Kulturhistoriske registreringar

Transkript

1 Kulturhistoriske registreringar Kultur og idrettsavdelinga, seksjon for kulturminnevern og museum Kulturminneregistreringar i samband planar om ny kraftlinjetrase Sima-Samnanger Delstrekning Sima - Bjølsegrøvatnet Kvam herad, Granvin herad, Ulvik herad og Eidfjord kommune 18 Rapport 2007

2

3 Innhaldsliste 1 Samandrag Bakgrunn Området Arbeidet Metode Målsetjing Tidlegare funn i området Registrering av førreformatoriske og nyare tids kulturminne Underområde 1, Bjølsegrøvvatnet, Kvam herad og fram til Kvanndalselva, Granvin kommune Lokalitet 1 og 2, tufter nyare tid Lokalitet 3 Taubane - kabelhuset Grubbafjellet Lokalitet 4. Stølen på Fossdal Nyare tids kulturminnemiljø Lokalitet 5 - Lussand Underområde 2, Kvanndalselva og fram til vestsida av Granvinsfjorden, Granvin herad Lokalitet 6 Helgastøl Lokalitet 7 Mikkjelstøl Underområde 3, austsida av Granvinsfjorden og fram til Fuglavatnet, ved kommunegrensa mellom Granvin og Ulvik Lokalitet 8 Heller Fuglevatnet nord Lokalitet 9 - Bygning utløe Lokalitet 10 - Måvasstølen Underområde 4, aust for Fuglevatnet og fram til gardane Tveitæ og Solbjørgo (gbnr. 59/1), Ulvik kommune Lokalitet 11 - Skitnaset stølsområde Lokalitet 12 Gunnarset stølområde Lokalitet 13 Litlastøl jernvinne Underområde 5, Solbjørgo og Tveitæ og fram til vestsida av Osafjorden, Ulvik herad Lokalitet 14 Jonstøl, Ulvik herad Lokalitet 15 Hiaskorane stølsmiljø Lokalitet 16 Funnstad kvartsittavslag Lokalitet 17 Solbjørgo Lokalitet 18 - Fitjo Lokalitet 19 - Smedalsbotnen Underområde 6, frå austsida av Osafjorden Ulvik herad til Sima kraftstasjon Eidfjord kommune Lokalitet 20 Osa Lokalitet 21 Kjeåsvatnet Oppsummering Vedlegg

4 Figurliste Figur 1 Oversikt over forslag til 420Kv lijne mellom Bjølsegrøvvatnet og Sima...6 Figur 2 Kart over underområde 1, Kvam og Granvin...7 Figur 3 Kart over underområde 2, Granvin...8 Figur 4 Kart over underområde 3, Granvin herad...8 Figur 5 Kart over underområde 4, Granvin og Ulvik...9 Figur 6 Kart over underområde 5, Ulvik...10 Figur 8 Oversikt over eit utval av tidligare registrerte kulturminne i eller nær ved traseeområdet...13 Figur 9 Tabell med registrerte kulturminne, Bjølsegrøvatnet, Kvam herad Figur 10 Kabelhus sett mot høvesvis nordvest og vest. Foto: T. Melle, HFK Figur 11 Tabell med registrert kulturminne - trallebanen...16 Figur 12 Tabell over registrerte kulturminne på Fossdalsstølen, Granvin...17 Figur 13 Stølen på Fossdal, sett mot sørvest. Planlagt tilførselsveg går rett aust om stølen, i lia til venstre på foto. Foto: Knagenhjelm, HFK Figur 14 Luftfoto av Lussand med stad for klyngetunet avmerkt. Foto Fonnakart...18 Figur 16 Hellarar oppe i lia ovanfor Lussandgarden, her er vårstølar og store hellarar Figur 17 Tabell over registrert kulturminne, Helgastøl, Granvin herad...22 Figur 18 Øvre del av Helgastøl med ståande bygningar på stølsvollen, sett mot nord. Den gamle ferdslevegen har gått nordover i venstre del av bildet. Foto Birkenes HFK Figur 19 Kart over kulturminne registrert på Helgastøl, Granvin...23 Figur 20 Utsyn frå Mikkelstøl, mot nord med Skamdalshorgi i bakgrunnen. Stølane Olastølen (Granvin kommune) og Horgaset (Voss kommune) ligg høvesvis nordaust og nordvest i biletet. I desse stølsområda er det kjent jernvinne. Foto Knagenhjelm HFK Figur 21 Kart over Helgastøl og Mikkjelstøl...25 Figur 22 Heller nord for Fuglavatn, ikkje påviseleg kulturspor Figur 23 Foto og tabell med informasjon om kulturminne på vegen til Måvasstølen, Granvin herad Figur 24 Tabell over registrerte kulturminne på Måvasstølen, Granvin herad...28 Figur 25 Måvasstølen sett i frå sør. Foto Knagenhjelm HFK Figur 26 Kart over registrert lokalitetar ved Fuglavatn, Måvasstølen...29 Figur 27 Tabell over registrerte kulturminne på Skitnaset, Ulvik herad...30 Figur 28 Tabell over registrert kulturminne på Gunnarsete, Ulvik Herad...31 Figur 29 Skitnasete sett i frå vest, med dei eldste tuftene i framgrunnen. Foto Knagenhjelm HFK Figur 30 Gunnarsete sett i frå sørvest. Foto Knagenhjelm HFK Figur 31 Luftfoto av Litlastøl og området der hellaren med jernvinne ligg. Foto Fonnakart, HFK Figur 32 Kart over Litlastøl, Skitnasete og Gunnarset Ulvik Herad...33 Figur 33 Skålgroplokaliteten - Kræklingabærstein rett i kant med buføringsvegen til Jonstøl Figur 34 Kræklingabærsteinen i bratt lende og godt utsyn over Ulvik. Foto Aksdal HFK Figur 35 Skålgroplokalitet - Espeskorsfletene. Ei av to blokker med skålgroper på...35 Figur 36 Skålgroplokalitet på Musakolshaugane, steinblokk og detalj av grop oppe på toppen av steinen. Foto Bjørgo Bergen Museum Figur 38 Kart over ståande stølsbygg på Jonstøl. Ulvik...37 Figur 39 Tabell over registrerte nyare tids kulturminne på Jonstøl...38 Figur 40 Jonstøl sett mot nord. Foto Melle HFK Figur 41 Kart over lokalitetane på Solsævatn, Jonstøl...40 Figur 42 Tabell og detaljfoto av kulturminne registrert ved Hiaskorane...41 Figur 43 Kart over registreringar og linjetrase ved Hiaskorane...42 Figur 45 Kart med funnstad og foto av kvartsittavslaget. Knagenhjelm HFK Figur 46 Kart over Jonstøl - Kristinut

5 Figur 47 Slåttemark med kulturminne som bakkemurar og rydningsrøyser. Traseen skal gå i skogen oppe til venstre i biletet. Foto Knagenhjelm HFK Figur 48 Husmannsplass på Fitjo. Foto Knagenhjelm HFK Figur 49 Kart over registrerte trekolgroper i Smedalsbotn, Ulvik...46 Figur 50 Kolgrop registrert i Smedalsbotn. Foto Melle HFK Figur 51 Kart over registrerte kulturminne, Fitjo, Solbjørgo og Smedalsbotn...48 Figur 52 Kroki over registrerte kulturminne på Tunheim, Bakka Figur 53 Tabell over registrerte kulturminne Osa...50 Figur 54 Foto og kart av område for registrerte kulturminne ved Kjeåsvatnet...51 Figur 55 Tabell over registrerte kulturminner ved Kjeåsvatnet

6 Føreord I samband med med planar for ny 420 kv kraftleidning Sima - Samnanger har Statnett søkt NVE om konsesjon, og samtidig er det varsla oppstart av reguleringsplanarbeid. Statnett var våren 2007 i kontakt med Hordaland fylkeskommune for å få utført 9 registreringar etter Kulturminneloven før planen vert lagd ut på offentleg høyring. I tillegg til å registrere automatisk freda kulturminne, vart det og gjort avtale om registrering av nyare tids kulturminne. Formålet med dei kulturhistoriske registreringane er å få kunnskap om den planlagde kraftlina vil komma i konflikt med automatisk freda kulturminne ( eldre enn 1537) og/ eller nyare tids kulturminne. Ved at ein får kunnskap om mogleg konflikt tidleg i planprossen vil ein kunne gjera planendringar/ justeringar for å minska konflikt med kulturminneinteressene. Denne rapporten er utført på bakgrunn av arkeologisk og kulturhistorisk feltarbeid. Rapporten gjev opplysingar om arbeidsmetode, arbeidsomfang, utstrekning og karakter av registrerte kulturminne, og skildrar om framlagde planar er i konflikt med kulturminne. Rapporten dekker kraftlinetraseen frå Sima til Bjølsegrøvatn der det ligg føre eit linealternativ, i tillegg anleggsvegar, deponi og riggområde. Planen er å fortsetje kulturminneregistreringa på strekninga Bjølsegrøvatn til Samnanger i Etter 10 i Kulturminneloven må tiltakshavar bera kostnadene med gransking av automatisk freda kulturminne som nemnd i 8 og 9. I denne saka har Statnett bestilt og tatt kostnadene også med registering av nyare tids kulturminne. Vi vil takke Statnett v/ planlegger Svein Erik Fjellstad for konstruktivt samarbeid. Bergen Per Morten Ekerhovd fylkeskonservator Tore Bjørgo fylkesarkeolog 4

7 1 Samandrag I samband med oppstart for reguleringsplan for ny kraftlinje mellom Sima (Eidfjord kommune) og Samnanger vart det i samsvar med 9 i Lov om kulturminne føreteke ei arkeologisk registrering i området. Arbeidet vart utført i perioden 31. juli- 20. september 2007 av arkeologane Torbjørn Melle og Christoffer Knagenhjelm på vegne av Kultur- og idrettsavdelinga, Hordaland Fylkeskommune. Rapportskriving er gjort av Christoffer Knagenhjelm, med tillegg og revisjon av Jostein Aksdal. Det vart ved registreringa påvist ein ny lokalitet med funn frå truleg yngre jarnalder eller mellomalder. Funnet ligg i nærleiken av traseen. Lokaliteten er automatisk freda og kjem under Lov om kulturminne 4. Anleggsvegen og traseen for kraftlinje ved Jonstøl er i konflikt med fleire kjende automatisk freda kulturminne. Vidare vil anleggsveg ved Helgastøl koma i direkte konflikt med kulturminne, som er å sjå som automatisk freda kulturminne. Når det gjeld nyare tids kulturminne er det konflikt med mastepunkt FMW154 i området med øvre del av Trallebanen, nær Bjølsegrøvatnet. Riggområde nord for Osafjorden er og i konflikt med nyare tids kulturminne. 1.1 Bakgrunn Statnett har utarbeida planar om ny 420 kv-ledning mellom Sima kraftverk, Eidfjord kommune og Samnanger transformatorstasjon, Samnanger kommune. Det er meldt oppstart for reguleringsplanar, men NVE har pr ikkje gjeve konsesjon for tiltaket. For strekninga Sima- Bjølsegrøvvatnet ligg det føre eit utbyggingsalternativ, medan det for Bjølsegrøvvatnet-Samnanger foreligg fleire alternativ. I fylgje Lov av 9. juni 1978 nr. 50 (kulturminnelova 9) fører planane til krav om arkeologisk registrering. Det vart i tillegg gjort avtale om at registreringa og skulle dekkje nyare tids kulturminne og kulturmiljø. Leidninga mellom Sima og Samnanger har eit strekk på om lag km. Registreringa i 2007 dekka vel 54 km av hovudtraseen, samt om lag 26 km slep og anleggsvegar, i tillegg vart planlagde anleggsdeponi og riggområde tilknytta utbygginga registrert. Under store delar av undersøkingsperioden vart arbeidet hindra av mykje dårleg ver. Det vart difor naudsynt å prioritere å få kartlagt traseen for linja innanfor den tida som var til rådvelde. Anleggsvegar og slep er slik ikkje fullstendig registrert. Rapporten dekkjer resultata frå undersøkinga mellom SIMA og Bjølsegrøvvatnet. Ei ferdigstilling av registreringa Sima - Samnanger er planlagt fullført i 2008, då vil tilkomstvegar bli registrert ferdig. 5

8 Figur 1 Oversikt over forslag til 420Kv lijne mellom Bjølsegrøvvatnet og Sima 6

9 1.2 Området Kraftlina og dei tilhøyrande anleggsvegane omfattar ei strekning på om lag 80 km. Området ligg på fjellet, på nordsida av Hardangerfjorden og strekk seg gjennom kommunane Eidfjord, Ulvik, Granvin og Kvam. Inndeling i underområde Grunna store avstandar og ulik topografi i undersøkingsområdet er traseen delt inn i fylgjande 6 underområde i rapporten. Topografisk er det store skilnader i området, frå grøne stølsområde, furumoer, tett granskog, vatn og blankskurde berg. Høgdemessig var det og store variasjonar, frå omlag 280 moh., til det høgste punktet på ca moh. Underområde 1, Bjølsegrøvvatnet, Kvam herad til Kvanndalselva, Granvin herad Traseen frå Bjølsegrøvvatnet, Kvam kommune og fram til Kvanndalselva, Granvin kommune. Området frå Bjølsegrøvvatnet til og med Grubbafjellet består av mykje bart berg, særleg på Grubbafjellet, medan det er meir lyng og grasvegetasjon rundt aust-, vest- og sørsida av Bjølsegrøvvatnet. Området vest for Kvanndalselva (nord for Kvanndalsstølen) består av berg, lyng/ gras, mindre mose/våtmarksområde og spreitt bjørkekratt. Ledningstraseen er om lag 10 km, og i tillegg kjem om lag 4 km med slep (anleggsveg). Underområdet ligg på mellom 580 og 900 moh. Figur 2 Kart over underområde 1, Kvam og Granvin Underområde 2, Kvanndalselva og fram til vestsida av Granvinsfjorden, Granvin herad Traseen frå Kvanndalselva og fram til vestsida av Granvinsfjorden. Området består av noko berg, ein god del myrdrag, samt grass, lyng og krattskog. Ledningstraseen er om lag 6 km lang, og i tillegg kjem om lag 5,2 km anleggsvegar. Underområdet ligg på mellom moh. 7

10 Figur 3 Kart over underområde 2, Granvin Underområde 3, austsida av Granvinsfjorden og fram til Fuglavatnet, ved kommunegrensa mellom Granvin og Ulvik Traseen frå austsida av Granvinsfjorden og fram til Fuglavatnet, ved kommunegrensa mellom Granvin og Ulvik. Området består av berg, mosedrag, lyng/grasvegetasjon og krattskog, samt noko gran og furuskog. Ledningstraseen er på om lag 7 km, samt om lag 6,4 km med slep og anleggsveg. Underområdet ligg på mellom moh. Figur 4 Kart over underområde 3, Granvin herad 8

11 Underområde 4, aust for Fuglevatnet og fram til gardane Tveitæ (gbnr. 59/2) og Solbjørgo (gbnr. 59/1), Ulvik herad. Traseen aust for Fuglevatnet og fram til gardane Tveitæ (gbnr. 59/2) og Solbjørgo (gbnr. 59/1), Ulvik kommune. Området består av berg, mosedrag, lyng/grasvegetasjon og gran, furu og bjørkeskog, samt noko oppdyrka myr i lavtliggjande område. Ledningstraseen er om lag 7,3 km, i tillegg til 4,6 km slep. Underområdet ligg på mellom moh. Figur 5 Kart over underområde 4, Granvin og Ulvik Underområde 5, Solbjørgo og Tveitæ og fram til vestsida av Osafjorden, Ulvik herad. Traseen frå gardane Solbjørgo og Tveitæ og fram til vestsida av Osafjorden, Ulvik herad. Området består av granskog, berg, myr, gras/lyng og ein del bjørkekratt. Ledningstraseen er om lag 8,2 km, i tillegg til om lag 3,7 km slep. Underområdet ligg på mellom moh. 9

12 Figur 6 Kart over underområde 5, Ulvik Underområde 6, frå austsida av Osafjorden - Ulvik herad og fram til Sima kraftstasjon Eidfjord kommune Traseen frå austsida av Osafjorden (Ulvik kommune) og fram til Sima kraftstasjon (Eidfjord kommune). Området ved Osa består av ras og elvemassar med noko gras og lyngvegetasjon, samt bjørkeskog. Det resterande området består stort sett av berg, med enkelte parti med gras/lyng og bjørkekratt. Ledningstraseen er om lag 12,4 km. Det er ikkje planlagt nye slep eller anleggsvegar i dette området. Underområdet ligg på mellom moh. Figur 7 Kart over underområde 6, Osa - Kjeåsen Ulvik og Eidfjord 10

13 1.3 Arbeidet Registreringa vart utført i perioden og vart metodisk gjennomført som overflateregistrering og prøvestikking. Registreringa har ein korridor på 50 meter langs kraftlinjetraseen. I nokre tilfelle er det gjort punktregistreringar utanfor denne korridoren. Arbeidet i felt vart utført av arkeologane Torbjørn Melle og Christoffer Knagenhjelm. Påviste strukturar vart dokumenterte ved hjelp av GPS, prøvetaking og foto. Forarbeid, etterarbeid og rapportskriving er utført av Christoffer Knagenhjelm, ferdigstilling og revisjon av rapporten er gjort av Jostein Aksdal. 1.4 Metode Traseen vart registrert ved hjelp av overflateregistrering, bruk av stikkstang og prøvestikking. Prøvestikking er ein metode der ein grev 50x50 cm store ruter ned til undergrunnen. Målet med metoden er å påvise spor etter menneskeleg aktivitet i form av t.d. artefaktar, avslag og trekol. 1.5 Målsetjing Registreringa har som mål å avklare om planane om kraftlinje og eit utval tilførselsvegar kjem i konflikt med automatisk freda kulturminne eller andre verneverdige kulturminne. Automatisk freda kulturminne er definert som spor etter menneskeleg aktivitet fram til reformasjonen (1537 e. Kr.). I tillegg var det avtalt å å registrere og dokumentere nyare tids kulturminne. Eksempel på slike kulturminne er stølsmiljø, utmarksminne og krigsminne. 1.6 Tidlegare funn i området Før registreringa starta var det kjent nokre kulturminne i nærområdet til traseen. 1. Traseen frå Bjølsegrøvvatnet, Kvam kommune og fram til Kvanndalselva, Granvin kommune. På nordsida av Bjølsegrøvvatnet er det tidlegare registrert førhistoriske tufter, ein hellar og bogastille. På vestsida av vatnet, på Dyreneset, vart det i 2000 registrert ei tuft, datert til høgmellomalderen (jf. Valvik 2001:12-15). Dette er funn som vitnar om at området har vore i bruk, truleg frå overgangen mellom bronsealder og eldre jernalder og fram til historisk tid. På Lussand er det kjent plassering av det eldre klyngetunet og rest av ein gravhaug i framkant. 2. Traseen frå Kvanndalselva og fram til vestsida av Granvinsfjorden. På austsida av dalsida i Øvre Folkedal er det registrert fire kolgroper. Det ligg og fleire stølar i området. Erfaringar frå andre stader syner at slike stølsområde kan være av høg alder (jf. Bjørgo et. al 1992, Skrede 2002). 3. Traseen aust for Fuglevatnet og fram til gardane Tveitæ (gbnr. 59/2) og Solbjørgo (gbnr. 59/1), Ulvik kommune. Nordvest for traseen er det tidlegare registrert ei truleg førhistorisk tuft inne på Vatnaset, Granvin. Gamlevegen mellom Ulvik og Granvin om Angerskleiv er gamal, men historisk dokumentert først som kjerreveg frå midten av 1800-talet. Vegfaret her skal ha vore sommarsveg, medan vintervegen gjekk om Espelandsdalen. Lenger ned mot Ulvik ligg Litlastøl, under Bergo her er det rapportert funn av jernslagg i ein hellar ikkje langt i frå vegen. Vidare er det kjent ein skålgroplokalitet på Notten - (Askeladdnr ). 4. Traseen frå gardane Solbjørgo og Tveitæ og fram til vestsida av Osafjorden, går nord for fjella Kamben og Kongsberg, med synsrand ned mot Sotenås og Solsævatnet. Ved Solsevatnet er det kjent fleire lokalitetar. Frå Ljono og over til Jonstøl er det frå før kjent fleire fornfunn og lokalitetar. Sør for Jonstøl, på den gamle stølsvegen frå Tunheim, ligg det fleire skålgroplokalitetar 11

14 på ein terrasse (Askeladdnr. 6084). På Sæberg, ei gamal utslåtte langs med buføringsvegen, skal det attmed stien sist på 1800-talet vera funne eit bronsesverd (B1008), datert til yngre bronsealder. Det er og registrert eit skålgropfelt ved Tunheim/Øvre Lekve og eit gravfelt med fleire røyser på Tunheim (Askeladdnr , og 66539). Vidare er det registret eldre ferdsleårer frå Ljono og austover til Hallingskeid (NOU 1973) 5. Traseen frå austsida av Osafjorden (Ulvik kommune) og fram til Sima kraftstasjon (Eidfjord kommune). Vest for Langavatnet vart det i 1973 registrert eit drivfangstanlegg for reinsdyr. I tillegg er det samla informasjon om fælegre i Osa og opp på fjellet. 12

15 Figur 8 Oversikt over eit utval av tidligare registrerte kulturminne i eller nær ved traseeområdet. 13

16 2 Registrering av førreformatoriske og nyare tids kulturminne 2.1 Underområde 1, Bjølsegrøvvatnet, Kvam herad og fram til Kvanndalselva, Granvin kommune. For å kome til i området vart det nytta helikopter til transport. Den opphavlege planen var å registrere området rundt Bjølsegrøvatnet, Grubbafjellet og Kvanndal i perioden Grunna svært dårlege vêrtilhøve, med regn og mykje vind, vart det endringar i registreringsarbeidet. Området nord for Kvanndal (Fossdal) vart difor registrert i perioden Det vart registrert fram til området aust for Dyrneset, langs sørvestsida av Bjølsegrøvvatnet. Vatnet her vart regulert allereie i I dag er den regulerte vannstanden på mellom moh. Sjansen for å finne bevarte kulturminne langs vatnet er difor redusert ettersom eventuelle steinalderbusetnader mest sansynleg vil liggje innanfor eller under den regulerte vantnstanden. Sør for Bjølsegrøvvatnet er det mykje berg, større stein og flater med lyng og gras i tillegg til mindre myrsøkk. Det var liten overdekning med lausmasser over berget. Området ligg og svært utsett til for vêr og vind. Under registreringa i 2007 vart heile området sør for Bjølsegrøvvatnet undersøkt fram til motsett side av Dyrneset. Det vart ikkje gjort funn av automatisk freda kulturminne i denne delen av linjetraseen Lokalitet 1 og 2, tufter nyare tid Lokalitet 1 og lokalitet 2. Litt nord for mastepunkta FMV154-BM155 vart det registrert to grunnmurar. Den fyrste ligg om lag 50 meter nordaust for FMV154 og består av ein låg grunnmur av tørrmurt stein. Dette har truleg vore ein lafta toromsbygning. Det vart funne noko glas og relativt moderne søppel rundt tufta. Alderen er ukjent, men funna tilseier at ho er frå nyare tid. Den andre tufta ligg om lag 200 meter nordaust for BM155 og er ein om lag 1,5 meter høg fint, tørrmura grunnmur. Traseen kjem ikkje i direkte kontakt med bygningane. Lokalitetnr. Id. nr 32 V UTM Type anlegg Kulturminneskildring Plassering Datering / tidsramme Lok Tuft, toroms. Lav tørrmurt grunnmur av stein. Bjølsegrøv Etterref. Ytre mål 9 x 4,5m. Lok Tuft, særs fin tørrmur. Høgd, 1,5-2 m. Bjølsegrøv Etterref. Figur 9 Tabell med registrerte kulturminne, Bjølsegrøvatnet, Kvam herad. 14

17 2.1.2 Lokalitet 3 Taubane - kabelhuset Bygningane, og særleg murhuset (taubane/kabelhuset) er i dårleg stand. Fleire ruter er knust og det er store sprekkar/avskallingar i muren på huset. Betonglista på takmønet over framre del (sørsida) av taubanehuset har falle ned. Slik bygningen står i dag er det behov for vedlikehald for å hindre ytterlegare forfall. Tilhøva er heller ikkje trygge for ev. besøkande og forbipasserande. Bygningen som står nedanfor taubanehuset er i betre forfatning, men vindauga i tilbygget av bølgeplater og betong/sement er knuste. Mastepunktet FMV154 er plassert nært taubanehuset. Ei endra lokalisering av mastepunktet bør difor diskuterast dersom kabelbana skal fredast. Sjå vedlegg oversikt over registrerte objektar for plassering av tuftene. Figur 10 Kabelhus sett mot høvesvis nordvest og vest. Foto: T. Melle, HFK 2007 Lokalitetnr. Id. nr Lok V UTM Type anlegg Kulturminneskildring Plassering Datering / tidsramme , ,138 Kabelhus-kabelbana. Ytre mål om lag 6 x 6 m. Bjølsegrø Før Andre Høg. Tilnærma kvadratisk. Heile bygget består verdskrig av betong med flatt, skrånande tak, som skrånar mot nord (pulttak). Taket er óg av betong. To vindauge mot sør. Fleire av vindaugsglasa er knust. Tilbygg på om lag 5 x 4,5 m (ytre mål), på vestsida av kabelhuset. Bygd inntil berg i vest. Tak av betong som skrånar mot vest. Jarndør i sør. To små vindu. Fleire av glasa var knust. Heile anlegget er sterkt prega av forfall. 15

18 Lok , ,127 Hytte-kabelbana. I betre stand enn kabelhuset. Består av ein lang, smal inngang i aust, av bølgjeblekk (ytre mål om lag 2 x 7,5 m). Hytta var opphavleg om lag 10 x 7 meter, men er utvida med om lag 4 x 6 meter i sørvest, med utgang i sør. Fundament av betong, med veggar av tre og bølgjeblekk. Saltak. Det er og laga eit om lag 25 m lang smalt tilbygg av betong i nord, langs berget, m. flatt tak. Figur 11 Tabell med registrert kulturminne - trallebanen Bjølsegrø vsa Før Andre verdskrig 3 Grubbafjellet Det var svært dårleg vêr på registreringstidspunktet. Området er stort sett blankskura berg, med einskilde myrsøkk innimellom. Grubbafjellet ligg òg svært utsett til i høve til skiftande vêrtilhøve. Vi flaug med helikopter over deler av området, og det var tydeleg at heile traseen over Grubbafjellet er av den same slags terreng. Grunna dei dårlege vêrtilhøva, måtte vi hentast ned med helikopter ein dag tidlegare enn planlegt. Potensialet for å gjere funn av kulturminne i området vart vurdert å vere svært begrensa, og det vart avgjort å ikkje registrere manuelt den austlege delen av området. Kvanndal (Fossdal) Slepet ved Fossdal, samt linetraseen som strekker seg frå Fossdal (FMV129) og fram til Kvanndalselva (FM120) vart registrert i denne perioden. Området består av berg, lyng/gras, mindre mose/våtmarksområde og spreitt bjørkekratt. Aust for slepet ligg Storavatnet. Både traseen og området rundt Storavatnet vart registrert med bruk av stikkstang og prøvestikk fleire plassar utan funn Lokalitet 4. Stølen på Fossdal Nyare tids kulturminnemiljø Stølen på Fossdal ligg opp frå Lussand og inn mot fjellet, denne vart synfart. Det var ingen eldre tufter på stølen. Stølen ligg i eit vått område, noko som gjer at alle bygningane står på forhøgningar i terrenget. Alderen på stølen er ukjent, men dersom det har vore eldre stølsbygninger her har dei truleg stått på dei same plassane som dagens bygninger. Lok , ,801 Tuft. Grunnmur av tørrmurt stein. Inngang mot aust. Ligg på ein lita forhøgning av berg. Noko mold/lyng på innsida, samt eindel innrasa stein. Om lag 1 m høg. Ytre mål om lag 3,8 x 4 m. Lok , ,798 Ståande bygning (stølshus). Ytre mål om lag 5,5 x 8 m. Høg, tørrmurt mur, anlagt på berg. Trapp av tørrmurt stein. Sjølve stølshuset er kledd med raudt liggjande panel. Lengda mellom overside grunnmur til underside av tak er anslått til om lag 2 m. Saltak dekt med bølgjeblekk. Dør i aust Lok , ,952 Ståande bygning (stølshus). Ytre mål om lag 7,5 x 5 meter. Høg, tørrmurt mur, anlagt på berg. Trapp av tørrmurt stein. Sjølve stølshuset er kledd med ubehandla liggjande panel på nord og austsida. Sør og vestsida er malt med gråblå farge, innsett med småruta vindauge. Frå overside av grunnmur til underside av tak er det om lag 1,5-1,7 m. Saltak dekka med metall/bølgjeblekk. Lok , ,488 Ståande bygning (lagerhus?) Ytre mål 3,5 x 4,5. Delvis lafta bygning. Vegger av laus, tørrmurt stein. To omfar med laft i toppen. Om lag 1,5 m høg (til nedsida av taket).åpne gavlar. Sperretak dekt med metall/ bølgjeblekk. Fossdal, stølsområde. Fossdal, stølsområde. Fossdal, stølsområde. Fossdal, stølsområde. Etterref. Etterref. Etterref. Etterref. 16

19 Lok , ,715 Ståande bygning (stølshus). Ytre mål 5,5 x 4,3 m. Grunnmur av tørrmurt stein. Vegger kledd med raudt liggjande panel, innsett med småruta vindauge. Frå overside av grunnmur til underside av tak er det om lag 1,5-1,6 m. Dør i nord. Saltak dekt med metall/ bølgjeblekk Lok , ,323 Ståande bygning (stølshus). Ytre mål 6,5 x 5 m. Grunnmur av tørrmurt stein. Grunnmuren er vesentleg lågare enn for dei andre husa på stølen. Kledning av liggende brunmalt/beisa panel, innsett med småruta vindauge. Dør i nord. Frå overside av grunnmur til underside av tak er det om lag 2-2,5 m. Saltak. Figur 12 Tabell over registrerte kulturminne på Fossdalsstølen, Granvin Fossdal, stølsområde. Fossdal, stølsområde. Etterref. Etterref. Figur 13 Stølen på Fossdal, sett mot sørvest. Planlagt tilførselsveg går rett aust om stølen, i lia til venstre på foto. Foto: Knagenhjelm, HFK Traseen for kraftlinja går etter kartet vel 400 meter lenger mot nord. Planlagt tilførselsveg/slep går rett aust om stølen Lokalitet 5 - Lussand Frå gamalt av heitte garden Giljarhus og det gamle klyngetunet låg ansleis plassert i terrenget, enn husa i dag. I arkivet er det nemnt at flata opp forbi husa er rydda og at ein då kom over eldre tufter. Her skal og vera gjort funn i gravhaug. Ved synfaring på staden i 2006 i samband med minikraftverk i Stølselva vart området for det gamle klyngetunet påvist av Magnar Lussand. Her er i dag ein aust og sørvendt grasbakke noko høgare opp enn eksisterande busetnad. 17

20 Biletet viser området der det gamle klyngetunet skal ha lege. Fram på kanten av terrassen, mot sør ligg det framleis ein haugrest. Eksisterande veg går i bakken sør om kulturminna. Særleg haugresten vil kunne bli påverka av eventuelle tiltak på vegen. Figur 14 Luftfoto av Lussand med stad for klyngetunet avmerkt. Foto Fonnakart Figur 15 Bilete over: Viser flaten der Giljarhustunet skal ha lege, her er i dag overflatedyrka kupert slåtte og beitareal. Under: Viser haugresten sett nedan ifrå sør ved eksisterande veg. LUSSAND, gnr Haug låg på Haugen ovanfor husa, eit lite stykke innpå ei lita terrasseflate ved munninga av Gjelet. Var liten og vart utjamna litt om senn. I 1927 vart stykket her skikkeleg oppdyrka, og då fann dei B NB. Etter segna skal garden ha lege ved fk. nr. 1 i gamal tid, og het da Giljar hus. Ved dyrking fann dei merke etter tufter, det låg steinar i rekkje, og det var kol og opprotna trerestar, men med di det vart brote opp fôr for fôr, veit ein ikkje nærare korleis dei var. Låg ein 30 m V for fk. nr. 1. B Mannsgrav frå fk. nr. 1 med rest av spjut og ei tong. 18

21 Figur 16 Hellarar oppe i lia ovanfor Lussandgarden, her er vårstølar og store hellarar. Foto Aksdal HFK 2006 Området der terrenget flatar ut mot Veslevatnet ligg det fleire hellarar. Desse er enda ikkje undersøkt i samband med kraftlinjetraseen på grunn av prioritering av sjølve linjetraseen. Men hellarane kan ha kulturspor som er automatisk freda. Samandrag Det vart ikkje gjort funn av nye automatisk freda kulturminne i underområde 1. Ved Bjølsegrøvatnet er det nyare tids kulturminne som spenner frå utbyggingstida. Ved Fossdal vart det registrert fleire nyare tids tufter på stølsområdet. Nede ved fjorden på Lussand er det kjent funn som kjem i nærføring til avmerkt tilføringsveg. Gamletunet på Lussand og rest etter gravhaug ligg nede ved fjorden og fleire hellerar ligg oppe ved vårstølen på garden. I dag går det ein enkel skogsveg opp lia som alt verkar inn på kulturmiljøet. Ei utbetring av eksisterande veg i samband med tiltak kan få konsekvensar for automatisk freda kulturminne. 19

22 Lussand Fossdalen Besøksadresse: Agnes Mowinckelsgate 5 N Svartetji HORDALAND FYLKESKOMMUNE Postadresse: Postboks Bergen Målestokk = 1:15000 Telefon: Telefaks: Kvannda Storvnt øv Drivenuten ned Drivenuten Lomtji Veslevnt Gråfjellet Stølselvi Drivegjeli Hellerelvi Helleren Tverrelvi Bjørgi Lussand Beggevik Sleper_og_anlveier.shp Sokt_trase5.shp Afk_registrering.shp

23 4 Underområde 2, Kvanndalselva og fram til vestsida av Granvinsfjorden, Granvin herad Lokalitet 6 Helgastøl Området nord for Helgastøl (FM118-FM110) består av gras/lyng, skogsvegetasjon, berg og mindre myrer. Helgastøl er ein relativt stor stølsvoll med om lag 50 mål rydda beitemark. Etter tradisjonen skal Helgastøl vera knytt til Olav den heilage si kristningsferd over til Voss. Prøvestikk i og i nærleiken av Helgastøl gav ikkje påviselege kulturminnespor, men dei synelge strukturane og hulvegsystemet opp frå Folkedal gjev grunn til å tolke Helgastøl som eit gamalt stølsområde. Lok Tuft. Vestsida av tufta er anlagt langs berg. Resten består av tørrmurt stein. Høgda er om lag 0,7-1 m høg. Restar av borehol på einskilde steinar. Ytre mål om lag 4 x 4 m. Lok , Tuft. Svært høg, om lag 1,6-2 meter. Tørrmurt grunnmur av stein. Ytre mål om lag 8,5 x 10 m. Inngang i nordvest og søraust. Lok Tuft. Låg tørrmurt grunnmur av stein (0,30,5 m). Ytre mål om lag 6 x 6 meter. Delvis utrasa. Truleg inngang i sør. Lok , Ståande bygning (stølshus). Plassert heilt på sørsida av ei terrasse. Grunnmur av tørrmurt stein, om lag 0,5-0,7 m på det høgaste. Relativt nyleg oppussa. Ytre mål om lag 9,5 x 5 m. Om lag 2,2-2,5 høg, målt frå overkant grunnmur, til underkant tak. Dør i aust. Kvitmalte vindauge i aust og sør. Umalte liste rundt vindaugene. Saltak av små skiferstein. Lok , ,6 Ståande bygning (uthus/løe/lager/fjøs). Ytre mål om lag 7,5 x 6 m. 2/3 deler av veggane består av tørrmurt stein. Resten av liggande plankebord. Inngang i både vestre og austre gavlvegg. Høgda, målt frå bakken til underkant av tak er om lag 1,5 m. Saltak dekka med bølgjeblekk. Lok , Ståande bygning (stølshus). Kledning med liggande panel, gråmalt med mørkeraude listar. Ytre mål om lag 6,5 x 6 m. Saltak dekka med små skiferstein. Lok , Lafta løe/fjøs, ytre mål om lag 9 x 6 m. Stutt grunnmur av tørrmurt stein, om lag 0,1-0,5 m høg. Bygningen består totalt av 17 omfar. Høgda, mål frå overkant av grunnmur til underkant av tak er om lag 1,5 m. Noko av materialet er attbrukt frå annan lafta bygning. Dør i aust. Saltak dekka med metalltak. Lok , Ståande bygning (stølshus/fjøs). Lafta bygning. Påbygd, i sør. Sørlige halvdelen er kledd med liggende panel. Umalt. Ytre mål er om lag 7,5 x 5, 5 m. Nordlig del har totalt 16 omfar, inngang i nord, med lite vindu over døra. Liten glugge i vest. Høgda, målt frå overkant grunnmur til underkant tak er om lag 1,0-1,3 m. Høg grunnmur av tørrmurt stein, inngang i nord. Saltak dekka med små skiferstein Helgastøl, austkanten av stølsmiljø Helgastøl, (ved stien til Helgastøl) sør for Helgastøl) Helgastøl Helgastøl Helgastøl Helgastøl Helgastøl Etterref. Etterref Førref?. Etterref. Etterref. Etterref. Etterref. Etterref. 21

24 Lok , ,6 Ståande bygning (stølshus/hytte). Ytre mål om lag 6,5 x 5,5 m. Lok. 6 Tuft synleg som grunnt søkk like i kant med stølshus, fjøset lengst sør av dei ståande bygningane. Tufta er grunn og har jorddekte veggar, men einskilde stein synleg Figur 17 Tabell over registrert kulturminne, Helgastøl, Granvin herad Helgastøl Helgastøl Etterref. Førref. Figur 18 Øvre del av Helgastøl med ståande bygningar på stølsvollen, sett mot nord. Den gamle ferdslevegen har gått nordover i venstre del av bildet. Foto Birkenes HFK 2007 I følgje planane er det her planar om tiltak i denne vegen. Linjetraseen vil gå vel 550 meter lenger nord bak stølen og slik ikkje vera synleg frå den. Planlagt tilføringsveg skal bruke eksisterande sti/vegfar vel 800 meter, og denne er ein del av eit vegfar som er å rekne som automatisk freda etter kulturminnelova. I dag er det sju ståande stølsbygningar og fire tufter, i tillegg er det fleire bakkemurar og steingardar inngjerdingar. Av dei ståande bygningane er truleg to av høg alder. Av tuftene er ei frå nyare tid, medan to av tuftene har bygningsmessige trekk som vitnar og om høg alder. 22

25 Figur 19 Kart over kulturminne registrert på Helgastøl, Granvin 23

26 I dag er det etablert ein nyare skogsveg, som stoggar meter frå den nederste tufta på Helgastølen. Den gamle stølsvegen er framleis synleg både inne på stølsområdet og i lia ned mot øvre Folkedal, då som hulveg. Vegen vidare er og ein del av vegsystemet over fjellet til Voss og Bordalen og er å rekne som eit automatisk freda kulturminne. Anleggsvegen frå Folkedal, forbi Helgastøl og fram til FMV115, slepet nord for BM116, traseen frå FM109 og fram til SPM104A-D føl eksisterande vegfar og vil koma i direkte konflikt med automatisk freda kulturminne og verka visuelt skjemmande på kulturmiljøet Lokalitet 7 Mikkjelstøl Mikkjelsstøl ligg lenger aust og nord inn på høgfjellsområdet, stølen er delt i to stølsområder og er i dag mykje prega av at sela er brukte til fritidsbruk. Registreringa her gav ikkje funn av automatisk freda kulturminne. Det vart ikkje gjort registreringar av stølshus med autentiske trekk. Landskapet er ope og stølsvollen ligg i hellande terreng. Figur 20 Utsyn frå Mikkelstøl, mot nord med Skamdalshorgi i bakgrunnen. Stølane Olastølen (Granvin kommune) og Horgaset (Voss kommune) ligg høvesvis nordaust og nordvest i biletet. I desse stølsområda er det kjent jernvinne. Foto Knagenhjelm HFK

27 Helgastøl og Mikkjelstøl Besøksadresse: Agnes Mowinckelsgate 5 N HORDALAND FYLKESKOMMUNE Postadresse: Postboks Bergen Målestokk = 1:15000 Spunstjørni Mikkjelstøl Telefon: Telefaks: Lomtjørn Gili Svortetjørn Helgastøl Hes a Øvre Folkedal Storabe Sleper_og_anlveier.shp Sokt_trase5.shp Afk_registrering.shp Kalvbakkehøgdi

28 5 Underområde 3, austsida av Granvinsfjorden og fram til Fuglavatnet, ved kommunegrensa mellom Granvin og Ulvik Området frå Kambane (FM95) og fram til nord for Veslahorga vart registrert den og ferdig undersøkt den Området mellom FM95 og FM97 er eit platå, med mykje myr - våtmark med spreitt skogsvegetasjon, stort sett furu og bjørk. Vest for FM97 stig området, før det flatar ut ved BM98. Det var generelt lite overdekning over berget i denne delen av området. Delar av slepet ved Tveito, og strekninga vest for Fuglevatnet, sør for Måvasstølen vart undersøkt. Slepet ligg i eit område dominert av myr og furumoer og berg. Det var også her lite overdekning. Etter Måvasstølen stig terrenget og den resterande traseen ligg stort sett over skogsgrensa. Området ved Måvasstølen er dominert av myrdrag, furu og gran. Området stig litt sør for Måvasstølen og skogsvegetasjonen minkar gradvis Lokalitet 8 Heller Fuglevatnet nord Langs med eit bergalag vart ein heller som ligg rett nord for Fuglevatnet registrert. I tillegg vart området rundt Fuglevatnet og registrert. Det vart teke tre prøvestikk inne i helleren, og det vart stukke med stikkstang og tatt prøvestikk fleire stader på terrasser rundt vatnet. I helleren låg det mykje nedrast stein og blokker frå tak og vegger. Det var difor ikkje råd å påvise eventuelle bruksfasar i hellaren. Det vart ikkje observert trekol i prøvestikka. Området rundt vatnet var mykje myrlendt, med større samanhengande myrar og knausar. Fleire av myrane var djupe, over halvannan meter, medan der det var råd å nå botn, kom ein rett på berg. Fråveret av lausmassar gjev mindre gode vilkår for å finna førhistorisk bruk. Figur 22 Heller nord for Fuglavatn, ikkje påviseleg kulturspor. Foto Knagenhjelm HFK

29 5.1.2 Lokalitet 9 - Bygning utløe Vegen til Måvasstølen var synfart og ei lafta uteløe vart registrert om lag 20 meter nord for brua over Veslavatnet. Løa er truleg bygd med 6-kantlaft og kan difor tidfestast til etterreformatorisk tid. Denne type høyløe er historisk belagt brukt fram til utpå 1900-talet, der funksjonen er å lagra høy til bruk for vintern. Løa er eit godt ivaretatt kulturminne med taksperr og høyluke intakt. Løene vart fullstappa og verka som ein slags tørrsilo. Lok.9 Høyløe, kompakt lager , ,3 Tilnerma kvadratisk lafta bygning. 6-kantlaft?. Ytre mål om lag 2 x 2 m. Bygningen er sett på hjørnesteinar. Høgda er om lag 2 meter fra topp av fundament til underkant av tak. Ved vegen til Måvasstølen Funksjonene kjent frå mellomalder truleg yngre Figur 23 Foto og tabell med informasjon om kulturminne på vegen til Måvasstølen, Granvin herad. Foto Knagenhjelm HFK

30 5.1.3 Lokalitet 10 - Måvasstølen Måvasstølen vart synfart. Med unntak av ein restaurert lafta bygning, var alle bygningane på stølen av relativt låg alder. Bygningane er plassert på ei terrasse langs bergskråninga nord for stølsmarka. Slepet går i ein allereie eksisterande traktorveg som ligg rett nord for stølsbygningane. Lok , ,654 Ståande bygning (uthus, lager eller løe?). Ytre mål om lag 3,5 x 2 m. Fundament av mur/ betong. Ståande kledning (panel). Gråbeisa farge på panelet. Saltak, delvis kledd med torv (kun sørsida var ferdiggjort). Høgda frå grunnmur til underkant av tak anslått til om lag 2 m. Lok , ,848 Stående bygning (uthus, lager?). Ytre mål om lag 3,5 x 2,5 m. Fundament av mur/betong. Ståande kledning (panel), Gråbeisa farge på panelet. Torvtak (saltak). Høgda frå grunnmur til underkant av taket anslått til om lag 2 m. Lok , ,017 Ståande bygning (stølshus). 8,5 x 6 m. Oppussa lafta bygning. 2-etasjer. 6-kantlaft. Grunnmur av tørrmurt stein. Torvtak (saltak). Inngang for begge etasjer i nord. Øverste etasje via liten bro. Små vindauge i annan etasje. Om lag 2,5 m frå overkant grunnmur til underkant av tak. Taket er forlenga i vest slik at det er blitt plass til en lita stall (hest?). Lok , ,236 Ståande bygning (uthus, lager?) Ytre mål om lag 3 x 2,5 m. Kledd i stående panel, brunbeisa. Saltak. Lok , ,012 Ståande bygning (stølshus). Ytre mål om lag 8 x 7,5 m. Brunbeisa. Saltak. Figur 24 Tabell over registrerte kulturminne på Måvasstølen, Granvin herad Måvasstølen Måvasstølen Måvasstølen Måvasstølen Måvasstølen Moderne Moderne Etterref. Moderne Moderne Det vart ikkje gjort funn av automatisk freda kulturminne i underområde 3. Stølen, og ei uteløe ved vegen til Måvasstølen vart og registrert. Figur 25 Måvasstølen sett i frå sør. Foto Knagenhjelm HFK

31 Fuglavatn, Måvasstølen Heller Djupadalsbkn Skredberget Demma Litlastøl Hovdane Årsklov Vatnasetelvi Vardhelrane Kjerringa- Agnes tjørni Søkkja Rusti Besøksadresse: Mowinckelsgate 5 N Lomtjørn Måvotno Vatnasete Vatnasetvatnet Fessene HORDALAND FYLKESKOMMUNE Postadresse: Postboks Bergen Målestokk = 1:15000 Telefon: Telefaks: Bekkjada Vetlelii Leiken Måvotnot Storlii Fuglavatnet Snaueggi Kjelshovde Fuglevassdalen gråbkn Sleper_og_anlveier.shp Sokt_trase5.shp Afk_registrering.shp Middagsvarden

32 6 Underområde 4, aust for Fuglevatnet og fram til gardane Tveitæ og Solbjørgo (gbnr. 59/1), Ulvik kommune. Traseen nord for Litlalihaugane-Solbjorgo/Sotnoselva (FM79-FM66). Området er kupert terreng med mykje ur, men flatar ut ein del på toppen. Her ligg det einskilde myrdrag Lokalitet 11 - Skitnaset stølsområde Det er registret i alt to ståande og to tufter på Skitnaset. Stølsvollen ligg på berggrunn, der dei eldste tuftene ligg høgast. Dette er låge steinrekkjer - tufter som kan vera relativt gamle, men på grunn av plassering på berg, finn me ikkje kulturlag her. Det vart ikkje observert automatisk freda kulturminne her. Lok , ,753 Ståande bygning (stølshus, hytte). Bygningen er svært ny, truleg bygd etter 1980-tallet og er meir å rekne som hytte enn stølshus. Ytre mål om lag 7,5 x 7 m. Grunnmur av lecablokker/ betong. Kledd med brunbeisa liggende panel. Saltak dekka m. metalltak. Lok , ,496 Tuft, høg tørrmurt grunnmur av stein. Enkelte stadar reparert med sement. Hesteskoforma, Ligg rett på berg. Open mot nord-nordvest. Ytre mål om lag 6,3 x 6 meter. Lok , ,113 Ståande bygning (stølshus, hytte). Ytre mål om lag 8,5 x 7 m. Bygningen er svært ny. Truleg bygd etter 1980-talet og er meir å rekne som hytte enn stølshus. Grunnmur av lecablokker/betong. Kledd med brunbeisa liggende panel. Saltak av metall. Lok Tuft. Dekt av lyng. Tørrmurt grunnmur av stein. Låg (om lag 0,3-0,5 m). Ytre mål om lag 4,5 x 4,5 m. Figur 27 Tabell over registrerte kulturminne på Skitnaset, Ulvik herad Skitnasete, stølsområdet Skitnasete, stølsområdet Skitnasete, stølsområdet Skitnasete (gamlestølen), stølsområdet Moderne Etterref. Moderne Etterref Lokalitet 12 Gunnarset stølområde Gunnarset har tre ståande bygningar og tre tufter. Alle står på berg, nord-nordvest for stølsmarka. Stølsområdet var svært fuktig og myrlendt. To av tuftene var låge grunnmurar av tørrmurt stein, Høgda er opptil femti centimeter, medan den tredje var om lag ein meter høg på sørsida. Innsida av dei to fyrste tuftene bestod av berg. I den siste tufta var det noko torv. Det vart teke eit prøvestikk i tufta, der det vart funne restar etter tre, truleg etter det nedrasa taket. Prøvestikket gav ingen indikasjonar på at bygningen var av høg alder. Den vart av den grunn ikkje undersøkt vidare. 30

33 Lok , ,696 Ståande bygning (stølshus). Ytre mål om lag 4,5 x 3 meter. Høg grunnmur av tørrmurt stein. Lita dør i øst, små vindauge. Brunmalt/ beisa kledning av tre. Saltak av bølgjeblekk. Lok , Ståande bygning (stølshus). Ytre mål om lag 5 x 4 meter. Høg grunnmur av tørrmurt stein. Lita dør i øst, små vindauge. Kledning av tre. Saltak av bølgjeblekk. Kjeller brukt som fjøs/ oppholdsrom til sauer. Lok , ,579 Tuft. Låg tørrmurt grunnmur av stein(om lag 0,3-0,5 m). Ligg rett på berg, på ei lita forhøgning. Ytre mål om lag 6,5 x 8,5 meter. Lok , ,692 Tuft. Låg tørrmurt grunnmur av stein (om lag 0,3-0,5 m). Ligg rett på berg, på ei lita forhøgning. Ytre mål om lag 4,5 x 6 meter Lok , ,858 Tuft Høg grunnmur av tørrmurt stein. Hesteskoforma. Open mot søraust. Ytre mål om lag 5,5 x 6,5 meter. Restar etter plank under torva. Lok , ,595 Ståande bygning. Meir å rekne som hytte enn stølshus. Truleg bygd på 2000-talet. Ikkje ferdig bygd. Ytre mål om lag 5,8 x 5,8 m. Villmarkspanel. Brunbeisa. Torvtak (saltak). Dør i nord. Vindauge i sør, aust og nord. Figur 28 Tabell over registrert kulturminne på Gunnarsete, Ulvik Herad Gunnarsete Gunnarsete Gunnarsete, stølsområdet Gunnarsete, stølsområdet Gunnarsete, stølsområdet Gunnarsete, stølsområdet Etterref. Etterref. Etterref. Etterref. Etterref talet? Figur 29 Skitnasete sett i frå vest, med dei eldste tuftene i framgrunnen. Foto Knagenhjelm HFK

34 Figur 30 Gunnarsete sett i frå sørvest. Foto Knagenhjelm HFK Lokalitet 13 Litlastøl jernvinne Frå Litlastøl, er det rapportert i 1978 om at det skal vera funne jernslagg i ein heller rett sør for stølen. Denne hellaren ligg tett ved gamlevegen frå Ulvik til Granvin. Flyfotoet med raud markering viser innmeldt funnstad. Figur 31 Luftfoto av Litlastøl og området der hellaren med jernvinne ligg. Foto Fonnakart, HFK 2007 Det vart ikkje gjort funn av fleire automatisk freda kulturminne i underområde 4, men fleire tufter både eldre og yngre vart registrert. Hellaren på Litlastøl er ikkje registrert i samband med kraftlinjeregistreringa. 32

35 Litlastøl, Skitnasete, Gunnarsete Kjerringa- Grostølselvi Storhaug Besøksadresse: Agnes Mowinckelsgate 5 N HORDALAND FYLKESKOMMUNE Tysso Postadresse: Postboks Bergen Målestokk = 1:15000 Solb ø Telefon: Telefaks: Ovnen Skeieslii Fitjo Lødalen Lomtjørn Gunnarsete Litlastøl Storhaug Sleper_og_anlveier.shp Sokt_trase5.shp Afk_registrering.shp Skitnasete Skitnasetetjørni Furesete Tellstigen Øyane Lindebrekkelvi Vambheimselvi Lindebrekke lvi

36 7 Underområde 5, Solbjørgo og Tveitæ og fram til vestsida av Osafjorden, Ulvik herad Lokalitet 14 Jonstøl, Ulvik herad Traseen ved Jonstøl er plassert i skråninga på nordsida av Kristinuten. Skråninga består av ur og myr, med ein god del bjørkeskog/kratt. Området var av svært varierande karakter med omsyn til topografi og vegetasjon. Vegetasjonen i området langs Solsævatnet er gran og noko furuskog, med store areal av myrvegetasjon, som òg inneheldt mindre furumoer. Fra Solsævatnet stig terrenget jamt opp til Jonstøl, som ligg i eit område med fleire mindre vatn og myrar. Langs med skråningane i traseen for kraftlinja veks det i dag mykje bjørkeskog. Frå arkivet er det kjent fleire fornfunn i området rundt Jonstøl. Ved Sæberg og langs etter den gamle buføringsvegen er det fleire lokalitetar med skålgropsteinar. B 1008 skal og vera funne på Seberg. Opp og forbi Jonstøl er det gjort funn av tufter både på Vindhovden og Vassete, ei av desse er datert til mellomalder. Vidare er det kjent at eit av vegfara over fjellet til Hallingskeid gjekk over her. På Solsæ er det gjort fornfunn i ein heller på Solsestølen og i tillegg er det funne ein stokkebåt. Denne er datert til mellomalder. I samband med regulering av Solsævatnet tidleg på 1970-talet vart det gjort fleire registeringar rundt vatnet, der det vart registrert tre kolgroper og to tufter som typologisk er førhistoriske Sæberg- Kræklingabærsteinen Stor steinblokk liggande rett vest for den gamle buføringsvegen til Jonstøl noko forbi Seberg. Seberg er ei gamal slåtteteig og skal vera funnstad for eit bronsesverd av Hallstattype. Steinblokka, lokalt kalla Kræklingabærsteinen vart første gong registrert i 1963 av Asbjørn Simonsen, og er kartfesta i Under kræklingabærsteinen er eit mindre holrom som ligg tørt. Plasseringa er rett ved vegen opp til Jonstøl. Kræklingabærsteinen ligg i dag i ei steinur heilt tilvakse med bjørkeskog. Biletet viser vegen ned mot Sysegjelet og Ulvik lengst nede. Steinblokka ligg midt i biletet omkransa av bjørk og Orrekratt. Biletet øvst på neste side viset detalj av steinen med utsikt til Hydle og Bergo i bakgrunnen. Figur 33 Skålgroplokaliteten - Kræklingabærstein rett i kant med buføringsvegen til Jonstøl. Foto Aksdal HFK

37 Figur 34 Kræklingabærsteinen i bratt lende og godt utsyn over Ulvik. Foto Aksdal HFK Jonstøl skålgroplokalitet 1 og 2 Lokalitet 1: Ei samling med til saman to steinar og 8 groper ligg på flaten der Espeskorsvegen kjem inn på Jonstølsvegen. Steinblokkene er om lag meteren høge med noko skrånande flater. Staden dei ligg på, er ein relativt flat morenerygg, som skrår noko nedover mot sør. På staden kunne det sjåast to vegfar, som då gjekk attom kvar si steinblokk. Vegfara kom saman att ved staden som ein lokalt kallar Brurastolen. Også her skal vera ein skålgropstein (Simonsen 1963), men den er ikkje attfunnen ved kulturminneregistreringa i Bildet viser lokaliteten med gropasteinen som ligg lengst nordvest av dei to steinane inne på flaten. I dag er flaten i ferd med å gro igjen og kontaklinja mellom steinane er mykje forringa. Figur 35 Skålgroplokalitet - Espeskorsfletene. Ei av to blokker med skålgroper på. Foto Aksdal HFK

38 Jonstøl skålgroplokalitet 3 Seinblokk som ligg oppe på Musakolhaugane. Her er det på toppen av ei vel ti meter vid steinblokk funne groper. Steinblokka ligg i bytet mellom fleire eigedomar. Steinen er mellom 3 og 4 meter høg og er godt synleg frå både Jonstøl og stølane lenger nord og opp i lendet. Figur 36 Skålgroplokalitet på Musakolshaugane, steinblokk og detalj av grop oppe på toppen av steinen. Foto Bjørgo Bergen Museum 1971 Arkivfoto av steinblokk oppe ved Jonstøl, blokka har groper på toppen Ljono-Jonstøl-Vassdalen-Hallingskeid I arkivet er vegen frå Ljono om øvre del av Sysegjelet og Espeskorsvegen og vidare inn på Jonstølsvegen nevnt som almannavegane til Hallingskeid. I dag er vegen eit godt synleg vegfar i terrenget, som er brukt både som buføring og tursti. Vegen går forbi fleire stølsbol som i arkivet er nevnt skal ha fornminne. Det aktuelle vegfaret skal truleg ha vore i bruk i på 1300-talet som handelsveg frå Ulvik og Osa over til Hallingskeid, men går truleg ut av bruk i etterkant av Svartedauden (Dyrvik s. 286 band 1). Både på Solsæ og ved Jonstøl vert almannavegen kryssa fleire stader av kraftlinja og eventuelle tilføringsvegar og kjem slik i direkte konflikt. Figur 37 Kart over almannavegen, Askeladden id , lagt inn i frå NOU

39 Registrering av nyare tids kulturminne Stølsområdet på Jonstølen består av 12 ståande bygningar og ei tuft. Storleiken på dei ståande bygningane varierte frå om lag 20 til i underkant av 60 m2.. Storleiken på tufta var om lag 20m2. Figur 38 Kart over ståande stølsbygg på Jonstøl. Ulvik 37