ny teknologi kan 6

7 me føra saman att det som høyrer saman. Livet til eit menneske eller bygging av Flåmsbana har sett spor etter seg mange stader. Brukarane har ikkje interesse av kven som har kva, men at dei lett kan få oversyn og tilgang (Fig. 3). ABM samsøk Sogn og Fjordane har laga ei løysing for samsøk i arkiv, bibliotek og museum. ABM-utvikling arbeider med ei slik tenestene for heile landet. Informasjon frå ABM-institusjonar vert hausta inn i ein sentral indeks som så vert handsama av avanserte og kraftige søkemotorar. Denne kan så levera ut att data til institusjonane, til fylka, til kommunar, til tematiske portalar med meir. Dette er ein rasjonell måte å arbeida på. Nokre oppgåver bør løysast samla og ikkje i alle fylke. Fig 2. Opplæring, endra haldningar og litt tolmod Nettbasert formidling er eit svært omfattande fag. Fag må lærast. Nettbasert formidling er mykje meir enn ei brosjyreprega heimeside snekra saman av kjærasten til son til arkivleiaren ei langhelg i mars. Ein føresetnad for å koma vidare er at tilsette i ABM-sektoren og kultursektoren elles får tilbod om målretta opplæring og kurs. Det må produserast faglitteratur på feltet, og ein må etablera gode kanalar for å dela gode tankar og tiltak. Dette vil føra til at nye muligheiter opnar seg og at haldningar endrar seg. Ein må og ha realistiske og langsiktige planar og gjerne litt tolmod. Organisering Alle fylka må byrja arbeidet med å laga ein plan for korleis ein skal utvikla det digitale ABMlandskapet. Det er naturleg at fylkeskommunane 7

8 tek eit ansvar her og etablerer forum der alle ABMinstitusjonane er ned. Dei regionale kulturnetta må trekkast inn og ein må etablera eit tett samarbeid med ABM-utvikling. Dei vil kunne gje gode råd, og det vil vera mogeleg å få økonomisk støtte til slike satsingar. ABM-utvikling vil auka innsatsen retta mot arbeidet i fylka på dette feltet. Basiselement i eit digitalt ABM-landskap Fylgjande tenester må på plass i alle fylke som eit første tiltak. Fig 3. I. Regionale kulturnett i samarbeid med Kulturnett Noreg (KN). Dette gjeld mellom anna kulturkalender, institusjonsregister, kunstnarregister, temaguide til nettressursar og kulturmagasin. KN utviklar og løysingar for nettutstillingar og ulike II. III. former for spørjekonkurransar (Quiz). Neste steget må vera å få bygd ut tenester under punkt II nedanfor og få desse integrert i kulturnetta. Samordna fagdatabasar for arkiv, museum og bibliotek. Institusjonane i alle fylka har i dag digitale data. Det er viktig å få kartlagt omfanget og sjå korleis ein kan få desse tilgjengelege på nettet på ein god og framtidsretta måte. Det gjeld mellom anna arkivkatalogar, skanna dokument, gjenstandsdatabasar, kunstdatabasar, foto, stadnamn, bibliotekbasar, lydopptak, film/video med meir. Leksikon eller kunnskapsbase. I Sogn og Fjordane har ein sidan 1998 bygd opp ein artikkelbase om historie og kulturminne i fylket. Basen inneheld no nær 2000 artiklar. Arbeidet er og byrja i Hordaland, Møre og Romsdal og Buskerud. Rogaland har planar om det same. 8

9 IV. Digitalt multimediaarkiv. Lyd, musikk, film/video. Institusjonane har mykje slikt materiale og det er viktig å få til løysingar og rutinar for dette. Mykje eldre materiale er i ferd med å gå tapt og det hastar med digitalisering og sikring. V. Tenester retta mot viktig brukargrupper: Skuleverket, reiselivet, kommunane med meir. Etter kvart som tenestene veks i breidde og innhald, vil interessa frå viktige brukargrupper auka. Det viser erfaringane frå Sogn og Fjordane svært tydeleg. Her vil det og vera mykje å henta på eit vidare samarbeid. VI. Nytt og aktuelt frå kulturlivet. Dette er ei teneste som ABMinstitusjonane kan utvikla i felleskap og i tettsamarbeid med kommune og fylkeskommunale kulturavdelingar. VII. Løysing for langtidslagring av digitale data. Alle tiltak på dette feltet føreset at ein har gjennomtenkte og sikre løysingar her. Institusjonane har mykje dei same behova, og dette kan klårt vera ei mogeleg fellesoppgåve. Lista ovanfor kan gjerast lang, men dette kan vera oppgåver som naturleg peikar seg ut i ein første fase. Brukarane i fokus Når det gjeld framtidig bruk av Internett i eit fylke, må ein ha eit langsiktig perspektiv og ein tydeleg visjon. Innbyggjarane bør kunne forventa seg desse nettenestene i alle fylka i landet. 1. Kulturaktivitetar og kulturtilbod i dei ulike kommunane og regionane. 2. Kulturinstitusjonar og kva dei tilbyr. 3. Kunstnarar og kva dei tilbyr. 4. Kulturrelaterte nettressursar. 5. Kulturrelaterte artiklar i media. 6. Nytt og aktuelt frå kulturlivet. Dette er meir omfattande meldingar enn berre kort informasjon om tilskipingar. 7. Institusjonar som har fotosamlingar og der brukarane kan søkja fram og sjå gjennom digitale kopiar av bileta. 8. Institusjonar som har gjenstandssamlingar og der brukarane kan søkja fram enkeltgjenstandar og studera tekst og digitale bilete av gjenstandane. Med gjenstandar meiner me her og fornminnefunn, bygningar med meir som ulike museum og andre oppbevarer. 9. Institusjonar som har samlingar med kunst og der brukarane kan søkja fram enkelte verk og studera desse gjennom tekst og digitale kopiar av verka. 10. Institusjonar som oppbevarer arkivmateriale og der brukarane kan søkja i gode og brukarvenlege katalogar for dei einskilde arkiva, og gå vidare til digitale kopiar av dokumenta. 11. Institusjonar som har litteratursamlingar (bibliotek, arkiv, museum, andre) der brukarane kan søkja etter ulike verk på tvers av institusjonar og få opp kvar det finst eksemplar av desse. Biblioteka på t.d. arkiv og museum må og opnast gjennom katalogar på Internett. Sjølv om ikkje alle desse låner ut bøker, må brukarane kunna sjå kva dei kan finna på institusjonane sine lesesalar. 12. Institusjonar som oppbevarer stadnamn, og der brukaren kan søkja fram ulike stadnamn, høyra uttale av namna og sjå på kart kvar namna er lokaliserte. 13. Institusjonar som oppbevarer musikk/ folkemusikk og der brukarane kan søkja fram einskilde opptak, sjå omtale av desse og lytta til digital versjon av musikken. 14. Institusjonar som oppbevarer ulike typar lydopptak som intervjumateriale, livsminne, dokumentasjonsopptak med meir og der brukarane kan søkja fram einskilde opptak, sjå omtale av desse og lytta til digitale kopiar av opptaka. 15. Institusjonar som oppbevarer film og video, og der brukarane kan søkja fram ulike opptak og sjå digitale kopiar av desse. 16. Samordna base med artiklar som fortel om folk, natur, historie og kultur. I Hordaland har dei gjeve ut kulturhistoriske og naturhistoriske vegbøker. Denne typen innhald bør no samlast i ein database som vert indeksert og gjort søkbar etter 9

10 10 moderne framfinningsprinsipp. Eit slikt prosjekt bør vera felles for alle fylka. 17. Samla tilgang til digitale versjonar av sentrale kjelder som kyrkjebøker, folketeljingar med meir for alle område. Her har Digitalarkivet mykje aktuelt tilfang. 18. Nettutstillingar som formidlar fortid og notid. 19. Kartløysingar som viser veg til alt dette materialet der geografisk tilknyting eller stadfesting er relevant 20. Mobile løysingar som gjev tilgang til tenestene ovanfor. Digital infrastruktur på institusjonane I undersøkingar gjort mellom anna av ABMutvikling går det fram at eit hovudynske for institusjonane var å få leggja katalogane sine ut på Internett på ein god måte. Andre ynskje var å få utvikla tenester på nettet som nettutstillingar med meir. Infrastruktur er naudsynt for at institusjonane kan få nytta ny teknologi i samsvar med institusjonane sine mål. Det er viktig å kartleggja stoda no, og gjera utbetringar der det er naudsynt. Viktige element i god infrastruktur på institusjonane kan vera: 1. Breibandstilgang til Internett. Alle institusjonane må ha minst 2 megabit linje til Internett, helst kring 10 megabit og gjerne meir. 2. Tilstrekkeleg utstyr på arbeidsplassane: datamaskinar, skrivarar, skannarar, digitale fotokamera, digitale videokamera, digitale lydopptakarar. 3. God intern kommunikasjon. Raske interne samband/nettverk, særleg der institusjonar er lokaliserte fleire stader, jfr. konsolideringsprosessen for musea. 4. Sikker og rask tilgang til tenester som epost, kalenderfunksjonar, webhotell, spamfilter, virusprogram m.m. 5. Rask og sikker tilgang til felles fagdatabasar for gjenstandar, foto, bøker, lyd, video/film, anna. 6. Sikre løysingar for tryggingskopiering og langtidslagring av digitale data. 7. Raske og fleksible funksjonar for å publisera data frå fagdatabasar på Internett og høve til å integrera informasjon her. 8. Effektive verkty for publisering av alle typar informasjon på Internett, inkludert oppretting og drift av eigne heimsider. Dette omfattar og verkty for å produsera og vedlikehalda nettutstillingar, og løysingar for å publisera informasjon til mobile brukarar. 9. Gode løysingar for interaktiv kommunikasjon med brukarar. 10. Verktøy for administrative funksjonar for registrering av post og førespurnader og for ulike typar sakshandsaming, gjerne kalla sak/arkiv-system. 11. Gode løysingar for å presentera informasjon på dynamiske digitale kart med meir. 12. Utstyr i institusjonen til bruk for publikum/ retta mot publikum. Arbeidsplassar med pc for søking i institusjonane sine samlingar/ tilbod m.m. 13. Informasjonskioskar nær inngangen for meir tilpassa informasjon om institusjonane og tenestene/tilboda 14. Utstyr for avspeling av multimedia (pc, videokanon, lyd) for undervisning/ presentasjon av institusjonen, mp3-guiding m.m. 15. Anna Det er mange kulturinstitusjonar i kvart fylke. Ein del har kanskje nokre av punkta på plass. For andre står det mykje att. Kartlegginga viser at det særleg er frå og med punkt 5 og utover det manglar løysingar. Nett desse punkta er og sentrale for å auka innhald og tenester på nettet. Digitale produksjonsløyper Det er svært viktig å utvikla rasjonelle og fagleg gode produksjonsløyper for digitalisering av ulikt materiale. Dette har og med god ressursbruk å gjera. Det fører og til at ein må skilja klårt mellom oppgåver som bør gjerast på den einskilde institusjon og oppgåver som bør vera spesialtenester frå andre som har særleg

11 utstyr og kompetanse til dette. Det kan og vera at institusjonar bør få i oppgåve å byggja opp slik kompetanse. Gode produksjonsløyper krev og godt og gjerne dyrt utstyr. Her må ein fordomsfritt gå inn og kartleggja dei ulike oppgåvene og sjå korleis dei mest rasjonelt og økonomisk kan løysast. Effektive produksjonsløyper handlar om å leggja arbeidsrutinane i institusjonane til rettes slik at alle ledd vert tilpassa ein digital arbeidsmåte. Ein må integrera dette som ein naturleg del av det daglege arbeidet i institusjonane. Dersom bruk av teknologi og nettpublisering vert opplevd og oppfatta som noko ekstra, oppnår ein ikkje resultat. Digitalisering av lyd og film/video er og krevjande oppgåver som ikkje bør utførast på alle institusjonar. Her må ein og få fram fellestenester. Nasjonalbiblioteket kan vera eit godt alternativ til nokre oppgåver. Nokre tenester kan hentast frå den kommersielle marknaden, men ein vil og måtta styrka institusjonar som har føresetnader til å ta på seg oppgåver for andre. På mange måtar ser me her trong for spesialisering og større einingar bak dei ulike tenestene. Kultursektoren må få tilgang til gode tenester til ein overkommeleg pris. Me talar i grunnen om digital konsolidering, jfr. museumsreforma og konsolideringa der. Skannefabrikkar Skal ein auka innhaldet i tenestene me snakkar om her, må ein auka tempoet i digitaliseringa monaleg. Det gjeld på alle område. Fleire gjenstandar i museumskatalogane må få digitale bilete på nettet. Det ligg fleire hundre tusen analoge bilete i institusjonar kring i landet som bør sikrast og gjerast tilgjengeleg. Lydmateriale går tapt. Mange hundre tusen stadnamn må edbregistrerast og plasserast på digitale kart. Opptaka av uttale må gjerast digitale for å verna dei og for å opna for bruk. Kulturinstitusjonar har mange tusen kunstverk som bør opnast for publikum via nettet. Arkivinstitusjonane må vurdera nøye kva materiale dei vil opna digitalt og laga planar for gjennomføring av dette. Alt i alt står me framføre eit svært stort arbeid med ei rekkje spesialiserte oppgåver. Digitalisering av bilete bør truleg helst skje der det er utstyr og kompetanse til å gjera dette snøgt og med godt resultat. Slikt utstyr kostar i dag frå kring kroner og oppover. Til gjengjeld går arbeidet mykje snøggare og det kan gjerast på ein fagleg god måte. I tillegg vil ein kunna automatisera innlesing i databasar og publisering på nettet. Tek me foto som døme bør kvart fylke ha ein årleg skannekapasitet på kring bilete. Arbeidet må utførast slik at bileta automatisk får sine rette signaturar og filnamn og kan leggjast rett i basar med funksjonar for nettpublisering. På andre felt må ein tenkja sameleis. Institusjonane og tilgang til fellestenester Ovanfor sa me litt om den digitale infrastrukturen i institusjonane, og at det er trong for å utvikla eit sett med fellestenester retta mot større grupper av institusjonar med meir. Døme på slike fellestenester vil mellom anna vera: - Utvikling og teknisk drift av fagdatabasar for t.d. bibliotekmateriale, foto, gjenstandar, kunst, arkivmateriale, stadnamn, lyd, musikk, film/video med meir. - Overføring av analogt materiale til digital form. Dette vil omfatta større mengder foto, arkivmateriale, digitalisering av stadnamn, lyd, film/video med meir. - Langtidslagring av større mengder digitale data Gode nettstader for institusjonane Nettilboda frå kulturinstitusjonane kan bli mykje betre. Det er svært viktig å få ut nye tenester og få desse integrert i nettsidene. Når ein får på plass dei tenestene som er omtala ovanfor, vil det opna for nye og betre løysingar og tenester og meir samhandling mellom brukarane og institusjonane. Her bør ein i samarbeid med ABMutvikling utvikla ei kvalitetsnorm for nettsider frå arkiv, bibliotek og museum. Det er viktig at musea og andre institusjonar får tilgang til gode 11

12 og moderne verkty for nettpublisering. Konkret betyr det å velja eit tenleg publiseringsverkty og få laga plan for nye nettsider. Ein bør som sagt laga ein standard for dette som kan vera til hjelp og rettleiing og som kan gå hand i hand med andre tiltak. Felles publiseringsverkty Dette er verkty for å oppretta og vedlikehalda nettstader. I slike verkty vert ikkje informasjonen lagra som faste html-sider. Tekst vert lagra i databasar og formgjeving skjer i det brukarane hentar/les informasjonen. Den interne strukturen i ein nettstad vert og vedlikehalden gjennom verkty som gjer dette lett og oversiktleg. Publiseringsverkty har og gode funksjonar for arbeidsflyt og redaktørfunksjonar og dei gjer det lett å inkludera multimediaelement i nettsidene. Terskelen for å leggja ut informasjon på nettet vert lågare, og dette arbeidet kan lettare integrerast i daglege rutinar. Musea og andre institusjonar bør vurdera å gå saman om innkjøp og drift av slike verkty sjølv om dei driftar kvar sine nettsider. Det vil og opna for at ein kan krysspublisera stoff hjå kvarandre. Samansmelting av innhald og katalogar Tradisjonelt har det vore eit skarpt skilje mellom katalogar og det materialet katalogane skal visa veg til. Arkivkatalogar, fotokatalogar, gjenstandskatalogar med meir har vore interne lagerkatalogar eller lagerlister som har fungert som naudsynte hjelpemiddel for å administrera samlingar. I dag kan katalogen og t.d. bileta som katalogen viser til, liggja integrert i same basen. Ein kan gå frå bilete til katalogopplysningar eller frå katalogopplysningar til bilete. Me ser at t.d. dei ulike delane i ei stadnamnsamling (kart, lister, lydopptak m.m.) smeltar saman att i dei digitale tenestene og stadnamna dukkar opp att i landskapet der dei høyrer heime, men no presentert på digitale flyfoto. Noko liknande vil og skje for lydopptak, musikk, film/video med meir. Det vert heildigitale prosessar i det institusjonelle fagarbeidet med slikt materiale. 12 For gjenstandar, bøker og arkivmateriale vil truleg ikkje dette skje på same måte. Men ein vil og der oppleva at avstanden mellom katalog og objekt minkar etter kvart. Me vil få fleire digitale lydbøker, e-bøker, og store mengder arkivmateriale vert skanna eller skapt digitalt. I dag vert det meste av arkivmaterialet og produsert digitalt og arkivinstitusjonane må ta vare på dette og gjera det tilgjengeleg i digital form. Den analoge delen av arkivbestanden vil høvesvis gå nedover, men truleg ikkje bli borte. Digital konsolidering Ovanfor har me drøfta litt ulike behov for infrastruktur, tenester med meir det vil vera trong for framover. I dag er det svært mange tenester som er lagde til rette for bruk via Internett og fleire kjem. Me kan nemna likning, bank, reiser, overnatting, kommunale tenester, transport med meir. Felles for alle desse, også private som hotell, busselskap med meir, er at dei går saman og utviklar fellesløysingar i størst mogeleg grad. Dette har mange føremoner: - Brukarane får oversyn ein stad og slepp t.d. å slå opp på alle buss og båtselskap eller hotell for å finna informasjon - Ein etablerer standardar som brukarane kjenner att og vert vane med - Ein samlar ressursane til utvikling slik at kostnaden vert mindre for den einskilde og tenesta best mogeleg - Ein profesjonaliserer drifta slik at teknologar tek seg av teknologi og andre dei faglege sidene som gjeld innhald - Ein får system som er dokumenterte og som kan snakka med kvarandre - Ein utviklar i fellesskap rasjonelle rutinar kring produksjon av nytt innhald Det er svært viktig at heile kultursektoren samordnar seg på ein meir profesjonell måte, og at faginstitusjonar i større grad kan tilby institusjonar, organisasjonar, kommunar og andre som ynskjer å gjera ein innsats, løysingar som er fagleg gode og som samsvarar med faglege standardar. Det er ikkje enkelt å samordna 5-10 Petter Smart-databasar for foto eller stadnamn til ei samla teneste. Ofte er meirarbeidet så stort at ein gjerne kan gjera oppgåva på nytt.

13 Regionale kulturnett Tenester frå Kulturnett Noreg er sentrale delar i alle desse netta, men mykje av arbeidet med innhald må skje lokalt og regionalt. Utover samarbeidet med Kulturnett Noreg, har kulturnetta litt ulikt fokus. Sogn og Fjordane har stort fokus på databasetenester frå kulturinstitusjonar. Møre og Romsdal har teke opp dette arbeidet i samarbeid med Sogn og Fjordane. Dette må og inn som sentrale tenester i dei andre kulturnetta. Eit neste steg kan vera samsøk i alle desse eller felles utvikling av meir avanserte og brukartilpassa ABM-søk. Kulturnett Noreg (KN) leverer mellom anna desse tenestene: a. Temaguide b. Kulturkalender c. Institusjonsguide d. Kunstnarregister, kunstnarleksikon e. Kultur på kart f. Kulturnytt i media g. Nettutstillingar h. Spørjetevlingar i. Andre tenester (som vil koma frå KN) Kulturkalender Det må vera lett for brukarane å finna fram til kva som skjer i ein kommune, eit område eller innanfor eit interesseområde, som t.d. festivalar. I dag er det mange småløysingar på dette. Samstundes ser me tendensar til at kommunar går saman regionvis og samordnar sine nettenester. Då fylgjer det og med ei samordning på dette området. Det vil gjera det lettare å visa brukarane vegen til desse og det vil og opna for at ein kan integrera data frå desse til fylkesvise oversyn eller liknande. Kulturkalendertilbodet frå Kulturnett Noreg er etter kvart vorte eit godt tilbod, og det er gratis. Ein bør oppmoda kommunane om å ta dette i bruk dersom dei er på leit etter løysingar. Eit mål må vera å få til eit betre samla oversyn enn i dag. Det er og viktig at ein ser framover og finn løysingar der desse tenestene kan gjerast tilgjengelege på mobile einingar. Då vil det og vera ei føremon om ein kan ha samordna data i botnen slik at ein ikkje må tilpassa ei lang rekkje løysingar til mobile mottakarar. Det bør og vera mogeleg å kartfesta aktivitetar og tilbod i kommunane. Kommunar, kulturinstitusjonar, lag og organisasjonar med meir må i sterkare grad prioritera slike oversyn. I arbeidet med nettbasert kulturformidling bør dette stimulerast og styrkast. Tenester Kommunane sine nettsider vil vera ei svært viktig teneste på dette området. Samordna tenester for fleire kommunar bør stimulerast Kulturnetta må visa veg til alle stader der ein kan finna slik informasjon Kulturnetta bør stimulera til betre samordning og til å utvikla mobile tilbod og kartfesta tilbod. Kulturnetta bør arbeida for at dette vert samordna med det som skjer på reiseliv og andre næringsområde. Det må utviklast engelske versjonar av dette slik at relevant informasjon kan integrerast i fleirspråklege variantar av dei ulike tenester. Når desse tilboda vert oppdaterte og lett tilgjengelege, vil dette auka bruken, og vera med å marknadsføra aktivitetane i kultursektoren. I arbeidet med nettbasert kulturformidling bør ein kartlegga korleis dette skjer i dag og invitera til betre samordning. Kulturinstitusjonar Innhald I tenesta frå KN ligg det mykje viktig innhald alt no, mellom anna oversyn over bibliotek, arkiv og museum. Det står likevel ein del arbeid att før dette oversynet er godt og informativt nok. Dette arbeidet må utførast av dei ulike fylka eller av institusjonane sjølve. Skal resultatet verta godt, må dette koordinerast for eit større området. Ein må sikra seg at: Alle aktuelle institusjonar med i oversynet 13

14 14 Det er gode presentasjonane av dei ulike institusjonane Relevante lenkjer er på plass til institusjonane sine heimesider med meir. Fleirspråklege versjonar Alle institusjonane vert kartfesta slik at dei kjem fram på karttenester som Kultur på kart frå KN, fylkesvise karttenester, kommunale eller interkommunale karttenester. Alt dette styrkar marknadsføringa og synleggjeringa av kulturinstitusjonane Kunstnarar Innhald I tenesta frå KN ligg det informasjon om nolevande kunstnarar som er organiserte i sine organisasjonar. Ikkje alle kunstnarorganisasjonar er med i dette samarbeidet enno, men vonleg vil det koma. Informasjonen om dei ulike kunstnararane er ofte knapp, og det manglar koplingar til kunstnarane sine verk. Dette innhaldet må forbetrast og her må fylka engasjera seg i nært samarbeid med KN. Det finst og kunstnarar som er kvalifiserte til å vera med i slikt oversyn, men som av ulike grunnar ikkje er organiserte. Desse må og med. Ein anna stor gruppe er avdøde kunstnarar. Dette er eit viktig område, og i samarbeid bør ein ha som mål å få lagt inn informasjon om avdøde kunstnarar. KN arbeider med ein nettversjon av norsk kunstnarleksikon. Informasjonen i kunstnarregisteret må knytast opp til anna relevant informasjon som utstillingar, arbeid, leksikalsk informasjon, artiklar i bøker, litteratur i bibliotek, nettutstilingar med meir. På dette området må ein og få til ei eller anna form for kartfesting slik at informasjon om nolevande og avdøde kunstnarar kan hentast frå ei GISbasert søketeneste. Alle fylka bør ha sams reglar for registrering og kvalitetsvurdering, og dette må vera samordna med Kulturnett Noreg og kunstnarorganisasjonane. Det som vert lagt inn, må vera kvalitetssikra etter kjende kriterium. Grannen som skriv dikt til festlege lag, skal ikkje finnast i eit slikt oversyn. Kulturrelaterte nettressursar Innhald Dette er oversyn over kulturressursar på nettet som særleg knyter seg til dei ulike fylka. Informasjon i tenestene frå Kulturnett Noreg er døme på slike ressursar. Men her er det mykje meir som bør inn. Skal innhaldet her verta godt, må det gjerast ein omfattande jobb. Det er berre regionale og lokale krefter som kjenner dette landskapet godt nok til å gjera ein god jobb. Samstundes må ein ha felles reglar for registrering og kvalitetsvurdering. Det som vert registert inn og som vert knytt opp mot emnekartet, må ha kvalitet slik at ein ikkje svekkar verdien av ei slik teneste. Tenester frå Kulturnett Noreg-strukturen Tenestene frå KN må integrerast i: - Kulturnetta - Kommunale nettsider der dette er ynskjeleg - Institusjonane sine eigne nettsider der det er naturleg. Etter kvart vil me kanskje få felles nettsideløysingar for t.d. alle musea i eit fylke eller i eit større område. Dette vil vera ei utvikling i same retning som kommunane der dei har eigne sider, men felles oppbygging, felles publiseringssystem og med felles servertenester med meir. Då er det naturleg å nytta institusjonsoversynet som ein integrert del i desse sidene. - Det må og etablerast gode tenester for kartbaserte søk basert på lokalisering. - Versjon for mobile/trådlause mottakarar må lagast. Kulturrelaterte artiklar i media Infrastruktur Kulturnett Noreg tilbyr newsfeed-teneste henta frå Magenta News. Denne filtrerer aviser, og ulike nettstader etter informasjon som har med kulturområdet å gjera. Liknande filtreringsfunksjonar kan kommunar, institusjonar, fylkesdekkande kulturnett ta i bruk.

15 Innhald Ei lang rekkje aviser og nettstader i heile landet vert gjennomsøkte. Som brukarar kan me påverka dette og få lagt inn ting me tykkjer manglar. Alle fylkeskommunale og kommunale kultursider der det ligg artiklar, bør inn i dette systemet. Det same bør dei regionale kulturnetta sine tenester for Nytt og Aktuelt. På denne måten vil stoff som vert publisert der frå t.d. institusjonar og kommunar, også koma fram på newsfeed på kommunane sine sider og på institusjonane sine sider. Dette vil letta tilgangen til pressestoffet, og det vil og stimulera institusjonane og kultursektoren til å publisera mot denne kulturkanalen. Det er og viktig for dei som produserer å vita kva som må til for at artiklane skal verta fanga opp av denne tenesta. Tenester Kulturnetta bør ta denne i bruk og oppmoda kommunar og institusjonar til å leggja denne funksjonen inn i sine nettsider. Tiltak III - Samordna fagdatabasar for arkiv, bibliotek og museum Tilgang til breiband gjer at ein kan og bør tenkja annleis når det gjeld infrastruktur for ABMsektoren. Dette syner og svara frå institusjonane som deltok i kartlegginga til ABM-utvikling. Eigne serverar kring på institusjonane er ikkje lenger ei god løysing. Med dagens og morgondagens kapasitet på nettet, kan ein samordna dette for større geografiske område. Ein kan og tenkja seg at ein opprettar felles driftseiningar der ein køyrer programvare for alle tre sektorane. I Sogn og Fjordane har ein etter kvart oppretta ein samla kulturbase i fylkeshuset. IKT-avdelinga i fylkeskommunen har ansvar for drift av ulike serverar som køyrer program for arkiv (Asta), for museum (Primus), for bibliotek (Bibliofil) og ulike system for mellom anna foto, stadnamn, historiske kjelder med meir. I val av løysing er det og viktig å sjå kva som skjer på nasjonalt hald. Arkivkatalogar Infrastruktur Dei fleste institusjonar som oppbevarer arkiv, nyttar programløysinga Asta. Denne kjem no i ny versjon basert på webgrensesnitt. Då vil ein i prinsippet lett kunna tilby alle arkivinstitusjonar i landet å registera data i ein felles Asta-server. Ein bør ta kontakt med dei som arbeider med Asta for å høyra kva infrastruktur som vil verta tilbydd. Målet må vera ein mest mogeleg samla Asta-base, gjerne som ein del av ein nasjonal Asta-base. Stiftelsen Asta hentar no inn tilbod på drift av felles Asta-server. Ein slik server vil vera eit tilbod til alle institusjonar i landet som arbeider med og oppbevarer arkiv. Arkivinstitusjonane må vurdera dette når det vert ein realitet. Innhald Ei slik tenestene må omfatta alle arkiv. Tenester Informasjon frå Asta må vera lett tilgjengeleg på alle Kulturnetta, på institusjonane sine eigne nettsider, på kommunale heimesider for sitt tilfang, tematiske portalar med meir. Dette føreset at ein felles Asta-base leverer subtenester på same vis som Kulturnett Noreg no gjer. Det er og svært viktig å koma i gang med ei fornying av arkivkatalogane ved å leggja inn skanna kopiar av arkivmateriale med meir. Ein bør og etter kvart få til større registreringsprosjekt for å letta tilgangen til sentrale kjelder. Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane har laga register til møtebøker for dei kommunale arkiva i mange kommunar i Sogn og Fjordane. Dette skal knytast opp til skanna sider frå møtebøkene. Bergen Byarkiv har utvikla ei teneste som dei kallar Oppslagsverket. 15

16 Kunst - og gjenstandssamlingar Infrastruktur Svært mange museum nyttar i dag WinRegimus til registrering av gjenstandar, foto med meir. Dette systemet skal erstattast av Primus. Når det gjeld kunstsamlingar nyttar fleire systemet Imago som også Museenes Datateneste vedlikeheld. Tanken er at kunstverk skal integrerast i Primus slik at Primus i større grad vert ein felles fagdatabase for ulike typar materiale. I Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal har alle musea no konvertert sine ulike WinRegimusbasar til Primus og lagt dei inn i ein felles base som dei når via nettet. Denne prosessen gjekk snøgt og utan store problem. Museenes Datateneste konverterte data og basen vart lagt inn på Fylkesarkivet sin infrastruktur i fylkeskommunen. Det bør opprettast felles basar for gjenstandssamlingar, gjerne nasjonalt. Desse bør byggja på Primus-løysinga. Alle basar i WinRegimus bør konverterast og ein må byggja godt søkegrensesnitt for web til desse Gjennom ei fellesteneste oppnår ein mykje: - Ein reduserer kostnadar til IKTinvesteringar i eigen institusjon - Ein slepp driftsansvar for viktige data - Ein får eit felles system med andre og kan i større grad ta opp felles faglege utfordringar - Ein kan få utvikla gode løysingar for presentasjon og søking på Internett, og det er lett å utvikla løysingar for mobile mottakarar - Nye tenester som ein i framtida vil utvikla, vil verta fellestenester for alle institusjonane som nyttar same basen Innhald Musea sine gjenstandskatalogar vil utgjera hovuddelen her. Musea bør i fellesskap laga planar for korleis gjenstandsbasane kan utviklast til meir informative tenester for brukarane. Foto av gjenstandane må prioriterast høgt og ein bør utvikla eit system for å kunna registrera tilleggopplysningar om grupper av gjenstandar. La oss ta eit døme. Me kan tenkja oss at det i ein slik base ligg 700 gjenstandar som er dekorerte med karveskur. Gjenstandane har hatt ulik funksjon og det er og lokale karveskurdtradisjonar som kjem til syne. Her kan ein tenkja seg at ein bør skriva artiklar som tek opp funksjon til gjenstandsgruppene, som tek opp karveskurdtradisjonar med meir og desse artiklane må knytast opp til desse 700 gjenstandane. Frå artiklane må brukarane kunna klikka seg til gjenstandar og frå gjenstandane klikka seg til artiklar. Dette vil auka kunnskapsverdien i desse basane mykje. Desse utfordringane er og spørsmål som ein bør ta opp på nasjonalt hald. Tenester - Kulturnetta - Institusjonane sine sider - Kommunale heimesider (Nordfjord Folkemuseum for kommunane i Nordfjord, Hardanger folkemuseum for kommunane i Hardanger o.s.v.) - Tematiske portalar med meir Kunstsamlingar Ein bør ta kontakt med Museenes Datateneste for å vurdera korleis ein best kan løysa dette som ei samla teneste. Når Imago vert integrert i Primus er det naturleg å ha ein felles infrastruktur for gjenstandar og kunstverk. Det bør opprettast ein eller nokre få databasar for registrering av kunst. Desse basane bør yta tenester til alle institusjonar som har slikt materiale. Løysinga bør basera seg på Museenes Datateneste sine tenester (Imago og seinare Primus). Når Imago er integrert i Primus, vil det liggja til rette for at gjenstandssamlingar og kunstsamlingar kan køyrast i felles infrastruktur. Innhald Kunstmusea, galleri, regionale og lokale museum, offentlege organisasjonar med meir eig eller forvaltar store kunstsamlingar. Desse må registrerast inn i ein slik felles base og gjerast søkbare via Internett etter gjeldande reglar for publisering av åndsverk. Foto av kunstverka må registrerast i basen og verta tilgjengelege for publikum. 16

17 Tenester - Kulturnetta - Institusjonane sine sider - Kommunale heimesider for sitt tilfang - Tematiske portalar med meir Stadnamnbase I 1980-åra vart det mellom anna gjennomført store stadnamninnsamlingar i alle dei fire Vestlandsfylka. Også Nordland fylke. Det resulterte i store samlingar med stadnamn på lister, kart og kassettar. Arbeidet vart gjort etter ein felles mal. Mykje av materialet har vorte edb-registrert i åra etterpå. Soleis ligg det truleg over stadnamn i ulike filer/basar i Møre og Romsdal, Sogn og Fjordane og Hordaland. Nordisk Institutt ved Universitet i Bergen har hatt eit fagleg ansvar for stadnamnarbeidet, og dei oppbevarer det meste av materialet for Hordaland. Sogn og Fjordane har oppretta ein samla stadnamnbase, og alt edb-registert materiale er tilgjengeleg på Internett. Nytt materiale som vert handsama, vert registrert rett inn den samla fylkesbasen og er på nettet neste dag. Stadnamnbasen er og integrert med karttenesta fylkesatlas.no som gir brukarane tilgang til kartbasert søk i stadnamnmaterialet. Etter kvart som kommunane får georefererte flyfoto ( vil stadnamna kunna presenterast på det grunnlaget. Edb-registrering og digitalisering skjer no i samarbeid med kommunane. I Møre og Romsdal var det Peter Hallaråker ved Høgskulen i Volda som hadde ansvar for innsamling og registrering av stadnamn. Her er det ei stor samling på over namn. Deler av materialet er edb-registert. Materialet skal gjerast tilgjengeleg på Internett gjennom løysinga i Sogn og Fjordane, og kring stadnamn er publiserte til no. I Rogaland vart det og gjennomført omfattande innsamling av stadnamn i 1980-åra. Inge Særheim på Høgskulen i Rogaland var sentral i dette arbeidet. Me kjenner ikkje til om dette materialet er bearbeidd med tanke på publisering på Internett. Krav til ei samla stadnamnteneste - Samla base best - Basen må vera tilpassa forsking/analyse. Ein slik samla base bygd etter felles faglege prinsipp, vil vera ein svært viktig reiskap for forskarar på ulike nivå. Her kan ein opna for nye innfallsvinklar når det gjeld forsking på stadnamn og språk/ dialektar - Integrera lydfiler, foto og video gjennom opplasting via Internett - Leggja til rette for nedlasting for analyse til ulike føremål - Tilpassa tenesta ulike brukarar (folk flest, forskarar, studentar, skuleelevar, hjortejegrar, turgåarar) - Kartløysingar som leverer tenester til mellom anna regionale, lokale og nasjonale karttenester - Levera datasett/søketenester til Kulturnetta - Levera datasett/søketenester til institusjonane sine sider - Levera datasett/søketenester til kommunale heimesider for sitt tilfang - Levera datasett/søketenester til tematiske portalar med meir - Namna må vera søkbare via geografisk grensesnitt og kunna leggjast ut som temalag på flyfoto - Namna må og kunna hentast ut via mobile terminalar kopla mot GPS-navigering - Innsamling av nye namn må kunna gjerast heildigitalt ved hjelp at trådlause terminalar, tilknyting til base via Internett, digitalisering mot flyfoto eller valfrie karttypar, direkte opptak av lyd til basen over Internett og høve til å leggja inn foto og video over Internett Fototenester Infrastruktur Til no har det vore slik at institusjonane har hatt sine lokale fotobasar basert på WinRegimus eller liknande system. Nokre har nytta Access, Excel eller andre system. Primus vil etter kvart erstatta WinRegimus. I ei kartlegging på institusjonsnivå for landet (2005) var tala slik: WinRegimus (9), Primus (7), Asta (1), Bibliofil (1), Fotostation (2), 17

18 Div andre (7). Dette var institusjonar som hadde ansvar for fotobevaring. Det bør etablerast felles, sentrale fotobasar. Her bør det vera mogeleg for institusjonar, kommunar, sogelag, bygdebokprosjekt og andre som ynskjer å arbeida med fotovern å få publisert og registert sine bilete. Møre og Romsdal nyttar Sogn og Fjordane si løysing. Desse fototenestene bør kunna administrerast fullt og heilt via Internett. Dei som legg inn bilete (institusjonar, kommunar, sogelag) må kunna få desse lagra i ulike kvalitetar og kunna henta dei ut sjølve online i den kvalitet dei ynskjer til ei kvar tid. Krav til slik fellesteneste 18 - Basert på standardar definert i feltkatalogen (ABM-utvikling) - Databaseløysing med stor kapasitet - Rask tilgang via Internett/breiband - Administrasjon via nettet (terminalserver eller nettlesar) - Automatisk opplasting og grovregistrering av grupper av bilete for publisering på nettet - Lagring av bilete i ulike kvalitetar frå frimerke til høgkvalitet online - Høve til å arbeida med metadata gjennom nettlesar, brukartilgang styrt gjennom id/ passord - Opne for sogelag, kommunar med meir til å leggja inn sine samlingar og arbeida med metadata - Interaktive løysingar for kommentarar frå publikum - Gode og fleksible søkefunksjonar via nettet - Levera subtenester slik at institusjonar, kommunar med meir kan integrera tenestene i sine nettsider og tilpassa dei til sitt design - Trygg langtidslagring av digitale data. Slikt lager vil snøgt koma opp i fleire terrabyte, og krev investeringar og særleg driftskompetanse - Ansvarsinstitusjonane for foto må ha ein sentral rolle i den faglege drifta av slike fellesløysingar Innhald Ein bør gjennomføra ei detaljert kartlegging for å få oversyn over alt som finst av innsamla bilete i institusjonar, kommunar, sogelag, grendelag med meir. Neste steg er å få oversyn over alle digitale katalogar og digitale bilete. Deretter bør ein laga ein plan for å kunna få dette over i ein felles base. Desse tenestene må vera svært rimelege for brukarane. Innlegging av digitale bilete bør kunna automatiserast og ulike krefter bør kunna bidra med informasjon om bileta via internettløysingar. Tenester Gode søkegrensesnitt bør vera integrert via kulturnetta, i kommunale heimesider, i institusjonane sine sider og i portalar som andre byggjer opp. Ein bør og kunna ha høve til å henta ut bilete om eit tema (fjordhest, siste krig), med meir og kunna presentera desse på portalar om slike tema. Bibliotektenester Infrastruktur Kommunane har ansvar for lokale bibliotek og utviklinga der styrer dei. I ein del fylke har ein teke til å samordna infrastrukturen på biblioteksida slik at ein ender opp med færre og større bibliotekbasar der dei lokale biblioteka og andre kan kjøpa seg plass. Oppland fylke er kome langt i denne prosessen. Dette er noko som må prioriterast. I Sogn og Fjordane kan ein i dag på Kulturnett Sogn og Fjordane finna ei liste over meir enn 30 ulike databasar som er søkbare på Internett. Det er folkebibliotek (14), fylkesbiblioteket (3), vidaregåande skular (8), grunnskular (7) og høgskular (1). Det er ikkje mogeleg å byggja gode og samordna brukartilpassa tenester med ein slik fragmentert struktur. Dette er og lite rasjonelt og lite økonomisk. Prosjektet Norgesbiblioteket på nett arbeider med samsøk-funksjonar på dette feltet. Den andre sida av dette er boksamlingane ved arkiv, museum med meir. Her er det ulike løysingar. Nokre har ikkje noko edb-system, nokre nyttar WinRegimus, andre har teke i bruk biblioteksystem, gjerne i samarbeid med folkebibliotek o. l.

19 Boksamlingane ved arkiv og museum må få ei bibliotekfagleg handsaming og registrerast inn i it-system utvikla for bibliotekføremål. Bibliotekfagleg kompetanse må hentast frå biblioteksektoren og ein må ha som mål å få etablert ei samla bibliotekteneste for litteratur ved arkiv og museum og andre som har liknande samlingar. Systemet må vera slik at publikum kan sjå kva dei ulike institusjonane har samla og kvar for seg. Institusjonane må nytta systemet til å administrera sine samlingar. Ofte er det slik at institusjonane ikkje låner ut, men likevel må ein gjennom ei slik teneste informera brukarane som kva som finst. Sogn Folkemuseum De Heibergske Samlingar la ut deler av si boksamling i samarbeid med Sogndal Bibliotek og opplevde sterk auke i bruken av biblioteket. Tiltak IV - Kunnskapsbase eller leksikon Infrastruktur Internett er etter kvart vorte ein viktig kanal for formidling av historie, kulturhistorie og informasjon frå lokalsamfunn om natur og kulturattraksjonar. Møre og Romsdal har teke i bruk Sogn og Fjordane si løysing for publisering av artiklar som mellom anna er knytt til dynamiske, digitale kart. Hordaland og Buskerud har byrja same arbeidet. Det er positivt at det vert lagt ut mykje artikkelstoff om kulturminne med meir. Innsatsen her bør aukast og samordnast. Det er mykje å vinna på å gjera slikt arbeid etter nokre få, men viktige retningsliner. Ein kan gå to hovudvegar: 1. Eit omfattande og variert tilbod, men som er lite oversiktleg og som varierer sterkt i kvalitet, oppbygging og form og som ligg lagra i eit utal ulike system og strukturar. 2. Eit samordna og strukturert tilbod som ligg mest mogeleg samla og der brukarane på ein stad kan finna fram til kva som finst om ulike tema eller ulike område. Ei slik felles satsing etter nokre vedtekne retningsliner vil på sikt veksa til ein norsk kunnskapsbase eller leksikon som alle lett vil finna fram i og som vil verta ein kjemperessurs for skuleverket, reiselivet, og ikkje minst for folk flest. Ei slik teneste må og finnast på fleire språk. Det er lite tvil om at alternativ 2 er best. Her vil ein gje brukarane den klårt beste tenesta samstundes som ein og flytter ressursbruken frå teknologisk og formmessig eksperimentering til fokus på det å produsera godt og brukarvenleg innhald. Innhald Vegbøkene i Hordaland (naturhistorisk og kulturhistorisk) gir eit godt utgangspunkt for kva innhald som kan leggjast inn i ein slik kunnskapsbase. NRK Sogn og Fjordane har og lagt ut eit Fylkesleksikon på Internett. Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane har produsert kring 1600 artiklar om ulike emne som ligg i Kulturhistorisk Leksikon. Ein bør vurdera eit nærare tematisk og redaksjonelt samarbeid. Fleire fylke har arbeidd med 2. verdskrigen som tema. Det kunne vera ein høveleg start for utprøving av samarbeid på dette området. Stoff om 2. verdskrigen kan vera ei naturleg oppgåve å stara med. Her er det gjort mykje, og ein kan hausta nyttige erfaringar med tanke på samordning og strukturering av stoffet, og utfordringar knytt til formidling på Internett. Tenester Desse artikkelbasane bør verta sentrale tenester på dei ulike kulturnetta. Dei bør og byggjast opp som mogelege subtenester i kommunane sine heimesider. Organisasjonar, lag og foreiningar som har interesse av særlege tema, t.d. fyrlykter, bør kunna henta ut berre desse i si utforming og presentera dei på sine heimesider. Reiselivet bør kunna henta ut aktuelle artiklar og visa desse på sine tenester og sine sider. Ulike prosjekt bør kunna gjera det same. Poenget er at alt slikt arbeid bør leggjast inn ein felles base etter ein felles mal. Det bør og utarbeidast felles redaksjonelle retningsliner for dette. Desse basane bør og levera stoff til trådlause mottakarar og artiklane må ha kopling til karttenester. Felles mal for artikkelproduksjon Arbeidet med å byggja opp ein norsk kunnskapsbase, eller kulturhistorisk leksikon, 19

20 vil gå over lang tid, og det er difor svært viktig å ha gode retningsliner for eit slikt omfattande og langsiktig arbeid. Alle ABM-institusjonane i fylka vil vera heilt sentrale aktørar i dette. Prosjektet vil og vera med å auka kompetansen i nettbasert kulturformidling i ABM-sektoren. Prosjektet vil på ein god måte fremja arbeidet i arkiv, bibliotek og museum. Det vil heva kvaliteten på formidlingsarbeidet og tilføra desse institusjonane auka innsikt i formidling gjennom Internett. Det vil og opna for spanande integrering mellom artikkelstoff og katalogopplysningar, jfr. kopling mellom artikkel og gruppe med gjenstandar i museumsbasar. Ein slik kunnskapsbase vil og verta ein svært viktig reiskap i samarbeidet mellom ABM-institusjonar og skuleverket. Ein bør utarbeida retningsliner som tek opp desse spørsmåla: - Korleis planleggja slike formidlingsprosjekt på nettet - Utkast til avtale med forfattarar, eigarar av illustrasjonar med meir - Korleis velja ut artiklar knytt til ulike emne - Bruk av multimedia, korleis? format, bruk av referansar m.m. - Oppbygging/utforming av artiklane for at dei skal høva på Internett - Lengd, språk, struktur, hovudelement med meir - Referansar til kjelder, med meir - Bruk av lenkjer til anna stoff - Bruk av geografiske metadata - Bruk av stikkord/emneord - Emnehirarki - Ontologi/emnekart - Tidsline og datering - Indeksering av data internt i artikkelen - Standard for utveksling av data basert på XML og Dublin Core, ev. andre. Dette for automatisk integrering av data frå ulike databasesystem/publiseringsløysingar - Samarbeid med ABM-utvikling og Kulturnett Noreg Digitalt multimediearkiv Mange institusjonar har opptak på band eller kassettar med musikk, intervju med meir. Dei har og eller kjenner til eldre filmopptak og liknande som bør takast vare på og formidlast. Det er både vernegrunnar og formidlingsgrunnar til at dette hastar. Dette er ei omfattande og krevjande oppgåve. Hovudfunksjonane for ei slik tenestene må mellom anna vera: - System for registrering, lagring og framfinning av alle administrative data om det aktuelle materialet - System for registrering, lagring og framfinning av data som fortel om innhaldet. Dette bør vera eit hierarkisk system som samlar data om arkiv/ samlingar, seriar, objekt og innhald på dei ulike objekta (kassettar, band, tape m.m.) - Avspelar for lyd og levande bilete. Avspelarfunksjonen må opna for avspeling av mindre innhaldsbitar basert på t.d. tema og tidskode - System for tilgangskontroll via Internett og tenester der personar med særleg kunnskap kan registrera inn delar av t.d. innhaldsdata - System for effektiv opplasting av mediafiler og publisering av desse på Internett - System for gradering av tilgang for ulike brukargrupper og behov - System for levering av data til brukarar - Løysing for å lenka større eller mindre bitar av innhaldet til artiklar med meir - Kartfesting av innhald eller bitar av innhald - System for langtidslagring av store mengder data, sjå neste punkt I dette arbeidet er det naturleg å setja ned ei gruppe personar frå aktuelle miljø, ta kontakt med ABM-utvikling, Nasjonalbiblioteket, Museenes Datateneste og andre som ha nyttige råd og innspel. System for metadata må byggja mest mogeleg på det som kan finnast av standardar. 20