Saksframlegg. Kvinnherad kommune. Saksgang Saksnr Utval Møtedato 2016/40 Levekårskomiteen Kommunestyret

Transkript

1 Saksframlegg Saksmappe Saksbehandlar 2016/ Ståle Hallingstad Saksgang Saksnr Utval Møtedato 2016/40 Levekårskomiteen Kommunestyret Evaluering av husleigesatsar i kvinnherad kommune Innstilling frå rådmannen: 1. Husleige for kommunal bustad i Kvinnherad vert regulert til gjengs leige ved første høve etter Husleigeloven Det skal i samarbeid med fagområda utarbeidast retningslinjer for utbetaling av kommunal bustønad innan 1. mai Det skal etablerast eit saksbehandlar-team under NAV-Kvinnherad som skal: a. Handsama søknadar om kommunal bustønad b. Utarbeida individuelle oppfølgingsplanar for stønadsmottakarar 4. Kommunen skal starta utbygging av nye bustadar med storleik som er tilpassa eit fornuftig nivå på husleiga. Tidlegare handsamingar: Sak 2016/33: Evaluering av husleigesatsar i. Denne saka var oppe i levekårskomiteen den , og vart sendt vidare til kommunestyret for behandling i kommunestyremøte den som sak nr 2016/34. Saka vart utsett. Det har vore enkelte sterke meiningsutvekslingar om grunnlaget for denne saka, og ein har nå vinkla problemstillingane mot Sosiallova og ein har motteke innspel frå faginstansane som er mest berørt av endringane i husleigesatsane: Faginstansane for Rus og Psykiatri og NAV Kvinnherad. Deira kommentarar er innarbeidd i saksutgreiinga. Saksutgreiing: Gjengs husleige Det har vorte ein diskusjon om korleis ein kan ivareta vanskelegstilte på ein best mogleg måte i ein «oppheita» bustadmarknad. Det har framkomme sterke meiningar om at kommunen skal ha låge subsidierte husleiger for at dei vanskelegstilte ikkje skal belastast unødvendig med store utgifter til bustad i ein frå før trong økonomi. side 1

2 Fagområdet rus og psykisk helsevern problematiserer omgrepet vanskelegstilt. Kven er desse? Og viser til definisjonen frå NOU 2011:15 «Vanskeligstilte på boligmarkedet er personer som ikke har mulighet til å skaffe seg og/eller opprettholde en tilfredsstillende bosituasjon på egenhånd». (NOU 2011:15) I vårt tidlegare vedtak knytta vi husleige på maks 5000 kr til inntekta, uavhengig om brukaren hadde mogelegheit til å skaffa seg bustad sjølv. Dette førte til mange søknadar om reduserte husleige. Kommunen har i dag eit «tap» på husleige på til saman 2, 4 mill. pr år. Vi har 108 leigetakarar med redusert husleige. Rus og psykisk helsevern har peika på at mange av kommunen sine utleigebustadar ber preg av manglande vedlikehald. Dette er ein naturleg konsekvens når kommunen får lite pengar inn, blir det mindre pengar til vedlikehald og utskifting. Justering av husleiga til gjengs leige, vil gje større rom for vedlikehald og fornying. Kommunen er sett til å forvalte ressursane på ein best mogeleg måte for alle innbyggjarane. Dess fleire økonomiske særordningar vi har, jo meir kostnadar blir det på fellesskapet. Kommunen må prioritera noko føre andre oppgåver. Når nokon får meir får andre mindre. Det er likevel viktig at nokre smarte grep bør gjerast i høve utsette grupper. Små husvære har lågare husleige på enn store husvære i ein marknad. For kommunen er det viktig å skaffa fleire mindre husvære for utleige til dei mest utsette gruppene. Det har vore eit fokus dei siste 3 åra. NAV Kvinnherad ser at ein av problemstillingane går på kven som er vanskeligstilt i bustadmarknaden. NAV Kvinnherad har erfart at det ikkje er alle som i utgangspunktet har dårleg økonomi, men meir eit disponeringsproblem. Det bør satsast meir på å gjera NAV i stand til å yte bistand til denne gruppa med enten økonomistyring, gjeldsarbeid eller råd og rettleiing. Til dei som trenger subsidiering av husleige på grunn av dårlig økonomi, så er NAV Kvinnherad av den meining at dette er «fordekt sosialhjelp». Det betyr at det bør leggjast til grunn ei individuell vurdering etter lova om sosiale tenester. En måte å omgå denne problematikken er at kommunen innfører ei kommunal bustønad som NAV Kvinnherad kan saksbehandle ut frå de same kriteriene. NAV Kvinnherad støtter at det bør etablerast eit saksbehandlingsteam i NAV som skal handsama søknader om kommunal bustønad og utarbeide individuelle oppfølgingsplannar, det vil vera fornuftig at NAV er den som vurderer kven som skal få kommunal bustønad etter ei individuell vurdering. NAV Kvinnherad ser og at Kommunen bør også vurdera å auka satsinga på gjeldsarbeid og økonomistyring, for å på den måten hjelpe mange av brukarane til å bli økonomisk sjølvhjelpne. Med bakgrunn i dette meiner rådmannen at det er fleire grunnar til at husleigene på kommunale bustadar må følgja nivået i marknaden. 1. Det skal vera lik konkurranse mellom kommunal og privat utleigar 2. Husleiga skal reflektera kostnaden med husvære; både med omsyn til kapitalkostnadar, vedlikehaldskostnadar og offentlege avgifter. 3. Ei leige som er marknadsbestemt vil gi kommunen moglegheit til å skifta ut og fornya bustadmassen. Dette vil i praksis føra til ei gradvis fornying til mindre og meir høvelege husvære. side 2

3 4. Ei husleige som følgjer marknaden vil gjera overgangen til privat leige og eventuelt sjølveige lettare når ein er kjent med prisnivået. Det kan og gje eit insitament til å vilja kjøpe eige hus for same kostnad som leiga. 5. Husleiga vil i mange tilfelle vera grunnlag for økonomisk bistand frå det kommunale NAVkontoret. 6. Kommunal bustønad er eit økonomisk bidrag som er omtalt i Sosiallova, og skal vurderast og handsamast på individuelt grunnlag. I førre omgang vart dette eit hovudargument for å få til endringane i husleigesatsane til fordel for dei som hadde låg inntekt. Det viser seg at fleire som ikkje var i målgruppa fekk husleiga subsidiert. Rådmannen ønskjer å bruka ressursane der det er størst behov, og vil gå bort frå denne ordninga. 7. Økonomiske bidrag skal i følgje Sosiallova hovudsakleg gis som økonomisk bidrag, og berre unntaksvis i form av varer og tenester. 8. Vedtak om økonomisk bidrag skal vera følgd opp med ein individuell plan tilpassa tenestemottakaren sine moglegheiter og evner. 9. Kvar tenestemottakar skal ha ein tenesteytar som har hovudansvaret for oppfølging av mottakaren og at planen vert følgd opp. 10. Hovudmålet er alltid at den enkelte skal ha mogelegheit til å leva og bu sjølvstendig, og fremma overgang til arbeid, sosial inkludering og aktiv deltaking i samfunnet. Etter NAV Kvinnherad sitt syn bør det og være eit stort fokus på å leggja til rette for at fleire har mogelegheit gjennom kommunale bustadtilskot og startlån til å kunne kjøpe eigen bustad. Lova om Sosiale tenester Denne loven gir retningslinjer for korleis det kommunale NAV og dei kommunale tenestene skal samarbeida for å betra levekåra for dei vanskelegstilte, bidra til sosial- og økonomisk tryggleik, herunder at den enkelte får mogelegheit til å leva og bu sjølvstendig, og fremma overgang til arbeid, sosial inkludering og aktiv deltaking i samfunnet. ( 1) Dette er eit vesentleg mål og i desse tilfella er det svært viktig at husvære er av ein slik art og storleik at leigetakaren sjølv kan ivareta den. Bestemmelsen inngår i kommunen sitt totale ansvar for å etablera og oppretthalda eit grunnleggande velferdsmessig tryggleiksnett for innbyggarane. Verdiar som lova spesielt skal fremja: Vanskelegstilte skal ha tilfredstillande levekår Sosial og økonomisk tryggleik Den einskilde skal gis moglegheit til å bli sjølvforsørgja gjennom arbeid Vanskelegstilte skal vera sosialt inkludert og kunna delta aktivt i samfunnet Kommunen har og eit ansvar for menneske som er alvorleg sjuke og har si trygd å leva av. Dagens ordning er ein søknad om redusert husleige. For framtidig ordning vil ein på same måte kunna søkje om kommunal bustønad dersom kommunen ikkje har eit høveleg husvære til utleige. Ein slik søknad om kommunal bustønad vil og utløysa eit tilbod om råd og vegleiing frå NAV. Kommunal bustønad skal individuelt behovsprøvast, og ein må kunna fatta vedtak for lengre tidsbolkar. For nokre brukarar kan eit slikt vedtak vera livslangt. Bustadar til vanskelegstilte side 3

4 NAV-kontoret har plikt til å delta i kommunen sitt bustadsosiale arbeid. Dette gjeld spesielt kjennskap til behovet for bustadar til økonomisk og sosialt vanskelegstilte. For tenestemottakarar som ikkje greier å ivareta sine interesser på bustadmarknaden, skal tiltak og tenester for å sikra ein stabil bu-situasjon vera ein del av ein individuell plan. ( 15) Kommunen er forplikta til å finna midlertidig bu-tilbod til den som ikkje klarar det sjølv ( 27). Bruk av midlertidig bustad skal avgrensast i omfang og lengde, og opphald som varer meir enn i 3 månadar bør berre unntaksvis skje. Denne bestemmelsen regulerer ikkje om tenestemottakar sjølv skal betala for det midlertidige butilbodet. Tenesta er ei naturyting, og NAV-kontoret sitt ansvar er å sikra at tenestemottakar faktisk har ein stad å sova og opphalda seg i det neste døgnet. Viss tenestemottakar ikkje har pengar til å betala for det midlertidige bu-tilbodet, må NAV-kontoret vurdere om tenestemottakar skal innvilgast økonomisk stønad. NAV-kontoret skal tilby tenestemottakar råd og vegleiing for å bidra til å sikra ein tilfredstillande bu-situasjon. Dette kan vera i form av økonomisk rådgjeving, informasjon om økonomisk stønad, informasjon om kommunale- og statlege låne- og støtteordningar, og hjelp til søknad om kommunal bustad. Ansvaret gjeld og å bistå tenestemottakar med hjelp til å skaffa bustad når det er nødvendig, for eksempel å hjelpa tenestemottakar å finna leilegheiter som er til leige, ringe for å avtala visning, eller på annan måte legga til rette for å skaffa varig bustad. Det er viktig at tenestene styrker den enkelte sin mogelegheit til å styra eigen livssituasjon, og er basert på aktiv involvering og deltaking. Kunnskap om bustadmarknaden generelt og bustad prisar spesielt, vil bidra til eit realistisk forhold til bu- og levekostnadar. Dette vil og kunna bidra til ei auka forståing av fordelane med sparing til og i eigen bustad. Kommunen har politisk vedtak på å stimulera til kjøp av eigen bustad. Dei siste åra har vi fleire døme på at vanskeligstilte har kjøpt eigen bustad. Stønad til livsopphold Hovudprinsippet for handsaming av søknad om økonomisk stønad er at det skal bli tatt konkrete og individuelle vurderingar av hjelpebehov, stønadsbeløp og stønadsform. Det skal takast skjønnsmessige vurdering i kvar enkelt sak. I alle slike vurderingar skal ein legga vekt på å fremja formålet til lova ( 1). Kravet om individuelle vurderingar gjeld heile søknadsprosessen, frå identifisering av søknadar, henta inn naudsynte opplysningar og sakhandsamingstid, til avgjerd om hjelpebehov, stønadsnivå, vilkår, stønadsform og utbetaling. Stønad til livsopphald er eit dynamisk begrep. Dekking av utgifter skal gjera det mogeleg å oppretthalda ein levestandard på eit rimeleg nøkternt nivå, tilpassa den generelle velferdsutviklinga og det lokalsamfunnet tenestemottakaren er ein del av. Stønad til livsopphald er ei skjønsmesseg yting, og skal utmålast med bakgrunn i den enkelte sitt faktiske behov, og NAV-kontoret skal utreda hjelpebehov i samarbeid med tenestemottakaren. Økonomisk stønad er i utgangspunktet ei midlertidig inntektssikring. Tenestemottakaren skal sikrast eit forsvarleg livsopphald samstundes som stønadsnivået motiverer til å skaffa inntektsgivande arbeid, delta i kvalifiseringsprogram, arbeidsmarknadstiltak eller andre aktiviteter som kan fremja overgangen til arbeid. Det er ikkje lov til å fastsetja stønadsbeløpet berre i høve til fastlagde satsar utan å ha utført individuelle vurderingar. Motsett gir heller ikkje slike satsar den side 4

5 einskilde rett til tilsvarande stønadsbeløp. Det er difor viktig at kommunen legg til rette for at dei som har låg inntekt blir prioritert til mindre husvære med lågare husleige. Då vil ein unngå at desse leigetakarane blir permanente stønadsmottakarar. Som tidlegare nemnt vil kommunen leggja til rette for at flest mogeleg leigetakarar kan overta bustaden dei leiger. Dette vil gje Kommunen mogelegheit til å investera i nye mindre bu-einingar på m 2 Økonomisk stønad skal som hovudregel utbetalast som bidrag slik at tenestemottakar sjølv kan styra og disponera over eigen økonomi. Bustønad Økonomisk stønad utgjer samfunnet sitt siste økonomiske tryggleiksnett, og alle andre økonomiske rettar må nyttast før det føreligg rett til stønad. Dette kan vera ytingar i høve til Folketrygdlova eller private pensjonsordningar, underhald etter familielovgjevinga og ulike statlege og kommunale støtteordningar, som bustønad og introduksjonsordninga for nye innvandrarar. På lik line med andre stønadsmottakarar vil t.d. ei arv ha innverknad på kva stønaden frå NAV blir. Dette regulert og vil vera likt for andre i same situasjon. Det skal likevel alltid vera individuell vurdering i botn av eit vedtak. Personar over 18 år med høge bu-utgifter og låge inntekter kan ha krav på statleg bustønad. For har ein vald å fastsetja eit maksimal nivå på månadsleiga i kommunale bustadar, når tenestemottakaren fell innanfor bestemte kriterier. I lys av Sosiallova 17, har tenestemottakar rett til ein individuell plan og ein skal vurdera kva slags råd og vegleiingsbehov den einskilde har, og tilpassa tenesta ut frå dette. Hjelp til sjølvhjelp er eit grunnleggande prinsipp for innhaldet i tenesta. I eit langt vegleiingsperspektiv vil det vera fornuftig at den hjelpa som vert ytt frå kommunen er så konkret og synleg som mogleg. Eit maksimalnivå på husleigene vil ikkje gi eit korrekt bilete av korleis bustadmarknaden er, og kan neppe seiast å vera hjelp til sjølvhjelp. Faste utgifter til bustad, kommunale utgifter, felleskostnadar i burettslag, sameige og liknande, samt bustad- og innboforsikring, er i kjerneområdet for livsopphaldet. Tilsvarande gjeld betaling av renter på bustadlån. ( 18) Den som har behov for langvarige og koordinerte tenester, har rett til å få utarbeidd ein individuell plan. Planen skal utarbeidast i samarbeid med tenestemottakaren. Her har eit forbetringspotensiale. Med dette som bakteppe skal det utarbeidast ein individuell plan for kvar einskild mottakar av kommunale tenester. Dette gjeld og kommunal bustønad. Hovudregelen er at økonomisk stønad skal gis som eit bidrag. Økonomisk stønad kan og gis i form av lån, garanti for lån og i form av varer og tenester. Men det er berre unntaksvis at økonomisk stønad kan gis i form av varer og tenester. NAV-kontoret må foreta ei konkret vurdering av om betingelsane for det er oppfylt. NAV-kontoret må vera bevisst på at økonomisk stønad i form av varer og tenester røper eit klientforhold, og det bør bli utforma ordningar som gjer det minst mogleg byrdefult og stigmatiserande å motta stønaden i denne forma. Økonomisk stønad kan utbetalast til andre viss tenestemottakar har gitt samtykke til dette, som for eksempel utleigar av husvære eller leverandør av straum. NAV-kontoret skal gjennom tenestetilbodet til og oppfølginga av tenestemottakar bidra til at side 5

6 vedkommande så langt det er mogleg vert i stand til å sørga for seg sjølv. Dette inneber at kontoret skal motivera den einskilde til å meistra, endra eller komma ut av ein vanskeleg livssituasjon. I dette arbeidet er det naudsynt å stilla krav om at tenestemottakar sjølv bidreg og tek ansvar for sin situasjon. Det er viktig med eit samarbeid om utforming av tenestetilbodet og eventuelle vilkår. Om dette viser seg å vera vanskeleg kan NAV-kontoret på eiga hand fastsetja vilkår for tenestene. Å setja vilkår ved tildeling av økonomisk stønad er utøving av offentleg mynde på eit område som er av grunnleggande og vesentleg betydning for den einskilde. Å stilla vilkår for ein stønad tenestemottakar har rett til, stiller strenge krav til sakshandsaminga. NAV-kontoret skal derfor fatta eit skriftleg, begrunna vedtak som uttrykkeleg viser at det er sett vilkår, kva vilkåret går ut på og konsekvensen om vilkåret vert brote. Vedtaket må og opplysa om adgangen til å klaga på vilkåret. Departementet har fastsett ei forskrift om individuell plan i arbeids- og velferdsforvaltninga der formåla er: a. Å bidra til at tenestemottakaren får eit heilskapleg, koordinert og individuelt tilpassa tenestetilbod, herunder å sikra at det til ei kvar tid er ein tenesteytar som har hovudansvaret for oppfølginga av tenestemottakaren. b. Å kartlegga tenestemottakaren sine mål, ressursar og behov for tenester på ulike områder, samt å vurdera og koordinera tiltak som kan bidra til å dekka tenestemottakaren sitt bistandsbehov. c. Å styrka samhandlinga mellom tenesteytar og tenestemottakar og eventuelt pårørande, og mellom tenesteytarar og etatar innan eit forvaltningsnivå eller på tvers av forvaltningsnivå. Kommunen har ansvar for at vert sett av tilstrekkelege ressursar og tid i NAV-kontoret til at den enkelte deltakar får forsvarleg bistand og oppfølging. Kommunen skal og påse at NAV-veiledarane som jobbar med kvalifiseringsprogrammet har tilstrekkeleg kompetanse. Rus og psykisk helsevern er uroa over at kommunen vil innføra marknadsbestemt husleige. Dei seier at dette vil for nokre av deira brukarar gjera dei til permanente sosialklientar. Rådmannen meiner at dersom desse brukarane får tildelt mindre husvære vil dette sikra at husleiga blir på eit høveleg nivå. På den andre sida kan det ta noko tid før vi har nok småhusvære på plass til alle som er i målgruppa for denne typen bustadar. For å fanga opp dette misforholdet må vi ha ein kommunal bustønad for desse som har behov for det. Dei vil då ikkje bli sosialklientar for resten av livet, men i staden kunna ha moglegheit for å skaffa bustad i høve til sin økonomi. For å visa til eit døme: Små husvære 45 m 2 (modulbygg) Husvære 50 m 2 Husvære 60 m 2 Tilsvarar kr per månad i husleige Tilsvarar kr per månad i husleige Tilsvarar kr per månad i husleige Sal av kommunale bustadar vil gje meir ressursar til kommunen for å kjøpa fleire nye bustadar i høveleg storleik. Marknadstilpassa husleiger (gjengs husleige) vil vera eit godt insitament for dei som leiger kommunalt husvære til å kunna kjøpa bustaden dei bur i. I dag er lånekostnadane låge og eit lån på t.d. kroner 1,5 mill. og ei rente på 2,55% p.a. vil renter og avdrag utgjera ca kr per månad. Ei leilegheit i eit burettslag vil kosta om lag , men har ein månadleg felleskostnad på ca kr Ei samla husleige pr månad vil då bli på om lag kr før skatt. Her vil Startlån vera ei viktig finansieringskjelde, og søknadar om Startlån vert handsama av NAV Kvinnherad. side 6

7 Rentenivået på Startlån er lågare enn ordinære banklån. (Flytande rente er i dag litt over 1,5% p.a.) Dette betyr igjen at ein søknad om kommunal bustønad vil utløysa ei individuell handsaming, der tenesteytaren kan vurdera fleire økonomiske hjelpemiddel ut i frå den aktuelle situasjonen og ein kan og vurdera mogelegheiter for Startlån for kjøp av eigen bustad. Økonomisk konsekvens: Auke i leigeinntekter på om lag pr år i løpet av ein tre års periode Auke i kommunal bustønad over NAV-budsjettet Sakshandsamar-team i NAV Kvinnherad Miljømessig konsekvens: Vedlegg: Sak 2016/1990: Evaluering husleiger i kommunale bustadar Sak 2016/1990 Lov 2009 nr 131: Sosialtjenesteloven Lov om sosiale tjenester side 7