E39 Langeland-Moskog. Kommunedelplan Delrapport kulturmiljø. Region vest Ressursavdelinga Planseksjonen Dato:

Transkript

1 E39 Langeland-Moskog Kommunedelplan Delrapport kulturmiljø Region vest Ressursavdelinga Planseksjonen Dato:

2

3 RAPPORT Rapport nr.: Oppdrag nr.: Dato: Kunde: Statens vegvesen Region vest Kommunedelplan E39 Langeland - Moskog Delrapport kulturmiljø Samandrag: Sjå kapittel 1 for samandrag Endring to løp til Hafstad Endeleg levering MM Fyste utgåve Rev. Dato Revisjonen gjeld Sign. Utarbeidd av: Sign.: Mona Mortensen Kontrollert av: Eva-Beate Rundereim Torsvik Oppdragsansvarlig / avd.: Trine Ruud Gjerde/ BAP Sign.: Oppdragsleiar / avd.: Runar Holvik/ BAP

4

5 FORORD På oppdrag frå Statens vegvesen region vest, har Sweco Norge planlagt ny veg på strekninga Langeland Moskog i kommunane Gaular, Førde og til Jølster i Sogn og Fjordane. Dette arbeidet er gjort i samband med utarbeiding av kommunedelplan for ny E39 på strekninga. Det er planlagt fleire ulike vegløysingar på strekninga, med tilhøyrande vegstandard, tunnelar, kryss, sidevegar, bruer og konstruksjonar. Denne delrapporten omhandlar temaet kulturmiljø. Bergen, Mona Mortensen Cand. philol. arkeologi Fagansvarleg kulturmiljø i

6

7 Innhald 1 Samandrag Bakgrunn Verdivurdering Samanstilling samla konsekvensvurdering Avbøtande tiltak og oppfølgjande undersøkingar Innleiing Bakgrunn og formål Alternativ Metode og kunnskapsgrunnlag Avgrensing av influensområde Kunnskapsgrunnlag Metode Skildring av tiltaket Bakgrunn og formål Planprogram Vegval Alternativ Trafikkmengder og val av vegstandard Trafikkmengder Val av vegstandard Dagsoner og kryss Storehaug Myra (1720 m) Storehaug Bekkjaholten (5530 m) Bekkjaholten nord Reset/Holten Bekkjaholten nord Reset (2250 m) Bekkjaholten nord Holten (1150 m) Kronborg Brulandsberget (1250 m) Brulandsberget Viegjerdet (700 m) Brulandsberget Pinndalen (1600 m) Pinndalen Soleide (1220 m) Vievegen (2700) Moskog Jølster (700 m) Hafstad (100 m) Konsekvensanalyse Generell og overordna omtale av influensområdet Planar, rapportar og innspel med relevans for tiltaket Tilvisningar i teksten og verdisetting av kulturminne og miljø i

8 5.4 Verdivurderte kulturhistoriske lokalitetar KM 1 Den Trondhjemske postveg, Gaular og Førde kommunar KM 2 Skilbrei (gnr 106/4, 5, 9 og 15), Gaular kommune KM 3 Kleiva (gnr 108/1), Gaular kommune KM 4 Langeland (gnr 109/1) KM 5 Espelands- og Furnesstølane (gnr 110/1, 2), Gaular kommune KM 6 Prestestølen (gnr 62/1) KM 7 Halbrendstølane (gnr 62/div bruksnummer) KM 8 Halbrend (gnr 62), Førde kommune KM 9 Hafstad, (gnr 61), Førde kommune KM 10 Futegarden under Bruland (gnr 60/164), Førde kommune KM 11 Pinndalen under Bruland (gnr 60/6, ), Førde kommune KM 12 Vie (gnr 43/ div bruksnummer), Førde kommune KM 13 Soleide under Vie (gnr 43), Førde kommune KM 14 Kusslia (gnr 46), Førde kommune KM 15 Mo (gnr 57), Førde kommune KM 16 Moskog under Mo (gnr 57, fleire bruk), Førde kommune Samanstilling og tilråding Samanstilling av konsekvensar per alternativ Samla konsekvensvurdering for kulturmiljø per alternativ Samla konsekvensvurdering og prioritering av dei ulike alternativa fordelt på dagsoner Forslag til avbøtande tiltak Potensial og oppfølgjande undersøkingar Referansar Skriftlege kjelder Kjelder på internett Munnlege kjelder Vedleggsliste Vedlegg 1 Kriterier for vurdering av verdi Vedlegg 2 Kriterier for vurdering av tiltakets omfang Vedlegg 3 Kartfesting av potensial for funn ii

9 1 Samandrag 1.1 Bakgrunn Statens vegvesen Region vest planlegger ny E39 mellom Langeland og Moskog i Gaular og Førde kommunar i Sogn og Fjordane. Ein har kome fram til totalt 14 forskjellige vegalternativ sett saman av dei ulike kombinasjonane av dagsoner og tunnelar på strekninga. Denne rapporten tek for seg kva verknader tiltaka kan få for kulturmiljø. Namn på alternativ Lengde E39 Dagsone Tunnel Bruer 1. Myra - Kronborg - Viegjerdet m m m 4 2. Myra Kronborg Soleide m m m 5 3. Myra Brulandsberget Viegjerdet m m m 5 4. Myra Brulandsberget Viegjerdet m/arm til Hafstad m m m 5 5. Myra Pinndalen Soleide m m m 5 6. Myra Pinndalen Soleide m/arm til Hafstad m m m 5 7. Reset Kronborg Viegjerdet m m m 6 8. Reset Kronborg Soleide m m m 7 9. Reset Brulandsberget Viegjerdet m m m Reset Pinndalen Soleide m m m Holten Kronborg Viegjerdet m m m Holten Kronborg Soleide m m m Holten Brulandsberget Viegjerdet m m m Holten Pinndalen - Soleide m m m Verdivurdering Følgjande lokalitetar er verdivurdert i KU for kulturmiljø innan influenssona: Figur 1-1 Oversikt over verdivurderte kulturmiljø Kulturmiljø (KM) Skildring Verdi KM 1 DenTrondhjemske Kulturmiljø samferdsle Stor postveg KM 2 Skilbrei Kulturmiljø knytt til jordbruk Middels KM 3 Kleiva Kulturmiljø knytt til jordbruk Middels KM 4 Langeland Kulturmiljø knytt til jordbruk Middels-liten KM 5 Espeland- og Kulturmiljø knytt til jordbruk (utmark) Middels Furnesstølane KM 6 Prestestølen Kulturmiljø knytt til jordbruk (utmark) Middel-litens KM 7 Halbrendsstølane Kulturmiljø knytt til jordbruk (utmark) Middels-stor KM 8 Halbrend Kulturmiljø knytt til samferdsel og tettstad Middels-stor KM 9 Hafstad Kulturmiljø knytt til tettstad og samferdsle Middels KM 10 Futegarden under Kulturmiljø knytt til jordbruk og tettstad Stor-middels Bruland KM 11 Pinndalen under Kulturmiljø knytt til jordbruk og industriell verksemd Liten-middels Bruland KM 12 Vie Kulturmiljø knytt til jordbruk Stor KM 13 Soleide Kulturmiljø knytt til jordbruk Middels-liten KM 14 Kusslia Kulturmiljø knytt til jordbruk Middels-stor KM 15 Mo Kulturmiljø knytt til jordbruk og museal verksemd Middels-stor KM 16 Moskog Kulturmiljø knytt til utmarskdrift Middels 1

10 Vi gjer eit atterhald om at det kan finnast kulturhistoriske verdiar som ikkje er fanga opp i denne overordna analysen. Figur 1-1 Temakart med oversikt over verdivurderte kulturmiljø 1.3 Samanstilling samla konsekvensvurdering 14 alternative vegtraséar er vurdert. Desse vegtraséane er delt i dagsoner som er konsekvensvurdert kvar for seg. Ei dagsone kan kombinerast med fleire traséalternativ. For nærare informasjon om vegalternativa og dei ulike kombinasjonane, sjå kapittel 4. Innan influensområdet til ny E39 Langeland Moskog er 16 kulturhistoriske lokalitetar (KM 1-16) verdsett. Konsekvensvurderingane for dei kulturhistoriske lokalitetane per alternativ er samla i tabellen under. 2

11 Tabell 1-2 syner kva konsekvens kvart alternativ vil gje for dei enkelte kulturmiljøa KM 1-16: Kulturmiljø/ alternativ Alt 1 Alt 2 Alt 3 Alt 4 Alt 5 Alt 6 Alt 7 Alt 8 Alt 9 Alt 10 Alt 11 Alt 12 Alt 13 Alt 14 KM /-- ---/-- ---/-- ---/ KM KM KM KM KM KM KM 8 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 KM KM / / /0 0 - KM KM KM KM 14 0/+ 0/+ +/0 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ KM 15 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ KM Samla -/-- -/-- -/-- -/-- --/--- --/ /-- ---/-- ---/-- ---/-- -/-- --/- -/-- -- Alternativa 1-4, 11 og 13 utmerkar seg som alternativ med jamt over låge og få negative verknader for kulturmiljøa som er verdivurdert. Med desse alternativa unngår ei både fysisk og visuell verknad for kulturminne og kulturmiljø. Alternativa 7-10 over Reset vil fysisk råke KM 1 Den Trondhjemske postveg. Dei same alternativa vil og visuelt råke KM 7 Halbrendsstølen. Desse forholda gir høge negative utslag for desse alternativa. Alternativa 5 og 6, som inkluderer utbetring av veg over KM 12 Vie, vil kunne gi høgt negativt utslag for denne kulturhistoriske lokaliteten. 3

12 Tabell 1-3 syner samla konsekvensvurdering og prioritering av dei ulike alternativa fordelt på dagsoner: Alt Alt Alt Alt Alt Alt Alt Alt Dagsoner/alternativ Alt 1 Alt 2 Alt 3 Alt 4 Alt 5 Alt 6 Storehaug-Myra 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- Storehaug- Bekkjaholten S Bekkjaholten N- Reset Bekkjaholten N- Holten -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- ---/- ---/- ---/- ---/ /- 0/- 0/- 0/- Kronborg- Brulandsberget 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- Brulandsberget- Viegjerdet -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- Brulandsberget /0 -/0 Pinndalen Pinndalen-Soleide --/- ---/- ---/- --/ / Moskog-Jølster Samla vurdering -/-- -/-- -/-- -/-- --/-- --/-- --/-- --/-- --/-- --/--- --/- --/- --/- --/ Rangering Konsekvens Svært stor positiv Stor til særs stor positiv Stor positiv Middels til stor positiv Middels positiv Liten til middels positiv Liten positiv Ingen til liten positiv Symbol / / /++ + 0/+ 0 Konsekvens Svært stor negativ Stor til særs stor negativ Stor negativ Middels til stor negativ Middels negativ Liten til middels negativ Liten negativ Ingen til liten negativ Symbol / / /-- - 0/- 0 Det skil seg ut tre grupperingar i tabell 1-3. Alternativa 1-4 gir liten-middels negativ konsekvensgrad. Alternativa gir middels-liten konsekvensgrad medan 5-10 gir middelsstor konsekvensgrad. Innan disse tre gruppene er skilnadene små og ei har difor vald å jamstille fleire av alternativa i rangeringa. Av alternativa med lågast konsekvensgrad (alternativa 1-4) er alternativ 3 vurdert å være beste alternativ, då denne traséen får følgjer for få kulturmiljø. Alternativ 1, 2 og 4 kjem tett etter, også desse med liten innverknad på kulturmiljø. Av alternativa med høgast konsekvensgrad ( alternativa 5-10) er det ulike parameter som gjør at alternativa kjem ut med høg negativ konsekvensgrad. For alternativ 7-10 er det ny vegtrasé over Reset som slår negativt ut. Desse alternativa kryssar KM 1 Postvegen og vil verke visuelt Ingen Ingen 4

13 inn på KM 7 Halbrendsstølane. Av desse kjem alternativ 10 dårlegast ut då alternativet og slår negativt ut for kulturmiljøa mellom Pinndalen og Soleide lengre aust i traséen. Alternativ 5 og 6 kjem dårleg ut av di dei fører med seg ny veg over KM 12 Vie, der dei vil kunne komme i direkte konflikt med registrerte automatisk freda kulturminne. 1.4 Avbøtande tiltak og oppfølgjande undersøkingar Å unngå kryssing av Postvegen over Reset er eit avbøtande tiltak som vil redusere negativ konsekvensgrad for alternativa Av generelle avbøtande tiltak i form av landskapstilpassing syner ei til rapport for landskapsbilete (Sweco 2012). Sogn og Fjordane fylkeskommune vil ønskje å gjere arkeologiske undersøkingar i felten før undersøkingsplikta i høve til kml kan oppfyllast. Det er først og fremst nye dagsoner som vil være aktuelle å undersøke. Følgjande område er vurdert å ha potensial for funn av ikkjekjende automatisk freda kulturminne: Tabell 1-4 syner kva område langs dei foreslegne dagsonane som er vurdert å ha middels eller større potensial for funn av ikkjekjende automatisk freda kulturminne. PM (område med Tiltak som kan komme i konflikt med ikkje-kjende Potensial Moglege funnkategoriar Tilrådde arkeologiske granskingar potensial) automatisk freda kulturminne PM 1 Ny dagsone over Myra Middels Busetnadspor frå steinalder eller jernalder, Maskinell flateavdekking/prøvestikk åkerspor, utmarksminne, vegfar eller gravminne PM 2 Ny dagsone over Reset Middels Utmarksminne, vegfar Overflatesynfaring og prøvestikk PM 3 Ny dagsone over Brulandsberget Middels Tuftar, åkerspor, Maskinell flateavdekking gravminne PM 4 Ny dagsone over Viegjerdet Middels Tuftar, åkerspor, Maskinell flateavdekking gravminne PM 5 Ny dagsone gjennom Pinndalen Middels Tuftar, åkerspor, Maskinell flateavdekking gravminne, utmarksminne PM 6 Utbetring av veg Soleide-Vie Stort Tuftar, åkerspor, Maskinell flateavdekking gravminne, utmarksminne PM 7 Avkøyrsleveg aust for eksisterande E39 over Moskog Stort Utmarksminne Maskinell flateavdekking/prøvestikk 5

14 2 Innleiing 2.1 Bakgrunn og formål Formålet med planarbeidet for rapporten rettar seg etter planprogram for ikkje-prissette konsekvensar utarbeidd for E39 Langeland-Moskog og Kommunedelplan trafikk Førde (Statens vegvesen oktober 2011). I følgje planprogrammet skal følgjande leggast til grunn for utgreiing av tema kulturmiljø: Deltema skal dekke både førhistoriske kulturminne, nyare tids kulturminne og heilskaplege kulturmiljø. Verdi, omfang og konsekvens i høve til deltema Kulturmiljø skal vurderast for alle traséalternativ nemnd i planprogrammet. Dei skal vurderast i forhold til 0-alternativet (eksisterande situasjon utan nokre tiltak). Vegtraséen og massedeponi sin innverknad på kulturminne og kulturmiljø skal både utgreiast i høve til direkte og indirekte påverknad/inngrep i kulturmiljøet. På bakgrunn av dette skal det utarbeidast ein samla vurdering av tiltaket sin verknad på heilskap og samanheng i kulturmiljøa. Medan planområdet er avgrensa av tiltaket sine fysiske grenser, må influensområdet i konsekvensutgreiinga definerast ut frå ein kulturfagleg bakgrunn. Det skal lagast oversikt og kartfesting over kulturminne og kulturmiljø og område med potensial for nye funn av til no ukjende automatisk freda kulturminne som ligg i influensområdet til tiltaka, slik at desse kan nyttast i detaljplanlegging. Verdiar, omfang og konsekvensar skal illustrerast med kart, skisser, foto, tabellar og liknande der det kan vere med å klargjere utgreiinga. Ein må påregne ei systematisk kartlegging av både førhistoriske kulturminne, nyare tids kulturminne og heilskaplege kulturmiljø. Det same gjeld for område med potensial for funn av til no ukjende automatisk freda kulturminne. Til dette arbeidet trengs både ein gjennomgang av tilgjengeleg kjeldemateriale og registrering i felt. I samråd med ansvarleg kulturstyresmakt skal det ved oppstart av konsekvensutgreiinga avklarast behov for ytterlegare undersøkingar for ikkje-synlege fornminne. (Vegvesenet Region vest, april 2011 ) Denne fagrapporten er utarbeida med sikte på å oppfylle krava i planprogrammet. Fagrapport kulturmiljø tek føre seg kulturminne og kulturmiljø. Med kulturminne meiner ein enkeltvise spor etter menneskeleg aktivitet. Dette kan være funn av ei enkeltgjenstand, ein haug (til dømes gravhaug, rydningsrøys, bygning eller bru). Eit kulturmiljø vil være fleire kulturminne som saman dannar ein samanheng. Eit større kulturmiljø kan ha fleire mindre 6

15 kulturmiljø. I rapport for kulturmiljø er omgrepet kulturmiljø nytta som samleomgrep for større område innan influensområdet (KM 1-16). Matrikkelgardane har vore utgangspunkt for desse. Kvar av desse er verdisett på grunnlag av kulturminneverdiar innan kulturmiljøet. Kulturlandskap er teken med som aspekt dersom det har kvalitetar utover dei reint biologiske. I høve til andre tema som ligg i skjeringspunktet til tema kulturmiljø (landskapsbilete, naturmiljø og friluftsliv samt nærmiljø), vert det i analysen lagt vekt på aspekt som landskapets historiske innhald og forståinga av historia samt det kulturhistoriske aspektet. Dette vil avgrense moglegheita for dobbeltvekting av aspekt. 2.2 Alternativ 0 Alternativ 0 er grunnlaget for samanlikning, der konsekvensane av tiltaket kjem fram ved å måle forventa tilstand etter tiltaket mot forventa tilstand utan tiltak. Alternativ 0 er altså ein referanse for vurdering av konsekvens. Alle alternativa skal sjåast i samband med alternativ 0. I konsekvensutgreiingane for E39 Storhaug-Moskog er alternativ 0 i utgangspunktet sett til situasjonen slik den er i dag. Det vil sei at det berre er planar som er sett i gang som er teken omsyn til. Planar som er vedtekne, men ikkje sett i gang, er dermed ikkje teken med i alternativ 0. 7

16 3 Metode og kunnskapsgrunnlag 3.1 Avgrensing av influensområde Influensområdet er enkelt sagt det området som tiltaket kan verke inn på (Riksantikvaren 2003:28). Det må alltid vurderast både utifrå direkte og indirekte konsekvensar og vil alltid vere større enn avgrensinga av sjølve tiltaksområdet. I denne samanhengen er influensområdet definert som landskapsromma som inngrepa, i form av utvida eller ny veg, tunnelpåhogg, tilkomstvegar og kryss, ligg i. Influensområdet kan i nokre høve avvike frå landskapsrommet og vere større eller mindre alt etter topografiske forhold og utbreiing av kulturmiljø/-landskap. Det er med det dei visuelle tilhøva som bestemmer avgrensinga i samband med det enkelte fysiske arealbeslaget. 3.2 Kunnskapsgrunnlag Omtale og verdivurderingar av kulturminne og kulturmiljø er gjort med utgangspunkt i synfaring, tilgjengelege utgreiingar, rapporter og arkiv samt fotomateriale og opplysningar frå lokale informantar, utgreiar av landskap og prosjektleiar. Regional og lokal kulturminnekompetanse er konsultert. Kjeldene er sett i referanselista bak i utgreiinga. Konsekvensutgreiingane er utførd på grunnlag av detaljteikningar av traséane, utarbeidd av Sweco. Om lag 4 dagsverk er nytta i felten (2.-3. november 2011 og mai 2012). Arbeidet er gjort av cand.philol.arkeologi Mona Mortensen, SWECO Norge AS. 3.3 Metode Riksantikvaren sin rettleiar for konsekvensutgreiingar av kulturminne og kulturmiljø og metodikk frå Statens vegvesen sin handbok 140 er lagt til grunn for konsekvensutgreiinga (Riksantikvaren 2003, Statens vegvesen 2006). Sistnemnde legg opp til ein stegvis metode med oppdeling i: statusomtale verdisetting vurdering av tiltakets omfang vurdering av konsekvens Kriterium for verdivurdering Her blir området sine karaktertrekk og verdiar innan kvart enkelt fagområde skildra og vurdert så objektivt som mogleg. Med verdi er det meint ei vurdering av kor verdifullt ein lokalitet, eit område eller eit miljø er med utgangspunkt i nasjonale mål innan det enkelte fagtema. Verdikriteria for tema kulturmiljø er vist i vedlegg 1. For tema kulturmiljø er det lagt vekt på ein omtale av området sin kulturhistoriske utvikling. Kulturmiljø i undersøkingsområdet med verneverdi er verdivurdert. Desse er kategorisert i høve til registreringskategoriar presentert i Statens vegvesen sin handbok 140 (2006). Verneverdien til ein kulturhistorisk lokalitet er ei samla vurdering av lokalitetens kvalitetar, grunngjeve med utgangspunkt i Riksantikvarens rettleiarar (2001 og 2003), samt kriteria for 8

17 verdisetting i handbok 140 (sjå vedlegg 1). Dei kulturhistoriske lokalitetane vert vurdert etter ein tredelt skala: liten middels stor. Liten Middels Stor I konsekvensvurderinga vert høgaste karakter ikkje nødvendigvis berre gitt til kulturminne og -miljø av nasjonal verdi. Lokale og regionale minner kan derimot gis stor verdi ut frå mellom anna lokalt busette si oppleving og om dei busette føler seg knytt til kulturminna. Trass i at anerkjent metodikk vert nytta, er det viktig å presisere at verdivurderingane i fagrapporten er skjønnsmessige vurderingar utført av fagutgreiar, basert på undersøkingar i litteratur og arkiv, synfaringar og informasjon frå regional kulturminneforvalting og lokale informantar. Kriterium for omfang Omfanget av tiltaket er eit uttrykk for kva grad av negative eller positive endringar det aktuelle tiltaket vil medføre for det enkelte kulturminne eller kulturmiljø. Tiltaka i form av veger, kryss og tunnelpåslag kan verke direkte og/eller visuelt inn på lokalitetane som er verdivurdert. Direkte innverknad kan vere fysisk innverknad i form av skade, fjerning, øydelegging og tildekking av kulturminne. Kulturmiljø kan òg verte skada ved at miljøet vert stykka opp. Visuell innverknad kan skje dersom vegen fører til at kulturminne og kulturmiljø vert liggande i eit landskap som er vesentleg endra i forhold til det som eksisterte då kulturminnet eller miljøet vart bygga/var i bruk. Opplevings- og autentisitetsverdien er viktige parameter i desse vurderingane. Avstand mellom tiltak og kulturminne/kulturmiljø samt topografi vil vere med å avgjere graden av effekt. Opplevings- og det estetiske aspektet kan ytterlegare verte forstyrra av støy frå trafikk. Dette er ikkje minst knytt til driftsfasen. Her er 0- alternativet eit omfangsnøytralt samanlikningsgrunnlag for alle vurderingane. Kriterium for vurdering av omfang etter handbok 140 er vist i vedlegg 2 for tema kulturmiljø. Omfanget vert vist i ein fem-delt skala: Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Vurdering av konsekvens Konsekvensen av tiltaket finn ein ved å samanstille vurderingane av tiltakets omfang med verdivurderingane av dei kulturhistoriske lokalitetane. Jo større verdi den aktuelle lokaliteten har, jo større konsekvens vil inngrepet ha. Konsekvensen er gradert i ein ni-delt skala frå svært stor positiv konsekvens til svært stor negativ konsekvens. I vurderingane av konsekvens er tiltaket samanlikna med det såkalla 0-alternativet, som inneber at tiltaket ikkje vert gjennomført. 0-alternativet er i denne utgreiinga nytta som eit referansegrunnlag og satt lik dagens situasjon. Sjå elles 2.2. for ei nærare skildring av 0-alternativet. Prinsipp for samanstilling av konsekvens er vist i figur

18 Figur 3-2: Illustrasjon av metode for vurdering av konsekvens. Konsekvensen er ei vekting mellom dei kulturhistoriske lokalitetane sin verdi og tiltaket sin grad av negativ eller positiv påverknad (henta frå Statens vegvesen, 2006). Figur 3-1 Konsekvensvifta nyttast for å lese av krysningspunktet mellom omfang og verdi. Dette punktet gjev konsekvensgraden for tiltaket. Frå Handbok 140 (Statens vegvesen 2005). 10

19 Punktet der omfang og verdi møtast gjev konsekvensgrad samanlikna med alternativ 0. Konsekvensgrad vert presentert som følgjer: Særs stor positiv konsekvens ++++ Ingen til liten negativ konsekvens 0/- Stor til særs stor positiv konsekvens +++/++++ Liten negativ konsekvens - Stor positiv konsekvens +++ Liten / middels negativ konsekvens -/-- Middels til stor positiv konsekvens ++/+++ Middels negativ konsekvens -- Middels positiv konsekvens ++ Middels / stor negativ konsekvens --/--- Liten / middels positiv konsekvens +/++ Stor negativ konsekvens --- Liten positiv konsekvens + Stor / særs stor negativ konsekvens ---/---- Ingen / liten positiv konsekvens 0/+ Særs stor negativ konsekvens ---- Uvesentleg konsekvens 0 Ubetydelig konsekvens 0 Avbøtande tiltak Avbøtande tiltak vert tilrådd. Slike tiltak kan vere justering av fysiske tiltak, eller miljøtiltak som kan dempe tiltaket sitt visuelle omfang. Massedeponi og konsekvensar i anleggsperioden Vegvesenet har føreslege 8 moglege massedeponiområde. Desse er vurdert i ein eigen rapport for massedeponi. Rigg- og andre anleggsområde utanom massedeponi er ikkje vurdert i denne rapporten, då Vegvesenet ikkje har konkrete planar for kor desse skal ligge. 11

20 4 Skildring av tiltaket 4.1 Bakgrunn og formål E39 frå Kristiansand til Trondheim går gjennom Førde kommune. Ved Storehaug i sør er E39 knytt til fylkesveg 57 mot Dale, nedst i Halbrendslia er E39 knytt til fylkesveg 609 mot Askvoll, i Førde sentrum er E39 knytt til riksveg 5 mot Florø og på Moskog i nord er E39 knytt til fylkesveg 13 mot Gaularfjellet. Førde kommune har i sin kommuneplan liggande ein gamal vegtrase for E39 som ikkje stettar dagens krav, og den er i tillegg til dels attbygd. E39 har dårleg standard, slik at tilhøva for gjennomgangstrafikk er dårleg. Samtidig ligg vegen som ei barriere nær Førde sentrum. Målet med dette planarbeidet er mellom anna å utbetre dette, men samtidig sikre god tilkomst også for trafikk som skal til og frå Førde. Ein stor del av trafikken på E39 har Førde som målpunkt. Målet for planarbeidet er at E39 skal bli eit effektivt nord-sør samband på Vestlandet, og samstundes sikre eit godt lokalt vegnett på strekninga og bidra til positiv sentrumsutvikling i Førde. 12

21 4.2 Planprogram Det er utarbeidd eit planprogram av Statens vegvesen Region vest i samarbeid med Førde kommune. Kommunane Førde og Gaular er ansvarleg planstyresmakter for kommunedelplanen. Som ein del av kommunedelplanarbeidet skal det gjennomførast konsekvensutgreiing for å sikre omsynet til miljø, naturressursar og samfunn. Planprogrammet tek føre seg problemstillingar knytt til planarbeidet, gjev ein oversikt over viktige grunnlagsutgreiingar som er gjort eller blir gjort som ein del av planarbeidet, og kva konsekvensvurderingar som må utførast for å klargjere vesentlige verknader av tiltaka. Oversikt over innhaldet i planarbeidet, prosess for medverknad og prosedyre for definering av alternativ som skal utgreiast går, fram av planprogrammet. I tråd med Plan- og bygningslova 4-1 og 14-2 har planprogrammet vore lagt ut til offentlig ettersyn i perioden 14. april til 30. mai Det kom inn ein del merknader i samband med dette. Nokre av dei gjekk på løysingar, og blir behandla ved utarbeiding av silingsrapport i samsvar med kapittel i planprogrammet. 4.3 Vegval Denne kommunedelplanen skal fastlegge ny trase for E39 frå Storehaug i Gaular kommune, gjennom Førde kommune og til Moskog på grensa til Jølster kommune i nord. Når ein kjem til Storehaug i sør har ein planlagt to hovudmåtar å kome seg til Førde på. Den eine er å bygge tunnel frå Myra. Den andre er å ruste opp dagens trase langs Langelandsvatnet til ein tunnel gjennom Bekkjaholten og vidare i to alternative dagsoner til ny tunnel på Reset eller Holten. Ein har så tre val om kvar i Førde ein skal kome ut med tunnel frå sør: Kronborg, Brulandsberget eller Pinndalen. Vidare frå Førde til Moskog har ein to tunnelalternativ: Frå Viegjerdet eller frå Soleide. Dersom ein kjem ut med tunnel på Kronborg kan ein ruste opp dagens trase og velje begge tunnelalternativa til Moskog. Dersom ein kjem ut på Brulandsberget må ein rett fram og velje tunnel frå Viegjerdet, og dersom ein kjem ut med tunnel i Pinndalen må ein rett fram til tunnel vidare frå Soleide. Størsteparten av trafikken frå sør skal til Førde sentrum. Dersom ein vel å bygge tunnel frå Myra til Pinndalen eller Brulandsberget, vil denne trafikken få eit stykke å køyre frå desse tunnelane og inn til Førde. For å unngå dette kan ein velje å bygge eigne tunnelarmar ned til rundkøyringa på Hafstad frå desse to alternativa. 13

22 4.4 Alternativ Ein har kome fram til totalt 14 forskjellige vegalternativ sett saman av dei ulike kombinasjonane av dagsoner og tunnelar på strekninga. Namn på alternativ Lengde E39 Dagsone Tunnel Bruer 1. Myra - Kronborg - Viegjerdet m m m 4 2. Myra Kronborg Soleide m m m 5 3. Myra Brulandsberget Viegjerdet m m m 5 4. Myra Brulandsberget Viegjerdet m/arm til Hafstad m m m 5 5. Myra Pinndalen Soleide m m m 5 6. Myra Pinndalen Soleide m/arm til Hafstad m m m 5 7. Reset Kronborg Viegjerdet m m m 6 8. Reset Kronborg Soleide m m m 7 9. Reset Brulandsberget Viegjerdet m m m Reset Pinndalen Soleide m m m Holten Kronborg Viegjerdet m m m Holten Kronborg Soleide m m m Holten Brulandsberget Viegjerdet m m m Holten Pinndalen - Soleide m m m 7 14

23 4.5 Trafikkmengder og val av vegstandard Trafikkmengder Det er trafikken som vil gå på ny vegstrekning som ligg til grunn for standardval. For å få ein peikepinn på dette har ein sett på trafikktala rett nord for krysset med fylkesveg 57 på Storehaug, og rett vest for krysset med fylkesveg 13 på Moskog. Ved dimensjonering av vegane er det brukt trafikktal 20 år etter opning. Opningsåret er sett til Konklusjonen er at ny E39 må dimensjonerast for ein årsdøgntrafikk(ådt) på over Val av vegstandard I vurderingane av vegstandard er det nytta eit utkast til nye vegnormalar (Handbok 017), sist revidert 5. april Ved planlegging av nye veglinjer er det lagt opp til ei fartsgrense på min. 80 km/t, sett vekk frå 60 km/t på ei avgrensa strekning nær Førde, og på sidearmar ut frå kryss. Det er valt å planlegge med vegklasse H5 for ny E39 i heile planområdet og utbetringsstandard UH5 der E39 går i traseen til eksisterande E39. Ein planlegg generelt å nytte tunnelar med to løp og to køyrefelt i kvart løp. E39 har, inn mot begge endar av planområdet, få plassar som eignar seg til forbikøyring. Bruk av tunnelar med to køyrefelt i kvar retning løyser dette. Med å planlegge denne standarden får ein eit prosjekt med få overgangar i standard. Ein meiner det er i samsvar med krava i ny vegnormalen, men det ligg over krava i tunnelnormalen(handbok 021). Dette gir større trafikktryggleik og betre moglegheit for forbikjøring enn om ein følgjer minimumskrava i tunnelnormalen. Med den planlagde vegstandarden, vil E39 på heile strekninga mellom Storehaug og Moskog ha minimum bredde på 12.5 meter. E39 vil ha midtrekkverk, og vere avkøyrslefri, sett vekk frå ei mindre strekning frå Kronborg til Bruland. Dette betyr at kryssa er planskilde og berre har rampar av og på E39. Kryssande trafikk passerer over eller under E39. I dei fleste tilfella har ein valt variantar av såkalla ruterkryss. I ruterkryss har ein ei rundkøyring på kvar side av E39 med bru over E39 mellom rundkøyringane. Lokalt vegnett og rampar er påkopla rundkøyringane. 15

24 Det er planlagt rundkøyring på E39 for alternativa der E39 kjem ut ved Kronborg. Det vil då bli plassert ei rundkøyring om lag der det er rundkøyring i dag. Dersom E39 skal gå frå Kronborg til tunnel på Viegjerdet, vil det i tillegg bli plassert ei rundkøyring på Brulandsberget. Dersom E39 ikkje skal til Viegjerdet, men skal gå vidare mot Pinndalen og Soleide, vil det i staden for på Brulandsberget bli plassert ei rundkøyring like nedanfor Bruland. Rundkøyringane i planområdet vil variere i størrelse og tal på armar. For rundkøyringa på Kronborg kan det vere aktuelt å ha filterfelt frå og mot tunnelen. Alle tunnelane er planlagt med to løp av typet9.5 med to køyrebaner kvar utanom to, som er armar mot Hafstad for tunnelane Myra-Pinndalen og Myra-Brulandsberget. Desse er med to løp av type T

25 4.6 Dagsoner og kryss Det er ni forskjellige dagsoner som inngår i dei forskjellige vegalternativa. Dagsonene er vist med heiltrekt strek på kart over alternativ, i punkt Storehaug Myra (1720 m) Alternativet på Myra føl traseen til dagens E39 og tek av like sør for krysset mot kommunal veg på Skilbrei. Her ved Myra er det planlagt eit planskilt kryss som også vil erstatte dagens kryss på Storehaug. Krysset vil fungere som avkøyring til ein ny veg som går tilbake mot der dagens fylkesveg 57 startar, samt mot gammal E39 langs Langelandsvatnet. Krysset ligg på ei stor fylling, plassert på jordbruksareal, småskog og myr, i ei helling ned mot elva. Frå dette krysset går ny E39 med ny bru over Storelva og inn i tunnel rett bak Myra. Her er forslag til kryss på Myra. Krysset vil kunne byggast utan å kome nemneverdig i konflikt med trafikken på dagens E39. 17

26 4.6.2 Storehaug Bekkjaholten (5530 m) Dette alternativet går i traseen til eksisterande E39 frå Storehaug, langs Langelandsvatnet, fram til ny tunnel gjennom Bekkjaholten. Det er plassert eitt planskilt kryss på Storehaug og eitt ved Kleiva. Krysset på Storehaug vil fungere som i dag, medan krysset ved Kleiva vil løyse ut eigedomane på strekninga opp mot Langelandsvatnet. Det er plassert lokalvegar langs E39 som på to stadar kryssar i kulvert under europavegen. Ski-anlegga i området er også tilknytt desse lokalvegane. Sykkeltrafikk frå Storehaug til Langelandsvatnet går på lokalvegnettet langs E39. På strekninga langs Langelandsvatnet er det lagt ein parallell sykkelveg på utsida av E39. I tillegg er det lagt ein driftsveg for grunneigar på innsida, inn mot fjellskjeringa. Denne går omlag halvvegs langs vatnet til siste skogsvegen som tek av frå dagens E39. Dette fører til at ein får ein brei veg som gjer at ein må fylle ut i Langelandsvatnet på store delar av strekninga. 18

27 Her er forslag til kryss på Storehaug. Det ligg ikkje langt frå eksisterande kryss. Her er forslag til kryss på Kleiva. Dette ligg og på eksisterande veg. Det er trongt her, og vegane vil ligge nær bygningane i området. Det vil bli store fyllingar ned mot elva. Trafikk til og frå ski-anlegga nyttar rundkøyringa mot elva. 19

28 4.6.3 Bekkjaholten nord Reset/Holten På denne strekninga er det to alternative ruter. Det er bratt i området, og det er vanskeleg å finne ei løysing på kryssa i samsvar med krav. Alternativet om Reset vil få ei strekning med høge skjeringar. På Reset kjem ein og i konflikt med den gamle postvegen. Denne må leggast om over ei lengre strekning. For begge alternativa blir det ein utfordrande anleggsfase på grunn av store inngrep i eksisterande E39. For begge alternativa må ein bygge ny bru over Halbrendselva. 20

29 4.6.4 Bekkjaholten nord Reset (2250 m) Frå Bekkjaholten nord går vegen mot Reset i ei lang kurve. For å legge til rette for forbikøyring har E39 her to køyrefelt oppover og eitt nedover. På Reset er det planlagt ei kryssløysing ved industriområdet i Halbrendslia som gjev tilknyting til eksisterande E39 mot sør og nord. Vegen kryssar Halbrendselva ovanfor Halbrendsfossen rett før tunnelpåhogget på Reset. Når ny E39 er bygd, vil den gamle vegen opp mot Langelandsvatnet gå i kulvert under europavegen. Det er bratt terreng på strekninga og bygging av ny E39 og kryss krev til dels store terrengendringar. Dette vil føre til store inngrep i dagens vegsystem, noko som blir ei utfordring når det gjeld trafikkavvikling i anleggsfasen. Den gamle postvegen kjem i konflikt med det nye vegsystemet. Den må difor leggast om over ei lengre strekning. 21

30 4.6.5 Bekkjaholten nord Holten (1150 m) Frå Bekkjaholten nord går vegen ned mot Bekkjavatnet, der det er plassert eit toplanskryss. Dette krysset fungerer som av- og påkøyring nedover Halbrendslia og til naturområda i nærleiken. I denne dagsona har E39 to køyrefelt oppover og eitt køyrefelt nedover. Rett etter krysset må det byggast ny bru over Halbrendselva. Bygging av ny E39 og kryss krev betydelige inngrep i dagens veg. Gamlevegen vil her bli lagt over ny E39. Det vil i nærleiken av kryssområdet bli plassert veg og parkering for å kome til og frå friluftsområda kring Bekkjavatnet. 22

31 4.6.6 Kronborg Brulandsberget (1250 m) På Kronborg kjem ein ut av tunnelen i botnen av ei høg og bratt fjellside. E39 går deretter til der dagens rundkøyring på Kronborg ligg og vidare med 60 km/t mot Brulandsberget i same trase som i dag. Dersom ein vel å la E39 ta av mot tunnel på Viegjerdet blir det plassert ei rundkøyring på Brulandsberget med ei arm med 80 km/t mot Viegjerdet og ei arm inn på eksisterande veg mot Bruland. Ein kan og velje å føre E39 i dagens trase opp til Pinndalen, sjå punkt På strekninga frå Kronborg til Brulandsberget vil ein samle avkøyrsler og få dei vekk frå E39. Ein vil likevel ha eitt kryss inn på forretningsområdet på sørsida av E39. 23

32 4.6.7 Brulandsberget Viegjerdet (700 m) Strekninga mellom tunnelane på Brulandsberget og Viegjerdet går over jordbruksareal og våtmark, før den kryssar Jølstra mot Viegjerdet. Det er greie påhogg i begge endar. På Brulandsberget kjem tunnelen ut i ei høgde som gjer at eksisterande veg mellom Kronborg og Bruland kan gå i kulvert under ny E39. Lokalveg på Viegjerdet vil gå under bru-konstruksjonen over elva. På Brulandsberget er det planlagt eit kryss der ei rundkøyring ligg under ny E39 som ligg på ei bru/viadukt. Rampar vil gå til og frå E39 ned mot rundkøyringa. Veg mot Førde går frå rundkøyringa under E39 mot ei rundkøyring plassert på gamlevegen. Ein har valt denne kryssløysinga med ei underliggande rundkøyring for å spare jordbruksareal. 24

33 4.6.8 Brulandsberget Pinndalen (1600 m) Denne dagsona gjeld når ny E39 kjem ut på Kronborg og skal til Soleide. Sjå punkt for strekninga frå Kronborg til Brulandsberget. Vidare vil eventuelt ny E39 gå i same trase som E39 går i dag. Ein vil då ha 60 km/t i dagens trase opp til ei rundkøyring nedanfor Futegarden på Bruland. Denne rundkøyringa vil ha armar mot lokalvegnett på begge sider av E39, samt ei arm for ny E39 vidare med 80 km/t mot Pinndalen og Soleide/Moskog. Svingen inn i Pinndalen må rettast noko ut, og det fører til at vegen vil kome i konflikt med hus og mark. Det planskilde krysset i Pinndalen vil ha vegar ned mot Bruland og nordover mot gamle E39 mot Mo. Den nye vegen kryssar over Jølstra mot tunnel på Soleide ved hjelp av ei lang og høg bru. På grunn av plassering av lokalveg, gangveg og rundkøyring langs ny E39, vil det bli naudsynt å løyse inn bygningar og eigedomar på strekninga. Krysset i Pinndalen kan byggast utan for store inngrep i eksisterande E39. 25

34 4.6.9 Pinndalen Soleide (1220 m) I Pinndalen kjem tunnelen ut i nærleiken av nokre bustadar. Vegen kryssar deretter ei mark og går vidare over eksisterande E39 mot ei ny, til dels lang og høg bru over Jølstra mot Soleide. På Soleide kan det bli ei lang forskjering før ein får nok overdekning inn i tunnelen mot Moskog. I Pinndalen er det tenkt plassert eit ruterkryss med tilknyting til gamle E39 mot Førde og Mo. Dei nye anlegga på denne strekninga vil ikkje kome i stor konflikt med E39 i byggeperioden, men nokre eigedomar vil måtte innløysast. For å opne opp for nye byggeområde og avlaste vegen mot Førde, er det i dette alternativet også aktuelt å bygge ny bru over Bergavatnet, og bygge ny veg frå Soleide mot Kronborgvegen på Vie. 26

35 Vievegen (2700) For vegalternativet frå Myra til Pinndalen kan det som eit tilleggsalternativ vere aktuelt å bygge ny bru over Bergavatnet frå Haugen ved Pinndalen til Soleide, for så å bygge ny veg under ny E39 og vidare mot Kronborgvegen på Vie. Dette kan gjerast for å opne opp for nye byggeområde og korte ned vegen frå E39 til mellom anna sjukehuset, Det går frå før av ein dårleg veg på same strekninga, og den nye vegen er plassert i same trase. Vegen kjem i konflikt med bustadar og gardsbruk på strekninga. 27

36 Moskog Jølster (700 m) Påhogget på Moskog ligg inne i skogen ovanfor dagens E39. Når ny E39 kjem ned mot eksisterande veg, blir det bygt eit planskilt kryss, og eit vegsystem som også løyser tilknyting til fylkesveg 13 mot Gaularfjellet og gamle E39 mot Mo. Den eine rundkøyringa i ruterkrysset er flytta eit stykke vekk frå den andre. Det er og lagt inn ei mogleg arm til nytt industriområde som er under planlegging på Moskog. Vegane her let seg bygge utan for store konsekvensar for trafikken på E39. 28

37 Hafstad (100 m) Arm til Hafstad er berre aktuelt som eit tillegg til tunnelane Myra-Pinndalen og Myra- Brulandsberget. På Hafstad kjem tunnelane ut i eit massetak/steinbrot like sør for der E39 ligg i dag. Vegen vil bli knytt til som arm på eksisterande rundkøyring. Strekninga frå Hafstad til Kronborg blir vurdert i samband med arbeidet med kommunedelplan trafikk for Førde sentrum. 29

38 5 Konsekvensanalyse I dette kapitlet er lokalitetar i influensområde til ny E39 Langeland Moskog i Gaular og Førde kommunar i Sogn og Fjordane, verdi- og konsekvensvurdert. 14 alternativ er utgreia. Alternativa består av dagsoner som i ulike kombinasjonar vert ulike alternativ. 5.1 Generell og overordna omtale av influensområdet Førhistorisk tid Dei første spor etter menneske i Førde kan daterast til om lag 2500 år f.kr. På Hornnes, på nordsida av botn av Førdefjorden, er det avdekka spor etter busetnad frå yngre steinalder. Etter kvart spreidde busetnaden seg inn gjennom dalen, og i jarnalder, om lag frå Kristi fødsel er det kjent spor etter fast busetnad på mange av gardstuna som framleis er i drift. Særleg syner Vie seg å være eit område som har vore attraktivt for Førde-folk i jarnalder. Dei første skriftlege kjeldane der Førde-gardar omtalast er frå 1300-talet. Nyare tid Fleire av slettane langs Jølstra har godt jordbruksland. Gjennom mellomalderen og nyare tid vart desse områda gradvis busett. I tillegg til gardsdrift nede ved elva var stølsdrift ein viktig føresetnad for å få eit utkomme. I høgdene kring Førde sentrum og opp gjennom dalen ligg både enkeltvise stølar og stølsgrender. Samstundes vaks Førde fram som eit regionalt senter, i kraft å være eit strategisk møtepunkt for samferdsle ved møtepunktet mellom Jølstra og Førdefjorden. På 1600-talet fekk Sjøhola tettstadfunksjonar med stavkyrkje og tingstove. Her vart det og handelsplass og gjestgjevarstad. Sjøhola mista mykje av denne funksjonen etter at elva Jølstra fekk nytt elvelaup på 1780-talet og postvegen Bergen-Trondheim vart opna med rute ned Halbrendslia over Hafstad. Det vart difor Hafstad som tok over dei fleste funksjonane ein forbind med tettstad. Hafstad fekk skysstasjon, gjestgjevarstad og vart postgard. Staden blei raskt eit handelssentrum med fleire butikkar. I 1997 fekk Førde bystatus. 5.2 Planar, rapportar og innspel med relevans for tiltaket Bevaringsprogram for utvalde arkeologiske kulturminne (BARK) (Sogn og Fjordane fylkeskommune, kulturavdelinga, 2011) Rapport frå AD HOC-utval for kartlegging av hus og bygningar i Førde (Førde kommune 2007) 5.3 Tilvisningar i teksten og verdisetting av kulturminne og miljø Freda kulturminne i influensområdet er registrert i Riksantikvaren sin database Askeladden. Desse er tilvist med Askeladden id.nr i teksten. Ein skil mellom automatisk freda kulturminne 30

39 (fornminne datert til tida før 1650), vedtaksfreda kulturminne (freda og tinglyst i høve til vedtak) og kulturminne med uviss status (dette kan være eldre gjenstandar funne utan ein forståeleg funnkontekst eller det kan være konstruksjonar med usikker alder). Dei automatisk freda og dei vedtaksfreda kulturminna har eit juridisk vern i høve til Lov om kulturminne av 1978 (kml). Freda kulturminne vert som regel gjeven middels eller stor verdi. Sefrak-registrerte bygg er eit landsomfattande register med oversikt over hus bygd før Dei er skilde i kategoriar basert på alder. Alle bygg frå før 1850 har eit vern i kml. I 25 heiter det at slike bygg ikkje kan rivast eller endrast i eksteriør utan at det er søkt kommunen om lov. Desse bygga vert som regel gjeven middels til stor kulturhistorisk verdi. Bygg frå tida har ikkje noko formelt juridisk vern, men kan likevel ha kulturhistorisk verdi. Desse vert som regel gjeven middels til liten kulturhistorisk verdi. Einskilde stader er det vist til Førhistoriske minne. Dette er opplysningar om kulturminne ført i pennen av arkeolog Per Fett i perioden mellomkrigstida fram til 1970-talet. I Førhistoriske minne er det ofte nedskriven nyttig informasjon om fornminne som er forsvunne, gjeve munnleg frå lokale informantar. 31

40 5.4 Verdivurderte kulturhistoriske lokalitetar Følgjande lokalitetar/område er verdivurdert og konsekvensvurdert: KM 1 Den Trondhjemske postveg... s 34 KM 2 Skilbrei, gnr s 39 KM 3 Kleiva, gnr s 42 KM 4 Langeland, gnr s 44 KM 5 Espelands- og Furenesstølane, gnr s 45 M 6 Prestestølen, gnr s 47 KM 7 Halbrendsstølane, gnr s 49 KM 8 Halbrend, gnr s 51 KM 9 Hafstad, gnr s 53 KM 10 Futegarden under Bruland, gnr s 56 KM 11 Pinndalen under Bruland... s 60 KM 12 Vie, gnr s 63 KM 13 Soleide uner Vie, gnr s 67 KM 14 Kusslia, gnr s 69 KM 15 Mo, gnr s 71 KM 16 Moskog under Mo, gnr s Vegstein mellom Gaular og Førde kommune 32

41 Figur 5-2 Kartet syner influensområdet til ny E39 Langeland - Moskog. Dei verdi- og konsekvensvurderte kulturmiljøa er nummerert og avgrensa med farge som syner verdi. 33

42 5.4.1 KM 1 Den Trondhjemske postveg, Gaular og Førde kommunar Figur 5-3 Kartet syner traséen til Den Trondhjemske postveg frå sørvest over Hjelmeland i Gaular kommune og vidare på vestsida av Langelandsvatnet og eksisterande E39 ned til Førde sentrum. Vidare følgjer postvegen dagens E39 fram til Moskog. Kartet er henta frå Djupedal Samferdsleminne Etter at det i 1647 vart innført eit organisert postvesen i kongeriket Danmark-Noreg, vart det ved kongeleg forordning fastlagt ein postrute kvar veke mellom Bergen og Trondheim, som då var dei største byane i Noreg. Vegen som vart bygd i samband med denne forordninga gjekk dels i same trasé som dei eldre eksisterande vegane, dels i nye vegparsellar. Den Trondhjemske postveg vart opna i 1786 som eit resultat av eit nasjonalt ønske om å legge til rette for landsdekkjande postgang. Den Trondhjemske postveg frå sør gjekk opphavleg på vestsida av Langelandsvatnet, forbi Prestegardsstølen og Halbrendstølen før vegen skar austover ned Halbrendslia. Vegen vart lagt om til austsida av Langelandsvatnet på 1890-talet (dagens E39-trasé). 34

43 Figur 5-4 Til venstre: Den Trondhjemske postveg vart oppretta i I seinare tid er vegen tilrettelagt for friluftsbruk. Til høgre: Berre fundamentet står att etter første generasjon telefonliner. Dei er framleis tydelege langs postvegen Foto: M.M., Sweco nov-11. Vidare gjekk den på austsida nedanfor Halbrendstølane nedover Halbrendslia til Halbrend. På denne strekka er der framleis store parti som står att av vegen. Nokre av strekka er tilrettelagt til turstiar. Langs postvegen mellom Halbrendsstølen og Kleiva står ei ujamn rekkje med steinsette fundament for telefonstolpar. Frå Kleiva går postvegen som asfaltert veg gjennom bustadfelta ned til Hafstad. Gjennom Hafstad følgde postvegen den gamle Hafstadvegen, som delvis ligg mellom E39 og Jølstra. Denne strekka har i dag moderne vegstandard. Over Bruland følgde postvegen stort sett dagens E39. På denne strekka er det traséen heller enn det fysiske kulturminnet som er bevart. Verdivurdering Postvegen har ein særleg plass i nasjonal samferdslehistorie. Vegen har opplevingsverdi knytt til identitet og som symbol. Han har kunnskapsverdi knytt til historisk og vitskapleg kjeldeverdi og er både typisk og sjeldan, alt etter om han vurderast i lokalt, regionalt eller nasjonalt perspektiv. Delar av traséen er i dag E39, medan andre delar er tilrettelagt som turveg. På strekninga mellom Langelandsvatnet og Reset er postvegen lagt til rette som turveg. Dette gjer at dette partiet får høgare verdi enn partia som ligg i dagens E39. Som ein heilskap er derimot heile traséen mellom Storehaug og Moskog vurdert å ha høg verdi. Verdivurdering: Stor Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM1 Den Trondhjemske postveg: Dagsone Storehaug - Myra (alternativ 1-6) Omfang 35

44 Dagsona Storehaug - Myra vil delvis gå i eksisterande E39 som og er traséen til den Trondhjemske postvegen. Det vurdert at denne i uvesentleg grad vil verke inn på postvegen. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor Omfang: Ikkje noko (0) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet for slike funn ved utbetring av eksisterande E39 er vurdert å være lite. Tilrådde arkeologiske registreringar Ingen særskilde. Dagsone Storehaug Bekkjaholten (7-14) Omfang Dagsona Storehaug - Myra vil delvis gå i eksisterande E39 som og er traséen til den Trondhjemske postvegen. Det er vurdert at denne i uvesentleg grad verke inn på postvegen. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor Omfang: Ikkje noko (0) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet for slike funn ved utbetring av eksisterande E39 er vurdert å være lite. Tilrådde arkeologiske registreringar Ingen særskilde. 36

45 Dagsone Bekkjaholten N Reset (alternativ 7-10) Omfang Traséen vil krysse postvegen fleire stader (ved ca profil 2250 og mellom 2700 og 2850 på planteikning datert 17. februar 2012). I tillegg vil tilkjøringsvegen mot Førde i Reset-krysset krysse postvegen to stader (mellom profil 200 og 250 og ved profil 150 på planteikning datert 17. februar 2012). Dette vil øydelegge delar av eit kulturminne med høg eigenverdi og redusere eit større heilskapleg strekk av postvegen som og er tilrettelagt for publikum. Kulturminna ligg i eit landskap som i stor grad er skåna for moderne tekniske inngrep. Traséen tek både kulturhistorisk areal, gjev meir støy og vil verke inn på opplevinga av landskapet som postvegen ligg i. Dette vil redusere kulturminnet sin opplevingsverdi totalt sett. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor Omfang: Stort negativt (---) Konsekvensgrad: Stor negativ (---) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Det er fleire punkt på postvegen som vert direkte fysisk råka av alternativet. Avbøtande tiltak For å redusere konsekvensgraden må kryss og trasé justerast slik at dei ikkje gjev direkte inngrep i postvegen. Tilpassing av traséen så den visuelt gjev minst mogleg inngrep i landskapet sett frå postvegen, er eit naudsynt avbøtande tiltak dersom denne dagsonen vert bygd. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet for slike funn er vurdert å være middels i dette området. Postvegen og historisk støling i området indikerar at her kan være spor etter forhistorisk utmarksbruk og vegfar. Tilrådde arkeologiske registreringar Den nye traséen bør undersøkast systematisk, i første omgang med visuell synfaring kombinert med prøvestikk. Dagsone Bekkjaholten N Holten (alternativ 11-14) Omfang Dagsona mellom Bekkjaholten N og Holten vil ikkje verke inn på postvegen. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor Omfang: Ikkje noko (0) 37

46 Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet for slike funn ved utbetring av eksisterande E39 er vurdert å være lite. Tilrådde arkeologiske registreringar Ingen særskilde. Dagsone Kronborg Brulandsberget (alternativ 1, 2, 4, 6, 11 og 12) Dagsone Brulandsberget Pinndalen (alternativ 2, 8, 12) Dagsone Moskog-Jølster (alle alternativa) Omfang Desse dagsonene vil heilt eller delvis gå i eksisterande E39 som og er traséen til den Trondhjemske postvegen. Det er ikkje vurdert at desse vil verke inn på postvegen som kulturminne. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor Omfang: Ikkje noko (0) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet for slike funn ved utbetring av eksisterande E39 er vurdert å være lite. Tilrådde arkeologiske registreringar Ingen særskilde. 38

47 5.4.2 KM 2 Skilbrei (gnr 106/4, 5, 9 og 15), Gaular kommune Kulturmiljø knytt til jordbruksverksemd Skilbrei er første gong nemnd i ei skatteliste frå Garden var då under biskopen i Bergen. Garden vart skild i fleire bruk etter ca år Det er registrert ein dolk av flint, datert til yngre steinalder, i ei grøft like ved bnr 106/3, som ligg meir enn 500 meter søraust for avkøyringa frå E39 til Skilbrei (B 10317). I same området ligg og hovudtunet på Skilbrei med fleire Sefrakregistrerte bygg. I nærsona til tiltaket har tunet på bruket Solvang bnr 106/9 ved E6 framleis ståande eldre bygg. I følgje Sefrak-registeret er to av bygningane bygd før I tillegg er to andre bygg på 106/15 bygd mellom 1850 og ca Lengre austover ligg fleire andre småbruk med bygningar frå første helvt av 1900-talet og yngre. Desse tuna lengst mot aust ligg i eit skrånande terreng omgjeven av velhalden innmark og beitemark med steingardar og bakkemurar. Her er og ein oppbygd veg som går frå tunet mot nord. I marka på gardsnummer 106/4 vart det registrert ein steingard ved synfaring i juni Verdivurdering Kulturmiljøet på Skilbrei har først og fremst kunnskapsverdi ved å representere typiske bruk i regional samanheng, med framleis tydelege spor etter tradisjonell jordbruksdrift. Dei Sefrakregistrerte bygga på gnr 106/9 og 15 er i nokså dårleg stand, noko som trekk ned verdien. Verdivurdering: Middels Liten Middels Stor Figur 5-5Tunet på bruk nr 106/5 Skilbrei er prega av gardsbygningar frå første helvt av 1900-talet omgjeven av kulturmark med bakkemurar og steingardar. Foto: M.M, Sweco, nov

48 Figur 5-6 På gnr 106/4 og 106/15 ligg fire Sefrak-registrerte bygg. Foto: M.M., Sweco, juni 2012 Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM 2 Skilbrei: Dagsone Storehaug-Myra (alternativ 1-6) Omfang Kryss, tunnelpåhogg og ny veg over Myra vil gje nærføring til dei Sefrak-registrerte bygga på 106/15 og til tunet på 106/5. Alternativet vil og krysse kulturlandskapet på austsida av eksisterande E39. Ny veg over Myra vil og kunne fysisk råke ein steingard på gnr 106/4. Dagsone vert eit nytt moderne teknisk element i kulturmiljøet. Dette vil redusere heilskapen i det eksisterande kulturmiljøet og dermed endre opplevinga av dette kulturmiljøet. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels-liten Omfang: Middels-lite negativt (--/-) Konsekvensgrad: Liten negativ (-) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Kulturlandskapet på gnr 106/5 og steingarden på gnr 106/4 er utsett. Avbøtande tiltak Landskapstilpassing av veg og tunnelpåhogg vil vere aktuelle avbøtande tiltak. Tiltaket vil kunne redusere konsekvensen noko, men ikkje i så stor grad at det vil gje utslag på konsekvensgraden. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet for slike funn er vurdert som middels. Dolken frå steinalder som er funnet på nabogarden Kleiva og gammal jordbruksdrift på Solvang er indikatorar på dette. Busetnadspor frå steinalder eller jernalder, åkerspor, vegfar eller gravminne er vurdert å være dei mest aktuelle funnkategoriane. 40

49 Tilrådde arkeologiske registreringar Det vert tilrådd å gjere systematiske faglege registreringar i den nye traséen. Både prøvestikk og flateavdekking med gravemaskin kan være aktuelt. Dagsone Storehaug-Bekkjaholten S (alternativ 7-14) Omfang Ei utviding av eksisterande veg vil gje nærføring til dei Sefrak-registerte bygga på kvar side av eksisterande E39 (bnr 106/15 og 106/9). Tunet på 106/9 vil verte innestengd av ny avkøyringsveg. Dette kan til ein viss grad redusere verdien på desse kulturminna, men ettersom bygga delvis står til nedfalls vert omfanget noko redusert. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels Omfang: Lite negativt (-) Konsekvensgrad: Liten negativ (-) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet for slike funn er vurdert som lite langs eksisterande E39. Tilrådde arkeologiske registreringar Ingen særskilte. 41

50 5.4.3 KM 3 Kleiva (gnr 108/1), Gaular kommune Kulturmiljø knytt til jordbruksverksemd Kleiva er første gong nemnd i 1626, men var truleg busett før dette, ettersom garden då var eigd av biskopen i Bergen. Garden sin sentrale plassering i høve til den Trondhjemske postveg gjorde at det vart bygd fengsel på garden og samstundes fekk status som skysstasjon. Garden hadde og ansvar for ein telefonstasjon frå Det skal være ein gravhaug nordaust for tunet på bnr. 1 (Askeladden id ). I tillegg skal det være registrert eit lausfunn på Kleiva og ein bautastein som skal være fjerna. Desse har det ikkje vore mogleg å finne opplysningar om. Tunet på Kleiva bnr 108/1 har eit ståande eldre bygg. I følgje Sefrak-registeret er dette sett opp mellom 1850 og Verdivurdering Gardstunet på Kleiva har først og fremst kunnskapsverdi ved å representere typiske bruk i regional samanheng, med framleis tydelege spor etter tradisjonell jordbruksdrift. Garden sin status som post- og skysstasjon gjev eit element av noko sjeldan. Ein sannsynleg gravhaug gjev kulturmiljøet tidsdjupne og alder. Verdivurdering: Middels Liten Middels Stor Figur 5-7 Kleiva var ei viktig stoggestad langs den Trondhjemske postveg. Foto: M.M., Sweco, juni

51 Konsekvensvurdering Følgjande dagsone går gjennom KM 3 Kleiva sitt influensområde: Dagsone Storehaug-Bekkjaholten S (alternativ 7-14) Omfang Alternativet vil ikkje verke inn på registrerte kulturminne eller kulturmiljø Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels Omfang: Ikkje noko (0) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for slike funn ved utviding av eksisterande veg vurderast som lite. Tilrådde arkeologiske registreringar Ikkje relevant. 43

52 5.4.4 KM 4 Langeland (gnr 109/1) Kulturmiljø knytt til jordbruksverksemd Langeland vart nemnd i 1615 som støl for gardane nede i Skilbreidalen. Etter at Langeland vart skilt ut som eigen gard vart det oppretta skysstasjon her, då den Trondhjemske postveg vart opna på 1700-talet. Ein bygning er registrert i Sefrak-registret som oppført mellom 1850 og Verdivurdering Gardstunet på Langeland har først og fremst kunnskapsverdi ved å representere typiske bruk i regional samanheng, med framleis tydelege spor etter tradisjonell jordbruksdrift. Garden sin status som skysstasjon gjev eit bidrag til det sjeldne. Verdivurdering: Middels-liten Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM 4 Langeland sin influenssone: Dagsone Storehaug-Bekkjaholten S (alternativ 7-14) Omfang Alternativet vil ikkje verke inn på registrerte kulturminne eller kulturmiljø. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels-liten Omfang: Ikkje noko (0) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet for slike funn ved utviding av eksisterande veg vurderast som lite. Tilrådde arkeologiske registreringar 44

53 Ikkje relevant KM 5 Espelands- og Furnesstølane (gnr 110/1, 2), Gaular kommune Kulturmiljø knytt til jordbruksverksemd (utmark) Espelands- og Furnesstølane ligg i ein slak austvendt skråning ned mot Langelandsvatnet. Fleire eldre stølar ligg i eit framleis helde slåttelandskap. Ingen av bygga er Sefrak-registrert, noko som tyder på at dei er frå byrjinga av 1900-talet. Det kan og være at dei ikkje er registrerte i Sefrak. Verdivurdering Dei velhaldne stølane omgjeven av kulturmark som framleis vert halde i hevd, har først og fremst kunnskapsverdi ved å representere typisk utmarksdrift i lokal og regional samanheng. Verdivurdering: Middels Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsone går gjennom KM 5 Espeland- og Furnesstølen sitt influensområde: Dagsone Storehaug-Bekkjaholten S (alternativ 7-14) Omfang Ny veg langs Langelandsvatnet vil vere synleg frå Espelands- og Furnessstølane. Alternativet er likevel ikkje vurdert å gje noko negativt omfang, ettersom avstanden er såpass stor mellom stølane og eksisterande E39. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels Omfang: Ikkje noko (0) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne 45

54 Potensialet vurderast som lite. Tilrådde arkeologiske registreringar Ikkje relevant. Figur 5-8 Espelands- og Furnesstølane ligg på vestsida av Langelandsvatnet. Foto: M.M., Sweco, mai

55 5.4.6 KM 6 Prestestølen (gnr 62/1) Kulturmiljø knytt til jordbruksverksemd (utmark) Prestestølen er i dag eit bygg på ein stølsvoll som ligg vest for den Trondhjemske postvegen. Bygget er i følgje Sefrak-registeret reist før Det vert halde vedlike og er i dag nytta som fritidsbustad. I tillegg er det registrert ein ruin på stølsvollen. Denne vart ikkje funne att på synfaring i juni Verdivurdering Den velhaldne stølen og stølsvolla har først og fremst kunnskapsverdi ved å representere typisk utmarksdrift i lokal og regional samanheng. Verdivurdering: Middels-liten Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsone går gjennom KM 6 Prestestølen sitt influensområde: Dagsone Storehaug-Bekkjaholten S (alternativ 7-14) Omfang Alternativet vil verke visuelt inn på Prestestølen ved at landskapet, som har element både av naturlandskap og kulturlandskap, vert endra når eit nytt moderne element vert lagt i dette området. Tiltaket ligg eit stykke unna, men vil delvis være synleg frå stølen. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels Omfang: Middels negativt (--) Konsekvensgrad: Middels negativ (--) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Potensialet vurderast som lite. 47

56 Tilrådde arkeologiske registreringar Ikkje relevant. Figur 5-9 Prestestølen. Foto: M.M., Sweco, juni

57 5.4.7 KM 7 Halbrendstølane (gnr 62/div bruksnummer) Kulturmiljø knytt til jordbruksverksemd (utmark) Halbrendsstølen ligg vest for den Trondhjemske postvegen. Stølsbygningane ligg temmeleg spreidd i ein skrånande austvendt stølsvoll. Her er og fleire steingardar, den mest markante går i retning aust-vest gjennom stølsvollen. Halbrendsstølen var stølsgrenda til bruka på matrikkelgarden Halbrend, som ligg straks nedanfor Halbrendslia. Dei fleste stølshusa på Halbrendstølen har i dag eit moderne eksteriør, men er omgjeven av kulturlandskap i form av beitemark som framleis vert halden i hevd. Verdivurdering Stølsgrenda med bygg og steingardar på stølsvollen har først og fremst kunnskapsverdi ved å representere typisk utmarksdrift i lokal og regional samanheng. Grenda står fram som heilskapleg, trass ein del moderne eksteriør. Verdivurdering: Middels-stor Liten Middels Stor Figur 5-10 Til venstre: Halbrendstølen ligg i eit hellande kulturlandskap med utsyn mot aust. Til høgre: Det er fleire steingardar på stølen. Foto: M.M., Sweco, juni

58 Figur 5-11 Til venstre: høgt i lia ligg fleire stølsbus samla. Til høgre: Over elva er det bygd ei bru. Foto: M.M, Sweco, juni 2012 Konsekvensvurdering Følgjande dagsone går gjennom KM 7 Halbrendsstølane sitt influensområde: Dagsone Bekkjaholten N Reset (alternativ 7-10) Omfang Traséen vert eit nytt moderne tiltak som vil være synleg frå stølsgrenda Halbrendsstølane. Dette vil redusere opplevingsverdien av dette kulturmiljøet som i dag ligg tilnærma uforstyrra av moderne tekniske inngrep. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels-stor Omfang: Middels-stort negativt (--/---) Konsekvensgrad: Stor negativ (---) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Stølsgrenda vert visuelt påverka av den nye vegen. Avbøtande tiltak Alternativet bør tilpassast for å gjerast minst mogleg synleg frå stølen. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Tiltaket fører ikkje med seg inngrep i dette kulturmiljøet, då omfanget utelukkande er av visuell karakter. Tilrådde arkeologiske registreringar Vurderast som ikkje relevant. 50

59 5.4.8 KM 8 Halbrend (gnr 62), Førde kommune Kulturmiljø knytt til samferdsle og tettstad Tydinga av namnet kan ha å gjere med brent i tyding rydning ved brenning. Nemnt som Hallbrend i Bjørgvin Kalvskinn i Skogbruk har vore viktig for garden som var ein av dei store skogsgardane i Førde. Her har og vore ei stor sag. Halbrendssaga er nemnt fleire gonger, første gong i Ved dampskipskaien Steinen vaks det fram eit sentrum frå 1870-åra med skipsekspedisjon, handel og ymse industri. I Sefrak-registeret er det 10 bygg på garden som er reist før Fem registrerte bygg er frå tida I tillegg er fleire ruinar eller reve bygg. Fleire av dei eldre bygga er omtalt i Førde kommune sin kartlegging av hus og bygningar i Førde og funne å vere av kategori C dvs verneverdige bygg som bør vurderast særskilt i reguleringsplan etter plan- og bygningslova (Førde kommune 2007). Brulandstunet (C 13) mellom Jølstra og E39 består av fleire intakte hus. Dette var hovudtunet på Indre Halbrend frå gamalt. Teigen (C10), også mellom Jølstra og E39 på sørsida av Sagelva, består i dag av fire hus. Desse var busette av handtverkarar og var åstad for mykje aktivitet fram til 2. verdskrig. Halbrendstunet ligg vest for E39 og består av sju eldre hus Kartet syner dei tre tuna på Halbrend som er vurdert som verneverdige av Førde kommune (2007 Kartutsnitt: Fylkesatlas Sogn og Fjordane). 51

60 Verdivurdering Innan matrikkelgarden Halbrend finn ein framleis ei rekkje element som syner gardens kulturhistorie, trass omfattande ekspansjon av tettstaden Førde i nyare tid. Postvegen og dei verneverdige tuna nede på Halbrend gjev historisk kjeldeverdi og variasjon/mangfald. Nyare bustader og sentrumsutviklinga i Førde reduserar verdien noko. Verdivurdering: Middels-stor Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Ingen dagsoner vil gå gjennom Halbrend. Omfang Redusert trafikk gjennom kulturmiljøet vil verke positivt. Dette vil og gjere det mogleg å leggje til rette dei tre verneverdige tuna med til dømes skilting og kulturløyper. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels-stor Omfang: Ikkje noko-lite positivt (0/+) Konsekvensgrad: Liten positiv/ubetydeleg (+/0 Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Ikkje relevant. Tilrådde arkeologiske registreringar Ikkje relevant. 52

61 5.4.9 KM 9 Hafstad, (gnr 61), Førde kommune Kulturmiljø knytt til tettstad og samferdsle Tydinga av namnet er truleg mannsnamnet Hafr. Garden er nemnt som Hoffstadt i 1563, då tilhøyrande Apostelkyrkja i Bergen. Garden vart sjølveigande frå Sagbruk, åker og beiteland har vore viktige ressursar for Hafstad. Med postvegen gjennom tunet og nærleik til både Jølstra og fjorden gjer at staden sentral i høve til samferdsle. Alt på talet var sentrumsfunksjonar som gjestgjevarverksemd, skyss, handel og post lagt til Hafstad. Langebrua, som vart bygd i 1836, vart ei akse over til andre sida av elva og gav grunnlag for endå meir handel på Hafstad. Ved elveutløpet ligg rester av eit hamneområde med uavklart vernestatus (Askeladden id ). Anlegget skal være frå 1700-talet, nytta ved lasting og lossing av varer mellom innland og fjord. Figur 5-13 Hafstad med Førde i bakgrunnen på måleri frå 1920, måla av Isak Refsnes. Henta frå Djupedal Det er ikkje registrert nokre kjende fornminne i Askeladden, men på ØKkartverket er det teikna inn to rune-r ar (ein like i vegkanten på gnr. 61/325 og ein om lag 75 m sør for E39 på gnr 61/7). Desse er avskriven av Sogn og Fjordane fylkeskommune (pers. medd. Glenn Heine Orkelbog). Det er to Sefrak-registrerte bygg på Hafstad. Eit av desse er omtalt i Førde kommune sin verneplan og funne å vere av kategori C dvs verneverdige bygg som bør vurderast særskilt i reguleringsplan etter plan- og bygningslova (Førde kommune 2007). Kristiansenhuset (C6) er einaste opphavlege huset som står att i denne delen av Hafstadvegen. Det stod opphavleg på Bruland og vart flytta til noverande stad i Huset vart påbygd i 1933 for å nyttast som butikk. Den andre Sefrak-registeringa vart ikkje funne att på befaringane. I Askeladden er og registrert rester etter eit gardsanlegg som framleis har ein viss autentisitet (Askeladden id. 53

62 14028). Berre nokre av tuftane står att. Tradisjonen seier at det skal ha vore ei eldstove som stod på ein av desse. Alder er uviss, men denne type hus kan sjølvsagt være frå mellomalderen. Havstad hotell vart starta opp omkring midten av 1800-talet og er framleis i drift. I dag står hotellet (no Førde hotell) som ein stor bygning med påbyggingar som syner trinnvis utbygging gjennom heile 1900-talet. Noko lengre aust langs E39 står Viking ungdomshus, som opna i Ungdomshuset fungerte Førde si storstove fram til Førdehuset stod ferdig i Aust- og vestsida av Jølstra vart knytt saman med bru i Langebrua har vorte fornya i 1856, 1874, 1925 og Før brua kom var det ein ferjestad over Jølstra like nordaust for der Hafstad vidaregåande skule ligg i dag Kartet syner kulturminna som er omtala i teksten. Kartgrunnlag henta frå Askeladden. Verdivurdering Som gjennomfartsstad for postvegen og med nærleik til fjord og elv ligg Hafstad naturleg til som knutepunkt for samferdsle, og med opplevings- og kunnskapsverdi knytt til dette temaet. Kulturhistoria til staden er framleis tydeleg i ein del eldre bygg. Dei bevarte gardstuna syner ein gamal og passert epoke, næringsbygg frå ulike ti-år av 1900-talet syner korleis sentrumsfunksjonar etablerte seg på staden. Til saman syner dette variasjon og mangfald. Knutepunktfunksjonen har nok ført til at området har mista ein del av denne historikken; i dag er området mest prega av E39 som gjennomfartsveg med bustader og nyare næringsområde liggande tett ved vegen. Dette moderne preget er særleg merkbart i den austre delen av området, medan den vestre delen har fleire kulturhistoriske element intakt. Verdivurdering: Middels Liten Middels Stor

63 Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM 9 Hafstad: Dagsone Kronborg Brulandsberget (alternativ 1, 2, 4, 6, 7, 8, 11 og 12) Omfang Dagsona Kronborg - Brulandsberget vil ikkje verke inn på registrerte kulturminne. Omfang for den Trondhjemske postvegen er vurdert under KM 1 Postvegen. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels Omfang: Ikkje noko (0) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Ikkje relevant. Tilrådde arkeologiske registreringar Ikkje relevant. 55

64 KM 10 Futegarden under Bruland (gnr 60/164), Førde kommune Kulturmiljø knytt til jordbruk og tettstad Gardsnamnet kan komme av bruarland der bru kan referere til kryssinga av elvane som renn over garden og ut i Jølstra. Garden var nemnt som Broland i Garden var krongods, før det vart ein del av Svanøygodset i Frå 1738 vart bruka på garden gradvis sjølveigande. Garden var rik på skog, som gav inntekt til både eigarar og brukarar. Nærleiken til Jølstra gjorde at laksefiske var ein viktig ressurs for folka på garden, mellom anna ved utleige av fiskerettighetar til tilreisande. Som kuriosa kan nemnast at Hertugen av Marlborough hadde ei fem-årskontrakt mellom 1881 og Bruland hadde ein rimeleg bra skog, hadde bra beite for krøtter, part i Brulandssaga og innkomme av laksefiske i Jølstra. Fallrettane vart selde på slutten av 1800-talet og eit kraftverk vart bygd i I følgje Førhistoriske minne skal den gamle vegen frå Gaular komme ned Sundsdalen og må ha ført over Jølstra i eit vad ein stad ved Bruland. På ØK-kartverket er det merka ein rune-r like nord for Futegarden. Dette er truleg ei kartfesting av ein mannsgrav frå eldre jarnalder (B ) som ein ikkje kjenner nøyaktige funnomstende til. Funnet er ikkje med i Askeladden, men er nemnt som eit NB i Førhistoriske minne. Figur 5-15 Futegarden ein junidag. Tunet er tilnærma firkant-tun. Foto: M.M., Sweco, juni 2012 På Bruland står Futegarden. Det var futen i Sogn og Fjordane, Nicolai Lambrecht, som kjøpte og reiste futegarden på Bruland i tida Hovudhuset vart flytt frå Svanøy, truleg i Bygget skal ha vore 30 år gammalt då det vart flytt. Futegarden bestod av ein rekkje bygningar, bygd på slutten av 1700-talet. Nokre av desse vart seld på midten av 1800-talet, 56

65 andre vart revet eller brann opp. Nokre er framleis bevart og står på tunet saman med den staselege hovudbygningen. Futegarden består i dag av ein hovudbygning, ein drengestove/kontor, ei mjølkestove/eldhus, eit stabbur og eit bustadhus som tidlegare kan ha vore paktarbustad. Gardshusa vart vedtaksfreda i 1924 (Askeladden id ). Nordvest for Futegarden ligg eit bruk med to eldre bygg som er registrert i Sefrak. Eit er bygd før 1850, det andre mellom 1850 og Fleire andre småbruk ligg attmed vegen, truleg skild ut gjennom slutten av 1800 og byrjinga av 1900-talet. Mellom gardsbruka er det fortetta med bustadbygging frå andre helvt av 1900-talet. Verdivurdering Bruland er sterkt prega av å ligge tett ved Førde sentrum langs E39. Moderne næringsutbygging og vegsystem har teke over mesteparten av areala, men Futegarden og nokre andre enkelte bygg er med å trekke verdien opp. Futegarden har med sin synlege plassering opplevingsverdi knytt til autentisitet og estetikk, lett synleg langs E39. Samstundes har miljøet kunnskapsverdi knytt til det unike og sjeldne som det best bevarte embedsmannshuset i Førde. Gravfunnet gjev alder og eit element av historisk og vitskapleg kjeldeverdi. Verdivurdering: Stor-middels Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM 10 Futegarden: Dagsone Kronborg Brulandsberget (alternativ 1, 2, 4, 6, 11 og 12) Omfang Dagsona Kronborg - Brulandsberget vil ikkje verke inn på registrerte kulturminne eller miljø. Postvegen som går gjennom området er vurdert under KM 1 Postvegen. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor-middels Omfang: Ikkje noko (0) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet To Sefrak-registrerte bygningar ligg eit stykke aust for tunnelpåhogget på Kronborg, men desse vil ikkje verte påverka av korkje ny veg, tunnelpåhogg eller kryss. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne 57

66 Jordbruksmarken mellom eksisterande E39 og Jølstra er vurdert å ha middels potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne. Sjølv om større delar av området ligg relativt lågt og kan ha vore vurdert som utrygt for busetnad på grunn av flaum i Jølstra, indikerer funnet frå jarnalder at denne marken vart nytta til busetnad i førhistorisk tid. Busetnadspor i form av tufter, åkerspor og gravminne er moglege funnkategoriar. Tilrådde arkeologiske registreringar Traséane til nye vegar over jordbruksmark bør undersøkast med maskinell flateavdekking. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. Dagsone Brulandsberget Viegjerdet (alternativ 1, 3, 4, 7, 9, 11 og 13) Omfang Tunnelpåslaga med ny veg og bru mellom desse samt krysset på Brulandsberget held god avstand til Futegarden. Tiltaket er difor vurdert i liten grad å verke visuelt inn på kulturmiljøet. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor-middels Omfang: Ikkje noko/liten negativ (0/-) Konsekvensgrad: Uvesentleg (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Sjølv om tiltaket er vurdert ikkje å verke visuelt inn på Futegarden, gjer ein merksam på ein må ta omsyn til dette verdifulle kulturminnet ved detaljplanlegginga av denne dagsona, slik at vegen vert mest mogleg tilpassa det eksisterande landskapet sett frå Futegarden. Avbøtande tiltak Tilpasse kryssløysing og vegfundament så dei vert minst mogleg synleg sett frå Futegarden. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Jordbruksmarken mellom eksisterande E39 og Jølstra er vurdert å ha middels potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne. Sjølv om større delar av området ligg relativt lågt og kan ha vore vurdert som utrygt for busetnad på grunn av flaum i Jølstra, indikerer funnet frå jarnalder at denne marken vart nytta til busetnad i førhistorisk tid. Busetnadspor i form av tufter, åkerspor og gravminne er moglege funnkategoriar. Tilrådde arkeologiske registreringar Nye traséar over jordbruksmark bør undersøkast med maskinell flateavdekking. Dagsone Brulandsberget Pinndalen (alternativ 2, 6, 8 og 12) Omfang 58

67 Dagsona Brulandsberget Pinndalen vil ikkje verke inn på registrerte kulturminne, men ny tilkomstveg frå rundkøyring på nordsida av eksisterande E39 vil redusere noko av utsynet frå Futegarden. Dette kan til en viss grad endre opplevinga av landskapet sett frå Futegarden. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor-middels Omfang: Lite negativt (-) Konsekvensgrad: Liten negativ (-) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særskilt utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ny avkøyrsleveg må leggjast best mogleg i landskapet for å ta omsyn til utsynet sett frå Futegarden. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Jordbruksmarken mellom eksisterande E39 og Jølstra er vurdert å ha middels potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne. Sjølv om større delar av området ligg relativt lågt og kan ha vore vurdert som utrygt for busetnad på grunn av flaum i Jølstra, indikerer funnet frå jarnalder at denne marken vart nytta til busetnad i førhistorisk tid. Busetnadspor i form av tufter, åkerspor og gravminne er moglege funnkategoriar. Marka på oppsida av E39 kan og ha potensial for funn. Her kan jorda være vassjuk og ikkje eigna for jordbruk i tidlegare tid, men det kan være potensial for funn av utmarksminne. Tilrådde arkeologiske registreringar Nye traséar over jordbruksmark bør undersøkast med maskinell flateavdekking. 59

68 KM 11 Pinndalen under Bruland (gnr 60/6, ), Førde kommune Kulturmiljø knytt til jordbruk og industriell verksemd Pinndalen er matrikkelgard under Bruland. For generell gardsbusetnadshistorie, sjå KM 9 Futegarden under Bruland. I denne austre enda av Bruland vart det rydda nybruk omkring 1900 og vidare inn i første helvt av 1900-talet. Fleire av desse tuna står framleis. Gnr 60/6 har eit våningshus, ei løe og eit uthus som truleg er bygd omkring På marken til 60/7 står eit eldre uthus, truleg bygd på midten av talet. Gnr 60/31, 60/66 og 60/44 er bygd nokre tiår seinare. I marka mellom Jølstra og gnr 60/44 står restar av ein silo samt steingardar og terrassar (Askeladden id og ). Tett ved står ei stove, som i følgje Sefrak-registeret er reist før Tilstanden på bygga er varierande. I marka i sjølve Pinndalen står ei utløe som truleg er bygd midt på 1900-talet. Ein gangbru over Bergavatnet indikerar gamal ferdsel på denne staden. I økonomisk kartverk er det merka ein rune-r like ved gangbrua over Jølstra. Dette indikerar at her er registrert eit fornminne. Avmerkinga er avskriven av Sogn og Fjordane fylkeskommune, då det ikkje ligg føre opplysningar som støttar avmerkinga (pers. medd. Glenn Heine Orkelbog). Figur 5-16 Murrestar etter tidlegare gardsbusetnad i Pinndalen. Kraftverket på Bruland vart bygd ut i Foto: M. M., Sweco nov-11.foto: M.M., Sweco nov

69 Figur 5-17 I Pinndalen ligg dei eldste bruka mellom E39 og Jølstra. På marken i Pinndalen står eit eldre uthus, truleg bygd på midten av 1900-talet. Foto: M.M., Sweco, juni 2012 Verdivurdering Kulturminna i Pinndalen har først og fremst kunnskapsverdi som representantar for lokal og regional nyrydding og jordbruksdrift i første helvt av 1900-talet. Kraftstasjonen frå 1914 er eit teknisk kulturminne som er med å skape mangfald i miljøet. Verdivurdering: Liten-middels Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM 11 Pinndalen: Dagsone Brulandsberget Pinndalen (alternativ 2, 6, 8 og 12) Omfang Dagsona Brulandsberget Pinndalen vil verke til at løe og uthus på gnr 60/6 vert øydelagt. Eit uthus på tunet til gnr 60/66 vert øydelagt og den nye vegen vil skape ein barriere gjennom tunet. Utløa på gnr 60/7 vert øydelagt. Den nye vegen vil dermed redusere den kulturhistoriske verdien på desse tuna og for området som heilskap. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Liten-middels Omfang: Middels negativt (--) Konsekvensgrad: Liten negativ (-) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Tuna på gnr 60/6, 60/66 og ein utløe på gnr 60/7. 61

70 Avbøtande tiltak Justere veglina så ny E39 ikkje får direkte følgjer for dei utsette enkeltobjekta. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Jordbruksmarken mellom eksisterande E39 og Jølstra er vurdert å ha middels potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne. Busetnadspor i form av tufter, åkerspor og gravminne er moglege funnkategoriar. Sjølv om større delar av området ligg relativt lågt og kan ha vore vurdert som utrygt for busetnad på grunn av flaum i Jølstra, indikerer funnet frå jarnalder som er gjort lengre vest på Bruland, at denne marken vart nytta til busetnad i førhistorisk tid. Tilrådde arkeologiske registreringar Ny veg over jordbruksmarken bør registrerast med maskinell flateavdekking. Dagsone Pinndalen Soleide (alternativ 2, 5, 6, 8, 10, 12 og 14 Omfang Eit uthus på tunet på gnr 60/66 vert øydelagt og ei vegskjering vil ligge heilt oppi bustadhuset. Heile tunet vert med dette øydelagt. Utløa på gnr 60/7 vert øydelagt. Dette vil redusere den kulturhistoriske verdien på tunet og for området som heilskap. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Liten-middels Omfang: Middels negativ (--) Konsekvensgrad: Liten negativ (-) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Tunet på gnr 60/6, 60/66 og ein utløe på gnr 60/7. Avbøtande tiltak Justere veglina så ny E39 ikkje får direkte følgjer for dei utsette enkeltobjekta. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Jordbruksmarken mellom eksisterande E39 og Jølstra er vurdert å ha middels potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne. Busetnadspor i form av tufter, åkerspor og gravminne er moglege funnkategoriar. Sjølv om større delar av området ligg relativt lågt og kan ha vore vurdert som utrygt for busetnad på grunn av flaum i Jølstra, indikerer funnet frå jarnalder lengre vest på Bruland at denne marken vart nytta til busetnad i førhistorisk tid. Tilrådde arkeologiske registreringar Ny veg over jordbruksmarken bør registrerast med maskinell flateavdekking. 62

71 KM 12 Vie (gnr 43/ div bruksnummer), Førde kommune Kulturmiljø knytt til jordbruk, tettstad og samferdsle Namnet Via er truleg todelt i tyding vid/vidstrakt og vin som opphavleg tyder beiteland. Gardsnamnet tyder på at det er ein av dei opphavlege gardane i området. Han er nemnt som Vidin og Vithin i Bergen Kalvskinn i Då eigde presten i Førde og kyrkja kvar sin part i garden. Bergen Kalvskinn fortel og at det stod eit kapell på Via. I 1520 finn ein opplysningar om ein sjølveigar på garden, noko som skal være tidligaste sjølveiger i heile Førde (Førsund 1990:536). Busetnaden på garden var stort sett samla på det gamle klyngetunet Storetunet. Det skal ha vore eit av dei største klyngetuna i Førde med 45 hus, før det vart oppløyst etter utskiftinga i I jordebok frå 1626 vert laksefiske nemnt som ein av gardens herlegdomar. Ved Jølstra låg fleire kvernhus og nokre av brukarane hadde og del i Brulandssaga. Men det var særleg krøterhald som skal ha vore viktig ressurs på Via. Figur 5-18 Frå tunet som før utskiftinga var fellestunet på Via. Foto: M. M, Sweco. nov

72 Via er ein av gardane med størst utbreiing i Førde kommune. Etter kvart vart garden skild i stadig fleire bruk. Etter at Sentralsjukehuset vart opna på 1970-talet vart Via eit populært bustadområde med enkeltvise bustader og bustadfelt. Garden Via ligg på ein terrasse mellom fjellet og elva. Ei rekkje funn frå førhistorisk tyder på at denne terrassen har vore attraktiv alt frå dei første menneska slo seg ned i Førde-området og byrja dyrke jorda. Fleire gravfelt, eit mogleg gardsanlegg, steinsirklar og kokegropar er hovudsakleg datert til jernalder, men og med innslag av bronsealder og mellomalder (Askeladden id , , , og ). Her er og registrert ei mellomalderkyrkje og kyrkjegard (Askeladden id og 6331). Eit av gravfelta (Askeladden id ) er vald som eit av tre kulturminne i Førde kommune til eit bevaringsprogram for utvalte kulturminne (Sogn og Fjordane fylkeskommune 2011). Kulturminnet er planlagt tilrettelagt for publikum med skjøtsel, tilrettelegging for sti samt skilting. Rikdomen av førhistoriske aktivitetar tyder på at ein gamal ferdsleveg (omtalt under kulturmiljø og strukturar) kan ha vore nytta alt i førhistorisk tid. På Via er det registrert 3 bygg i Sefrak-registeret som skal være reist før 1850 og 2 bygg som er frå tidsrommet Fleire bruk er utskilt i løpet av 1900-talet. På desse bruka står tidstypiske tun frå heile 1900-talet, mellom anna på Viegjerdet. Her er og ein del enkeltståande bustadhus reist etter Sjukehuset i Førde frå 1972 er mellombels freda medan fredingssaka held fram (Askeladden id ). Det går ein gamal ferdsleveg gjennom Via. Traséen er nærare omtalt under KM 13 Soleide. Verdivurdering Ein finn eit mangfald av kulturhistoriske spor på Vie. Desse går heilt attende til yngre steinalder, sjølv om det er jernalder og mellomalder som har sett dei tydeligaste spora. Framleis er den tradisjonelle jordbruksdrifta tydeleg i landskapet til tross for store sandtak og moderne bustadbygging. Vie er representativ for tradisjonell gardsdrift i Førde. Dei automatisk freda kulturminna, jordbruksverksemda og det mellombels freda sjukehuset syner stor variasjon /mangfald og ikkje minst tidsdjupe. Masseuttaka i utkanten av terrassen trekker verdien noko ned. Kulturmiljøet utmerkar seg med kunnskapsverdi knytt til historisk og vitskapleg kjeldeverdi og står framleis fram med ein stor grad av heilskap. Verdivurdering: Stor Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM 12 Vie: Dagsone Brulandsberget Viegjerdet (alternativ 1, 3, 4, 7, 9, 11 og 13) Omfang Alternativet kryssar elva over til Vie-sida der den går inn i tunnelpåslaget Viegjerdet. Alternativet vil verke visuelt inn på bruket på gnr 43/4 som ligg på sjølve Viegjerdet. Brukonstruksjon og veg vert lagt over eit flatt område som er godt synleg frå tunet. På det 64

73 næraste vil avstanden ikkje være meir enn i underkant av 200 meter. Dette er vurdert som noko negativt for bruket. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt I Konsekvens Verdi: Stor Omfang: Middels negativt (--) Konsekvensgrad: Middels negativ (--) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særskilt utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Alle funna som er registrert på Vie syner at det er eit svært stort potensial for å gjere funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne. Tilrådde arkeologiske registreringar Ny veg i dagen må undersøkast med maskinell flateavdekking. Dagsone Pinndalen Soleide (alternativ 5 og 6) Omfang Til denne dagsonen er der føreslege utbetring av eksisterande veg over Vie. Utbetring av veg over Vie vil truleg komme i direkte fysisk konflikt med dei automatisk freda kulturminna Askeladden id. 6331, og Askeladden id strekker seg over eksisterande veg, medan dei to andre grensar til eksisterande veg. Dei tre lokalitetane har stor utbreiing. Det er difor stor risiko for at nærare undersøkingar vil avdekke at den reelle avgrensinga av lokalitetane strekker seg over mot andre sida av eksisterande veg. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor Omfang: Stort negativt (---) Konsekvensgrad: Stor negativ (---) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Askeladden id er ein kyrkjegardslokalitet som strekker seg over eksistande veg. Askeladden id er eit gravfelt med avgrensing mot eksisterande veg. Askeladden id er ein koksteinslokalitet med avgrensing mot eksisterande veg. Avbøtande tiltak Ein bør unngå å leggje ny veg over Vie. 65

74 Potensial for å avdekke ikkje-kjende automatisk freda kulturminne og tilrådde undersøkingar Det må gjerast arkeologiske undersøkingar langs traséen for å avdekke moglege konfliktar med ikkje-kjende automatisk freda kulturminne. Dei tre lokalitetane som truleg kjem i fysisk konflikt med vegen må avgrensast gjennom arkeologisk undersøking med maskinell flateavdekking. Dersom det visar seg at den fysiske konflikten er reell, må Statens vegvesen søkje om frigjeving i høve til kulturminnelovens 10. Dagsone Pinndalen Soleide (alternativ 2, 10 og 14) Omfang Desse alternativa inkluderar ikkje utbetring av eksisterande veg over Vie, i motsetnad til alternativ 5 og 6. Tiltaket vil ikkje gje noko verknad på KM 12 Vie. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Stor Omfang: Uvesentleg (0) Konsekvensgrad: Ikkje noko (0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen utsette enkeltobjekt. Avbøtande tiltak Ingen særskilde tiltak er naudsynt. Potensial for å avdekke ikkje-kjende automatisk freda kulturminne Ikkje relevant då tiltaket ikkje vil føre med seg tiltak i KM

75 KM 13 Soleide under Vie (gnr 43), Førde kommune Kulturmiljø knytt til jordbruk og samferdsle Soleide er skilt ut som bruk under Vie. Dette vart gjort på slutten av 1800-talet, men alt før den tid låg eit bruk på Berget. Ein vegtrasé over Vie fram til Bergavatnet skal være gamlevegen mellom Førde og Jølster. Den gjekk frå kyrkja i Førde og kryssa Anga, deretter innover Vie, gjennom Klappeskaret og til Berget ved Bergavatnet. Herfrå var det båtskyss til Farsund eller Mo. På 1700-talet skal dette ha vore den viktigaste ferdslevegen frå aust til kyrkja i Førde. Utover på 1800-talet endra dette seg og trafikken vart flytt til Brulandssida. Som resultat av Berget sin plassering langs ferdslevegen, fekk eigaren av bruket på Berget løyve til overnatting og skjenking i På Berget (gnr 43/26) står ei eldre stove. Ho er ikkje Sefrak-registrert og er truleg bygd kring På sjølve Soleide ligg eit bruk frå mellomkrigstida. Tuna er omgjeven av kulturmark med steingardar. For ein generell gardshistorisk oversikt, sjå KM 12. Figur 5-19 Soleide sett frå Farsund. Foto: M.M., Sweco, juni 2012 Verdivurdering Soleide ligg i utkanten av matrikkelgarden Vie. Kulturmiljøet har hatt ein viktig rolle i områdets samferdslehistorie, sjølv om dei materielle spora etter dette er lite framtredande. Bygga og kulturmarken har kunnskapsverdi knytt til det typiske for lokal og regional bureisning i første helvt av 1900-talet. 67

76 Verdivurdering: Middels-liten Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM 13 Soleide: Dagsone Pinndalen - Soleide (alternativ 2, 5, 6, 8, 10, 12 og 14) Omfang Alternativet kryssar elva. Bru over vestenda av Bergavatnet og ny veg over Soleide vil stykke opp kulturmarken på Soleide og krysse vegen/stien gjennom området. Denne vegen tilsvarar truleg traséen til den gamle ferdslevegen som gjekk over Vie til Berget og vidare austover. Ny veg vil og skape ein barriere mellom tuna på Berget og Soleide. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels-liten Omfang: Middels-stort negativt (--/---) Konsekvensgrad: Middels negativ (--) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Det er særleg kulturmarken på Soleide og traséen til den gamle ferdslevegen som er utsett. Avbøtande tiltak Ein best mogleg landskapsmessig tilpassing av vegen over Soleide vil kunne gje ein avbøtande verknad, men ikkje redusere konsekvensgraden. Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Nærleiken til Vie, der det er kjent ein rekkje fornminne, indikerar at og Soleide kan ha stort potensial for funn av ikkje kjende automatisk freda kulturminne. Busetnadspor frå steinalder og jernalder, vegfar og utmarksminne er aktuelle funnkategoriar. Tilrådde arkeologiske registreringar Alle nye vegtraséar over Soleide bør registrerast. Maskinell flateavdekking vert tilrådd. 68

77 KM 14 Kusslia (gnr 46), Førde kommune Kulturmiljø knytt til jordbruk og samferdsle Namnetydinga er usikker. Garden er nemnt som Kughislid i Bjørgvin Kalvskinn i Kusslia var då prestegods. Garden blei sjølveigande kring Det er registrert fem bygg i Sefrak-registeret som er reist før Eit bygg er frå tida Det er ei rekkje historiske spor i landskapet, i form av spor etter gamle ferdslevegar (mellom anna den Trondhjemske postveg), steingardar og klopper. Her er eit velhalde tradisjonelt jordbrukslandskap med fleire autentiske element som mellom anna steingardar og oppbygde terrassemurar. Miljøet er omtala som eit døme på småskala vestlandsbruk med kulturhistoriske spor i dagens landskap (Bergum & Austad, ukjent år). Verdivurdering Det autentiske kulturlandskapet representerar typisk lokalt og regionalt jordbruk. Det har opplevingsverdi knytt til estetikk og identitet, samstundes som det har eit element av kunnskapsverdi knytt til historisk og vitskapleg kjeldeverdi. Eit velbevart kulturlandskap gjev i tillegg eit moment av det sjeldne. Verdivurdering: Middels-stor Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Ingen av dagsonene vil gå gjennom KM 14 Kusslia. Omfang Alle alternativa kan ha ein positiv verknad på kulturmiljøet ved at det vert redusert trafikk gjennom kulturmiljøet. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels-stor Omfang: Liten positiv/ikkje noko (+/0) 69

78 Konsekvensgrad: Liten positiv/uvesentleg (+/0) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. 70

79 KM 15 Mo (gnr 57), Førde kommune Kulturmiljø knytt til jordbruk og samferdsle, samt med ein ny funksjon som museum Namnet er ei typisk topografisk tyding. Garden er nemnt som Moe i Bjørgvin Kalvskinn i Mo har vore bondegods attende til dei eldste eigedomsopplysningane frå Garden vart seld til Nordre Bergenhus Amtskommune i 1857 og vart gjort om til jordbruksskule. Omtrent 100 år seinare, i , vart friluftsmuseet Sunnfjord museum flytt frå Førde sentrum til Movika. Mo var ein skogrik gard som gav velstand både til eigarar og oppsitjarar. Det er hevda at skogen var den største i Sunnfjord og forsynte store delar av Førde med bygningstømmer (Førsund 1990:315). Garden hadde årgangssag, første gong nemnt i Eit av husa på tunet på jordbruksskulen vart flytt frå garden Skau i Fresvik, ca Sjølve hovudhuset vart bygd i Figur 5-20 Jordbruksskulen på Mo. Foto: M. M., Sweco nov

80 Eldste bygget på jordbruksskulen har innrissa Dette skal ha stått på tunet sidan før garden vart jordbruksskule. Elles er bygningane ei blanding av eldre og nye bygg. På Sunnfjord museum i Movika er det samla eldre bygg frå Sunnfjord. Husa er av ymse alder, det eldste frå mellomalderen. Fleire av desse er freda. Tunet på jordbruksskulen står fram som eit relativt heilskapleg kulturmiljø med velhalden jordbruksmark kring eit stort gardstun med mykje bygningsmasse. Sunnfjord museum utgjer og eit kulturmiljø. Verdivurdering Mo står fram med ei rekkje enkeltelement med stor opplevingsverdi og kunnskapsverdi. Opplevingsverdien er knytt til dei enkelte eldre bygga sin autentisitet. Kunnskapsverdien er knytt til historisk og vitskapleg kjeldeverdi og til det regionalt typiske og sjeldne. Som heilskap er både miljøet på museet og jordbruksskulen konstruerte i nyare tid. Dette reduserer den kulturhistorisk verdien samla sett. Verdivurdering: Middels-stor Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Ingen av dagsonene vil gå gjennom KM 15 Mo. Omfang Alle alternativa kan ha ein positiv verknad på kulturmiljøet ved at det vert redusert trafikk gjennom kulturmiljøet. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvens Verdi: Middels-stor Omfang: Ikkje noko/lite positivt (0/-) Konsekvensgrad: Uvesentleg/liten positiv (0/-) Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Ingen særleg utsette enkeltobjekt Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. 72

81 KM 16 Moskog under Mo (gnr 57, fleire bruk), Førde kommune Kulturmiljø knytt til utmark Moskog ligger under matrikkelgarden Mo. Det er registrert kokegropar, tjørebrenningsanlegg og eldstad på sørsida av E39 på Moskog. Askeladden id og ligg innan influensområdet til ny E39. Ved synfaring i juni 2012 vart det registrert strukturar i same området, som kan være lik Askeladden id Verdivurdering Dei registrerte kulturminna har kunnskapsverdi knytt til vitskapeleg verdi og alder. Dei er typiske for utmarksdrift både lokalt og regionalt. Verdivurdering: Middels Liten Middels Stor Konsekvensvurdering Følgjande dagsoner går gjennom KM 15 Moskog: Dagsone Moskog-Jølster (alternativ 1-14) Omfang Askeladden id ligg tett ved avkøyringsvegen på austsida av rundkøyringa lengst nord. Det ser ikkje ut som at kulturminnet vert fysisk råka. Stort negativt Middels negativt - lite/ikkje noko + Middels positivt Stort positivt Konsekvensvurdering Verdi: Middels Omfang: Lite negativt - ikkje noko (-/0) Konsekvensgrad: Liten negativ (-) 73

82 Potensialet for å gjere nye funn av automatisk freda kulturminne Dei registrerte kulturminna i Askeladden gjer at det er vurdert å være stort potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne. Strukturane som vart registrert på synfaringa understrekar dette. Utmarksminne er mest relevant. Tilrådde arkeologiske registreringar Frå tunellpåslag Moskog og fram til punktet der ny E39 møtar eksisterande veg, bør ein vere merksam på utmarksminne. Dette gjeld først og fremst området på austre side av eksisterande E39, der det er planlagt rundkøyring og nye tilkomstvegar. Ei bør i første omgang foreta ei visuell synfaring kombinert med prøvestikk. Særleg utsette enkeltobjekt i kulturmiljøet Askeladden id ligg utsett til. Avbøtande tiltak Ikkje naudsynt. 74

83 6 Samanstilling og tilråding 6.1 Samanstilling av konsekvensar per alternativ Innan influensområdet til ny E39 Langeland Moskog er 16 kulturhistoriske lokalitetar (KM 1-16) verdsett. Dei er konsekvensvurdert mot 14 alternative vegtraséar. Kvar av tabellane i dette avsnittet syner kvart alternativ sin konsekvens for kulturmiljøa per dagsone. Gråmerka rubrikk syner strekningar der det ikkje er relevant å vurdere omfang og konsekvens for kulturmiljø. Alternativ 1: Myra-Kronborg-Viegjerdet - konsekvensar for kulturmiljø KM 1 Den Trondhjemske postveg KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva KM 4 Langeland KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen KM 7 Halbrendsstølane Brulandsberget Verdi/dagsone Storehaug-Myra Kronborg- Brulandsberget- Viegjerdet Moskog-Jølster KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad 0 KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland 0 0 KM 12 Vie -- KM 13 Soleide under Vie KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/0 0/- -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 75

84 Alternativ 2: Myra-Kronborg-Soleide - konsekvensar for kulturmiljø Brulandsberget Pinndalen Soleide Verdi/dagsone Storehaug-Myra Kronborg- Brulandsberget- Pinndalen- Moskog- Jølster KM 1 Den Trondhjemske postveg KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva KM 4 Langeland KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen KM 7 Halbrendsstølane KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad 0 KM 10 Futegarden under Bruland 0 - KM 11 Pinndalen under Bruland - - KM 12 Vie 0 KM 13 Soleide under Vie -- KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/0 0/- - --/- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 76

85 Alternativ 3: Myra-Brulandsberget-Viegjerdet - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone Storehaug-Myra Brulandsberget- KM 1 Den Trondhjemske postveg KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva KM 4 Langeland KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen KM 7 Halbrendsstølane Viegjerdet Moskog-Jølster 0 0 KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie -- KM 13 Soleide under Vie KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/0 -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 0 77

86 Alternativ 4: Myra-Brulandsberget med arm til Hafstad-Viegjerdet - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone Myra Kronborg Brulandsberget Storehaug- Hafstad- Kronborg- Brulandsberget- Viegjerdet Moskog-Jølster KM 1 Den Trondhjemske postveg KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva KM 4 Langeland KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen KM 7 Halbrendsstølane KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad 0 0 KM 10 Futegarden under Bruland 0 0 KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie -- KM 13 Soleide under Vie KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/0-0/- -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 78

87 Alternativ 5: Myra-Pinndalen-Soleide - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone Storehaug-Myra Pinndalen-Soleide Moskog-Jølster KM 1 Den Trondhjemske postveg KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva KM 4 Langeland KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen KM 7 Halbrendsstølane 0 0 KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie --- KM 13 Soleide under Vie -- KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/0 ---/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. - 79

88 Alternativ 6: Myra-Pinndalen med arm til Hafstad-Soleide - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Myra KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva KM 4 Langeland KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen KM 7 Halbrendsstølane Kronborg Brulandsberget Brulandsberge t-pinndalen Soleide Storehaug- Hafstad- Kronborg- Pinndalen- Moskog- Jølster KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad 0 KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie --- KM 13 Soleide under Vie -- KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/0-0/ /-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 80

89 Alternativ 7: Reset-Kronborg-Viegjerdet - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Bekkjaholten S KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva 0 KM 4 Langeland 0 KM 5 Espelands- og Furenesstølane 0 Bekkjaholten N- Reset Brulandsberget Viegjerdet Storehaug- Kronborg- Brulandsberget- Moskog- Jølster KM 6 Prestestølen -- KM 7 Halbrendsstølane --- KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad 0 KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie -- KM 13 Soleide under Vie KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/-- ---/-- -/0 -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 0 81

90 Alternativ 8: Reset-Kronborg-Soleide - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Bekkjaholten KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva 0 KM 4 Langeland 0 KM 5 Espelands- og Furenesstølane S Bekkjaholten N-Reset KM 6 Prestestølen -- KM 7 Halbrendsstølane Brulandsberget Pinndalen Soleide Storehaug- Kronborg- Brulandsberget- Pinndalen- Moskog- Jølster KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad 0 KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie KM 13 Soleide under Vie -- KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/-- ---/-- 0/- -/0 --/- -/0 *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 82

91 Alternativ 9: Reset-Brulandsberget-Viegjerdet - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Bekkjaholten S KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva 0 KM 4 Langeland 0 KM 5 Espelands- og Furenesstølane 0 Bekkjaholten N- Reset Viegjerdet Storehaug- Brulandsberget- Moskog- Jølster KM 6 Prestestølen -- KM 7 Halbrendsstølane --- KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie -- KM 13 Soleide under Vie KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/-- ---/-- -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 0 83

92 Alternativ 10: Reset-Pinndalen-Soleide - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Bekkjaholten S KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva 0 KM 4 Langeland 0 KM 5 Espelands- og Furenesstølane 0 Bekkjaholten N- Reset Soleide Storehaug- Pinndalen- Moskog- Jølster KM 6 Prestestølen -- KM 7 Halbrendsstølane --- KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie 0 KM 13 Soleide under Vie -- KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/-- ---/-- ---/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. - 84

93 Alternativ 11: Holten-Kronborg-Viegjerdet - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Bekkjaholten S KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva 0 KM 4 Langeland 0 KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen -- KM 7 Halbrendsstølane 0 Bekkjaholten N- Holten Brulandsberget Storehaug- Kronborg- Brulandsberget- Viegjerdet Moskog-Jølster KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad 0 KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland 0 0 KM 12 Vie -- KM 13 Soleide under Vie KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/-- 0/- 0/- -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 85

94 Alternativ 12: Holten-Kronborg-Soleide - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Bekkjaholten S KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva 0 KM 4 Langeland 0 KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen -- KM 7 Halbrendsstølane 0 Bekkjaholten N-Holten Brulandsberget Pinndalen Soleide Storehaug- Kronborg- Brulandsberget- Pinndalen- Moskog- Jølster KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad 0 KM 10 Futegarden under Bruland 0 - KM 11 Pinndalen under Bruland - - KM 12 Vie KM 13 Soleide under Vie -- KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo /0 - - Samla vurdering -/-- 0/- 0/- - -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 86

95 Alternativ 13: Holten-Brulandsberget-Viegjerdet - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Bekkjaholten S KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva 0 KM 4 Langeland 0 KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen -- KM 7 Halbrendsstølane 0 Bekkjaholten N- Holten Storehaug- Brulandsberget- Viegjerdet Moskog-Jølster 0 0 KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie -- KM 13 Soleide under Vie KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/-- 0/- -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. 0 87

96 Alternativ 14: Holten-Pinndalen-Soleide - konsekvensar for kulturmiljø Verdi/dagsone KM 1 Den Trondhjemske postveg Bekkjaholten S KM 2 Skilbrei - KM 3 Kleiva 0 KM 4 Langeland 0 KM 5 Espelands- og Furenesstølane KM 6 Prestestølen -- KM 7 Halbrendsstølane 0 Bekkjaholten N-Holten Storehaug- Pinndalen- Soleide Moskog-Jølster 0 0 KM 8 Halbrend +/0 *) +/0 *) +/0 *) +/0 *) KM 9 Hafstad KM 10 Futegarden under Bruland KM 11 Pinndalen under Bruland KM 12 Vie 0 KM 13 Soleide under Vie -- KM 14 Kusslia 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 15 Mo 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) 0/+ *) KM 16 Moskog under Mo Samla vurdering -/-- 0/- -/-- 0/- *) Alternativet vil gå utanom kulturmiljøet og er difor vurdert å gi ein positiv konsekvens. Dette er ikkje teken omsyn til i den samla vurderinga av kvar dagsone, men er nytta til å justere og rangere dei ulike alternativa. - 88

97 6.2 Samla konsekvensvurdering for kulturmiljø per alternativ Konsekvensvurderingane for dei verdivurderte kulturmiljøa per alternativ er samla i tabellen under. Nedste linja syner samla konsekvens for kvart alternativ. Tabell 6-1 syner kva konsekvens kvart alternativ vil gje for dei enkelte kulturmiljøa KM 1-16: Kulturmiljø/ alternativ Alt 0 Alt 1 Alt 2 Alt 3 Alt 4 Alt 5 Alt 6 Alt 7 Alt 8 Alt 9 Alt KM /-- ---/-- ---/-- ---/ KM KM KM KM KM KM KM 8 0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 +/0 KM KM / / /0 0 - KM KM KM KM /+ 0/+ +/0 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ KM /+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ KM Samla 0 -/-- -/-- -/-- -/-- --/--- --/ /-- ---/-- ---/-- ---/-- -/-- --/- -/-- -- Alternativa 1, 3 og 4 utmerkar seg som alternativ med få negative verknader for kulturmiljø. Mest negativt for desse er bru og ny veg som først og fremst verker visuelt negativt på KM 12 Vie. Alternativa 7-10 vil fysisk råke KM 1 Den Trondhjemske postveg. Dei same alternativa vil og visuelt råke KM 7 Halbrendsstølen. Desse forholda gjev relativt store negative utslag for desse alternativa. Utbetring av veg over KM 12 Vie, som inngår i alternativa 5 og 6, vil kunne gje stor negativ konsekvens for denne kulturhistoriske lokaliteten. 10 Alt 11 Alt 12 Alt 13 Alt 14 89

98 6.3 Samla konsekvensvurdering og prioritering av dei ulike alternativa fordelt på dagsoner Tabell 6-2 syner samla konsekvensvurdering og prioritering av dei ulike alternativa fordelt på dagsoner:: Dagsoner/alternativ Alt 0 Alt 1 Alt 2 Alt 3 Alt 4 Alt 5 Alt 6 Alt 7 Alt 8 Alt 9 Alt 10 Alt 11 Alt 12 Alt 13 Alt 14 Storehaug-Myra 0 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- Storehaug- 0 -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- Bekkjaholten S Bekkjaholten N /- ---/- ---/- ---/-- Reset Bekkjaholten N- 0 0/- 0/- 0/- 0/- Holten Kronborg- 0 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- 0/- Brulandsberget Brulandsberget- 0 -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- -/-- Viegjerdet Brulandsberget /0 -/0 Pinndalen Pinndalen-Soleide 0 --/- ---/- ---/- --/ / Moskog-Jølster Samla vurdering 0 -/-- -/-- -/-- -/-- --/-- --/-- --/-- --/-- --/-- --/--- --/- --/- --/- --/ Rangering Konsekvens Svært stor positiv Stor til særs stor positiv Stor positiv Middels til stor positiv Middels positiv Liten til middels positiv Liten positiv Ingen til liten positiv Symbol / / /++ + 0/+ 0 Konsekvens Svært stor negativ Stor til særs stor negativ Stor negativ Middels til stor negativ Middels negativ Liten til middels negativ Liten negativ Ingen til liten negativ Symbol / / /-- - 0/- 0 Ingen Ingen Alternativa 1, 3 og 4 utmerkar seg som alternativ med få negative verknader for kulturmiljø og er difor vurdert å være dei minst negative alternativa. Alternativ 3 har færrast negative konsekvensar og er difor rangert som beste alternativ, etter alternativ 0. Alternativ 1 og 4 er jamstilt som nest beste alternativ etter alternativ 0. Alternativ 2 er noko meir negativt enn alternativa 1 og 4. Alternativa 7-10 vil fysisk råke KM 1 Den Trondhjemske postveg. Dei same alternativa vil og visuelt råke KM 7 Halbrendsstølen. Desse forholda gjev relativt store negative utslag for desse 90

99 alternativa. Alternativ 10 er marginalt rangert som det mest negative alternativet, deretter er alternativ 8 rangert som verre enn alternativ 7 som er verre enn alternativ 9. Utbetring av veg over KM 12 Vie, som inngår i alternativa 5 og 6, vil kunne gje stor negativ konsekvens for denne kulturhistoriske lokaliteten og er difor vurdert som verre enn alternativ 12. Alternativ 11, 13 og 14 er jamne, men vurdert som betydeleg meir negativt enn alternativ Forslag til avbøtande tiltak Å unngå kryssing av Postvegen over Reset er eit avbøtande tiltak som vil redusere negativ konsekvensgrad for alternativa Av generelle avbøtande tiltak i form av landskapstilpassing viser ei til rapport for landskapsbilete (Sweco 2012). 6.5 Potensial og oppfølgjande undersøkingar Sogn og Fjordane fylkeskommune vil ønskje å gjere arkeologiske undersøkingar i felten før undersøkingsplikta i høve til kml kan oppfyllast. Det er først og fremst nye dagsoner som vil være aktuelle å undersøke. Følgjande område er foreslått som område med potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne: Tabell 6-3 syner kva område langs dei foreslegne dagsonane som er vurdert å ha middels eller større potensial for funn av ikkjekjende automatisk freda kulturminne. PM (område med potensial) Tiltak som kan komme i konflikt med ikkje-kjende automatisk freda kulturminne Potensial Moglege funnkategoriar Tilrådde arkeologiske PM 1 Ny dagsone over Myra Middels Busetnadspor frå steinalder eller jernalder, åkerspor, utmarksminne, vegfar eller gravminne granskingar Maskinell flateavdekking/prøvestikk PM 2 Ny dagsone over Reset Middels Utmarksminne, vegfar Overflatesynfaring og PM 3 Ny dagsone over Brulandsberget Middels Tuftar, åkerspor, gravminne PM 4 Ny dagsone over Viegjerdet Middels Tuftar, åkerspor, gravminne PM 5 Ny dagsone gjennom Pinndalen Middels Tuftar, åkerspor, gravminne, utmarksminne PM 6 Utbetring av veg Soleide-Vie Stort Tuftar, åkerspor, PM 7 Avkøyrsleveg aust for eksisterande E39 over Moskog Områda er kartfesta på kart i vedlegg 3a og 3b. gravminne, utmarksminne prøvestikk Stort Utmarksminne Maskinell Maskinell flateavdekking Maskinell flateavdekking Maskinell flateavdekking Maskinell flateavdekking flateavdekking/prøvestikk 91

100 7 Referansar 7.1 Skriftlege kjelder Djupedal, T., 1998: Førde, kulturhistorisk vegvisar Førsund, F. B., 1990: Førde bygdebok, bind 1 og 2 Førde kommune, 2007: Rapport frå ad hocutval for kartlegging av hus og bygningar i Frøde. Datert Ref: 07/ HF-033 Timberlid, J. A., 1990: Bygdebok for Gaular Sogn og Fjordane fylkeskommune, kulturavdelinga, 2011: Eit mangfald mellom kyst, fjord og fjell, handlingsplan for skjøtsel og tilrettelegging av automatisk freda kulturminne i Sogn og Fjordane. Sogn og Fjordane fylkeskommune, kulturavdelinga, 2011: Bevaringsprogram for utvalte arkeologiske kulturminne (BARK) framlegg til prioriteringsliste for Sogn og Fjordane. Statens Vegvesen, 2006: Konsekvensanalyser. Håndbok 140. Statens Vegvesen, 2011: Planprogram E39 Langeland - Moskog Statens vegvesen, 2011: Silingsrapport E 39 Langeland - Moskog 7.2 Kjelder på internett Askeladden, Riksantikvaren sin database over freda kulturminne: Fylkesatlaset for Sogn og Fjordane: Sefrak-registreringar: Førhistoriske minne: Munnlege kjelder Glenn Heine Orkelbog, Fylkeskommunen i Sogn og Fjordane 92

101 Vedlegg 1 Kriteria for vurdering av verdi Hovud- og delverdiar brukt ved verdivurdering av kulturminne og kulturmiljø (basert på RA 2001, 2003) Opplevelsesverdi Kunnskapsverdi Bruksverdi Identitetsverdi Symbolverdi Estetisk verdi (Arkitektonisk/ kunstnerisk verdi) Autentisitet Representativitet Historisk/vitenskapelig kildeverdi Alder Variasjon/mangfold Autentisitet Typisk-sjeldenhet Tidsdybde Miljøverdi Bruksressurser Økologisk verdi Næringsverdi Pedagogisk verdi Kriteria for verdisetting av kulturminne og kulturmiljø. Henta frå Handbok 140, figur (Statens vegvesen 2006). Type kulturmiljø Liten verdi Middels verdi Stor verdi Fornminner/samiske kulturminner (automatisk fredet) Kulturmiljøer knyttet til primærnæringene (gårdsmiljøer/fiskebru k/småbruk og lignende) Tekniske og industrielle kulturmiljøer og rester etter slike (industri, samferdsel) Andre kulturmiljøer (miljøer knyttet til spesielle enkeltbygninger, kirker, kulturlandskap, parker og lignende) - Vanlig forekommende enkeltobjekter ute av opprinnelig sammenheng. - Miljøet ligger ikke i opprinnelig kontekst. - Bygningsmiljøet er vanlig forekommende eller inneholder bygninger som bryter med tunformen. -Inneholder bygninger av begrenset kulturhistorisk/arkitekto nisk betydning. - Miljøet er vanlig forekommende. - Inneholder bygninger uten spesielle arkitektoniske kvaliteter. - Miljøet er vanlig forekommende og/eller fragmentert. - Bygninger uten spesielle kvaliteter. - Vanlig kulturlandskap med endret topografi. - Representative for epoken/funksjonen og inngår i en kontekst eller et miljø med noe tidsdybde. - Steder det knytter seg tro/tradisjon til. - Miljøet ligger delvis i opprinnelig kontekst. - Enhetlig bygningsmiljø som er representativ for regionen, men ikke lenger vanlig og hvor tunformen er bevart. - Miljøet er representativt for epoken, men ikke lenger vanlig. - Inneholder bygninger med arkitektoniske kvaliteter. - Miljø som er representativt for epoken, men ikke lenger vanlig. - Bygninger/objekter med arkitektoniske/kunstneriske kvaliteter. - Vanlig kulturlandskap med noe endret topografi. - Sjeldent eller spesielt godt eksempel på epoken/funksjonen og inngår i en svært viktig kontekst eller i et miljø med stor tidsdybde. - Spesielt viktige steder som det knytter seg tro/tradisjon til. - Miljøet ligger i en opprinnelig kontekst. - Bygningsmiljø som er sjeldent eller særlig godt eksempel på epoke/funksjonen og hvor tunformen er bevart. - Inneholder bygninger med stor kulturhistorisk/arkitektonisk betydning. - Miljøet er sjeldent og et spesielt godt eksempel på epoken. - Inneholder bygninger med spesielt store arkitektoniske kvaliteter. - Miljø som er sjeldent og/eller godt eksempel på epoken. - Bygninger/objekter med svært høy arkitektonisk/kunstnerisk kvalitet. - Sjeldent/gammelt kulturlandskap.

102 Vedlegg 2 Kriteria for vurdering av tiltakets omfang Henta frå Handbok 140, figur 6.19 (Statens vegvesen 2006) Stort positivt omfang Middels positivt omfang Lite/intet omfang Middels negativt omfang Stort negativt omfang Kulturminner og -miljøers endring og lesbarhet Tiltaket vil i stor grad bedre forholdene for kulturminner/- miljøer. Tiltaket vil i stor grad øke den historiske lesbarheten. Tiltaket vil bedre forholdene for kulturminner/- miljøer. Tiltaket vil bedre den historiske lesbarheten. Tiltaket vil stort sett ikke endre kulturminner/- miljøer. Tiltaket vil stort sett ikke endre den historiske lesbarheten. Tiltaket vil medføre at kulturminner/- miljøer blir skadet. Tiltaket vil redusere den historiske lesbarheten. Tiltaket vil ødelegge kulturminner/- miljøer. Tiltaket vil ødelegge den historiske lesbarheten. Historisk sammenheng og struktur Tiltaket vil i stor grad styrke den historiske sammenhengen mellom kulturmiljøer og deres omgivelser. Tiltaket vil i stor grad forsterke historiske strukturer. Tiltaket vil styrke den historiske sammenhengen mellom kulturmiljøer og deres omgivelser. Tiltaket vil forsterke historiske strukturer. Tiltaket vil stort sett ikke endre den historiske sammenhengen mellom kulturmiljøer og deres omgivelser. Tiltaket vil stort sett ikke endre historiske strukturer. Tiltaket vil svekke den historiske sammenhengen mellom kulturmiljøer og deres omgivelser. Tiltaket vil redusere historiske strukturer. Tiltaket vil bryte den historiske sammenhengen mellom kulturmiljøer og deres omgivelser. Tiltaket vil ødelegge historiske strukturer.

103 Vedlegg 3a Kart som syner potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne

104 Vedlegg 3b Kart som syner potensial for funn av ikkje-kjende automatisk freda kulturminne