rusmiddelpolitisk handlingsplan

Transkript

1 rusmiddelpolitisk handlingsplan

2 Redaksjon Signe Eide, Marita Wallevik og Jan Rune Bakke. Grafisk utforming Øyvind Gjerde

3 Rusmiddelpolitisk handlingsplan Os kommune 2013

4 Innhald 1 Innleiing - kvifor ein plan Innleiing og definisjon Lovverket. Kvifor ein plan? Mandat og forankring 6 2 Omtale av rusmiddelsituasjonen Rusmiddelsituasjonen i Noreg Rusmiddelsituasjonen i Os Vurdering av rusmiddelsituasjonen i Os 13 3 Rusmiddelpolitiske mål og strategiar Nasjonale mål og strategiar Os kommune sine mål og strategiar 19 4 Tiltak Helsefremjande og førebyggjande tiltak Tidleg intervensjon Tiltak retta inn mot etablert problematikk 22 5 Kjelder 23 Vedlegg 24

5 1 Innleiing - kvifor ein plan 1.1. Innleiing og definisjon Rusmiddel har til alle tider vore nytta for å skapa identitet og fellesskap, men og for å kunna meistra utfordringar og belastningar. Slikt sett kan bruk av rusmiddel både gje gode opplevingar og gleder, men også innebera risiko for skadeverknader og avhengigheit. I denne samanheng handlar det om korleis ein frå ein kommunal ståstad kan førebyggja og/eller redusera dei negative fylgjene av rusmiddelbruk. Med rusmiddel meiner ein her alkohol, vanedannande legemiddel og narkotiske stoff. I arbeidet med å framstilla rusmiddelbiletet i Os både når det gjeld analyse og framlegg til tiltak, har ein valt å dela biletet opp i 3 nivå: 1. Helsefremjande og førebyggjande (universelle) tenester/tiltak. Er retta inn mot alle. 2. Tenester/tiltak knytte til tidleg intervensjon. Er retta inn mot risikogrupper/risikosituasjonar. 3. Tenester/tiltak retta inn mot etablert problematikk. Er retta inn mot enkeltindivid Lovverket. Kvifor ein plan? Alkohollova 1-7,d, pålegg kommunane å utarbeida ein alkoholpolitisk handlingsplan. Samstundes er kommunane sterkt rådd til å laga ein rusmiddelpolitisk handlingsplan, dette for å kunna føra ein heilskapleg og samordna politikk. Då vil kommunane kunna sjå dei ulike ansvarsområde innan rusmidlar i samanheng, som m.a. skjenkepolitikk og anna førebygging, tidleg intervensjon og arbeid med rehabilitering. Kommunale oppgåver innan rusmiddelfeltet går og fram av lovverk som: Lov om folkehelsearbeid av heimlar kommunen sitt ansvar for det førebyggjande og helsefremjande arbeid. Lov om barnevernstjenester av gjev eit særskilt ansvar for å fylgja med i dei tilhøve barn og unge lever under og finna eigna hjelpetiltak. Lov om kommunale helse- og omsorgstjenester av gjev pålegg om nødvendige helse- og omsorgstenester til personar med rusmiddelproblem. Ein rusmiddelpolitisk handlingsplan blir dermed eit planverktøy som tek i vare nødvendig heilskap og retning for rusmiddelarbeidet i kommunen. Os kommune

6 1.3. Mandat og forankring Etter førre rusmiddelpolitiske handlingplan for åra 2005 til 2007 har rullering av denne vore etterlyst frå ulike hald. Eit nytt initiativ i 2010 vart lagt på vent medan ein venta på Kvalitetsplan for Oppvekst og kultur som kom i Hausten 2012 kom temaet opp på nytt, og i konstitueringsmøte vart fylgjande mandat formulert: Gjennom eit felles ansvar vil ein mobilisera lokalmiljø og den kommunale tenesteproduksjon for å robustgjera barn, unge og vaksne i møte med rusmidlar. Arbeidsprosessen vert ivareteken gjennom ein prosjektorganisasjon slik: Styringsgruppe: Kommunalsjef Helse, omsorg og beredskap Nils Petter Borge, kommunalsjef Kultur og oppvekst Ingvar Torsvik. Prosjektgruppe (arbeidsgruppe): Signe Eide frå Bestillar-og forvaltarkontoret, Marita Wallevik frå Førebyggjande helsetenester og Jan Rune Bakke frå Helsetenester. Referansegruppe: Birgit Holsen, Bestillar- og forvaltarkontoret, Eva-Mari Solberg, Helsetenester og Elisabeth Sjåstad frå Barneverntenesta. Eit framlegg til plan skal liggja føre: April Høyringsrunde: mai/juni Endeleg plan skal sendast over til politisk handsaming: Sommaren Rullering: Innan utgongen av Gjennom eit felles ansvar vil ein mobilisera lokalmiljø og den kommunale tenesteproduksjon for å robustgjera barn, unge og vaksne i møte med rusmidlar. 6 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

7 2 Omtale av rusmiddelsituasjonen 2.1. Rusmiddelsituasjonen i Noreg Bruk av alkohol Alkohol er i omfang det rusmiddelet som gjer mest skade. Ved stort og/eller langvarig alkoholkonsum påfører ein ikkje berre skader overfor seg sjølv. Det er påvist ein klar samanheng mellom alkoholkonsum og vald både på individog på samfunnsnivå. Stortingsmelding 30 ( ) Se meg! En helhetlig ruspolitikk nyttar omgrepet «passiv drikking» for å skildra skadeverknader som rammar andre enn den som sjølv drikk, m.a. valdsskader, trafikkskader, fosterskader og utryggleik for barn og andre i miljøet rundt den som drikk. Det norske alkoholkonsumet er lågt i europeisk målestokk. Ei viktig forklaring på dette er langvarig vektlegging av regulatoriske og pedagogiske verkemiddel i alkoholpolitikken, her under avgifter, aldersgrenser, monopolordninga, salsog skjenkereglar, reklameforbod samt haldningsskapande tiltak og informasjon om fylgjene av alkoholbruk. Tal frå stortingsmeldinga viser at det registrerte alkoholforbruket i 2010 var på 6,7 liter rein alkohol pr. innbyggjar over 15 år, mot 4,8 liter i Likevel viser den siste rapporten frå SIRUS Rusmidlar i Norge at det har vore ein svak nedgang i totalomsetninga dei siste 3 åra. Sal av brennevin har hatt ein liten, men jamn nedgang dei siste 4 åra, medan sal av vin har auka. Det samla forbruket, inkludert det uregistrerte, blei i 2010 stipulert til å vera i overkant av 8 liter pr. innbyggjar over 15 år, mot 5,5 liter i Til samanlikning er det gjennomsnittlege forbruket for heile Europa 12,5 liter rein alkohol. I fylgje landsdekkande ungdomsundersøkingar frå SIRUS har det ikkje vore store endringar i forbruket i aldersgruppa år i perioden 1993 til Tala viser likevel at også 60 % av åringar har drukke alkohol, trass i at aldersgrensa er 18 år i Noreg. Elles viser undersøkingar at alkoholbruken mellom dei yngste tenåringane auka fram mot tusenårsskiftet, for deretter å falla noko igjen. Debutalderen har derimot vore stabil i Noreg dei seinare åra, omkring 14,5 år for øl, og 15 år for vin/brennevin. Debutalder vil sei alderen fyrste gong ein prøver eit rusmiddel. Omgrepet er viktig fordi studiar tyder på at låg debutalder kan innebera ei negativ utvikling, med seinare rusproblem og avhengigheit. Nyare undersøkingar viser og at den største relative auken i alkoholholkonsumet skjer blant dei over 60 år. Auken er størst i aldersgruppa år, og ho er like stor blant kvinner som blant menn. Os kommune

8 Bruk av narkotiske stoff Regulatoriske verkemiddel har også vore nytta for å redusera tilgjenge til narkotika. Samanlikna med dei fleste andre europeiske land har Noreg ein relativt låg del som brukar narkotiske stoff. Dette har m.a. samanheng med relativt strenge reglar. All illegal medverknad når det gjeld narkotiske stoff og vanedannande legemiddel vert regulert av straffelova. Bakgrunnen for dette lovverket er eit sterkt signal om at bruk medfører monaleg skade, både for den enkelte, for pårørande og for samfunnet. Målet er å redusera bruk og kriminalitet knytt til bruken. Undersøkingar viser at Noreg ligg lågt i bruk av narkotiske stoff som cannabis, kokain, heroin og ecstasy, men dei seinare åra har det vore ein stor auke i tilgjenge og bruk av amfetamin og særleg metamfetamin. Eit anna særtrekk gjennom dei seinare åra er aukande omsetnad av nye syntetiske stoff og dopingmidlar/ prestasjonsfremjande midlar. Dette er stoff som oftast vert omsett via internett Utfordringar Det har vore ei markant auke av registrert forbruk av alkohol dei siste åra, trass i ei stabilisering i det siste. Ein del pasientar nyttar vanedannande medikament i større mengder eller i lengre tid enn det som er tilrådd. Noreg har eit relativt høgt tal med overdosedødsfall. Manglande samhandling, store variasjonar/manglar i tenestetilbodet og lang ventetid for behandling er framleis ei utfordring trass i rusreforma frå Skadeleg bruk av rusmiddel er ein av dei største risikofaktorane for sjukdom og for tidleg død, eller andre skader som fylgje av ulukker og vald. Problem knytt til avhengigheit kan påføra barn, unge og vaksne pårørande skam og skuldkjensle, og kan medføra problem med å takla kvardagslivet. Ei stor pedagogisk utfordring er at store delar av skadeomfanget er knytt til fleirtalet som har eit relativt lågt forbruk av rusmiddel. Universelle og regulatoriske verkemiddel vert stadig sett under press, og den rette balansen mellom statleg styring og det kommunale sjølvstyret i det førebyggjande arbeidet kan vera vanskeleg å ivareta. Det er ei utfordring å oppdaga, identifisera og gripa inn tidleg nok for å førebyggja alvorleg rusproblematikk. Her handlar det om å gjera ansvarlege og medvitne m.a. barnehage, skule, barnevern, helse- og omsorgstenestene, og ikkje minst foreldra Rusmiddelsituasjonen i Os Grunnlag for analysen I arbeidet med å få fram eit oversyn og analyse av rusmiddelsituasjonen i Os har ein nytta seg av kjelder som: Stiftelsen Bergensklinikkene sin rapport frå 2011: Ungdom og rusmidlar i Os Uttale frå Bestillar- og forvaltarkontoret om data på alkoholomsetninga i kommunen. 8 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

9 Uttaler frå kommunale tenester/offentlege instansar. Uttale frå Foreningen mot Stoffmisbruk Møte den med ulike offentlege instansar, lag og organisasjonar der ein hadde høve til å koma med innspel til planarbeidet. Møte den med elevar frå ungdoms- og vidaregåande skular i Os Rapportar Rapporten «Ungdom og rusmidlar i Os» frå 2011 (gjennomført mellom elevar i ungdomsskulen og vidaregåande skular) peikar på at debutalderen for alkohol ligg på ca. 15 år, omtrent på same nivå som han har vore dei seinare år. Ungdom i Os kjem elles stort sett ut med dei same funn som i dei fleste andre kommunar, og alkohol er det mest utbreidde rusmiddel. Fylgjande funn vert nemnde spesielt: Dei fleste elevar hadde klare haldningar mot å kjøra motorkjøretøy i ruspåverka tilstand, men overraskande mange sa at dei kjende ungdomar som hadde kjørt medan dei var påverka. 17 % av gutane i ungdomsskulen og 23 % av gutane på vidaregåande skule hadde skulka på grunn av data- og nettspel. Klar samanheng mellom rusing og reglar i heimen for bruk av alkohol, og reglar for når dei unge skal vera heime om kvelden. Sjølv om rapporten byggjer på tal innhenta i 2010, meiner prosjektgruppa at innhaldet framleis er relevant for situasjonen i dag. Han gjev dessutan fylgjande forslag til retning på førebyggjande innsats: Gjera foreldra medvitne på effekten av eigne haldningar og åtferd, og dei reglar og rammer dei set for dei unge si åtferd. Realitetsorientera dei unge på m.a. verknader og konsekvensar av bruk av rusmidlar. Gje fritidstilbod som er interessante for ungdom generelt, og dei som fell utanfor «normaltilboda» spesielt. Statistikk frå Bestillar- og forvaltarkontoret viser jamn auke i omsetnad av øl, vin og brennevin gjennom dei siste 3 4 åra, sjølv om det dette siste året har vore ein liten nedgang. Tal i liter. Øl totalt Øl skjenk Øl sal butikk Vin Brennevin Liter Alkoholsal Alkoholsal i Os Øl Vin Brennevin Os kommune

10 Vinmonopolet på Os opplyser at det er vin som har den største salsauken hos dei. Det vart seld ca ,- fleire liter i 2012 enn i Trenden er meir vin, men også fleire alkoholfrie alternativ. Dette er i tråd med det styresmaktene vil. Det vart opna nytt pol i Austevoll i Os kommune sine retningsliner for sals- og skjenkepolitikk vert fornya med politisk handsaming kvart fjerde år i samband med nytt kommunestyre. Ved siste revisjon forslo administrasjonen m.a. ein halv time kortare skjenketid, og framlegget vart sendt på høyring til alle skjenke- og salsstadane i kommunen, til NAV, lensmannen og kommunelegen. Det kom svar berre frå 2 skjenkestadar og frå NAV. I kommunestyret blei forslaget om kortare skjenketid nedstemt. Kommunestyret bad likevel om skjerpa kontroll av sals- og skjenkestader, særleg i høve til over-skjenking og sal av alkohol til mindreårige. Administrasjonen vart dessutan beden om å ta opp att «ansvarleg vertskap»-programmet, i dag omtalt som «ansvarleg alkoholhandtering», eit program som m.a. betrar samarbeidet mellom kommune, kontrollørar, politi og næringsdrivande. Dette arbeidet er teke med i ein samarbeidsavtale mellom Stiftelsen Bergensklinikkene og Os kommune, men er førebels ikkje sett i verk. I retningslinene for sals- og skjenkeløyve heiter det at Os kommune sin «alkoholpolitikk skal byggja på alkohollova sitt føremål om å avgrensa skader som fylgje av alkoholbruk og å redusera bruken av alkohol». Os kommune har ikkje «tak» på skjenkeløyve, og kommunen vil heller ikkje redusera skjenketida. Ut frå denne kjensgjerninga meiner Bestillar- og forvaltarkontoret at ein i denne planperioden alternativt bør fokusera på informasjons- og haldningsskapande arbeid, retta inn både mot skjenkenæringa og befolkninga elles Helsefremjande og førebyggjande tenester/tiltak Os kommune v/førebyggande helsetenester har gode arenaer for å gjera foreldre medvitne om deira haldningar til rusmidlar. Dei møter gravide, barn og føresette ved faste møtepunkt. Rusmidlar er obligatorisk tema under svangerskapet, kort tid etter fødsel, ved 10 månader og i 4-5 årsalder. I skulehelsetenesta møter ein barn og foreldre i 2. klasse, og i 8. klasse er grensesetting, rusmidlar og seksualitet eit gruppetema. I 9. klasse er tobakk og rusmidlar tema i individuelle samtalar. Det vert også arrangert foreldreførebuande kurs, kurstilbod om «Musikk frå livets begynnelse» til fyrstegongs foreldre, parkurs om «Godt samliv» til fyrstegongs foreldre og foreldrerettleiing til alle foreldre til barn på 2 år, leia av psykolog. MOT er ein haldningsskapande organisasjon som jobbar for og med ungdom og har vore i bruk i Os kommune sidan MOT sitt mål er å medverka til robuste ungdomar og trygge ungdomsmiljø. Os kommune er MOT-kommune, og har tilsett eigne MOT-informatørar som arbeidar inn mot ungdomsskule og vidaregåande skule. «Skulk-prosjektet» i regi av Os Ungdomsskule har gått føre seg sidan Prosjektet skal medverka til at ungdom fullfører grunnskulen. Ungdom og helse eit prosjekt for elevar i 9. klasse skal styrka elevane til å meistra utfordringar i møte med rusmidlar og seksualitet. Prosjektet er eit tverrfagleg undervisningsopplegg som legg vekt på oppbygging av kunnskap og refleksjon. Intensjonen er å gjennomføra dette programmet kvar haust. I møte den med offentlege instansar, lag og organisasjonar vart det invitert til innspel knytt til arbeidet med rusmiddelpolitisk handlingsplan. Eit resymé av alle innspel gjev følgjande bilete: 10 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

11 MOT vert sett på som ein viktig aktør i førebyggjande arbeid Viktig å styrka foreldrerolla inn både mot førskulebarn og mot ungdom. Det vart peika på at det var ein del bråk, uro og hærverk i Os sentrum i helgane, at ulike stengetider ved ute stadane er positivt og at fleire haldeplassar for drosjane kunne avhjelpa problema med uro. Mykje skryt av ungdommen i Os, men det kjem og fram at ein del ungdom fell utanfor. Det vart gjeve mange døme på ulike førebyggjande tiltak knytt til aktivitetar for ungdom, men ung-dommen møter ikkje. Behov for å samordna ulike tilbod, kanskje lurt at ein vel ut nokre satsings-område og ikkje spreier innsatsen på for mange tiltak. Det vart etterlyst fleire tilbod for ungdom spesielt i feriar og i helgane. Ønskje om å trekkja med ungdom i utforming av tilboda, dette for å oppnå størst mogleg deltaking. Viktig at ungdomane også blir høyrt på dette nivå. I møte den med elevar frå ungdoms- og vidaregåande skular i Os kom m.a. fram: Sprik mellom tilbod og ønskje hos ungdomane, ønskje om at kommunen tok meir ansvar for alkoholfrie tilbod fredagar og laurdagar. Oppfatning om at den kommunale ungdomsklubben ikkje var for ungdom flest. Kyrkja har tilbod, men mange vel vekk dette tilbodet p.g.a. «kristen regi». Ønskje om «et sted å henga», «Ungdomens hus» eller «Alt mulig-hus» der det er viktigare å vera i lag med venene sine enn å ha masse aktivitetar. Differensiera tilboda då det er store sprik i interesser og behov innafor aldersgruppa 14 til 18 år: Kino på fredagar, opningstid utover kl. 15 på biblioteket, mobil ungdomsklubb som vekslar mellom ulike bygder. Viktig med gode førebilete, vaksen-kontaktar/miljøarbeidarar i slike tiltak. Foreldra må ta den nødvendige praten med ungdomane om rusmidlar, vera opne overfor ungdomane, gjerne bruka eigne røynsler og leva som dei seier. Ikkje lokka med at «du skal få lappen viss du held deg til du fyller 18 år», noko som var relativt utbreidd og uttrykk for ei naiv haldning/ feil pedagogikk Tenester/tiltak knytt til tidleg intervensjon Med tidleg intervensjon meiner vi arbeid med å identifisera og handtera eit problem på eit så tidleg tidspunkt at problemet kan forsvinna eller bli redusert med avgrensa innsats. I RUTE-prosjektet (Innsatsteam for Rusmiddelbrukande Unge, Tidleg Engasjement) har halde på sidan 2010 og går fram til som- Os kommune

12 maren Dette prosjektet har fokus på tidleg intervensjon og tar mål av seg til å fanga opp ungdom som er i faresonen når det gjeld bruk av rusmiddel, og laga rutinar som skal sikra hjelp når ein treng det. Prosjektet inneber eit samarbeid mellom politi, lege, ruskonsulent og psykolog (kjøp av psykologteneste 1 dag pr. veke frå Stiftelsen Bergenklinikkene) og har i dag skaffa seg ei brei kontaktflate inn mot m.a. skular, helsesystrer og ungdomsmiljø. Tiltaket får gode tilbakemeldingar, og etterspurnad etter psykologtenesta spesielt viser eit stort behov for denne tenesta. Barneverntenesta i Os har i skriv av gjeve ein fyldig uttale. Frå denne blir det saksa: B.v.t. gjer til kjenne ei uro for ei tilsynelatande endring mot meir liberal haldning blant unge vaksne knytt til illegale rusmidlar, og at foreldre er meir fråverande i ungdomstida. B.v.t. opplever fleire foreldre med rusproblem, noko som har fått utvikla seg for langt før b.v.t. får melding om omsorgssvikt. Viktig at barn som opplever slike tilhøve får «kompetanse» om kor dei kan få hjelp. Ønskjer auka førebyggjande innsats retta inn mot helsestasjon med sikte på kartlegging. Ønskjer auka innsats på rus og førebygging inn mot ungdomsmiljøet gjennom eit oppsøkjande ungdomsteam. Ønskjer auka informasjon og kompetanse til foreldre om foreldrerolla, haldningsarbeid, kunnskap om rus, teikn og symptom og aktuelle hjelpetiltak frå offentlege tenester. Ønskjer auka kompetanse i skulen for å kunna oppdaga/handtera åtferdsvanskar. Ønskjer ulike selektive tilbod retta inn mot barn og unge i faresonen, her under tidleg intervensjon og betre tverrfagleg samarbeid Tenester/tiltak retta inn mot etablert problematikk Os lensmannskontor har i skriv av gjeve ein fyldig uttale. Frå denne gjev vi følgjande resymé: Inntrykket er at ungdomar i Os er som ungdom flest der det vert eksperimentert med alkohol på festar/innandørs, stadar ute der dei kan sitja uforstyrra, t.d. skuleplassar og barnehagar. Inntrykk frå patruljerande politi at ein del ungdomar manglar reglar for innetid og grensesetting. Vurderer utviklinga innan rusfeltet som positiv, lite ny rekruttering til tyngre stoff. Liten tendens til auke i bruk av GHB og amfetamin, hasj mest utbreidd, men ingen nye førstegangsbrukarar registrert i Inntrykket er at rusmiljøet i Os i stor grad samhandlar med miljøet i Bergen, Nesttun og Stord, og Os er ei såpass lita bygd at enkeltpersonar kan få stor innverknad. Difor viktig med godt samarbeid mellom ulike kommunale etatar og politi også i framtida. Politiet brukar store delar av ressursane på sentrum i helgane då det er stort trykk her. Relativt tett med skjenkestadar i Os sentrum, til tider mykje drikking, urinering og generell tilgrising i sentrum, og auka rusing skaper større utfordringar for å oppretthalda ro og orden. Publikum kjem seint ut til ute stadane i helgane, gjerne mellom kl. 24 og kl. 01. Politiet rår til at ute stadane stenger kl , for at publikum skal koma tidlegare ut og heim. Politiet har og dialog med vaktene på ute stadane og taxinæringa om avvikling av køar. Utfordringar knytt til stadar som sel mat om natta, og desse stadane kunne med fordel vore styrka med vakthald for å førebyggja slåssing i køen. Viktig med reint og ordentleg sentrum, og at nokon tek oppryddinga etter ei utelivsnatt. 12 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

13 NAV Os sosiale tenester har i e-post av gjeve uttale. Her heiter det m.a.: Då dei møter stadig fleire unge med rusmiddelproblematikk og omfattande hjelpebehov, ønskjer dei tettare samhandling på tvers av kommunale tenester før fylte 18 år. Mange ungdomar bagatelliserer bruk av hasj og andre stoff, og det tar gjerne tid å få avdekka skadeleg bruk av rusmidlar. Ikkje alle med rusproblematikk i Os kommune har oppfølging frå NAV sosiale tenester, difor vanskeleg å talfesta heile brukargruppa. Bustad er ei stor utfordring. Det er få i brukargruppa som får tildelt kommunalt husvære, noko som gjer arbeidet med oppfølging og rehabilitering svært vanskeleg. Os kommune må ta stilling til korleis bustadsosialt arbeid med denne gruppa skal drivast framover. Gjer til kjenne tett/godt samarbeid med Vartun, avd. Psykisk helse, Vindfanget mfl. Meir formalisert samarbeid gjennom etablering av Fagteam og ROP-Innsatsteam frå Behov for tilpassa aktivitetstilbod til pasientar i legemiddelassistert behandling (LAR). Arbeid etter «generalistmodell» føreset at alle medarbeidarar har tilstrekkeleg med kompetanse, her under opplæring i Motiverande Samtale (MI), eit samtaleverktøy. Hjelpeapparatet treng meir kompetanse om rusbehandling og spesielt LAR. Foreningen mot Stoffmisbruk har gjeve uttale i e-post av Frå denne vert det saksa: Kritikk mot MOT-arbeidet knytt til oppleving av at ungdom vert behandla ulikt. Ønskjer at MOTarbeidet berre skal arbeida inn mot ungdomstrinnet, ikkje tidlegare. Behov for straks-tiltak i høve til bustad, då altfor mange står utan bustad i Os, mange søv ute eller hos vener. Opplever at brukarar ikkje blir møtt med nødvendig respekt og etterlyser betre haldningar blant dei som arbeider med rusmisbrukarar. Er kritisk til drift av kommunal ungdomsklubb, ønskjer eit lokale til «førebygging», drifta gjennom samarbeid med alle organisasjonane. Ønskjer eit ope hus frå kl. 16 og heile natta, med tilbod om dusj/klesvask og varmt måltid. «Utekontakt bør prioriteres på høyeste hold». LMS avd. Os ønskjer å vera med i eit vidare samarbeid «for å bidra så godt vi kan» Vurdering av rusmiddelsituasjonen i Os Generell vurdering Det er prosjektgruppa si vurdering at Os kommune stort sett står fram med dei same utviklingstrekk som kommunar flest i landet. Nokre av dei nasjonale utfordringane kan vi også kjenna att i vår kommune og må difor saman med dei spesielle særtrekk løysast lokalt. Det er ei kjend sak at det er stor omsetnad av illegale rusmidlar i by- og bynære kommunar, noko som også gjeld Os kommune. Tilgang til illegale rusmidlar er stor i Os nettopp som randkommune til Bergen. Ein slik tilgang på rusmidlar påverkar inntaket av rusmidlar både hos etablerte brukarar og andre som er i faresonen for å utvikla eit misbruk. Som mellomstor kommune har Os også eit relativt høgt tal med sals- og skjenkestader. Forsking har slått fast at det er ein samanheng mellom tilgjenge og forbruk, med dei ulemper dette medfører. Utfordringa blir dermed korleis kommunale mynde kan robustgjera våre innbyggjarar i dette møtet. Det er viktig å få fram at den kommunale tenesteproduksjon i Os er kjenneteikna av kompetente medarbeidarar som er opptekne av profesjonalitet, samarbeid/samhandling både internt og mellom ulike tenester, og ikkje minst tenesteutvikling med fokus på tiltak som verkar. Det myldrer av ulike aktivitetar Os kommune

14 som skjer i regi av private lag og organisasjonar i Os. Desse representerer positive verdiar som engasjement, samkjensle og solidaritet til lokalmiljøet til beste for innbyggjarane. Totalt sett går det difor føre seg mykje bra arbeid i Os som medverkar til å gjera innbyggjarane robuste i ulik grad. Samstundes er Os ein vekstkommune, fleire tenester blir etterspurde, og tilbodet må tilpassast. Det er difor forståeleg at det kjem fleire innspel om meir ressursar, m.a. nye tiltak som utekontakt /oppsøkjande arbeid, styrking av førebyggjande helsetenester og fleire bustader til vanskelegstilte. Frå politisk hald ligg det derimot ikkje føre signal om meir pengar eller ressursar. Prosjektgruppa ser på denne situasjonen som eit unikt høve og nettopp slik vi oppfattar at intensjonen med planarbeidet skal vera - å sjå dei ulike områda i ein samanheng der vi peikar på retninga for det vidare arbeid innan eksisterande ressursar. Likevel vil vi hevda at for mange av dei kommunale tenester er marginalt bemanna. Konsekvensen er at det er vanskeleg å utnytta kompetansen til den enkelte medarbeidar fullt ut. Det er viktig at det er samsvar mellom den kompetansen befolkninga spør etter, jf. lovpålagde oppgåver, og den kompetansen våre kommunale medarbeidarar faktisk har. Tryggleik i form av fagleg ballast for våre medarbeidarar er nødvendig dersom ein skal ha mot til å gå inn i komplekse og krevjande saker og stå i dei. Dette krev eit kritisk blikk på kva utdanning og yrkesgrupper kommunen er avhengig av i sin tenesteproduksjon, men også eit auge for vedlikehald og ajourført kunnskap. Os kommune har gjennom mange år lagt vekt på kompetanseutvikling i form av kursing, vidare- og etterutdanning for våre medarbeidarar. Denne innsatsen har vore forsterka og gjort meir systematisk siste året gjennom ein samarbeidsavtale med Stiftelsen Bergensklinikkene om fleire tiltak innan kompetanseutvikling. Desse tiltaka fordeler seg på alle tre nivå under tiltakskapitlet, sjå nedanfor under kap. 4. Her nemner vi berre grunn- og fordjupingskurs og rettleiingsgruppe i Motiverande Samtale (MI), eit samtaleverktøy som vi veit har god effekt i arbeidet med våre pasientgrupper. Samarbeidsavtalen må oppdaterast og endrast i tråd med behov og utvikling innan tenestene. Her er det viktig at alle relevante faggrupper blir inviterte inn og får tilbod, ikkje minst for å sikra ei felles forståing av utfordringane, byggja dette «motet» og finna ut korleis ein kan handtera desse utfordringane best mogleg Vurdering i høve til førebyggjande og helsefremjande tiltak Slike tiltak, også kalla universelle tiltak, har i utgangspunktet den fordel at dei er retta inn mot alle grupper, og dei er normalt billegare enn tiltak som blir sette inn etter at ein skade er skjedd. Det er derimot vanskeleg å måla effekt av førebyggjande tiltak, og nokon vel - så lenge det er frivillig - vekk slike tiltak/tilbod. At nokon fell utanfor, treng ikkje bety at dei ansvarlege gjer ein dårleg jobb. Det handlar heller om at folk er ulike og har ulike interesser og føresetnader. Det er eit faktum at vi ikkje lukkast i å fanga opp nokre av dei som er meste sårbare. Dei vil igjen vera gjenstand for meir selektive tiltak, gjerne i form av gruppebaserte eller individretta tiltak viss/når ein kjem i posisjon til desse, jf. tidleg intervensjon. 14 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

15 Prosjektgruppa må ta inn over seg den uroa som lensmannskontor, barneverntenesta og Nav sosiale tenester gjev til kjenne om gjeldande haldningar til rusmiddel både blant ungdom og vaksne. På det førebyggjande plan ønskjer prosjektgruppa å korrigera desse haldningane gjennom ein meir systematisk, heilskapleg og målretta innsats retta inn mot barn og unge der også foreldra blir trekte med i større grad. Foreldrerolla må styrkast. Forsking viser at førebyggjande tiltak «i fredstid» opp til årsalderen verkar best. Ein god relasjon mellom barn og foreldre er ei lønsam investering. Foreldra vil i desse åra vera nærast barna og ha størst påverknad. Ein styrka innsats her vil vera avgjerande for å skapa denne «vi-kjensla» som mandatet legg opp til gjennom eit felles ansvar. Os kommune har eit rikt organisasjonsliv som gjev mange gode aktivitetstilbod til folk i alle aldrar, ikkje minst barn og unge, men det kan sjå ut som om ein manglar meir spissa rusfrie - tilbod til ungdom særleg i helgane. Prosjektgruppa vil difor oppmoda lokalmiljøet til ein større innsats på dette området, t.d. gjennom eige prosjekt som kan betra tilbodet. Når det gjeld samarbeidet med sals- og skjenkenæringa, vil prosjektgruppa gjennom planarbeidet følgja opp kommunestyret sitt vedtak om å ta opp at programmet Ansvarleg Alkoholhandtering. Elles kan Os kommune som arbeidsgjevar og på eigne vegner byggja ein tydelegare profil i rusførebyggjande arbeid gjennom samarbeidet med AKAN (Arbeidslivets kompetansesenter for rus- og avhengighetsproblematikk). Slikt arbeid må ivaretakast innafor HMT-arbeid (helse-miljø- tryggleik). Eit meir offensivt arbeid her kan vera ein god rollemodell for andre verksemder Vurdering i høve til tidleg intervensjon Prosjektarbeidet I RUTE har avdekka at mange unge slit med byrjande problematikk samstundes som det til tider er vanskeleg å koma i posisjon til dei, fordi dei ikkje ser eller opplever at dei har eit problem. Ofte må ein oppleva negative konsekvensar av rusmiddelbruken, i form av skader, ulukker eller andre tapsopplevingar før ein blir vekt. Då fyrst kan ein gjerne koma inn med endringsarbeid. Her ser vi igjen korleis eit haldningsproblem slår ut. Prosjektarbeidet avdekker også etterspurnad av ei «lågterskel psykologteneste» slik det i dag vert gjeve tilbod om overfor ungdom i ein risikosituasjon, jf. tidleg intervensjon, og prosjektgruppa er difor nøgd med at det igjen er oppretta stilling for kommunepsykolog i Os kommune. Ein eigen rapport vil bli laga frå dette prosjektet. Elles er eit eige Tidleg intervensjon-program i møte med gravide og småbarnsforeldre teke inn i ein samarbeidsavtale med KoRus, Stiftelsen Bergensklinikkene, sjå nedanfor under pkt Vurdering i høve til etablert problematikk På dette området har det gjennom dei seinare åra skjedd mange positive ting i regi av Os kommune. Tiltakskjeder er på plass med tilbod for rusavhengige i aktiv rus, t.d. Baksio og Vartun oppfølgingsteneste. For dei som er under rehabilitering, har vi Vindfanget, eit oppfølgingstilbod i regi av Kirkens Sosialteneste der Os kommune er inne med eit driftstilskot. Vi har utvikla gode rutinar og samarbeid, både mellom ulike kommunale tenester, almennlegane og opp mot spesialisthelsetenesta, men framleis er det potensiale for betring på dette området. Å utvikla dette samarbeidet vidare, ikkje minst få til den gode samhandlinga ved overgang av ansvar, t.d. frå barnevern til Nav sosiale tenester, må framleis ha høg prioritet. I samband med gjennomføring av Samhandling- Os kommune

16 sreforma og implementering av ROP-retningslinja, sjå nedanfor under pkt og må det lagast avtaleverk mellom kommunal helse- og omsorgsteneste og spesialisthelsetenesta. Store utfordringar i dag synest å vera relatert til bustadproblematikk og oppfølging av brukarar som er under Legemiddelassistert Rehabilitering (LAR) og brukarar med problematikk knytt til både rus og psykisk liding (ROP-pasientar). Dei slit gjerne med å oppnå ein stabil busituasjon, dels fordi dei manglar buevne, dels fordi kommunen ikkje evnar å tilby eit tenleg butilbod som også omfattar tilstrekkeleg med oppfølging, og/eller dels fordi dei ikkje ønskjer oppfølging eller kontakt. Fleire instansar og særleg Landsforeningen mot Stoffmisbruk, avd. Os har i sin uttale peika på behovet for fleire kommunale bustader til dei mest vanskelegstilte. Os kommune har sidan førre rusmiddelpolitiske handlingplan i 2005 bygd 16 nye husvære lokalisert til Vartun, så her har det faktisk vore ei positiv utvikling. Men framleis er det utfordringar knytt til dette behovet som prosjektgruppa meiner må bli vurdert meir konkret gjennom eige planverk, Bustadsosial Handlingplan. Dette arbeidet heng dessutan også saman med spørsmål knytt til buevne og oppfølgingsbehov slik det er nemnd ovanfor. Eit eige fagteam, samansett av avdelingsleiarar frå Avd. Psykisk helse, Grantun, Vartun, Nav sosiale tenester og Bestillar- og forvaltarkontoret ved behov, har gjennom eige prosjekt siste året arbeidd for å gje eit betre samordna og tettare tenestetilbod til ROP-pasientar. Eit eige ROP-innsatsteam er under etablering. For mange av desse brukarane er mangel på nettverk eit kjenneteikn, pårørande er gjerne slitne og har trekt seg vekk. Det vil difor vera naturleg å stimulera til nettverksbygging og reetablering av kontakt med pårørande der det er mogeleg. Gjennom ei eiga satsing har ein våren 2013 starta opp ei sjølvhjelpsgruppe for pårørande til pasientar med ruslidingar og/eller psykiske lidingar. Det hadde og vore ønskjeleg å skapa tilbod om fritidsaktivitetar for denne pasientgruppa, men dette krev ressursar som kommunen ikkje har i dag. Tal LAR-pasientar har auka monaleg i Os dei siste par åra. Dette er ei pasientgruppe der dei fleste får utdelt medisin dagleg via LAR-tiltaket på Vartun. Kapasiteten i høve til medisinutdeling har siste året vore for låg, men har no frå 2013 auka noko. Samstundes kunne ein ønska meir tilbod om tilrettelagt aktivitet og arbeid, og det er og avdekka behov for meir individuell oppfølging for denne brukargruppa. Med etablering av ROP-innsatsteam vil ein derimot kunna tilby betre kvalitet på tenester gjennom betre koordinering. Utfordringar knytt til overdosedødsfall slik det er peika på i det nasjonale biletet, har vore takla innafor vanleg akuttmedisinsk arbeid gjennom Os legevakt. Det må likevel vera eit mål å unngå at ein pasient kjem i ein slik situasjon. Utover Os legevakt vil sjølvsagt eit slikt arbeid også omfatta andre tenester lokalt. I fylgje Stortingsmelding 30 ( ) Se meg! En helhetlig ruspolitikk, vil Helsedirektoratet koma med ein nasjonal strategi for reduksjon av overdosar. Denne vil stimulera til utforming av lokale strategiar i den enkelte kommune. I dei komande åra må Os kommune ha stor merksemd på organisering av dei ulike tenestene. Nytt lovverk opnar for «full kommunal frihet» til kor og korleis ein vil forankra og organisera dei ulike 16 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

17 tenestene. Det er difor behov for å skaffa seg god kompetanse på det nye lovverket slik at vi kan arbeida smartast mogeleg for å gje brukarane eit godt tenestetilbod. For å kunne dimensjonera tenestene rett vil det også vera behov for gode verktøy som kan kartleggja omfang og karakter av rusmiddelbruk i Os Oppsummering Gjennom arbeid med Rusmiddelpolitisk handlingsplan ligg det føre eit stort potensiale for å kunna utvikla vidare dei ulike tenester, først og fremst fordi ein kan sjå heile dei ulike ansvarsområda i ein samanheng og slik sett skapa heilskaplege og samordna tenester. Dette gjeld både universelle og helsefremjande tenester, tenester knytt til tidleg intervensjon og tenester retta inn mot etablert problematikk. Ut frå ein gjennomgong av heile området er det framover rimeleg å vektleggja: Styrking av foreldrerolla som ein rusførebyggjande faktor Tiltak knytt til tidleg intervensjon Betre samordning og samhandling av tenester knytt til etablert problematikk Kompetanseutvikling og organisering for å betra kvaliteten på dei ulike tenestene Meir og betre innsats på desse områda, saman med eit ekte engasjement blant befolkninga, vil gje eit godt grunnlag for å skapa denne robustgjeringa og eit felles ansvar i lokalmiljøet slik mandatet seier. Innsatsen på dei ulike område må operasjonaliserast innafor vedtekne mål slik det går fram nedanfor. Os kommune

18 3 Rusmiddelpolitiske mål og strategiar 3.1. Nasjonale mål og strategiar Samhandlingsreforma, Lov om folkehelsearbeid og Lov om kommunale helse- og omsorgstenester Gjennom samhandlingsreforma har regjeringa peika på behovet for å leggja større vekt på folkehelse og førebygging. Etter det nye lovverket skal derfor kommunen skaffa seg oversyn over oppvekst- og levekårstilhøva, og kunnskap om faktorar og utviklingstrekk i lokalmiljøet som har innverknad på befolkninga si helse. Etter folkehelselova skal kommunen i ein slik plan fastsetja overordna mål og strategiar for å møta dei folkehelseutfordringar som ein har, her under utfordringar på rusmiddelområdet. Regjeringa ønskjer difor at også rusmiddelpolitikken vert forankra i kommunen sitt folkehelsearbeid, og Rusmiddelpolitisk handlingsplan bør leggja vekt på folkehelseperspektivet i alt førebyggjande arbeid, t.d. i skjenkepolitikken. Folkehelseperspektivet er også vektlagt i den nye Lov om kommunale helse- og omsorgstenester som erstattar kommunehelselova og sosialtenestelova. Samhandlingsreforma og dei nye lovene gjev tydeleg til kjenne at psykiske lidingar og rusavhengigheit er likestilt med somatiske lidingar, her under også utvida plikt til øyeblikkeleg hjelp døgntilbod innan Stortingsmelding 30 ( ) Se meg! En helhetlig rusmiddelpolitikk Regjeringa vil gjennom denne meldinga og innafor ein heilskapleg rusmiddelpolitikk særleg leggja vekt på arbeidet innan fylgjande 5 område: Førebygging og tidleg innsats Samhandling tenester som arbeider saman Auka kompetanse og betre kvalitet Hjelp til tungt avhengige redusera overdosedødsfall Innsats for pårørande og mot passiv drikking IS-1948 Nasjonal fagleg retningslinje for utredning, behandling og oppfølging av personar med samtidig rus og psykisk lidelse ROP lidelser Denne retningslina vart gjeven ut i mars 2012 og byggjer på det faktum at ruslidingar og psykiske lidingar påverkar kvarandre og krev difor spesiell merksemd. Retningslina er eit resultat av oppdatert kunnskap og inneheld ulike råd overfor tenesteytarar. Bruk av desse retningslinene skal medverka til betre helse og livskvalitet hos personar med psykisk liding og samstundes rusliding. 18 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

19 3.2. Os kommune sine mål og strategiar Gjennom eit felles ansvar vil ein mobilisera lokalmiljø og den kommunale tenesteproduksjon for å gjera barn, unge og vaksne robuste i møte med rusmidlar. For å kunne realisera mandatet, her under skapa eit felles ansvar mobilisera lokalmiljøet robustgjera barn, unge og vaksne må Os kommune mellom anna: arbeida med unge og vaksne sine haldningar til bruk av rusmidlar styrka foreldrerolla som ein førebyggjande faktor utvikla vidare rusfrie tiltak for unge i aldersgruppa år etablera møteplassar og styrka samhandling mellom lokalmiljø og kommunal tenesteproduksjon utvikla samarbeid med skjenkenæringa og politi/kontrollmynde (ansvarleg alkoholhandtering) gjennom betre samordning skapa meir målretta innsats overfor personar med rusmiddelproblem Dette vil medverka til å fremja folkehelsa slik sentrale føringar legg opp til. Det er ikkje éin faktor eller éin kontekst som peikar seg ut som avgjerande i det førebyggjande arbeidet for å nå dei kommunale måla, men summen av alle faktorane og kontekstane. Det betyr at Os kommune må satsa på mange arenaer med ulike tiltak til same tid. Aktuelle arenaer er: Heimen å nå foreldre/føresette er viktig i det førebyggjande arbeidet Barnehage/skule der når vi barna og dei unge/ungdomen samstundes som ein når foreldra/føresette Fritida Allaktivitetshuset m/ungdomsklubb, Kultureininga, private lag og organisasjonar, pårørande, osv. Ulike kommunale tenester og spesialisthelsetenester Sals- og skjenkenæringa Politiet Samarbeidsarenaen. Dette er sjølvsagt ikkje éin arena, men eit mylder av samarbeidsfora der kommunen, politiet, frivillig sektor, lokalmiljøa med foreldre og føresette samarbeider om å skapa felles ansvar og mobilisering som kan bidra til robustgjering. Arbeidslivet, dvs. Os kommune som arbeidsplass (AKAN). Os kommune

20 4 Tiltak 4.1. Helsefremjande og førebyggjande tiltak Styrka foreldrerolla til dei som har barn i alderen 0-14 år I samarbeid med KoRus, Stiftelsen Bergensklinikkene vil vi utvikla eit program retta inn mot foreldre til barn i barnehage og barneskule som skal styrka foreldrerollen «rusførebygging i fredstid». Ei plangruppe får ansvaret for å driva fram dette arbeidet. Ansvar: Førebyggjande helsetenester. Tid: Planleggingsperiode i 2013, iverksetting i 2014 og heile planperioden Førebyggingsprogram for ungdom MOT. Vidareutvikla MOT som førebyggingsprogram i ungdomskulen der ein tilpassar metodikk og tiltak til lokale tilhøve. Ansvar: MOT-koordinator. Tid: Heile planperioden. Prosjekt Ungdom og helse. Vidareføra dette prosessorienterte programmet ved Os ungdomskule til også å gjelda dei andre ungdomsskulane. Ansvar: Rektor. Tid: Årleg. Skulk-prosjektet. Implementera Skulk-prosjektet i ungdomsskulane. Ansvar: Rektor. Tid: Heile planperioden. Kommunal ungdomsklubb. Tilpasse drifta til å femna om flest mogeleg. Ansvar: Kultursjef. Tid: Heile planperioden. Prosjekt ungdom og fritid. Utvikla eit prosjekt i samarbeid mellom kommunale tenester og private interesser/organisasjonar som skal skapa eit meir tilpassa fritidstilbod til ungdom i Os, spesielt i helgane, og som må utviklast i nært samarbeid med ungdomane. Ansvar: Kultursjef. Tid: Heile planperioden Breitt samansett råd «Rusmiddelfagleg råd» Dette rådet skal: halda seg orientert om utviklinga i kommunen vedkomande rusmiddelproblematikk vera pådrivar i høve til vedtekne tiltak i planen foreslå tiltak som kan bøta på negative utviklingstrekk medverka til å skapa eit felles ansvar og mobilisera lokalmiljø Rådet skal ha 5 medlemmar og vera representert slik: ein representant for lag og organisasjonar i Os ein representant frå lensmannskontoret ein representant frå Tenesteutvalet ein representant frå Oppvekst og Kultur på leiarnivå ein representant frå Helse, Omsorg og Beredskap v/ruskonsulent i Os kommune Rådet skal møta 2-3 gonger pr. år, og vert kalla saman av ruskonsulent. Ansvarleg: Ruskonsulent. Tid: Heile planperioden. 20 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

21 Samarbeidsavtale med Stiftelsen Bergenklinikkene om kompetanseutvikling Fylgja opp/utvikla vidare samarbeidsavtalen med KoRus Bergen, Stiftelsen Bergenklinikkene om ulike kompetanseutviklingstiltak, tilpassa behovet blant kommunale medarbeidarar/i tråd med statlege føringar, og dekkjer tema som høyrer heime på dei 3 ulike nivå. Avtalte tiltak kjem fram under det heimehøyrande nivå. Ansvar: Kommunalsjef for Helse, omsorg og beredskap, Kommunalsjef for Oppvekst og kultur. Tid: Heile planperioden Ansvarleg alkoholhandtering Etter samarbeidsavtalen med KoRus, Stiftelsen Bergensklinikkene vil Os kommune gjennomføra Ansvarleg Alkoholhandtering som er eit program for samarbeid mellom kommune, næring og politi. Målet med programmet er å skapa tryggare uteliv, redusera overskjenking, fyll og bråk på og rundt utestadar. Det er og eit mål at ein ikkje skal servera alkohol til ungdomar under aldersgrensa eller til klårt påverka gjestar. Ansvar: Kommunalsjef helse, sosial og beredskap. Tid: Oppstart hausten AKAN/rusførebygging Rusførebygging vert teke inn i HMT-arbeidet med sikte på å skapa meir medvitne haldningar blant tilsette i Os kommune. Dette kan gjerast ved at: bedriftshelsetenesta/amu i samarbeid med AKAN gjennomfører tiltak på systemnivå. det vert utvikla rutinar på at rusførebygging som tema vert ivareteke gjennom medarbeidarsamtalar. Ansvar: Personalsjef. Tid: Heile planperioden Tidleg intervensjon Lågterskel psykologteneste Kommunepsykolog skal m.a. gje tilbod til barn og unge i «risikofamilier.» Ansvar: Kommunalsjef Oppvekst og kultur. Tid: Heile planperioden Opplæringsprogrammet «Tidlig intervensjon» Kompetanseutvikling i samarbeid med KoRus, Stiftelsen Bergenklinikkene i bruk av kartleggingsverktøy og samtalemetodikk ved vanskar knytt til psykisk helse, rusmidlar og vald i nære relasjonar. Ansvar: Administrativ leiar v/førebyggjande helseteneste. Tid: 2013/ Rutineutvikling/ressursgruppe Laga rutinar i regi av I RUTE-prosjektet på kor ein skal venda seg når ein møter ungdom i faresonen som ønskjer hjelp. Ansvar: Ruskonsulent. Tid: Ferdigstilla skriftleg rutine som definerer ansvar ved overgang frå barnevern til NAV sosial Ansvar: Leiar Nav sosial/leiar barnevern. Tid: Kommunale bustader Vidareutvikla tiltak overfor vanskelegstilte slik det går fram av Bustadsosial handlingsplan for Os kommune. Ansvar: Bestillar- og forvaltarkontoret. Tid: Heile planperioden. Os kommune

22 4.3. Tiltak retta inn mot etablert problematikk Fagteam/ROP-innsatsteam Iverksetja ROP-innsatsteam i tråd med gjeldande planar for å sikra eit samordna og integrert tenestetilbod til ROP-pasientar. Ansvar: Fagteamet. Tid: Hele planperioden Metodikk for kartlegging og oppfølging I samarbeid med KoRus, Stiftelsen Bergensklinikkene gjennomføra opplæring i dette verktøy i arbeid med rusavhengige (prioritert personell NAV-tilsette). Ansvar: Ruskonsulent. Tid: 2013/ Kartleggingsverktøyet «Brukarplan» I samarbeid med KoRus, Stiftelsen Bergensklinikkene gjennomføra opplæring i dette verktøyet for å kartleggja omfang og karakter av rusmiddelmisbruk i Os kommune. Ansvar: Einingsleiar Helsetenester. Tid: Sjølvhjelpsgrupper for pårørande Utvikla arbeid med sjølvhjelpsgruppe for pårørande til pasientar med rus- og/eller psykiske lidingar. Ansvar: Avdeling Psykisk helse. Tid: 2013/ Heilskapleg pasientforløp innan psykiatri og rus Vert eige prosjekt. Ansvar: Prosjektleiar Samhandlingsreforma. Tid: Innan Utvikla lokal strategi for reduksjon av overdosedødsfall på bakgrunn av nasjonal strategi Ansvar: Kommuneoverlege. Tid: 2013/ Rusmiddelpolitisk handlingsplan

23 5 Kjelder Lov om omsetning av alkoholholdig drikk (Alkohollova) av Lov om barnevernstjenester av Lov om folkehelsearbeid av Lov om kommunale helse- og omsorgstjenester av Stortingsmelding nr. 47 ( ) Samhandlingreforma. Rett på behandling på rett sted til rett tid. Stortingsmelding nr. 30 ( ) Se meg! En helhetlig ruspolitikk. Stiftelsen Bergensklinikkene sin rapport frå 2011: Ungdom og rusmidlar i Os Rapport frå Statens institutt for rusmiddelforskning (SIRUS): Rusmidlar i Norge 2012 Retningsliner for sals- og skjenkeløyve i Os kommune IS-1948: Nasjonal faglig retningslinje for utredning, behandling og oppfølging av personer med samtidig rus og psykisk lidelse ROP lidelser. Os kommune

24 Vedlegg 24 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

25 Helsefremjande og førebyggjande tiltak Styrka foreldrerolla i alderen 0-14 år Utvikla eit program i samarbeid med KoRus retta inn mot foreldre til barn i barnehage og barneskule Førebyggjande helsetenester oppstart 2014 Førebyggingsprogram for ungdom MOT. Vidareutvikla MOT som førebyggingsprogram i ungdomskulen der ein tilpassar metodikk og tiltak til lokale tilhøve MOTkoordinator Heile planperioden Prosjekt Ungdom og helse. Vidareføra dette prosessorienterte programmet ved Os ungdomskule til også å gjelda dei andre ungdomsskulane Rektor ungdomsskule Heile planperioden Skulk-prosjektet Implementera Skulk-prosjektet i ungdomsskulane Rektor ungdomsskule Heile planperioden Kommunal ungdomsklubb Tilpasse drifta til å femna om flest mogeleg Kultursjef Heile planperioden Breitt samansett råd «Rusmiddelfagleg råd» Samarbeid om kompetanseutvikling Ansvarleg alkoholhandtering Prosjekt ungdom og fritid Utvikla eit prosjekt i samarbeid mellom kommunale tenester og private interesser/organisasjonar som skal skapa eit meir tilpassa fritidstilbod til ungdom i Os, spesielt i helgane, og som må utviklast i nært samarbeid med ungdomane Dette rådet skal: halda seg orientert om utviklinga i kommunen vedkomande rusmiddelpolitikk vera pådrivar i høve til vedtekne tiltak i planen foreslå tiltak som kan bøta på negative utviklingstrekk medverka til å skapa eit felles ansvar og mobilisera lokalmiljø Fylgja opp/utvikla vidare samarbeidsavtalen med KoRus Bergen, Stiftelsen Bergenklinikkene om ulike kompetanseutviklingstiltak, tilpassa behovet blant kommunale medarbeidarar/i tråd med statlege føringar, og dekkjer tema som høyrer heime på dei 3 ulike nivå. Avtalte tiltak kjem fram under det heimehøyrande nivå Etter samarbeidsavtalen med KoRus, Stiftelsen Bergensklinikkene vil Os kommune gjennomføra Ansvarleg Alkoholhandtering som er eit program for samarbeid mellom kommune, næring og politi. Målet med programmet er å skapa tryggare uteliv, redusera overskjenking, fyll og bråk på og rundt utestadar. Det er og eit mål at ein ikkje skal servera alkohol til ungdomar under aldersgrensa eller til klårt påverka gjestar Kultursjef Heile planperioden Ruskonsulent Heile planperioden Kommunalsjef for Helse, omsorg og beredskap og Kommunalsjef for Oppvekst og kultur Kommunalsjef helse, sosial og beredskap Heile planperioden Oppstart hausten 2013 AKAN/rusførebygging Rusførebygging vert teke inn i HMT-arbeidet med sikte på å skapa meir medvitne haldningar blant tilsette i Os kommune Personalsjef Oppstart hausten 2013 Os kommune

26 Tidleg Intervensjon Lågterskel psykologteneste Kommunepsykolog skal m.a. gje tilbod til barn og unge i «risikofamiliar.» Kommunalsjef oppvekst og kultur Heile planperioden Tidlig intervensjon Kompetanseutvikling i samarbeid med KoRus, Stiftelsen Bergenklinikkene i bruk av kartleggingsverktøy og samtalemetodikk ved vanskar knytt til psykisk helse, rusmidlar og vald i nære relasjonar. Einingsleiar Førebyggande helsetenster 2013/2014 Rutineutvikling/ ressursgruppe Laga rutinar i regi av I RUTE-prosjektet på kor ein skal venda seg når ein møter ungdom i faresonen som ønskjer hjelp Ruskonsulent Heile planperioden Rutiner Barnevern/ NAV sosial Ferdigstilla skriftleg rutine som definerer ansvar ved overgang frå barnevern til NAV sosial Leiar Nav sosial/leiar barnevern 2013 Kommunale bustader Vidareutvikla tiltak overfor vanskelegstilte slik det går fram av Bustadsosial handlingsplan for Os kommune Bestillar- og forvaltarkontoret Heile planperioden. 26 Rusmiddelpolitisk handlingsplan