Olav Christensen BERGTEKEN. Nye vegar til gamle segner

Transkript

1 Olav Christensen BERGTEKEN Nye vegar til gamle segner Norsk Folkeminnelag / Aschehoug 2000

2 Innhald FORORD 9 INNLEIING - FORTELJINGAR OM DRAMATIKK I LIV OG LANDSKAP 13 Å få verda i hovudet 15 Offersteinar 19 Om ulukka var ute 18 Underlagt naturen? 22 KAPITTEL 1-1 HULDRELAND 25 Om huldrer 25 Huldredans på Dyrkoll 29 Huldene i Lintubotten 25 Møte med huldrekaren 29 Slåttefolki på Kvitaberg 26 Gamlegeismenpåjakt 30 Huldene på Tvinnane-stølen 26 Huldri på Furuset-stølen 30 Døri i fjellet 27 Tussen som drakk av butten 32 Huldri i Hiti 27 Huldrene i Ljøsndalen 33 Jenta på Soleifletene 28 Huldrekyrkja 34 KAPITTEL 2 - KVINNFOLKMØTE: MELLOM HULDREBUDEIER OG HULDRE-FE 37 Den blå oksen 37 Mjødelin 41 Gamle Store-Jens fortalde 38 Huldrekyrne ved Leateigen 42 Huldrene på Lintu 38 Mot huldremakt 42 Kokande prim 39 Kråkjerringane 42 Huldri på Fossastølen 40 Du skal få sprettene 42 Huldekona i Vidalen 40 Akta dykk de som under bur 43 Ho Jens-Anna og huldre-kyri 40 Farleg gåve 43 Huldrekyr 41

3 KAPITTEL 3 - MANNFOLKMØTE: SAMARBEID OG KONFLIKT 45 Lægreidsbonden 45 Huldedn på Haoreinao 50 Der fann han hesten 45 Byggja til meins 51 Rasmus hjå Sagi 46 Kringlehaug 51 Hjelp i sauesankinga 46 Huldekaren som ville byta hest 52 Med hjelp av huld på fjellet 48 Dei underjordiske i veidemanns- Då huldri lånte kniv 49 bui 52 Huldrekniven på rupejakt 49 Huldrene hemner seg 53 Huldrene som hornskremde Julereii på Nedre Kvamme 53 jegrane 50 KAPITTEL 4 - BERGTAKING - FREISTING OG FARE I BERGET DET BLÅ 55 Ho Fria-Brita 55 Huldrefriing 61 Blodsdråpen i saupet 56 Han Søren 62 Bergtakingi på Eraker 57 Ein gut frå Årdal 62 Huldehaugen 58 Huldrekalven på Stegen 64 Haoreinefolket 58 Han Knut Berekvam 64 Jørond og Belen 59 Han som var hugteken i huldri 66 Kva segni fortalde 60 Kyrkjeklokka på stølen Grind 66 Huldresjalet 61 Hand på brystet 66 KAPITTEL 5-DET STOD SEG EIT HULDREBRYLLAUP 69 Huldrehaugen i Undredalen 69 Huldrebrurefølgjet 76 Huldrebryllaup i Undredal 70 Huldrebrudlaup i Lia-marki 76 Huldresølja 71 Jenta som kom i kos i Hestetun 76 Huldreduken i Ve 72 Simo Viksland: Ei historie frå Huldrebryllaup i Ve 74 Decora-posten i USA 78

4 KAPITTEL 6 - HULDREMUSIKK: IKKJE SJÅ, BERRE HØYRE 83 Kviskringi rundt moltemyri 83 HoVottaoghanTomle 83 Barnegråt i fjellet 84 Då Nils vart vekt 84 Songen på Berdalen 85 Huldrene i Rundehaugen 85 Eg og han Grede-Håvard 86 Huldresong på Oftedalen 86 Ho Grimelda 86 Dyrelokking 87 Musikken frå Grimehaugen 87 Felespel frå haugen 87 Eirik i Hagen lærer ein huldreslått 87 Herbrufossen 88 Musikken frå fjellet 89 Ho gamle-marita fortalde 90 Spelemannen på Kvammadal 90 Mastrehaugen i Ofredalen 91 KAPITTEL 7 - OM OPPHAVETTIL DETTE OG HINT 93 Gygraholen på Berekvam 93 Segni om Klovstein 93 Rokken 94 Den svarte flekken i Skomakarnosi 94 Gygrefoten 94 Svinastein 95 Gygresteinen 96 Dei to gygrene 96 Gygraholao 97 Gygrahesten stupte 97 Vognjuli til Odin 97 Lysi som kom ut av fjellet 98 Lindormen - og holet i fjellet 98 Kattefarsvoi 98 Kyrkjesteinen 100 Då Heilag Olav vart redd kornstaurane 100 Heilag Olav og gygri 101 Jutlamannen 101 Sankt Olavsklemma 102 Han Filipus og Aosberg-risen 102 Kongssonen i Vetti 103 Opphavet til namnet Lyklehovd 104 Gamlekonebakken 104 Herfridhelleren på Rå 104 Skrivarhelleren 105 UNG JENTE SAKNA 107 Ann Helene Bolstad Skjelbred Vegar til å forstå 108 Finst huldrefolket? 109 Snakk og vakker musikk 110 Hadde huldra namn? 111 Korleis såg huldrefolket ut? Vakrare og styggare 112 Huldrebuskapen 113 Huldrefolket hjelper

5 Huldrefolket hemner seg og Menneskelivet til alle tider 117 straffar 114 Kjærleik, sex og vald 118 Sant eller ikkje sant 115 Ung jente sakna 120 Å dele med kvarandre 115 I gamle dagar og no 121 Historisk tid 116 STAMVEG TIL SEGNVERDA 123 Torbjørn Røberg Frå kongeveg til stamveg 124 Segn og landskap 128 Kulturminneregistrering 126 Berre materiell kultur? 130 OM SPRAKET I SEGNENE 131 Knut Atle Skjær (T.R.) = Torbjørn Røberg 0-H.) = Jens Hauge (A.B.) = Aurland Bygdebok fram til omlag (A.S.)= Aurland Sogelag (Å.B.) = Bygdebok for Årdal II (Å.Å.S.I) = Årbok for Årdal sogelag (Å.Å.S.II) = Årbok for Årdal sogelag II. 1952