Kan ei mohairgeitenæring skapa opplevingar?

Transkript

1 Kan ei mohairgeitenæring skapa opplevingar? Av: Forskar Anne-Guri Kåsene, Telemarksforsking-Bø Mohairgeitebønder i Telemark planlegg nå etablering av nytt spinneri for produksjon av mohairfiber. Spinneriet som vil få namnet Telemark Mohairspinneri AS vil bli det første i Noreg for produksjon av mohair. Det nye spinneriet skal produsere garn- og vevestoff. Telemark Mohairspinneri skal vera ein del av mange andre opplevingar, knytt til næringa og til ein særeigen gard Midt-Svartdal - med tradisjonar, mohairgeiter og vakkert kulturlandskap. Foto tatt av Mari Svenningsen Foto tatt av Håkon Solheim Ei av de største utfordringane for mohairgeitenæringa er ein effektiv leveranse av mohairfiberen. I dag sender ein del mohairgeitebønder fiberen sin til Danmark, som igjen sender den tur/retur Sør-Afrika for vasking og sortering. Mohairgeitebøndene ønsker nå sjølve å ta hand om heile produksjonsprosessen frå råvarene (mohairfiberen) og til ferdige garn- og veveprodukt. Telemarksforsking-Bø har hjelpt mohairgeitebøndene i prosessen med nye produkt og opplevingar, og til å arbeida ut ein realiseringsplan for det nye spinneriet. Mohairgeitenæringa er ei ung næring i Noreg Dei første mohair- eller angorageitene kom hit til landet i Geitene har sitt opphav frå Tibet og Tyrkia, og geiterasen er svært gamal, truleg frå år f. Kr. I Skandinavia vert geitene kalla mohairgeiter, blant anna for at fiberen frå denne geiterasen ikkje skal forvekslast med fiberen frå angorakanin. Mohairgeita er ein flott geiterase, med vakre horn og eksklusiv mohair. Geiterasen er mindre av vekst enn våre mjølkegeiter. Vaksne geiter veg frå kg. Geitene er nysgjerrige og tillitsfulle og har roleg temperament. Dei er stolte og trivelege dyr. Både geit og bukk har horn. Geita er nøysam i matvegen, og er ein god beite-pleiar. Geitene har ein einsarta fell, med tynn og bølgjande fiber, og passar godt i eit vekslande og tørt klima. Erfaringar viser at geitene også klarar seg godt i kaldare klima, slik vi har her i Noreg. Den viktigaste råvara frå geitene er mohairen, med sin finfibra og eksklusive kvalitet. 1

2 Mohairgeita er ikkje noko mjølkegeit, men kjøtet er godt eigna i produksjon av mat. Mohairgeita har og eit godt skinn. Mohair den mest eksklusive fiber Mohair tyder eigentleg den beste og utsøkte fiber. Lokkane frå mohairgeita er difor blant verdas mest eksklusive fibrar. Mohair er stabelfiber, slik som ull. Mens ull har ei skjellete overflate, så er mohairen glatt. Det gjer at mohairen ikkje nuppar, og at den kryp lite, og toler høgare vasketemperatur enn vanleg ull. Plagg av mohair er behagelege mot kroppen. Andre eigenskapar ved mohairen er at den er silkeblaut og lett, og den er slitesterk og elastisk. I tillegg er den glansfull. Foto tatt av Håkon Solheim Garnet frå mohairgeitene eignar seg godt til hand- og maskinstrikk, veving og hekling. Mohairen er særleg flamme-resistent, og vert gjerne bruka i til dømes møbelstoff i offentlege bygningar (blant anna i den nye Operaen), og andre stader der det er mykje folk og meir utsett for brann. For mange er det ei stor oppleving å kome nært inn på dyr, og særleg dyr som er så elegante og flotte som mohairgeitene. Geitene er såleis ein viktig del av det totale opplevingskonseptet på Midt-Svartdal, og for andre gardar med mohairgeiter. Kulturlandskapet i Svartdal og mohairgeita som beiteryddar Landskapet er ofte ein av hovudgrunnane til at turistar besøker Noreg. Kulturlandskapet er ein viktig del av dette landskapet. Svartdal har eit spesielt verdfullt kulturlandskap. Bygda har små gardsbruk og bratte jorde. Topografien gjer at ein ikkje kan bruke store landbruksmaskinar, og gjødsel har vore bruka i mindre grad enn det som er vanleg. Dette har ført til at slåtteengene er rike på urter, og har eit mangfald av arter, både planter, insekt og sommarfuglar. Området har mange kulturminne. På garden Midt-Svartdal er det gamle bygningar, steinrøyser, steingjerde, lauvtre og verdifull kulturmark. På garden har det vore eit omfattande restaureringsarbeid av bygningane sidan Bjørg Minnesjord Solheim kjøpte garden i Steingjerde er restaurert, og i tillegg er det gjort mykje ryddearbeid for å få meir beitemark. 2

3 Foto tatt av Håkon Solheim I 2002 kom dei første mohairgeitene til Midt-Svartdal, og i dag er det om lag 30 slike geiter på garden. Mohairgeiter eignar seg svært godt i landskapet på Midt-Svartdal. Geitene likar tørr luft og trivst godt i fjellbygder. Mohairgeita er nøysam i matvegen, og passar godt som beiteryddarar. Dei beiter annleis enn for eksempel sauer. Mohairgeita et lite gras, ho er meir glad i lauvtre og urter. Over halvparten av føda er blad og bark frå lauvtre. Geitene er særleg glad i rogn og selje. Gamal viltveksande eng og nye treskot, er det beste ein kan tilby desse geitene. Mohairgeitene beiter ikkje heilt snautt, og det står gjerne att om lag 10 cm vegetasjon der geitene har beita. Det blir eit flott og særmerkt kulturlandskap etter mohairgeitene. Å skapa kultur- og naturopplevingar Opplevingar er hendingar som engasjerer einskildmennesket på ein personleg måte. (Pile&Gilmore, The Experience Economy, 1999 ) Kva er eigentleg ei oppleving? Å oppleva er å erfare noko. Menneske erfarer når dei opplever noko som dei blir påverka av, både sanseleg og intellektuelt. Det betyr at opplevingar rører ved våre sansar; hørsel, syn, lukt og smak, og våre tankar og intellekt. I opplevingsøkonomien er det menneska sine opplevingar som er det verdiskapande element. Opplevingar vert produsert av bedrifter og verksemder som er knytt til natur, landbruk/primærnæringane, kultur, kunst, design, arrangement/underhaldning, reiseliv og mange fleire. Gjennom vår aukande velferd, har verksemder med produksjon innafor desse områda eit spanande vekstpotensiale. Innhaldet i opplevingane har ulike dimensjonar, og blir gjerne klassifisert gjennom grad av deltaking (frå passiv til aktiv), og type tilknyting eller relasjon mellom mennesket og opplevinga (frå absorbering til involvering). Innafor opplevingsøkonomien snakkar ein gjerne om fire hovudtypar av opplevingar 1 : 1 Pine, J og Gilmore, J, The Experience Economy, 1999, Boston: Harvard Business School Press 3

4 Underhalding (passivt absorberande). Til dømes TV, film, teater Utdanning/opplæring (aktivt absorberande). Til dømes: handverk, skiskule, musikkskule Estetisk (passivt involverande). Til dømes: museum, utstillingar, naturskjønt område/stad Eskapisme (aktivt involverande). Til dømes: sportslege aktivitetar med aktiv involvering, eksperimentverkstader, eller eit museum der det er ein føresetnad at den besøkande sjølv skal vera aktiv Mange opplevingar er gjerne koplingar i ei rekke nyansar mellom desse fire kategoriane. Hovudforskjellen mellom underhaldning og utdanning/opplæring, er at vi sjølve i ein opplæringssituasjon tek aktivt del i handlinga. Når vi ser på ein film på TV, eller er på ein fotballkamp, så er det gjerne underhalding der hjernen vår passivt absorberer opplevinga. Det tredje feltet handlar om ei estetisk oppleving. Personen engasjerer seg i ei hending eller i ei oppleving. Slike opplevingar kan til dømes inkludere besøk på eit kunstmuseum, eller at personen ser på utsikten frå til dømes Gaustatoppen. Personen får ei estetisk tilfredsstilling, som gjer at ho/han drøymer seg bort i kunsten eller i landskapsopplevinga. I ei eskapismeoppleving blir personen meir oppslukt, og han fordjupar seg mykje meir i underhaldninga eller opplæringa. Aktiv deltaking er ein del av denne opplevinga. Dei personane som tek del i opplevingar med 2 1) underhaldning, føler noko 2) utdanning/opplæring, lærer noko 3) estetikk, er der 4) eskapisme, gjer noko Grad av personen si deltaking og påverknad på resultat: Underhaldning og estetikkopplevingar Utdanning og eskapismeopplevingar Kjenneteikn Kjenneteikn Personen er til stades Personen er medprodusent Personen kan ikkje eller vil i bare liten grad Personen kan påverke resultatet påverke resultatet Personen ønskjer å nyte, utan altfor store Personen vil vera aktiv (psykisk og/eller fysiske strev eller arbeid fysisk) Tenesta vert skapt utan at personen tek del Dersom personen ikkje tek aktivt del, kan tenesta ikkje skapast Betaling kan vera den einaste input frå Input er meir enn bare betaling personen/kunden Globale og meir standardiserte opplevingar Særprega opplevingar for personen Massemarknadsføring - frå ein til alle Automatisk marknadsføring ( munn-tilmunn ), ved at personen opplever noko ekstraordinært 2 Mossberg, Lena, Å skape opplevelser, Fagbokforl. Bergen,

5 Opplevingsøkonomien handlar om prosessar og produkt som skaper opplevingar og identitet for folk. Slike opplevingar vert skapte, ikkje bare i dei næringane som har opplevingar som primærprodukt, men og i dei næringar og for dei verksemder som integrerer opplevingar i produkt, tenester og sørvis. Gjennom slike integreringar kan ein skapa kreative produktdifferensieringar som gjev meirverdi. Opplevingsøkonomi frå eit landbruksperspektiv Produksjon av opplevingar og opplevingsøkonomi er eit viktig satsingsområde for landbruket i Noreg, og for utviklinga av reiselivet her til lands. Landbruksnæringa treng fornying og utvikling. Det same gjeld for reiselivsnæringa, som også treng meir innhald, i form av opplevingar som tilbod til turistar og andre besøkande. Reiselivet er ein stor aktør i opplevingsøkonomien, men samtidig avhengig av andre miljø og ressursar. Landbruket er døme på slikt miljø, som har ressursar til å utvikle opplevingar som attraksjon. I tillegg er det og eit stort potensial i særgrupper og enkeltpersonar, som ikkje er den typiske turist, men som - med utgangspunkt i sitt interessefelt - ønskjer å ta del i lokale/regionale tilbod. Det dreier seg altså om å skapa noko i tillegg (opplevingar) til det som tradisjonelt er eller har vore i desse næringane. Opplevingar er ein viktig måte å skapa attraksjonar på, og som gjev staden merksemd, profilering og merkevarebygging. Motiv innebygd i dette landbruks- og stadperspektivet: Å tilføre landbruket (og andre næringar) og stader ein meirverdi ved bruk av ulike typar opplevingar Å bruke opplevingar som ein sentral attraksjon i marknadsføring av stader Å fornye landbruket, både fagleg og i praksis Mohairgeitenæring og opplevingsøkonomien Mohairgeitebøndene i Telemark vil nå etablere eit nytt spinneri, som skal produsere garn- og vevestoff med mohairfiber som den viktigaste råvara. Spinneriet skal etablerast i Svartdal, og vera ein del av det totale opplevingskonseptet på garden Midt-Svartdal og for andre i næringa. I tillegg til at spinneriet skal vera ein del av eit opplevingskonsept for besøkande og turistar, skal garn-/veveproduksjonen og vera ein pedagogisk ressurs for barn og ungdom, utdanningsinstitusjonar og andre med interesse for slik produksjon og handverk. 5

6 Foto tatt av Håkon Solheim Garden Midt-Svartdal har eit stort potensial for å utvikle eksisterande tilbod og skapa nye typar opplevingar, i tillegg til det som er der i dag. Garden har flotte mohairgeiter, som beiter i det vakre landskapet og som gir eit unikt kulturlandskap. Der er vakre bygningar og mange kulturminne i området. Bjørg Minnesjord Solheim, som sjølv er idéhistorikar, tilbyr omvisning og formidling av sine kunnskapar om ressursane knytt til staden og garden, både frå dagens verksemd og frå tidlegare tider. På garden er det og produksjon og sal av mohairgarn og veveprodukt. Livsstilen på ein slik stad vert sterkt prega av landskapet, dyra og produksjonen. Mange av desse opplevingane vil gje høg grad av involvering, i form av utdanning/opplæring. Nokre av opplevingane er meir eskapisme, slik som å vera med i slåtten, delta i produksjonen, fôre geitene, eller vera med i klipping av geitene. Midt-Svartdal skal tilby opplevingar for besøkande, som både er aktivt absorberande (ved at dei besøkande lærer noko), og i ein del tilfelle også aktivt involverande (eskapisme ved at det besøkande gjer noko). Konseptet er eit unikt tilbod for ulike næringar og sektorar Opplevingstilboda på Midt-Svartdal skal dekke heile verdikjeda - frå jord til produkt. Det nye spinneriet vil vera ein del av tilbodet og denne verdikjeda, og skapa differensiering, både for garden Midt-Svartdal og for andre mohairgeitebønder. Midt-Svartdal er med i mohairnettverket i Telemark, og gjennom dette samarbeidet skal det utviklast opplevingspakker, både for og mellom dei ulike mohairgeitegardane, og med andre næringar og sektorar, slik som reiseliv, utdannings- og kultursektoren. 6