Detaljregulering for Birkenesbøen del av gnr. 9, bnr. 17 Planskildring

Transkript

1 Detaljregulering for Birkenesbøen del av gnr. 9, bnr. 17 Planskildring Etne kommune 10. januar 2014

2 Innhald Innhald Samandrag Bakgrunn Føremålet med planen Forslagstillar, plankonsulent, eigartilhøve Krav om konsekvensutgreiing? Planprosessen Medverkande prosessar, varsel om oppstart Planstatus og rammevilkår Overordna planar Gjeldande reguleringsplanar Statlege planretningsliner/ rammer/ føringar Skildring av planområdet, eksisterande tilhøve Plassering av område Arealbruk i dag og tilgrensande arealbruk Stadkarakter Landskap og natur Kulturminner og kulturmiljø Landbruk Trafikk- og støytilhøve Born sine interesser Sosial infrastruktur Universell tilgjenge Teknisk infrastruktur Grunntilhøve Næring og luftforureining Skildring av planforslaget Planlagt arealbruk Plassering av busetnad og utforming Infrastruktur og parkering Miljøoppfølging Universell utforming Uteopphaldsareal Landbruksfaglege vurderingar Plan for vass- og avlaup samt tilknyting til offentleg nett

3 6.9 Plan for avfallshenting/ renovasjon Rekkjefølgjekrav Konsekvensutgreiing Konsekvensutgreiing ROS analyse Uønska hendingar med mogelege førebyggjande tiltak Konklusjon Innkomne merknadar Fylkesmannen i Hordaland Noregs vassdrags- og energidirektorat, NVE Statens vegvesen Mattilsynet Haugaland Interkommunale Miljøverk IKS, HIM Hordaland Fylkeskommune Avsluttande kommentar Reguleringsføresegner

4 1 Samandrag Planforslaget regulerer eit område på Birkenesbøen i Etne sentrum til bustader og leikeplass. Planområdet ligg i gjeldande reguleringsplan under kombinert føremål bustad og næring, og eit område med landbruk. Vegrett til området er sikra gjennom gjeldande reguleringsplan for området. 2 Bakgrunn 2.1 Føremålet med planen Føremålet med planen er å utarbeide eit område til bustadbygging med tilhøyrande leikeplass. På den måten vil ein få ein kontinuerleg utbygging av Birkenesbøen. I dag er planområdet delt opp av eit grønt område under føremålet landbruk. Dette området er lite eigna til dyrking og ligg inneklemt mellom eksisterande utbygging. Eksisterande vegtilkomst til allereie utbygd bustadfelt vil verta nytta til dei nye eigedomane. 2.2 Forslagstillar, plankonsulent, eigartilhøve Omega Areal AS er engasjert av Trygve Birkenes til å utarbeide reguleringsplan for bustader på delar av gnr. 9, bnr Krav om konsekvensutgreiing? Området er av Etne kommune vurdert til ikkje å utløysa krav om konsekvensutgreiing (KU), då det er snakk om eit mindre landbruksareal, og det ikkje kjem inn under oppfangskriteria i 4 f) i forskrifta. Oversiktsbilete Kjelde:

5 3 Planprosessen 3.1 Medverkande prosessar, varsel om oppstart Planarbeidet er varsla i tråd med PBL Det vart halde oppstartmøte Varsel om oppstart av reguleringsarbeid vart fylgt opp med brev til naboar, grunneigarar, offentlege organ, organisasjonar og andre Oppstart av planarbeidet vart også annonsert i Grannar, samt lagt ut på kommunen og Omega Areal as sine heimesider. Endeleg frist for tilbakemelding vart sett til Innspel er kommentert under punkt nedanføre og ligg som vedlegg. Det er komen i alt fem innspel frå offentlege instansar og interessentar. Varsla planområde. Utsnitt frå oppstartvarsel

6 4 Planstatus og rammevilkår 4.1 Overordna planar Området er i arealdelen til kommunedelplanen for Etnesjøen satt av til kombinert byggje og anleggsføremål og LNF- område. LNF- området ligg i eit allereie utbygt område, og ligg inneklemt og avskilt i høve til det ein gong samanhengande jordbruksområdet mot Etneelva. I dag ligg jordbrukslappen igjen mellom vegar og bustadutbygging. Planområdet legg difor opp til bustadutbygging på denne delen som ikkje lenger høyrer til landbruket, og som ligg naturleg til utbygginga av Birkenesbøen og sentrumsområdet i Etne. Området er i dag nytta til hagehald med grønsaker og nokre frukttre. Utsnitt frå Kommunedelplan for Etnesjøen

7 4.2 Gjeldande reguleringsplanar Planområdet er i eksisterande reguleringsplan sett av til landbruksføremål og kombinert føremål bustad og næring. Det er berre denne planen som ligg i nærleiken av planområdet, og den omfattar Julaskår, Tongane, Enge og Gjerdsrabbane. Utsnitt frå Reguleringsplan for Etnesjøen, del 2: Julaskår Tongane Enge Gjerdsrabbane I kart syner det ein bygning på planområdet. Dette er i realiteten ein presenning over nokre fruktre, og er generert feil ut i frå kart. Denne «bygningen» vart det difor sett vekk i frå i den vidare planlegginga

8 4.3 Statlege planretningsliner/ rammer/ føringar Nasjonale føringar: Stortingsmelding om regjeringa sin miljøpolitikk og riket sin tilstand, nr.26, Stortingsmelding om norsk klimapolitikk, nr.34, Rikspolitiske retningslinjer (RPR) for å ta i vare barn og unge sine interesser. Rikspolitiske retningslinjer (RPR) for samordna areal- og transportplanlegging i kommunen. Retningslinjer for handsaming av støy i arealplanlegging. Statlege planretningslinjer for klima og energiplanlegging i kommunane. Regionale føringar: Fylkesplanen for Hordaland, Fylkesplan for kulturminne, Fylkesdelplan for funksjonshemma, universell utforming. Handlingsplan for folkehelse, Fylkesmannen, landbruk, arealstrategiplan Folkehelselova. FylkesRos for Hordaland Kommunale føringar: Kommunedelplan for Etnesjøen med vedlegg og temakart. Reguleringsplan for Etnesjøen, del 2: Julaskår Tongane Enge Gjerdsrabbane. Rapportar: NVE «Flaumsonekart, Delprosjekt Etne, rapport nr. 3/2003»

9 5 Skildring av planområdet, eksisterande tilhøve 5.1 Plassering av område Planområdet ligg nordaust for Etne sentrum, med vegtilkomst frå fv. 34 og frå felles veg. Planområdet er avgrensa av fellesvegar for bustadane på Birkenesbøen og av det asfaltdekte tunet til næringsbygget i nord/ nordvest. Planområdet er på ca. 3,4 daa. Flyfoto av området. Kjelde: Arealbruk i dag og tilgrensande arealbruk Området vert i dag for det meste nytta til hage med noko grønsaksdyrking og frukttre. Vegane som går forbi planområdet er felles for bustadutbygginga elles på Birkenesbøen, og vil vere felles for frådeling av eigedomar på gnr. 9 bnr. 17 og 21. Som det kjem fram av gjeldande reguleringsplan ligg landbruksområdet klemt mellom samanhengande regulerte bustadområder. Det meste av tilgrensande areal er utbygd eller regulert til bustader. Innafor område avsett til bustad/ næring er det eit næringsbygg som er nytta av elektrikarbedrift. 5.3 Stadkarakter Området ber preg av å vere ein del av sentrumsområdet i Etne. Eksisterande eine- og tomannsbustadar i området er bygd med saltak, pulttak og flatt tak. Materialbruken i området er for det meste tre med ståande og - 9 -

10 liggjande kledning, i både lyse og mørke fargar. Bygningane for næring har i tillegg til treverk nytta mur for første etasje. Ca. 50 meter vest for planområdet ligg Enge skule med barne- og ungdomsskule som er bygd med pulttak og flatt tak, teglstein, tre og mur. Like nord for fylkesvegen parallelt med skulen ligg Skakke senter, kulturhuset i Etne, med kino, bibliotek, klatrevegg, idrettshall og Etne VGS. Her er også utandørs stadion. Ca. 200 meter nord for planområdet ligg Enge barnehage med 6 avdelingar for born frå 0 til 6 år. Brannstasjon og nye Etne kyrkje ligg også i dette området. Planområdet ligg i kort avstand til Etne sentrum med butikkar og tenestetilbod. 5.4 Landskap og natur Heile planområdet ligg på ca. kote 6 på eit flatt område. Området har ikkje noko estetisk eller kulturell verdi i dag, og ligg med gode soltilhøve. Lokalklima er som for resten av Vestlandet. Opplevinga av landskapet i områda rundt planområdet er rikt, då Etne kommune har mange høgdedrag, fjell og fjord, som gir eit rikt inntrykk og tilknyting til naturen. Det er mange turmogelegheitar i kommunen og fleire av desse er i gåavstand frå planområdet. 5.5 Kulturminner og kulturmiljø Etne kommune har lang historie og det er avdekka fleire automatisk freda kulturminne i kommunen. I følgje kartdatabasen til Miljødepartementet og Riksantikvaren er det ikkje registrert kulturminne på eller i nærleiken av planområdet, og det er ingenting som tilseier at desse vil verta gravd fram ved oppsetting av bustader på planområdet. Kulturminner. Kjelde: Som det kjem fram av kartet er den sørlege delen av Etne sentrum og Stødleterrassen prega av funn av kulturminne

11 Det er registrert fire SEFRAK bygg på eigedom bnr. 9, gnr 17, og omfattar bygningane under føremål kombinert næring/ bustad. Ingen av desse ligg i planområdet. SEFRAK- registrerte bygningar. Kjelde: Landbruk Store delar av planområdet ligg under arealressursen jordbruksareal med markslaga fulldyrka jord og noko open jorddekt fastmark og grensar til bygningar og samferdsle. Arealressurs. Kjelde: Området ligg ikkje under kjerneområde for landbruk jf. kartlegging i samband med utarbeiding av kommunedelplan for Etnesjøen. Kjerneområde landbruk Kjelde: Temakart til kommunedelplanen for Etnesjøen

12 5.7 Trafikk- og støytilhøve Planområdet ligg i gåavstand til viktige funksjonar som barnehage, skule, kulturhus og butikkar. Ved skulen og kulturhuset ligg ein busshaldeplass for skuleelevar. Det same gjer det ved kjøpesenteret. Det er ein bussterminal ca. 750 meter frå planområdet ved tidlegare Meieriet. Det er gang- og sykkelveg på alle desse strekningane. Tilkomst til planområdet skjer via eksisterande avkøyrsle frå fv. 34 og felles veg for det eksisterande bustadområdet på Birkenesbøen. Det vart skriven i merknad frå Statens vegvesen at avkøyrsla mot fylkesvegen er utflytande, med dårleg sikt i retning Etne grunna eit gjerde. Statens vegvesen vil at det skal setjast krav til at avkøyrsla skal stramast opp og at frisikt vert opparbeidd i tråd med deira retningsliner. Tilkomst frå fv. 34 til fellesveg som fører til planområdet (vist med raud pil). Kjelde: Krysset ved fv. 34 er regulert i gjeldande reguleringsplan for bustadområde og det er satt krav til opparbeiding av krysset, utan at dette er heilt oppfylt. Det som mellom anna vanskeleggjer opparbeidinga er elektrikarbedrifta som mottek vareleveransar med større køyretøy. Slik krysset er no i dag, er det utflytande, men samstundes gjer det at større køyretøy kan køyre ut av fylkesvegen, levere varer, for så å køyre inn igjen utan å måtte ryggje. Det vil difor vere eit spørsmål om kva som vil vere tryggjast for området, og korleis ein på best mogeleg måte kan ivareta tryggleiken til både køyrande, gåande og syklande. Så lenge bedrifta er etablert i området, så vil det også vere vareleveransar. Det er registrert ei trafikkmengd med årsdøgntrafikk på 2500 med 5% andel tunge køyretøy i 2012 på fv. 34 ved området. Støykartet til vegvesenet syner at gul sone frå fv. 34 ikkje råkar planområdet. Det vil difor ikkje vere naudsynt med støyreduserande tiltak mot fylkesvegen. Støykart. Kjelde:

13 Det har vore fleire registrerte ulykker med skada personar langs fylkesveg 34. Det er truleg at det har vore fleire ulykker på strekninga som ikkje har vorte rapportert. Ingen av ulykkene er registrert i eller ved avkøyringa til Birkenesbøen. Tabell over registrerte ulykker. Lista opp frå nordaust mot europavegen. Registrerte ulykker med grøn farge. Kjelde: Årstal Kategori Type skade Hending 1997 MC ulykke 1 Lettare skadd Forbikøyring 1992 Gåande i køyrebanen 1 lettare skadd Påkøyring 2003 Sykkelulykke 1 lettare skadd Påkøyring 2003 Bilulykke 2 lettare skadd Påkøyring bakfrå 1990 Gåande i køyrebanen 1 alvorleg skadd Påkøyring 5.8 Born sine interesser Born sine interesser er i stor grad bevart, då det er gåavstand til barnehage, skule og fritidsaktivitetar. Kollektivtilbodet er godt, og det er gang- og sykkelsti til busstopp, haldeplassar og bussterminal. Stadanalysen til Etne kommune syner at populære område for born og unge er på Meieriplassen og hotellet ved bussterminalen, ved kaiareala, Etne kjøpesenter, ved skulen og idrettsanlegga og ved kulturhuset. I dag oppheld ein større andel av borna seg ved kulturhuset, då tilbygget med idrettshall og nytt bibliotek ikkje var opna då stadanalysen vart utført. Det er også mykje born ved den nye kunstgrasbanen. For tida pågår det eit arbeid for utbetring av området mellom Enge skule og Skakke senter med utviding av busshaldeplassen og nytt gangfelt. Stadanalysen gjorde ei registrering av tilgjenge, veg og trafikk med tanke på gang- og sykkelvegar og gangfelt. Tilgjenge, veg og trafikk. Kjelde: Stadanalyse Etne,

14 5.9 Sosial infrastruktur Enge barnehage ligg nærast planområdet med 6 avdelingar, Rygg barnehage har ein avdeling og den private barnehagen Småfolk har 80 plassar tilgjengeleg. Enge skule har rundt 400 elevar, og SFO- ordning med over 70 born. Rygg skule har ein kapasitet på 50 elevar. Etne VGS er ein del av kulturhuset i Etne, ca. 200 meter frå planområdet. I tillegg har skulen mekaniske fag på Tesdal, ca. 6 km frå planområdet Universell tilgjenge Den universelle tilgjenga i Etne er god, tross for at det fortsatt er fleire høge fortauskantar som gjer det vanskeleg å forflytta seg med funksjonshemmingar. I samband med kommunedelplanen utarbeida kommunen eit tilgjengekart med omsyn til universell utforming i Etne sentrum. Denne syner lokalitetane for høge fortauskantar og andre potensielt trafikkfarlege element. Tilgjengekart med omsyn til universell utforming. Kjelde: Temakart i samband med kommunedelplanen Gåande og syklande frå Birkenesbøen som skal mot Enge skule og sentrum nyttar i dag regulert gangveg og fellesveg til opparbeidd gangveg langs fylkesvegen. Det er ikkje mykje trafikk på fellesvegen dei må nytta på eit lite stykke av vegen. Gang- og sykkelveg frå krysset til fv. 34 mot gang- og sykkelveg vil kunne gi enda betre tilgjenge og trafikktryggleiken på Birkenesbøen, men det vil då vere noko lengre veg å gå

15 5.11 Teknisk infrastruktur Det er mogeleg å knyte seg til kommunalt vass- og avlaupsanlegg og energiforsyning i området Grunntilhøve Det er ikkje registrert skredhendingar, og det er ikkje aktsemd for snøskred eller steinsprang på planområdet eller i nærområdet. Denne delen av Etne sentrum består av lausmassane tynn morene på under 0,5 meter. Fundamentering av bustader vert ikkje sett på som noko problem. Lausmassar Kjelde: Næring og luftforureining Næringsområdet Tongane ligg ca 1 km frå planområdet. Dette næringsområdet har utslepp ved produksjon av asfalt og betong, og har forureining i form av støvpartiklar ved knusing av stein. Denne forureiningskjelda vil ikkje ha noko å bety for planområdet

16 6 Skildring av planforslaget 6.1 Planlagt arealbruk I planforslaget er det lagt opp til bustader og felles leikeplass med tilhøyrande omsynssoner Reguleringsføremål Bustadar frittliggjande småhus: Planforslaget legg opp til frittliggjande småhus eller hus i rekkje innafor byggjegrensene. Leikeplass: Leikeplassen er felles for bustadene innafor planområdet. Faresone flaumfare: Heile planområdet ligg innan kjellarfri sone, og kan difor ikkje ha kjellar under bakken grunna faren for forventa 200- års flaum. Sikringssone frisikt: Innafor området må det ikkje setjast opp hindringar for sikt 0,5 meter over tilstøytande vegar. 6.2 Plassering av busetnad og utforming Plassering av bygningar vil skje innafor byggjegrensene. Uthus og garasje skal plasserast på eigen eigedom, og inntil 1,0 meter frå naboeigedom. Bustadene på eigedommen skal ha saltak, pulttak eller flatt tak, og med utforming som er mest mogeleg stadtilpassa. Eksisterande utbygging på Birkenesbøen har både ståande og liggjande kledning, med både lyse og mørke fargar, og med same takform som i føresegnene til planforslaget. Bustadene kan vere maksimalt 8 meter i mønehøgd og maks BYA er 50% medrekna areal for garasje og parkering. Alle høgder og utnytting av areal skal reknast etter vegleiar «Grad av utnytting». 6.3 Infrastruktur og parkering Tilkomst til området skjer via eksisterande avkøyring og felles veg som er regulert i Reguleringsplan for Etnesjøen del 2, og som gjennom reguleringsplanen også skal vere felles for eigedommar frå delt gnr. 9, bnr. 17. Det vert sett rekkjefølgjekrav i føresegnene om at kryss til fylkesvegen må ha frisikt, og skal stramast opp før bruksløyve vert gjeven. Parkering skal skje på eigen grunn. Snuplass kan skje på anten eigen grunn eller på felles veg. 6.4 Miljøoppfølging Det er ikkje naudsynt med miljøoppfølging

17 6.5 Universell utforming Prinsippet om universell utforming skal leggjast til grunn ved opparbeiding av leikeplass, parkering og tilkomst til bustadområdet. 6.6 Uteopphaldsareal Det vert regulert inn eit område for leikeplass felles for bustadane på planområdet. Andre delar av kvar eigedom som ikkje vert avsett til parkering, vegareal eller bygd ut skal nyttast til privat uteopphaldsareal. 6.7 Landbruksfaglege vurderingar Delen avsett til landbruk ligg inneklemt og er i dag for det meste nytta til hagebruk. Landbruksområdet ligg ikkje felles med dei større areala som ligg aust for planområdet. Området er ikkje ein del av kjerneområde landbruk. At dette landbruksområdet vert sett av til utbygging slik at vi får ein samanhengande utbygging på Birkenesbøen vert ikkje sett på som negativt, då dette området i dag er vanskeleg å nytta til landbruksdrift. Området er ikkje tatt med i kommunedelplanen for Etnesjøen, men dette meiner kommunen er fordi det ikkje var komen innspel på området i kommuneplanprosessen, og at kommunen sjølv ikkje fanga opp dette arealet i prosessen. Det er frå kommunen si side ønskeleg med ei fortetting i dette området som er så sentrumsnært, og nær til skule, barnehage mm. 6.8 Plan for vass- og avlaup samt tilknyting til offentleg nett Eigedomane på planområdet skal knyta seg opp til kommunalt vass- og avlaupsnett. Området vil knyta seg til eksisterande el- forsyning for Birkenesbøen. 6.9 Plan for avfallshenting/ renovasjon Søppeldunkane skal plasserast langs felles veg slik at dei kan hentast med renovasjonsbil Rekkjefølgjekrav - Før det vert gjeve bruksløyve skal frisiktsoner, avkøyrsle og leikeplass vera opparbeidd og godkjend av Etne kommune. I tillegg skal krysset ved fylkesvegen vera opparbeidd i samsvar med reguleringsplan for Etnesjøen, del 2: Julaskår Tongane Enge Gjerdsrabbane

18 Nedkopiert reguleringsplan

19 7 Konsekvensutgreiing 7.1 Konsekvensutgreiing Området er av Etne kommune vurdert til ikkje å utløysa krav om konsekvensutgreiing (KU), då det er snakk om eit mindre landbruksareal, og det ikkje kjem inn under oppfangskriteria i 4 f) i forskrifta

20 8 ROS analyse 8.1 Uønska hendingar med mogelege førebyggjande tiltak Uønska hending Sannsyn Konsekvens Risiko Aktuelt tiltak/ kommentar Flaum S3 K2 S3/K2 Området ligg i ei kjellarfri sone og må innarbeidast i reguleringsplanen under omsynssone flomfare, med tilhøyrande føresegner som hindrar bygging av kjellar. Sterk vind S1 K1 S1/K1 Planområdet ligg i eit område med lite tre. Felling av tre grunna sterk vind vil råka planområdet dersom det fører til straumbrot. Bustadane må dimensjonerast slik at takpanner og andre delar av huset tolar sterk påkjenning frå vind. Skog- og grasbrann S2 K1 S2/K1 Naudsynt sløkkjevatn må sikrast ved ein eventuell grasbrann. Avstand til brannstasjon og til elv gjer at konsekvensen for grasbrann vert justert ned. Det er ikkje skog i området. Radon S4 K2 S4/K2 Alle bygningane vert planlagt og bygd i samsvar med krav i TEK 10, forskrift om tekniske krav til byggverk, 13-5 Radon. Havnivåstigning S3 K1 S3/K1 Havnivået kan stiga mellom 40 til 80 cm i løpet av et århundre. Planområdet ligg på kote 6, og det vil difor vere fleire hundre år til planområdet vil verka råka av havnivåstigning etter denne rapporten. Då vil mesteparten av Etne sentrum også ligge under vatn. Viltpåkjørslar S5 K2 S5/K2 Det vert ikkje sett på at viltområde eller viltkorridorar er i nærleiken av planområdet, eller at ei utbygging vil ha noko å sei for viltområdet. Jordskjelv S1 K1 S1/K1 Dei fleste jordskjelv i Noreg frå 1979 til i dag har vore under 4 på Richters skala. Bustadene på planområdet må byggjast etter tekniske forskrifter

21 Ekstremnedbør S1 K1 S1/K1 Store nedbørsmengder råkar Vestlandet årleg, utan at det fører til større skadar på materielle verdiar. Avlaupsnett og kummer må dimensjonerast slik at dei tolar større nedbørsmengder. Plante-, dyreliv, og naturtypar Ureining i luft, vatn eller grunn S1 K1 S1/K1 Det er ikkje registrert utvalde naturtypar, prioriterte artar, raud- eller svartelista artar eller artsførekomstar på planområdet eller i nærområdet. S5 K2 S5/K2 Det vert ikkje sett på som at denne forureiningskjelda vil ha noko å bety for planområdet. El- forsyning S1 K1 S1/K1 Det er mogeleg å kopla seg til elforsyninga på Birkenesbøen, utan at dette vert overbelasta. Vatn og avlaup S1 K1 S1/K1 Det er mogeleg å knyte seg til kommunalt vatn og avlaup utan at dette vert overbelasta. Brann S4 K2 S4/K2 Naudsynt sløkkjevatn må sikrast. Det vert ikkje sett på at bustadane vil føre til ei større sannsyn for brannutvikling i området. Avstand til brannstasjon og til elv gjer at konsekvensen vert justert ned ved at ein får mindre fare for spreiing. Infrastruktur, veg S1 K2 S1/K2 Krysset mellom fellesvegen og fv. 34 må stramast opp før bruksløyve vert gjeven til nye bustader på Birkenesbøen. Tungtransport med farleg gods S5 K1 S5/K1 Det er eit lite sannsyn for at dette vil påverka planområdet og bustadeigedomane på nokon annan måte enn glatt køyrebane ved oljesøl, og eventuell lukt. Støy S1 K1 S1/K1 Det vil ikkje vere naudsynt med støyreduserande tiltak mot fylkesvegen. Støy i anleggsfasen må reknast med

22 8.2 Konklusjon Tiltak med kommentarar vil verta innarbeidd i reguleringsplanen og tilhøyrande føresegner. Heile planområdet tilfredsstiller krav til tilstrekkelig sikkerheit mot flaum, jf. TEK sikkerheitsklasse F2. Vi kan ikkje sjå at det er naudsynt med vidare risikoreduserande tiltak på planområdet utover det som er lagt inn i planen. 9 Innkomne merknadar Fylkesmannen i Hordaland Fylkesmannen skriv at det i gjeldande reguleringsplan er regulert til landbruk og bustad/ næring, og at delen som er regulert til landbruk er registrert med 2,4 dekar fulldyrka mark. Dei skriv at jordvern er viktig for Etne kommune, og at det er uheldig for kommunen med omregulering av dette landbruksområdet. Fylkesmannen vil vurdere konsekvensen av ei slik planendring for anna jordbruksareal i nærleiken, og rår frå planarbeidet dersom konsekvensen er negativ. Kommunen må vere klar på kva som blir den langsiktige grensa mellom sentrums- og utbyggingsområda og landbruksområda dersom planarbeidet går vidare. Vår kommentar Jordbruksarealet på planområdet ligg inneklemt mellom veg og bustadutbygging, og ligg ikkje som ein del av det samanhengande landbruksområdet i området. Planområdet ligg i ein større relasjon til utbygging enn til landbruksområdet, som i dag for det meste er nytta til hagehald. Arealet inngår ikkje i kjerneområde for landbruk som vart kartlagt i samband med kommunedelplanen for Etnesjøen. Nedbygging av arealet vil ikkje ha innverknad for aktive gardsbruk. Noregs vassdrags- og energidirektorat, NVE Skriv at planområdet ligg i kjellarfri sone, som vil seie område som ligg mindre enn 2,5 meter over flaumsona. NVE rår til at nye bygg vert planlagt utan kjellar under bakkenivå. Vår kommentar Merknaden er tatt til etterretning, og innarbeidd i planforslaget

23 Statens vegvesen Skriv at eksisterande avkøyrsle mot fv. 34 er utflytande og med dårleg sikt retning Etne sentrum. Avkøyrsla frå eigedommen har tilkomst til fv. 34 parallellt med samleveg, der gjerde tar sikt. Skriv at Statens vegvesen vil setje krav at avkøyrsla skal stramast opp og at frisikt skal opparbeidast i tråd med retningsliner. Skriv at byggeplan skal utarbeidast og sendast til Statens vegvesen for godkjenning. Vår kommentar Det er innarbeidd rekkjefølgjekrav, der krysset må utbetrast før bruksløyve vert gitt. Vegen inn til Birkenesbøen er i krysset opparbeidd i samsvar med gjeldande reguleringsplan, og det kan sjå ut for at frisiktsonene i gjeldande plan er opprettholdt. Dette må målast meir nøyaktig på staden. Mattilsynet Gjer merksam på kravet om tilfredsstillande tilgang til hygienisk trygt og tilstrekkeleg drikkevatn for bygningar til opphald for menneske. Vår kommentar Kravet om tilfredsstillande tilgang til hygienisk trykt og tilstrekkeleg drikkevatn for bygningar til opphald for menneske vil verta heldt ved tilkopling til kommunalt vassverk. Haugaland Interkommunale Miljøverk IKS, HIM Skriv at HIM sin renovasjonsnorm skal leggast til grunn for det vidare reguleringsarbeidet. Vår kommentar HIM sin renovasjonsnorm vil leggjast til grunn i det vidare planarbeidet. Hordaland Fylkeskommune Hordaland fylkeskommune opplyser at det står fire SEFRAK- bygg innafor eigedomen og like utafor planområdet, og at Hordaland fylkeskommune varslar motsegn til plan dersom ikkje det vert tatt tilstrekkeleg omsyn til regionale viktige kulturminne. Vår kommentar SEFRAK- bygningane er skildra i planskildringa og ligg like nord for planområdet, og ikkje innafor

24 10 Avsluttande kommentar Det er regulert inn område for bustadutbygging og leikeplass i eit område som i gjeldande reguleringsplan ligg under kombinert føremål bustad og næring og landbruk. Landbruksdelen er liten og inneklemt, og høyrer meir til bustadutbygginga på Birkenesbøen enn til omliggjande landbruksområde. Vi ser ikkje at det er noko tilhøve som fører til at planforslaget ikkje kan utarbeidast som føreslått. Området ligg godt til rette for bustadutbygging, då det er kort avstand til skule, barnehage, idrettsanlegg og sentrumsfunksjonar. 11 Reguleringsføresegner Dei regulerte områda er vist med reguleringsgrense på plankartet. Innafor dei regulerte områda skal arealbruken vera som det går fram av plankartet. Desse føresegnene utgjer saman med plankart datert reguleringsplan for området. Føremålet med reguleringsplanen er å etablere bustader på gnr. 9, bnr. 17 i Etne kommune, med tilhøyrande leikeplass. 1 Arealet innanfor plangrensa har følgjande føremål i samsvar med Pbl 12-5 I. Bygningar og anlegg (pbl 12-5 nr 1) - Bustadar frittliggjande småhus - Leikeplass II. Omsynssoner - Faresone flomfare - Sikringssone frisikt 2 Felles føresegner Om det vert gjort funn av automatisk freda gjenstandar eller konstruksjonar under arbeid med tiltak i planområdet, må arbeidet straks stoggast og kulturminnestyresmakt varslast for nærare gransking, jf. Kulturminnelova 8, 2. ledd Prinsippet om universell utforming skal leggjast til grunn ved opparbeiding av leikeplass, parkering og tilkomst til bustadområdet Vatn og avlaup må koplast til det kommunale anlegget. Naudsynt sløkkjevatn må sikrast

25 3 Bygningar og anlegg (pbl 12-5 nr 1) 3.1 Bustadar frittliggjande småhus, BFS Bygningar skal plasserast innafor byggjegrenser som vist på plankartet Bygningar skal førast opp med saltak med takvinkel på grader, pulttak inntil 30 grader, eller flatt tak Maks BYA er 50 % medrekna garasje- og parkeringsareal jf. vegleiar «Grad av utnytting» Avkøyrsle frå planområdet skal vere plassert slik at ein får tilfredsstillande sikttilhøve og ei god løysing med omsyn til tryggleik Det kan førast opp bustader med inntil 8 meter mønehøgd, målt frå gjennomsnittleg terrengnivå. Ved pulttak skal maks høgde vere under 8 meter. Ved flatt tak skal maks høgde vere under 6,5 meter. Det kan førast opp garasjar og uthus. Garasjar og uthus inntil 50 m 2 BYA kan førast opp inntil 1 meter frå naboeigedom Det kan tillatast hus i rekkje, ein kan då sjå bort frå dei regulerte eigedomsgrensene Det må setjast av min. 2,0 parkeringsplassar for einebustader. Ved utbygging med fleire bueiningar må det setjast av min. 1,5 parkeringsplass pr. bueining. 3.2 Leikeplass, f_blk Innafor området skal det setjast av areal for leik. Leikeplassen skal vere felles for alle eigedomane på planområdet. Leikeplassen skal opparbeidast med minimum ein sandkasse og eitt leikeapparat for små born. Det skal i tillegg setjast opp ein sitjebenk. 4 Omsynssoner 4.1 Faresone flaumfare, H320_ Det skal ikkje førast opp varige installasjonar eller bygg under nivå for ein forventa 200- års flaum, jf. flaumsoneanalysen for Etneelva i NVE sin rapport «Flaumsonekart, Delprosjekt Etne, rapport nr. 3/2003». Kommunen kan i byggjesak tillate lågare oppfylling for mindre bygg utan varig opphald, om søkjar kan dokumentere at tiltaket vil kunne tole kortvarige periodar med flaum utan å gje skade på liv, helse eller store økonomiske verdiar. 4.2 Sikringssone frisikt, H140_ Innafor området skal det vere fri sikt i ei høgd på 0,5 meter over tilstøytande vegbanar

26 5 Rekkjefølgjekrav - Før det vert gjeve bruksløyve skal frisiktsoner, avkøyrsle og leikeplass vera opparbeidd og godkjend av Etne kommune. I tillegg skal krysset ved fylkesvegen vera opparbeidd i samsvar med reguleringsplan for Etnesjøen, del 2: Julaskår Tongane Enge Gjerdsrabbane

27 ROS- analyse Detaljregulering for Birkenesbøen del av gnr. 9, bnr. 17 Etne kommune 10. januar 2014

28 Innhald Innhald ROS- analyse Føremål og omgrep Føremål Omgrep Vurdering av mogelege uønska hendingar Planføresetnadar Planområdet Farekategoriar for vurdering av mogelege uønska hendingar Naturbaserte farar Ras/ skred Flaum Sterk vind Skog- og grasbrann Radon Havnivåstigning Viltpåkjørslar Jordskjelv Ekstrem nedbør Plante-, dyreliv og naturtypar Menneske- og verksemdbaserte farar Ureining i luft, vatn eller grunn El- forsyning Vatn og avlaup Brann Infrastruktur, veg Tungtransport med farleg gods Støy Analyse og konklusjon Kriteria for rangering av sannsyn Kriteria for rangering av konsekvens Risikomatrise Akseptkriterium Uønska hendingar med mogelege førebyggjande tiltak Konklusjon

29 1. Føremål og omgrep 1.1 Føremål Føremålet med risiko- og sårbarhetsanalysar er å utarbeida eit grunnlag for planleggingsarbeidet slik at beredskapsmessige omsyn kan integrerast i den ordinære planlegginga, og at det kan gi betre grunnlag for beredskaps- og kriseplanlegging i samfunnet. 1.2 Omgrep Risiko uttrykker den faren som uønska hendingar representerer for menneske, miljø, økonomiske verdiar og samfunnsviktige funksjonar. Risiko er eit resultat av sannsynet for (frekvensen) og konsekvensane av uønska hendingar (DSB) Sårbarhet er eit uttrykk for eit system si evne til å fungera og oppnå måla sine når det blir utsett for påkjenningar (DSB) Sannsyn er eit uttrykk for kor hyppig ei hending kan ventast å inntreffa. Vurderinga må byggja på kjennskap til lokale tilhøve, røynsler, statistikk og anna relevant informasjon. Konsekvens er mogeleg verknad av ei hending. 2. Vurdering av mogelege uønska hendingar 2.0 Planføresetnadar Planområdet Føremålet med planen er å utarbeide eit område til bustadutbygging med tilhøyrande leikeplass. På den måten vil ein få ei kontinuerleg utbygging av Birkenesbøen. I dag er planområdet delt opp av eit grønt område under føremålet landbruk. Dette området ligg inneklemt mellom eksisterande utbygging. Eksisterande vegtilkomst til allereie utbygd bustadfelt vil verta nytta til dei nye eigedomane, og er sikra gjennom eksisterande reguleringsplan for Etnesjøen, del 2. Planområdet ligg nordaust for Etne sentrum, med tilkomst frå fv. 34 og ein felles veg. Planområdet er avgrensa av fellesvegar for bustadane på Birkenesbøen og av det asfaltdekte tunet til bygga med kombinert bustad og næring i nord/ nordvest. Planområdet er på ca. 3,4 daa

30 2.1 Farekategoriar for vurdering av mogelege uønska hendingar I plankartet vil område med potensiale for risiko synast med omsynssone. ROS-analysen er utført i samsvar med «Veileder for kommunal risiko- og sårbarhetsanalyser» utgitt av Direktoratet for sivilt beredskap (2010), Norsk Standard 5814:2008, «Veiledning om tekniske krav til byggverk» utgitt av Direktoratet for byggkvalitet (2010), og vedtekne akseptkriterium for Etne kommune. Det er laga ei sjekkliste ut i frå liste med farekategoriar i «ROS- analysemal for arealplansamanheng i Etne kommune», ut i frå om dei er aktuelle å kartleggja eller ikkje. Hending/ situasjon Aktuelt? Naturbaserte farar Ja Nei Er området utsett for eller kan planen medføre risiko for: Snøskred x Sørpeskred x Lausmasseskred x Steinsprang x Flaum x Sterk vind x Skog og grasbrann x Radon x Dambrot x Havnivåstigning x Viltpåkjørslar x Jordskjelv x Ekstremnedbør x Menneske- og verksemdbaserte farar Ja Nei Kan planen få konsekvensar for eller kan planområdet verta påverka av: Ureining i luft, vatn eller grunn x Samlokalisering x El- forsyning x Vatn og avlaup x Utslepp x IKT x Brann x Infrastruktur, veg x Tungtransport med farleg gods x Terrorisme (hamner) x Eksplosjonsfare knytt til industri x Støy x - 4 -

31 2.2 Naturbaserte farar Ras/ skred Steinsprang, snø, sørpe og lausmasseskred frå naturleg terreng Grunngjevnaden for kvifor planområdet ikkje vert ansett for å vere utsett for, eller kan medføra risiko for skred, er at det ikkje er registrert skredhendingar, og det er ikkje aktsemd for snøskred eller steinsprang på planområdet eller i nærområdet. Denne delen av Etne sentrum består av lausmassane tynn morene på under 0,5 meter, og fundamentering av bustader på desse massane vert ikkje sett på som noko problem. Lausmassar Kjelde: Flaum Elv, bekk Planområdet ligg under NVE sin verneplan for vassdrag, og det er utreda ein flaumrapport i regi av NVE. Verneplan for vassdrag. Kjelde: geocortex.dirnat.no - 5 -

32 Flaumrapporten til NVE syner at flaumsonen for ein 200- års flaum ligg mellom 4,8 5,3 meter over havet ved planområdet i høve til flaum generert i profilane Planområdet ligg på kote 6, noko som tilseier at området ligg i ei såkalla kjellarfri sone, då området ligg under 2,5 meter over ein forventa 200- års flaum Sterk vind Sør- Noreg ligg midt i vestavindbeltet og er mykje utsett for lågtrykk som kjem inn frå havet mot Sør- Noreg og vidare mot Vestlandet. Lågtrykka kan gje mykje nedbør og sterk vind. Det er fare for at delar av bygningar vert riven frå vegger og tak. Bord og stolar i hagar kan bli tatt av vinden og gjere skade. Tre kan fella og gjere materielle skader. Ofte fell tre på telefon- og straumliner og fører til at større bustadområder vert utan fasttelefon og straum

33 2.2.4 Skog- og grasbrann Ved lengre periodar med tørr luft og lite regn er det fare for at grasbrann oppstår i nærområdet til planområdet. Det er ikkje skog i nærområdet, og berre noko dyrka mark Radon Alle bygningane vert planlagt og bygd i samsvar med krav i TEK 10, forskrift om tekniske krav til byggverk, 13-5 Radon. - Bygning skal prosjekterast og utførast med radonførebyggjande tiltak slik at innstrømninga av radon frå grunnen vert avgrensa. - Radonkonsentrasjonen i innelufta skal ikkje overstige 200 Bq/m3. - Bygning berekna for varig opphald skal ha radonsperre mot grunnen. - Bygning berekna for varig opphald skal tilretteleggast for eigna tiltak i byggegrunn som kan aktiverast når radonkonsentrasjon i inneluft overstiger 100 Bq/m3, dette ledd gjeld ikkje dersom det kan dokumenterast at dette er unaudsynt for å tilfredsstilla kravet om 200 Bq/m Havnivåstigning Planområdet ligg 6,0 meter over havnivå. Havnivåstigninga kan føre til at stormflo og bølgjer strekk seg lenger inn på land enn i dag. I følgje rapporten til DSB «Havnivåstigning Estimater for framtidig havnivåstigning i norske kystkommuner, 2009» kan havnivået langs norskekysten stiga mellom 40 til 80 cm i løpet av et århundre. Den største havnivåstigninga forventes å komme på Sør- og Vestlandskysten Viltpåkjørslar Det er liten fare for viltpåkjørslar på planområdet. Det vart laga ein konsekvensutgreiing og risiko- og sårbarheitsanalyse i samband med kommunedelplanen for Etnesjøen Då vart det utarbeidd temakart for viltområde jf. kartlegging i samarbeid med Fylkesmannen i Hordaland si miljøvernavdeling i Som vist på kartet er det viktige viltområde langs Etneelva, men ikkje i planområdet. Viltområde Kjelde:

34 2.2.8 Jordskjelv Sterke jordskjelv er uvanleg i Noreg grunna avstand til samanstøyt mellom to tektoniske plater. Mindre jordskjelv råkar likevel Vestlandet, der det i 1904 var eit jordskjelv sør for Oslo med styrke på 5,4 på Richters skala. I følgje har det frå 1979 til i dag vore fleire jordskjelv som kan merkast av menneskje. Det er tydeleg at dei mest aktive jordskjelvområda ligg på Vestlandet og i Nordsjøen. Jordskjelv frå 1979 til i dag. Raude prikkar syner jordskjelv merkbar for menneskje. Gule prikkar er jordskjelv med 4 eller meir på Richters skala. Kjelde: Ekstrem nedbør Det kommunale avlaupsnettet kan svikta, og kummar og rister kan tetta seg til. Dette medfører risiko for at vatnet tar nye vegar og vil kunne gjera materielle skader og øydeleggingar Plante-, dyreliv og naturtypar Det er ikkje registrert prioriterte artar, raud- eller svartelista artar eller artsførekomstar på planområdet eller i nærområdet. Det er heller ikkje registrert utvalde naturtypar eller område med heilskapleg kulturlandskap. Området ligg ikkje under kjerneområde landbruk. Det er registrert funn av raudlisteartar og andre artar i nærområda til Etneelva på artskartet til artsdatabanken, men det er ingen grunn til å tru at desse oppheld seg ved bustadområdet på Birkenesbøen, eller vil verta påverka av ei utbygging på planområdet. Registrerte artar Kjelde:

35 2.3 Menneske- og verksemdbaserte farar Ureining i luft, vatn eller grunn Næringsområdet Tongane ligg ca 1 km frå planområdet. Dette næringsområdet har utslepp ved produksjon av asfalt og betong, og har forureining i form av støvpartiklar ved knusing av stein El- forsyning Det er mogeleg å kopla seg til energiforsyninga på Birkenesbøen Vatn og avlaup Det er mogelegfor å knyte seg til kommunalt vass- og avlaupsanlegg og energiforsyning i området Brann Naudsynt sløkkjevatn må sikrast. Planområdet ligg under 100 meter frå brannstasjonen og 200 meter frå elva. Naudsynt brannmannskap og ekstra tilgong på vatn ved eventuell bustadbrann gjer at planområdet er godt sikra ved ein brann Infrastruktur, veg Krysset mellom fellesvegen og fv. 34 er utflytande. Krysset må stramast opp før bruksløyve vert gjeven til nye bustader på Birkenesbøen. Det som mellom anna vanskeleggjer opparbeidinga av krysset er elektrikarbedrifta som mottek vareleveransar med større køyretøy. Slik krysset er no i dag, er det utflytande, men samstundes gjer det at større køyretøy kan køyre ut av fylkesvegen, levere varer, for så å køyre inn igjen utan å måtte ryggje. Det vil difor vere eit spørsmål om kva som vil vere tryggjast for området, og korleis ein på best mogeleg måte kan ivareta tryggleiken til både køyrande, gåande og syklande. Skuleelevar og fotgjengarar som skal mot sentrum nyttar interne vegar og gangveg nærare skulen og ikkje krysset ved fv. 34 og fellesveg, så det er få fotgjengarar i dette krysset. Tilkomst frå fv. 34 til fellesveg som fører til planområdet (vist med raud pil). Kjelde:

36 Fellesvegen på Birkenesbøen tener i dag 21 bustadeiningar/ gardsbruk, med gjennomsnittleg forbruk på 3 turar kvar dag. Dette gir vegen ein ÅDT på 63 bilar. Ved å planleggje for fire bustadeiningar til, vil årsdøgntrafikken gå opp med 19 %. Fellesvegen er 5,0 6,0 meter brei, og vil kunne tole denne auken i trafikkmengd. Det er skilta fartsgrense på 30 km/t ved krysset. Det har vore registrerte ulykker med skada personar langs fylkesveg 34. Det er truleg at det har vore fleire ulykker på strekninga som ikkje har vorte rapportert. Ingen av ulykkene er registrert i eller ved avkøyringa til Birkenesbøen. Registrerte ulykker med grøn farge. Kjelde: Tabell over registrerte ulykker. Lista opp frå nordaust mot europavegen. Årstal Kategori Type skade Hending 1997 MC ulykke 1 Lettare skadd Forbikøyring 1992 Gåande i køyrebanen 1 lettare skadd Påkøyring 2003 Sykkelulykke 1 lettare skadd Påkøyring 2003 Bilulykke 2 lettare skadd Påkøyring bakfrå 1990 Gåande i køyrebanen 1 alvorleg skadd Påkøyring Tungtransport med farleg gods Det er generelt lite tungtransport med farleg gods på denne vegen. Tungtransport med farleg gods kan ha innverknad på planområdet om det skjer ulukker i nærleiken av planområdet på fylkesveg 34. Det er likevel eit lite sannsyn for at dette vil påverka planområdet og bustadeigedomane på nokon annan måte enn glatt køyrebane ved oljesøl, og eventuell lukt

37 2.3.7 Støy Støykartet til vegvesenet syner at gul sone frå fv. 34 ikkje råkar planområdet. Det vil difor ikkje vere naudsynt med støyreduserande tiltak mot fylkesvegen. Støykart. Kjelde: Støy i anleggsfasen kan verka sjenerande for eksisterande bustader på Birkenesbøen

38 3. Analyse og konklusjon 3.1 Kriteria for rangering av sannsyn Vi har nytta rangeringa og akseptkriteria som er vedtatt av Etne kommune. Sannsynsklasse S1 Svært sannsynleg S2 Mykje sannsynleg Kor ofte kan ein vente hendingar: Meir enn 1 hending per 20 år. Meir enn 1 hending per 20 år, men minst ei hending per 100 år. S3 Middels sannsynleg Meir enn 1 hending per 100 år, men minst 1 hending per 200 år. S4 Noko sannsynleg S5 Lite sannsynleg Meir enn 1 hending per 200 år, men minst 1 hending per 1000 år. Meir enn 1 hending per 1000 år, men minst 1 hending per 5000 år. S6 Usannsynleg Meir enn 1 hending per 5000 år

39 3.2 Kriteria for rangering av konsekvens Estimert tap innan dei ulike kategoriane, menneske, natur eller ting/ bygg går på samfunnsøkonomiske tap, det svarer ikkje til personleg tap eller kjensler knytt til hendingane. Verdiane er tilpassa Etne kommune i 2012, med ein folkesetnad på 4000 og dagens verdi på den norske krona. Storleik på omfang Grad Menneske (liv helse) Ytre miljø (luft, vatn, jord) Samla verdi på materielle skadar i NOK Katastrofe K5 Meir enn 5 omkomne. Kritisk K4 2-4 omkomne og alvorlege personskadar. Alvorleg K3 1 omkommen og alvorlege personskadar. Liten konsekvens K2 Inntil 2 alvorlege personskadar. Ufarleg K1 Mindre skadar som normalt lækjer seg sjølv. Svært omfattande øydeleggingar på større areal med varige konsekvensar for ytre miljø. Svært omfattande øydeleggingar på mindre areal med varige konsekvensar for ytre miljø. Alvorleg skade på areal, kan utbetrast med tiltak. Noko skade på ytre miljø som kan utbetrast på kort sikt. Lita eller ingen innverknad på ytre miljø, små skadar som kan utbetrast innan relativt kort tid. Varig skadar på infrastruktur/ Skadar for meir enn Infrastrukturen er nede over lang tid, med fare for liv/ skadar for mellom til Infrastrukturen er nede over kort tid, med fare for liv/ skadar for mellom til Infrastrukturen er ute av drift over tid, utan fare for liv og helse/ skadar for til Det er korte brot i infrastrukturen, utan fare for noko liv eller helse/ skadar for inntil

40 3.3 Risikomatrise Risikomatrisa syner vurdering av risiko som produkt av sannsyn og konsekvens. Risikomatrise S1 Svært sannsynleg S1/ K1 S1/ K2 S1/ K3 S1/ K4 S1/ K5 S2 Mykje sannsynleg S2/ K1 S2/ K2 S2/ K3 S2/ K4 S2/ K5 S3 Middels sannsynleg S3/ K1 S3/ K2 S3/ K3 S3/ K4 S3/ K5 S4 Noko sannsynleg S4/ K1 S4/ K2 S4/ K3 S4/ K4 S4/ K5 S5 Lite sannsyn S6 Usannsynleg S5/ K1 S5/ K2 S5/ K3 S5/ K4 S5/ K5 S6/ K1 S6/ K2 S6/ K3 S6/ K4 S6/ K5 Sannsyn Konsekvens K1 K2 K3 K4 K5 3.4 Akseptkriterium Ved gjennomføring av ROS-analyse for nye utbyggingsområde skal det leggjast til grunn følgjande akseptkriterium: Akseptkriterium Ikkje akseptabelt Moglegvis akseptabelt Uakseptabel risiko. Må undersøkast gjennom meir detaljerte analyser (for eventuelt å avkrefte risiko eller avklare moglege risikoreduserande tiltak). Tiltak kan gjennomførast for å redusera risikoen. Kost-nyttevurdering av risikoreduserande tiltak. Akseptabelt Akseptabel risiko i utgangspunktet. Risikoreduserande tiltak gjennomførast når det er mogleg ut frå økonomiske og praktiske vurderingar

41 3.5 Uønska hendingar med mogelege førebyggjande tiltak Uønska hending Sannsyn Konsekvens Risiko Aktuelt tiltak/ kommentar Flaum S3 K2 S3/K2 Området ligg i ei kjellarfri sone og må innarbeidast i reguleringsplanen under omsynssone flomfare, med tilhøyrande føresegner som hindrar bygging av kjellar. Sterk vind S1 K1 S1/K1 Planområdet ligg i eit område med lite tre. Felling av tre grunna sterk vind vil råka planområdet dersom det fører til straumbrot. Bustadane må dimensjonerast slik at takpanner og andre delar av huset tolar sterk påkjenning frå vind. Skog- og grasbrann S2 K1 S2/K1 Naudsynt sløkkjevatn må sikrast ved ein eventuell grasbrann. Avstand til brannstasjon og til elv gjer at konsekvensen for grasbrann vert justert ned. Det er ikkje skog i området. Radon S4 K2 S4/K2 Alle bygningane vert planlagt og bygd i samsvar med krav i TEK 10, forskrift om tekniske krav til byggverk, 13-5 Radon. Havnivåstigning S3 K1 S3/K1 Havnivået kan stiga mellom 40 til 80 cm i løpet av et århundre. Planområdet ligg på kote 6, og det vil difor vere fleire hundre år til planområdet vil verka råka av havnivåstigning etter denne rapporten. Då vil mesteparten av Etne sentrum også ligge under vatn. Viltpåkjørslar S5 K2 S5/K2 Det vert ikkje sett på at viltområde eller viltkorridorar er i nærleiken av planområdet, eller at ei utbygging vil ha noko å sei for viltområdet. Jordskjelv S1 K1 S1/K1 Dei fleste jordskjelv i Noreg frå 1979 til i dag har vore under 4 på Richters skala. Bustadene på planområdet må byggjast etter tekniske forskrifter

42 Ekstremnedbør S1 K1 S1/K1 Store nedbørsmengder råkar Vestlandet årleg, utan at det fører til større skadar på materielle verdiar. Avlaupsnett og kummer må dimensjonerast slik at dei tolar større nedbørsmengder. Plante-, dyreliv, og naturtypar Ureining i luft, vatn eller grunn S1 K1 S1/K1 Det er ikkje registrert utvalde naturtypar, prioriterte artar, raud- eller svartelista artar eller artsførekomstar på planområdet eller i nærområdet. S5 K2 S5/K2 Det vert ikkje sett på som at denne forureiningskjelda vil ha noko å bety for planområdet. El- forsyning S1 K1 S1/K1 Det er mogeleg å kopla seg til el-forsyninga på Birkenesbøen, utan at dette vert overbelasta. Vatn og avlaup S1 K1 S1/K1 Det er mogeleg å knyte seg til kommunalt vatn og avlaup utan at dette vert overbelasta. Brann S4 K2 S4/K2 Naudsynt sløkkjevatn må sikrast. Det vert ikkje sett på at bustadane vil føre til ei større sannsyn for brannutvikling i området. Avstand til brannstasjon og til elv gjer at konsekvensen vert justert ned ved at ein får mindre fare for spreiing. Infrastruktur, veg S1 K2 S1/K2 Krysset mellom fellesvegen og fv. 34 må stramast opp før bruksløyve vert gjeven til nye bustader på Birkenesbøen. Tungtransport med farleg gods S5 K1 S5/K1 Det er eit lite sannsyn for at dette vil påverka planområdet og bustadeigedomane på nokon annan måte enn glatt køyrebane ved oljesøl, og eventuell lukt. Støy S1 K1 S1/K1 Det vil ikkje vere naudsynt med støyreduserande tiltak mot fylkesvegen. Støy i anleggsfasen må reknast med

43 3.6 Konklusjon Tiltak med kommentarar vil verta innarbeidd i reguleringsplanen med tilhøyrande føresegner. Heile planområdet tilfredsstiller krav til tilstrekkelig sikkerheit mot flaum, jf. TEK sikkerheitsklasse F2. Vi kan ikkje sjå at det er naudsynt med vidare risikoreduserande tiltak på planområdet utover det som er lagt inn i planen

44 Vurderingar i høve til Naturmangfaldlova 8-12 Plannamn: Detaljregulering for Birkenesbøen del av gnr. 9, bnr. 17 Etne kommune Prosjektnummer: B54176 Dato: 10. januar 2014

45 Vurderinger i forhold til NML Dato: Prosjektnummer: B54176 Utarbeidet av: EPS Naturmangfaldlovens føremål er å ta vare på naturens biologiske, landskapslege og geologiske mangfald og økologiske prosessar gjennom berekraftig bruk og vern. Loven skal også gi grunnlag for mennesker si verksemd, kultur, helse og trivsel, både nå og i framtida, også for samisk kultur. Naturmangfald i naturmangfaldloven er eit samlebegrep for blant anna: Landskap Geologi Økosystem Naturtypar Artar og genetiske variasjonar innanfor artane Reguleringsplanar som vedkjem naturmangfaldet skal vurderast etter: Kor sterke føringar planen gir for framtidig arealdisponering. Kor mykje naturmangfald som vedkjem. Om tilstanden i ei vassførekomst påverkast. Om det naturmangfaldet som vedkjem er: - verneområder - nærområder til verneområder - utvalde naturtypar - prioriterte artar - trua, nær trua eller verdifullt - inngrepsfrie naturområder - verdifulle/utvalgte kulturlandskap - kartlagt gjennom Miljøregistreringer i Skog (MiS) - 2 -

46 Vurderinger i forhold til NML Dato: Prosjektnummer: B54176 Utarbeidet av: EPS TIL INFO: - 3 -

47 Vurderinger i forhold til NML Dato: Prosjektnummer: B54176 Utarbeidet av: EPS NML 8. (kunnskapsgrunnlaget) Offentlige beslutninger som berører naturmangfoldet skal så langt det er rimelig bygge på vitenskapelig kunnskap om arters bestandssituasjon, naturtypers utbredelse og økologiske tilstand, samt effekten av påvirkninger. Kravet til kunnskapsgrunnlaget skal stå i et rimelig forhold til sakens karakter og risiko for skade på naturmangfoldet. Myndighetene skal videre legge vekt på kunnskap som er basert på generasjoners erfaringer gjennom bruk av og samspill med naturen, herunder slik samisk bruk, og som kan bidra til bærekraftig bruk og vern av naturmangfoldet. For veiledning; sjå veileder T-1514 (s ) Vurdering Kommentar/Tiltak Artsdatabanken.no Dirnat.no Miljostatus.no Ingen funn i kartbasar som vil verta påverka av planen Geo.ngu.no Skredatlas.nve.no 9. (føre-var-prinsippet) Når det treffes en beslutning uten at det foreligger tilstrekkelig kunnskap om hvilke virkninger den kan ha for naturmiljøet, skal det tas sikte på å unngå mulig vesentlig skade på naturmangfoldet. Foreligger en risiko for alvorlig eller irreversibel skade på naturmangfoldet, skal ikke mangel på kunnskap brukes som begrunnelse for å utsette eller unnlate å treffe forvaltningstiltak. For veiledning; sjå veileder T-1514 (s ) Vurdering Områda er kartlagt i basar nevnt i veileder. Kommentar/Tiltak Kunnskapsnivået er tilfredsstillande 10. (økosystemtilnærming og samla belastning) En påvirkning av et økosystem skal vurderes ut fra den samlede belastning som økosystemet er eller vil bli utsatt for. For veiledning; sjå veileder T-1514 (s ) - 4 -

48 Vurderinger i forhold til NML Dato: Prosjektnummer: B54176 Utarbeidet av: EPS Vurdering Kommentar/Tiltak Ingen registrerte sårbare økosystem Fargekoder benytta i vurdering, risikomatrise for miljø og materielle verdiar: Meget sannsynlig Sannsynlig Mindre sannsynlig Lite sannsynlig Ufarlig Fare Katastrofalt Begrep A. Lite sannsynlig Vil ikke skje B. Moderat sannsynlig Kan skje C. Sannsynlig Vil nok skje D. Meget sannsynlig Skjer Frekvens Begrep Frekvens 1. Ufarlig Medfører ingen endringer 2. Fare Medfører endringer 3. Katastrofalt Endrer totalt/ utsletter - 5 -

49 Vurderinger i forhold til NML Dato: Prosjektnummer: B54176 Utarbeidet av: EPS 11. (kostnadene ved miljøforringing skal berast av tiltakshaver) Tiltakshaveren skal dekke kostnadene ved å hindre eller begrense skade på naturmangfoldet som tiltaket volder, dersom dette ikke er urimelig ut fra tiltakets og skadens karakter. For veiledning; sjå veileder T-1514 (s. 42) Vurdering Kommentar/Tiltak Ingen funn i basar. Ingen kjennskap til tema som kunne vert registrert ihht Naturmangfaldlova Kostnader knytt til begrensing av skader på tema som kan dukke opp, vil berast av tiltakshaver. 12. (miljøforsvarlege teknikkar og driftsmetodar) For å unngå eller begrense skader på naturmangfoldet skal det tas utgangspunkt i slike driftsmetoder og slik teknikk og lokalisering som, ut fra en samlet vurdering av tidligere, nåværende og fremtidig bruk av mangfoldet og økonomiske forhold, gir de beste samfunnsmessige resultater. For veiledning; sjå veileder T-1514 (s ) Vurdering Ingen funn i basar. Kommentar/Tiltak Om det dukkar opp relevante tema, vil tiltakshavar drifte området på forsvarleg måte. Ingen kjennskap til tema som kunne vert registrert ihht Naturmangfoldloven Ansvarlig for kartlegging Omega Areal v/ E. Selland Sted, dato Ølensvåg,

50 Sakshandsamar, innvalstelefon Kari Elster Moen, Etne kommune Postboks ETNE Vår dato Dykkar dato Vår referanse 2013/ Dykkar referanse Uttale til oppstart - Etne - Del av Gnr 9 Bnr 17 - Detaljreguleringsplan for bustader Fylkesmannen viser til varsel om oppstart av detaljreguleringsplan for bustadar på del av gnr. 9 bnr. 17. Det er opplyst i oppstartsvarselet at planområdet er 3,45 dekar, og at det i gjeldande reguleringsplan er regulert til landbruk og bustad/næring. Føremålet med planarbeidet er bustad. Den delen av planområdet som ikkje er i tråd med gjeldande plan er 2,4 dekar fulldyrka mark som er regulert til landbruk. Fylkesmannen meiner at det er uheldig å starte planarbeid som ikkje er i tråd med gjeldande planar. Det er ikkje opplyst når gjeldande reguleringsplan vart vedtatt, men gjeldande overordna plan er kommunedelplan for Etnesjøen. Den vart vedtatt i kommunestyret , og arealbruken i området er såleis nyleg gjennomgått og vurdert i eit heilskapleg perspektiv. I kommunedelplanen er landbruksføremålet for det arealet oppstarten gjeld stadfesta. Jordvern er, og har vore, eit viktig tema i Etne kommune. Det er derfor viktig at planar som blir vedtatt har eit langsiktig perspektiv. Noko av føremålet med reguleringsplan er nettopp å sikre at det er føreseielege tilhøve for arealbruken. Det er difor uheldig dersom kommunen opnar for ei omregulering av dette landbruksområdet som nyleg er avklart i planarbeid. Fylkesmannen rår kommunen til å vurdere konsekvensen av ei slik planendring for anna jordbruksareal i nærleiken. Dersom konsekvensen er negativ, rår vi frå planarbeidet. Dersom kommunen vel å la forslagstillar gå vidare med planarbeidet, må kommunen vere klar på kva som då blir den langsiktige grensa mellom sentrums- og utbyggingsområda og landbruksområda. Med helsing Torgeir Flo e.f. seniorrådgjevar Kari Elster Moen seniorrådgjevar Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Kopi til: Omega areal AS Statens hus Kaigaten 9, 5020 Bergen Telefon: Telefaks: Kommunal- og samfunnsplanavdelinga Postboks 7310, 5020 Bergen Org.nr: E-post: postmottak@fmho.no Internett:

51

52 Eileen P Selland Fra: Magnus T. Hauge <magnus.t.hauge@him.as> Sendt: 26. november :56 Til: Omega Areal Kopi: Post HIM Emne: Merknad til detaljreguleringsplan- del av gnr. 9, bnr. 17- Etne kommune Vedlegg: Lokal renovasjonsnorm for HIM-kjøreveg og samleplass.docx Det vises til Deres kunngjøring av for oppstart av nevnte reguleringsplan. HIM legger til grunn at vår Renovasjonsnorm (vedlagt) legges til grunn for det videre reguleringsarbeidet. Dersom dette tas til følge har HIM ingen merknader. M.v.h. Magnus T. Hauge Leder Info. & Plan Tlf Direkte Mobil Haugaland Interkommunale Miljøverk IKS Før du tar utskrift, tenk på miljøet 1

53 HIM Telefon Telefax e-post: LOKAL RENOVASJONSNORM FOR HIM- KOMMUNENE Krav i forskriften Denne normen er hjemlet i Renovasjonsforskrift for HIM kommunene. Innledningsvis trekkes fram noen sentrale punkter fra forskriften med betydning for denne normen: Abonnentens skal: Benytte de beholderne som HIM har bestemt og på den måten som er bestemt. Sørge for å plassere beholderne lett tilgjengelig ved veg på tømmedag for å lette renovatørens arbeidsdag og sikre arbeidsmiljølovens bestemmelser. Sørge for renhold av beholdere og trilledunker for å hindre sjenerende lukt. Ikke overfylle beholderen slik at lokket kan lukkes tett til for å hindre flygeavfall og tilgrising. Sørge for å plassere beholdere slik at de ikke medfører ulempe, skade eller fare for nabo eller omgivelser. Sørge for at avfallet er sikret forsvarlig eller på foreskrevet måte før det legges oppi beholderen for å unngå skader og forsøppling. Kravene gjelder uavhengig av om abonnenten har egne beholdere eller disponerer disse i fellesskap med andre. Krav til kjøreveg Vegstandarden der renovasjonsbilen kjører skal til enhver tid være god nok for slik kjøring og ikke være farlig for renovatørene. Om vinteren må veien være brøytet og om nødvendig strødd. HIM godkjenner kjøreveg for renovasjonsbilen. Fellesløsninger For visse abonnentgrupper eller et nærmere fastlagt geografisk område kan HIM bestemme at flere abonnenter skal ha felles beholdere/felles samleplass. Krav ved regulering/planlegging av nye bolig-, hytte- og industrifelt samt ved fradeling av tomt: HIM`s renovatør benytter to- og treakslede renovasjonsbiler med lengde opp til 8,95 meter, akselavstand 3,1 meter, akseltrykk 10 tonn og totalvekt opp til 26,5 tonn. Det er viktig at disse forholdene tas hensyn til ved regulering/planlegging av nye utbyggingsområder. Plankrav 1. Vegstandarden må være god nok til at vegen kan kjøres hele året. 2. Dersom vegen ikke kan eller skal kjøres, må det stilles krav om at abonnentene som berøres har rett til å plassere egne- eller felles beholdere ved kjørbar veg. 3. Dersom det legges opp til renovering fra felles samleplass må det settes av et tilstrekkelig areal til formålet. Lokal renovasjonsnorm for HIM-kjøreveg og samleplass Merknad HIM 1

54 Revidert januar 10, 2014 Krav til tilkomstveg Akseltrykk: 10 tonn Max stigning: 10,0 % Vegbredde: 5,0 m Kurvatur/sving: 4 m/8 m diameter (inner/ytterkurve) Overheng/høyde: 3,5 m Snuplass: minst 12,0 m fra vegkant og 4 m bredde, totalt 16 m. Se ellers vegnormalene fra Statens Vegvesen. Når en kjører inn på et område må det enten være godkjent og skiltet snuplass eller mulighet for å kjøre rundt uten å snu. For private veger må HIM ha skriftlig bruksavtale med vegeier(e) for bl.a. å sikre tilstrekkelig vedlikehold hele året (eget søknadsskjema). HIM skal holdes skadesløs for slitasje og evt. skader på vegen som følge av kjøring med renovasjonsbilen. Generelt om hentefrekvens og volumkrav: Den enkelte abonnents samlede kapasitet er en funksjon av hentefrekvens og beholder/containervolum. HIM benytter følgende standarder for volum og hentefrekvens: Avfallstype: Tømmefrekvens: Beholdervolum Totalt volum, 4. ukers periode Matavfall*: hver 2. uke 140 liter* 280 liter* Restavfall: hver 2 uke 140 liter 280 liter Papiravfall: hver 4. uke 140 liter 140 liter Plastemballasje: hver 4. uke 140 liter (sekk) 140 liter *140 liters beholder er valgt primært ut fra estetiske vurderinger. Faktisk behov er således mindre. Dimensjonerende volum for samleplasser er derfor 70 liter/2. uke. Erfaringsmessig er matavfall den avfallstypen som i minst grad sorteres ut. Faktisk volumbehov vil derfor ofte være mindre enn 70 liter/2 uke/boenhet. Samleplasser får generelt det beholdervolumet de faktisk har behov for inntil volumgrensene for den enkelte avfallstype nevnt ovenfor. Krav til oppstillingsplass for enkeltabonnent Ved enkeltvis renovering benyttes det 3 stk. 140 liters beholdere; en til matavfall, en til restavfall og en til papiravfall. Disse har følgende ytre mål: høyde=117 cm, bredde= 50 cm og dybde =55 cm. I byggetegningene/tomteplanen må oppstillingsplass for avfallsbeholdere tegnes inn ved innkjørsel (max 5 meter fra veg). Dersom det ikke er mulig å plassere beholderne på egen eiendom, må adressen få bruksrett til et tilstrekkelig areal ved kjøreveg. 2

55 Revidert januar 10, 2014 Krav til opparbeidelse og dimensjonering av ordinær samleplasser i nye boligprosjekter Samleplassen skal være opparbeidet med støpt dekke. Samleplassen skal bygges inn på minst tre sider. Minste høyde er 110 cm. Samleplassen skal inneholde beholdere for restavfall, papiravfall og matavfall samt plass til plastsorteringssekker. Det skal benyttes plastcontainere på hjul med følgende standardstørrelser: 660 liter, rest- og papiravfall (høyde =121 cm, bredde =127 cm, dybde = 78cm) 370 liter, rest- og papiravfall (høyde = 107 cm, bredde =75 cm, dybde = 80 cm) 240 liter, rest- og papiravfall (høyde =107 cm, bredde =58 cm, dybde = 74 cm) 140 liter, matavfall (høyde = 117 cm, bredde = 50 cm, dybde = 55 cm) Samleplassen må ha tilstrekkelig areal til å romme det antall containere som kreves for det gitte antall brukere. I tillegg må det settes av plass til plastsorteringssekker. Det bør også settes av noe ekstra areal til evnt. nye avfallsfraksjoner osv. Det regnes normalt 5 abonnenter per 660 l beholder til papiravfall og tilsvarende til restavfall. For matavfall regnes det ca. 2 abonnenter per 140 l matavfallsbeholder. Samleplassen skal plasseres ved kjørbar vei, og være lett tilgjengelig for renovasjonsbilen (se krav til tilkomstveg ovenfor). Dersom det er dør inn til samleplassen må denne være minst 90 cm bred og uten dørkarm nede. Det bør være ført fram vann til rengjøring av samleplassen, og samleplassen bør ha sluk. Samleplassen bør ha tak. Gangavstand fra boenhet til samleplassen bør ikke være mer enn 75 meter, og max 100 meter. Tilskuddsordning ved krav om samleplass i et etablert område: Dersom abonnenter i et etablert (bolig)område pålegges å benytte felles samleplass kan det søkes om støtte på inntil 1000 kr/abb. til opparbeiding, beplantning osv. Evt. tilskudd forutsetter budsjettmessig dekning hos HIM. Tilskuddet utbetales i etterkant av positivt vedtak mot dokumentasjon av faktiske utgifter. Slikt krav må fremsettes senest 6 måneder etter at tilskudd ble gitt. 3

56 Revidert januar 10, 2014 Nedgravde avfallsløsninger Dette er generelt renovasjonsordninger som krever spesialutstyr til innsamling i form av enkamret renovasjonsbil- eller containerbil med kran. Per nå har ikke HIM, eller HIM sin renovatør, innsamlingsutstyr for slike renovasjonsløsninger og innsamlingsordningen er videre bundet opp i kontrakt med eksisterende renovatør. Denne avtalen løper til I neste anbud vil HIM stille krav om at renovatøren har, eller har tilgang til, slikt innsamlingsutstyr. HIM vil således kunne tilby en slik henteordning tidligst fra januar De praktiske detaljene rundt ordningen er ikke endelig klarlagt, utover at det vil bli stilt de samme kravene til sortering, og at ordningen vil få samme tømmefrekvens og dimensjoneringsgrunnlag som ved ordinære renovasjonsløsninger. Videre skal HIM godkjenne ordningen/typen og utbygger må ta investerings- og driftskostnaderkostnader. HIM jobber med mer detaljerte retningslinjer. Det vises for øvrig til vedtak fattet av HIM sitt styre og representantskapet nedenfor: 1. «HIM stiller seg positive til innføring av en frivillig ordning for innsamling av avfall fra nedgravde avfallsløsninger i HIM-området når forholdene ligger til rette for dette når det gjelder avstand og volum. Det forutsettes da følgende: 2. Ordningen kan tidligst tas i bruk etter utløp av gjeldende avtale med Reno-Norden AS, dvs fra eller Datoen avhenger av om HIM benytter opsjonsår knyttet til kontrakten. 3. Alle kostnader forbundet med utbygging tas av utbygger/bestiller. 4. Brukerne er ansvarlig for drift og vedlikehold, herunder nødvendig renhold. 5. Brukerne belastes for alle ekstrakostnadene ordningen måtte medføre. Dvs. at det innføres en egen sats i gebyrregulativet for abonnenter som har nedgravde avfallsløsninger. 6. Det skal bare tilrettelegges for nedgravde avfallsløsninger i blokk-/tett-bebyggelse der det er mange brukere (flere enn 15). 7. Max gangavstand fra inngangsdør til samleplassen skal være meter. 8. HIM kan utarbeide retningslinjer iht. lokal avfallsforskrift og skal godkjenne alle anlegg. I hht avfallsforskriften 10 og 11 skal abonnentene benytte de containere/beholdere som HIM bestemmer.» P.g.a. økonomiske- og driftsmessige forhold kan bare ordningen tilbys abonnenter som er tilknyttet et borettslag. Det vil således være borettslaget som eier anlegget og som er ansvarlig for nødvendig drift, og vedlikehold, samt evnt. oppgraderinger. 4

57 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Kultur- og idrettsavdelinga NOTAT Til: Engum, Hans-Christian, Planseksjonen Dato: 13. november 2013 Frå: Knutsen Arild Arkivsak: /ARIKNU1 Kopi til: Ekerhovd, Per Morten, Kultur- og idrettsavdelinga Arkivnr.: 714 Notat frå nyare tids kulturminne til oppstart - del av gnr. 9, bnr detaljreguleringsplan - Etne kommune Det er blitt varsla oppstart av detaljreguleringsplan for gnr. 9, bnr. 17 i Etne kommune. Planen sin verknad på kulturminne og kulturmiljø skal dokumenterast og vurderast som eitt av punkta i planprogrammet ved offentleg ettersyn. Hordaland fylkeskommune kan mellom anna reisa motsegn mot planar som er i konflikt med viktige kulturminneinteresser. Kulturminneverdiane bør vere del av planprosessane så tidleg som råd for å unngå konfliktar. Ein bør så tidleg som råd nytte seg av tilgjengeleg informasjon om eksisterande kulturminne, og analysere kva føremål og tiltak som kan kome i konflikt med eksisterande kulturminne. SEFRAK-registeret over eldre bygningar og den nasjonale kulturminnedatabasen - Askeladden si oversikt over kjende automatisk freda kulturminne, bygg og listeførte kyrkjer er ei god kjelde. Andre gode kjelder er blant anna og Kulturminne må sikrast i plan gjennom omsynssoner. Omsynssoner kan vise område der vidare planlegging må ta særleg omsyn til kulturmiljøet. Freda kulturminne skal visast som bandlagt areal i omsynssone d og nyare tids kulturminne må få omsynssone c, jf. pbl 11-8, bokstav c og d. Det er viktig å knyte gode arealføremål, føresegner og gode retningsliner til omsynssonene, jf. pbl 12-5 og Estetisk utforming er del av all arealplanlegging, men er særleg viktig i saker med definerte kulturminneverdiar. Bruk og tilpassing av landskap er viktige verdiar å vekte i samband med verdifullt kulturlandskap. Hordaland fylkeskommune opplyser at det står fire SEFRAK-bygg innanfor eigedomen og like utanfor planområde, og at Hordaland fylkeskommune varslar motsegn til plan dersom ikkje det vert tatt tilstrekkeleg omsyn til regionale viktige kulturminne. Arild Knutsen. Besøksadresse: Agnes Mowinckels gate 5 - Postadresse: Postboks Bergen - Telefon Telefaks E-postadresse: Kultur@hfk.no Bankgironr Foretaksnr. NO mva.

58

59

60