Hovudfunn frå AREALKLIM-prosjektet Innleiing på årssamling i AREALKLIM prosjektet 2013 Nordfjordeid hotell

Transkript

1 Hovudfunn frå AREALKLIM-prosjektet Innleiing på årssamling i AREALKLIM prosjektet 2013 Nordfjordeid hotell Nordfjordeid Carlo Aall Forskingsleiar Vestlandsforsking

2 Kva har skjedd sidan førre årssamling i AREALKLIM?

3 AP1: Velge ut case Historiske naturskadecase Casekommuner med pågående arealplanprosesser AP2: Analyse av naturskadehendelser AP3a: Formidle lærdommer og prøve ut nye tilnærminger og arbeidsformer AP3b: Evaluere intervensjonen fra AP3a AP4: Utvikle nytt innhold i eksisterende undervisningsopplegg AP5: Populær formidling og vitenskapelig publisering

4 AP1: Velge ut case Historiske naturskadecase Casekommuner med pågående arealplanprosesser AP2: Analyse av naturskadehendelser AP3a: Formidle lærdommer og prøve ut nye tilnærminger og arbeidsformer AP3b: Evaluere intervensjonen fra AP3a AP4: Utvikle nytt innhold i eksisterende undervisningsopplegg AP5: Populær formidling og vitenskapelig publisering

5 AP1: Velge ut case Historiske naturskadecase Casekommuner med pågående arealplanprosesser AP2: Analyse av naturskadehendelser AP3a: Formidle lærdommer og prøve ut nye tilnærminger og arbeidsformer AP3b: Evaluere intervensjonen fra AP3a AP4: Utvikle nytt innhold i eksisterende undervisningsopplegg AP5: Populær formidling og vitenskapelig publisering

6 ..og kva har skjedd i omverda? Storflaum på Austlandet våren 2013 Stortingsmelding om klimatilpassing forsommaren 2013 Ny delrapport frå FNs klimapanel (The Physical Science Basis) Nytt Storting og regjeringsskifte SISTE: Ekstremveret «Hilde»

7 Storflaumen på Austlandet våren 2013 Skadeomfang Nord-Gudbrandsdalen 620 naturskadetakster i Midt-Gudbrandsdalen Over ½ milliard NOK i forsikringsutbetaling 27 kommunale vegar skada 30 innmelde sikringsbehov til NVE 1 hus innløyst av NVE 1 eigedom innløyst av Jernbaneverket Utfordringar slik kommunane ser det Ansvarsavklaring mellom statlege styresmakter Arealbruk Opprydding og reinsking av elver, bekker, stikkrenner, overvassanlegg, flaumverk Masseuttak Skogsdrift, nydyrking Vegbygging Sikring av flaumutsett infrastruktur Kjelde: Randkleiv i Ringebu: Snauhogst aukar faren for flaumskred

8 Kjelde: Ringebu kommune

9 Hogst i bratt terreng: også eit problem på Vestlandet? Skredstranda mellom Stryn og Eid (foto NRK) Trong for: Kartlegging av naturskaderisiko knytt til flatehogst og skogsvegbygging? Innføre meldeplikt for hogst i risikoområde? Vurdere innføring av verneskog for å førebyggje naturskade i særleg utsette område? NGI: «det finnes i dag ikke retningslinjer for hvordan skogen skal tas med i vurderingen av skredfare» Kjelde: NGI (2013) «Forslag til kriterier for vernskog mot skred DEL 1»

10 Likevel meiner fortsatt mange at vi kan «stå han av». Ca 20% Kjelde:

11 og sentrale politikarar (?) NOU (2010) om klimatilpassing «Utvalet vil òg tilrå at kommunane blir tilførte øyremerkte midlar for å styrkje plankapasitet og plankompetanse, slik at klimatilpassing kan integrerast i arealplanlegginga». Dåverande Miljøvernminister Solhjell om Stortingsmeldinga om klimatilpassing «Kommunane må planleggje for klimaendringar som ein del av det alminnelege arbeidet sitt» Kjelde: «..det vil [difor] vere heilt feil å øyremerke pengar til klimatilpassing» Kjelde:

12 Hovudbodskap i den siste rapporten frå FN sitt klimapanel Frå 90% (i 2007) til 95% sikkert at klimaendringar er menneskeskapte Verda er på veg mot + 4, ikkje + 2 grader global oppvarming For å nå + 2 gradersmålet må 80 % av kjende reserver med fossil energi bli verande i bakken Sjølv om vi når + 2 gradersmålet vil samfunnet måtte tilpasse seg store og delvis ukjente konsekvensar

13 Studerte naturskadehendingar Fylke Kommune Tidspunkt for hending Omtale av naturskadehending Type hending Type vær (namn på ekstremvær) Hordaland Bergen Hatlestad, tap av menneskeliv Vassmetta jordras "Kristin", ekstremnedbør Hordaland Sund Øydelagt naust o.a. Vind, stormflo «Inga», litensterk strom Hordaland Voss Evakuering av bustader på Brekkereino Jord/flomskred "Loke", ekstremnedbør Møre og Midsund Nye boligfelt utsatt for Jordskred, Ekstremnedbør Romsdal steinsprang etc. Utvasking av veg stormflo Rogaland Sokndal 5.-6 Deler av kommunen overflømmes Flaum i elv Ekstremnedbør, Sogn og Fjordane Luster Fleire gonger, Steinsprang i bustadområdet «Røslebakkane» Steinsprang Fryse/tine episodar 1990 talet Sogn og Fjordane Stryn Skader ved flaumskred Flaumskred "Loke", ekstremnedbør Sogn og Balestrand Tuftadalen, hus tatt av Sørpeskred Fjordane sørpeskred, 2 omkom Sogn og Fjordane Nordfjordei d Stormflo over delar av Eid sentrum Stormflo Orkanen «Dagmar» Sogn og Vik Tenål, bolighus bygd rett ved elv Flaumskred Ekstremnedbør

14 Kva har vi prøvd å finne ut? Tre overordna spørsmål 1. Korleis handterer kommunane dagens klima i arbeidet med å førebyggje naturskadehendingar? 2. Kvifor gjekk det som det gjekk? 3. Kva kan vi lære når det gjeld førebygging av naturskade i eit endra klima? Eit sett leiande spørsmål nytta innafor kvart case Planinnhald Plangjennomføringa Lokal risikoforståing Har naturfare blitt tematisert i planar og byggesakspapir, og i så fall på kva måte? I kva grad har intensjonen i vedteke planar blitt følgt opp i praksis? Er planlegging og oppføring av bygg og annan infrastruktur uttrykk for ein kalkulert og Var vedteke planar i samsvar Har vedlikehald av fysisk akseptert risiko? med regelverket på den tida planane vart laga? infrastruktur påverka sårbarheita? Eller er naturfaren i det aktuelle området noko ein vanskeleg har Er vedteke planar i samsvar med dagens regelverk? Har sårbarheita blitt auka vesentleg av risikoprega åtferd? kunne verne seg mot, og som har oppstått som ein uventa risiko?

15 1) Korleis handterer kommunane dagens klima i arbeidet med å førebyggje naturskadehendingar? Utbyggingsinteresser Datagrunnlag Lovverk Offentleg rådgiving Risikovurdering Planlegging Innleigd konsulent Motsegn / kontroll Iverksetting (plan og/eller sikring)

16 2) Kvifor gjekk det som det gjekk? Utbyggingsinteresser? Datagrunnlag? Lovverk OK Risikovurdering Offentleg rådgiving? Planlegging Innleigd konsulent? Motsegn / kontroll? Iverksetting (plan og/eller sikring) Naturskadehending

17 Kvalitet på planane Har naturfare blitt tematisert i planar og byggesakspapir? Har utbygginga skjedd med forankring i ein reguleringsplan Nei Delvis Ja Var vedteke planar i samsvar med regelverket på den tida planane vart laga? Tal naturskadecase (N=10)

18 Type risiko involvert Uventa Morgondagens klima (?) Delvis uventa Kalkulert Dagens klima (?) Tal naturskadecase (N=10)

19 2) Kvifor gjekk det som det gjekk? Gårsdagens vær har skulda Få (kanskje eitt) eksempel på naturskade der vêrhendinga var innafor naturleg variasjon med dagens klima og alt var gjort «etter boka» Arbeidet ofte ikkje gjort «etter boka» Tiltak blir gjort utan plan og/eller vurdering av risiko for naturskade Det til ei kvar tid gjeldande lovverk blir ikkje følgt fult ut (raus tolking eller neglisjering av kravet om sikker byggegrunn) Vurderinga «vi står han av» får gjennomslag i planfasen Føresetnadane for å gjøre arbeidet «etter boka» ikkje gode For dårleg lovverk (gjeld tidlegare versjon enn dagens om dagens lovverk hadde vore følgt ville dei fleste studerte hendingane truleg vore unngått) Kunnskapsunderskot (vanskeleg tilgjengeleg kunnskap om klimarelaterte risikofaktorar kunnskap om «nye» risikoar manglar) Klimaendringar har skulda? Nye klimahendingar som ikkje var rimeleg at blei spådd då tiltaket blei planlagt og gjort?

20 3) Kva kan vi lære når det gjeld førebygging av naturskade i eit endra klima? Rammevilkår Dagens lovverk er «ganske» godt i høve dagens klima - men framleis svak i høve framtidas klima? Viktig å få avklart statleg ansvar for m.a. handtering av overvatn og havnivåstigning Kommunal praksis Planleggingsunderskot særleg krevjande for småkommunar Ver meir tydeleg i lokal prioritering av utviklingsomsyn opp mot naturskaderisiko Kunnskapsgrunnlag Trong for auka kunnskap om korleis førebyggje opp mot «nye risikoar» (t.d. sørpeskred, vassmetta jordskred, flaumskred, havnivåstigning og stormflo) Trong for meir metodekunnskap for vurdering av naturskaderisiko under eit endra klima (klima ROS, bruk av lokal kunnskap, kommunal eigeninnsats i risikovurdering) Overordna/regionale styresmakter Styrke den tradisjonelle rolla (rettleiing og tilsyn) Utvikle nye roller (styrke regionalt samarbeid opp mot kommunane, evt overta delar av den operative rollene å vurdere naturskaderisiko i særleg utsette kommunar)

21 Oppsummering Risikoar knytt til samfunnsforhold Kjende Nye Vedlikehald av eksisterande fysisk infrastruktur utan å byggje nytt Endring av eksisterande fysisk infrastruktur (t.d. utviding av bustadfelt) Nye samfunnsforhold (t.d. den komande hogsten av grana på Vestlandet) Risikoar knytt til klima Kjende Nye Framskriving av historiske klimadata Godt handterbart Kvantitative endringar (t.d. justering av eksisterande data for returperiodar ) Delvis handterbart Kvalitative endringar (t.d. vinternedbør som regn i område der dette ikkje har skjedd før) Truleg ikkje handterbart gitt dagens kunnskapsgrunnlag, lovverk og kapasitet i kommunane

22 Takk for merksemda! Carlo Aall, , Carlo Aall